Bioetyka. Tom 2. Pacjent w systemie opieki zdrowotnej - ebook

A. Cele dydaktyczne

Dotyczące wiedzy

Po przestudiowaniu tego rozdziału czytelnik powinien:

1) znać definicję racjonowania i umieć scharakteryzować formy i poziomy racjonowania oraz podstawowe zasady rozdzielnictwa,

2) znać treść najważniejszych raportów podejmujących problematykę racjonowania opieki zdrowotnej.

Dotyczące umiejętności

Czytelnik powinien umieć:

1) identyfikować dylematy moralne wiążące się z racjonowaniem opieki zdrowotnej,

2) odróżniać racjonowanie ekonomiczne od nieekonomicznego,

3) formułować racje przemawiające za różnymi formami i kryteriami rozdzielnictwa usług zdrowotnych.C. Część analityczna

1. Etyczny aspekt kolejek do świadczeń zdrowotnych

Jednym z wyróżników opieki zdrowotnej jest przewaga popytu na świadczenia nad ich podażą. Podaż najczęściej ograniczana jest niewystarczającymi środkami finansowymi. Deficyt mogą pogłębiać także braki personelu, jego niedostateczne wyszkolenie, nieumiejętne zarządzanie opieką, niewystarczająca informacja o potrzebach zdrowotnych oraz niewłaściwie prowadzona oświata zdrowotna.

Często stosowanym sposobem zarządzania dystrybucją procedur deficytowych są kolejki oczekujących pacjentów, nazywane też listami. Używa się go do racjonowania opieki finansowanej ze środków publicznych. W wolnorynkowej organizacji służby zdrowia kolejek praktycznie nie ma. Ich rolę spełnia rozdzielnictwo cenowe limitujące, np. w USA, dostęp do świadczeń według zasobności portfela i wysokości prywatnych ubezpieczeń.

O listach oczekujących mówi się w Raporcie Dunninga. Mają one stanowić narzędzie pomocne w osiąganiu celów opieki założonych w dokumencie, przede wszystkim społecznie zorientowanej solidarności i sprawiedliwości. Również autorzy Strategii zmian w systemie opieki zdrowotnej opowiadają się za wprowadzeniem list oczekujących:

Cytat I.1. „O ile fakt istnienia kolejek należy uznać za nieuchronny, to ich organizacja i nadanie im postaci, która nie musi być traktowana jako permanentne upokorzenie pacjentów, leży w granicach ludzkich możliwości. Przede wszystkim konieczne jest przezwyciężenie utrwalonego – a często uzasadnionego – stereotypu, że kolejka nie jest narzędziem wyrządzania przykrości pacjentom ani narzędziem unikania pracy przez personel, ale sensownie stosowaną metodą kontroli strumienia korzystania z deficytowych świadczeń. Wyznaczany czas oczekiwania na planowane świadczenie nie może przekraczać niezbędnego minimum i czas wyznaczony musi być bezwzględnie przestrzegany, a przypadki przekraczania czasów normatywnych muszą prowadzić do łatwego uzyskiwania rekompensaty”.

Członkowie zespołu opracowującego Strategię uznają nieuchronność istnienia list oczekujących. Według nich są one metodą kontroli korzystania z deficytowych świadczeń, a nie narzędziem upokarzania pacjentów lub swoistą „spychotechniką” stosowaną przez biały personel. Wprowadzenie kolejek ułatwi zatem budowanie przez planistów etycznych fundamentów stabilnego i przyjaznego dla pacjentów systemu opieki zdrowotnej. Aby kolejki mogły spełnić wyznaczone im przez zespół funkcje, czas oczekiwania nie może przekroczyć niezbędnego minimum. Nieco niejasny jest postulat rekompensaty: czy będzie nim przyjęcie do innego szpitala, czy nawet – jak w np. Kanadzie – wysłanie na leczenie do innego kraju?

Rekomendacja dotycząca kolejek wzbudziła ostrą krytykę Krzysztofa Bukiela przewodniczącego Zarządu Krajowego Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Lekarzy:

Cytat I.2. „Domyślam się, że ustalenie ‘maksymalnego czasu oczekiwania’ wzięło się u ekspertów z zespołu ministra z obserwacji życia. Tylko 3 przyczyny mogą to spowodować:

• część pacjentów umiera przedwcześnie w kolejce, nie doczekawszy się leczenia,

• część pacjentów rezygnuje z leczenia za publiczne pieniądze i leczy się prywatnie ‘poza systemem’,

• część pacjentów płaci nielegalnie za ‘ominięcie kolejki’ i otrzymuje świadczenie w ramach ‘wolnych mocy przerobowych’ .

Jeżeli na tej podstawie przedstawili swoją propozycję ustanowienia ‘maksymalnego czasu oczekiwania’, to znaczy, że oficjalnie akceptują:

• eliminację części pacjentów z możliwości leczenia i skazywanie ich na śmierć,

• pozbawianie niektórych grup osób praw do refundowanego leczenia, mimo opłacania przez nich składek,

• istnienie korupcji w ochronie zdrowia.

Deklaracje zatem, że proponowany przez nich system będzie przyjazny dla pacjenta, uczciwy (o równym dostępie do leczenia) i racjonalny, są bezwartościowe”.

W krytycznej wypowiedzi autora zalecenie zespołu dotyczące kolejek stanowi pozorne rozwiązanie problemu niedoboru usług konserwujące zastany stan rzeczy. Tym samym jest ono zakamuflowaną strategią nastawioną na przeczekanie. Tymczasem redaktorzy dokumentu sądzą, że prawidłowe administrowanie kolejkami zmniejszy średni czas oczekiwania na świadczenia. Zdaniem członków zespołu kierowanego przez C. Włodarczyka, ustalanie list oczekujących nie jest bierną strategią racjonowania obliczoną na przeczekanie problemu, lecz metodą aktywnego zarządzania dostępnymi zasobami w warunkach mniej, a w Polsce – bardziej w porównaniu z innymi krajami Zachodu – ograniczonego niedoboru środków finansowych.

Przypomnę, że kolejki są realizacją kryterium loterii moralnie sankcjonowanym zasadą sprawiedliwości. Zajmowanie w nich miejsc jest uzależnione od przypadkowego zdarzenia, jakim jest choroba czy wypadek. Przypadkowość dotyczy zarówno samego zdarzenia, jak i jego ciężkości. Właściwie skonstruowana lista oczekujących musi uwzględniać trzy parametry:

a) kolejność zgłoszenia,

b) kategorię stanu zdrowia (ciężkość przypadku),

c) zgodę pacjenta na umieszczenie go na liście.