Struktury parafialne diecezji chełmińskiej w XVII-XVIII wieku
Wydawnictwo: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
W historiografii dziejów kościoła od kilku dziesięcioleci ważnym nurtem są badania dotyczące struktur parafialnych i związanych z parafiami instytucji, prowadzone na podstawie akt wizytacyjnych. Publikacje te zostały zapoczątkowane przez naukowców związanych z Instytutem Geografii Historycznej Kościoła w Polsce działającym w ramach Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Zaowocowały one szeregiem prac, które stopniowo coraz dokładniej opisują funkcjonowanie kościoła w Polsce, jednak nie poprzez opis działalności poszczególnych biskupów, czy też analizy ustawodawstwa synodalnego, co było nurtem dominującym w starszych, choć ciągle potrzebnych badaniach, ale z perspektywy funkcjonowania struktur parafialnych. Podsumowaniem dotychczasowych badań autorów związanych z tym środowiskiem są, w odniesieniu do epoki nowożytnej, kolejne syntezy pióra S. Litaka. Wśród dotychczasowych badań związanych z tym nurtem brakuje szerszego odniesienia do dziejów diecezji chełmińskiej, którą zajął się jedynie S. Litak w ramach prac nad swoim atlasem kościoła łacińskiego w dobie I rozbioru. Opracowanie to, mimo swojej niewątpliwej wartości, budzi jednak pewien niedosyt, gdyż z racji na jego zakres chronologiczny analizuje sieć parafialną tylko ok. 1772 r., bez odniesienia się do zachodzących wcześniej procesów. Niniejsza publikacja stanowi, w pewnym przynajmniej stopniu, próbę zapełnienia tej luki poprzez analizę funkcjonowanie struktur parafialnych w świetle zachowanych akt wizytacyjnych. Będą nas interesowały przemiany dokonujące się w tym względzie na obszarze diecezji chełmińskiej, w jej granicach pokrywających się w praktyce z województwem chełmińskim Prus Królewskich. Nie będziemy się natomiast zajmować 5 dekanatami diecezji pomezańskiej położonymi w dawnym województwie malborskim, które choć oddane w administrację biskupom chełmińskim, posiadały jednak swoją własną, odrębną specyfikę, tworząc odrębny oficjalat pomezański. Ramy chronologiczne niniejszej pracy są narzucone przez stan zachowania materiału źródłowego. Najstarsze kompletne zachowane akta wizytacyjne pochodzą z 1647 r., a ostatnie nowożytne wizytacje były przeprowadzane w latach 80. XVIII w., a jedynie sporadycznie zachowały się akta z kolejnej dekady. Warto przy tym pamiętać, że w 1821 r. diecezja chełmińska została w znaczący sposób poszerzona przez przyłączenie do niej archidiakonatu pomorskiego z diecezji włocławskiej. Wielokrotnie jednak tam, gdzie informacje zawarte w protokołach wizytacyjnych będą na to pozwalały, będziemy starali się odtworzyć stan interesujących nas kwestii także we wcześniejszych okresach, sięgając czasem aż do początków XVII w.
Brak ofert. Niedługo mogą się pojawić, zajrzyj tutaj za jakiś czas