Termin „modernizacja” pojmujemy szeroko – jako przekształcenia społeczno-cywilizacyjne dziejące się na wielu poziomach. Naszym zadaniem jest poszukiwanie jej korzeni i obiektywne odtworzenie procesów z tym terminem związanych od początku XIX wieku po wybuch II wojny światowej. Interesują nas zarówno działania w zakresie postępu ekonomicznego, technicznego, jak i oświatowego, w zakresie moralności i podnoszenia dobrobytu oraz rozwijania poziomu świadomości społecznej i narodowej, czyli procesy rozwoju wszechstronnych form aktywności ludzkiej. Prezentowane w niniejszym zbiorze artykuły nie wyczerpują złożonej problematyki modernizacyjnej Polaków w XIX i pierwszej połowie XX stulecia. Naświetlają jednak nowe aspekty aktywności w tym zakresie, niwelując w dużym stopniu dotychczasowe, uproszczone i jednowymiarowe stereotypy w interpretacji dziejów społeczeństwa polskiego, tym samym inspirując do dalszych badań.