Książka stanowi zbiór rozproszonych dotąd szkiców i studiów wybitnego historyka dotyczących kilku ważnych problemów historii Polski. Niektóre z tych prac były publikowane za granicą bądź ogłaszane w czasopismach. Wszystkie dotyczą zagadnień polskiej historii nowożytnej, takich jak władza szlachcica w jego posiadłościach, tolerancja religijna, procesy o czary, a także problemów historii najnowszej – spraw i struktury Państwa Podziemnego czy patologii społecznych, jakie przynosiły ze sobą okupacja niemiecka i sowiecka. Publikacja zawiera też szkic poruszający wciąż aktualny problem sporów wokół decyzji o powstaniu warszawskim.