Psychologia penitencjarna - ebook

Psychologia i prawo to rozległe dziedziny wiedzy, które dokonują oglądu zachowania człowieka z dwóch punktów widzenia: pierwszy z nich polega na poszukiwaniu przyczyn oraz mechanizmów  postępowania, drugi odnosi się do oceny zgodności zachowania człowieka z normami prawa. Perspektywy te spotykają się i wzajemnie przenikają w procesie postępowania karnego               i postępowania wykonawczego. Z istnieniem                  i funkcjonowaniem aparatu wymiaru sprawiedliwości związane są więc tradycyjnie dwie dyscypliny psychologiczne: psychologia sądowa i psychologia penitencjarna, odnosząca się do sytuacji przymusowej izolacji człowieka w instytucjach zamkniętych.
Ta książka stanowi kompendium wiedzy z zakresu psychologii penitencjarnej. Czytelnik znajdzie w niej:
• Omówienie problemu kary kryminalnej, zwłaszcza kary bezwzględnego pozbawienia wolności oraz jej alternatyw
• Charakterystykę polskich instytucji penitencjarnych oraz personelu więziennego
• Rozległą wiedzę na temat zróżnicowania społeczności więźniów i podkultury więziennej
• Przegląd teorii psychologicznych dotyczących socjalizacji i ponownego uspołecznienia, a także izolacji więziennej i jej konsekwencji
• Analizę form oddziaływania penitencjarnego (praca więźniów, wolontariat, kontakty ze społeczeństwem ludzi wolnych) oraz pomocy postpenitencjarnej

Wstęp. Czym zajmuje się psychologia penitencjarna? (Mieczysław Ciosek, Beata Pastwa-Wojciechowska)

Rozdział 1. Kara, kary kryminalne i kara pozbawienia wolności
Wprowadzenie (Marta J. Boińska)
1.1. Wokół pojęcia kary (Janina Nowak)
1.2. Przestępstwo i kara kryminalna (Marta J. Boińska)
1.3. Polski Kodeks karny z 1997 roku (Marta J. Boińska)
1.4. Teorie kary kryminalnej (Marta J. Boińska)
1.4.1. Teorie bezwzględne
1.4.2. Teorie względne
1.4.3. Teorie mieszane
1.5. Poszukiwanie nowych rozwiązań: sprawiedliwość naprawcza (Marta J. Boińska)
1.6. Kara pozbawienia wolności i jej funkcje (Mieczysław Ciosek)
1.7. Czas trwania kary pozbawienia wolności a jej skuteczność (Kamila Żukowska)
Wprowadzenie
1.7.1. Czas ludzi uwięzionych i jego skuteczność resocjalizacyjna
1.8. Poczucie winy, wstyd i poczucie krzywdy u skazanych (Marta J. Boińska)
1.8.1. Poczucie winy i wstyd
1.8.2. Poczucie winy i wstyd a geneza przestępczości
1.8.3. Poczucie winy a zaburzenia psychiczne
1.8.4. Poczucie krzywdy u więźniów
1.8.5. Odziaływania penitencjarne i poczucie winy
Podsumowanie (Marta J. Boińska)
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 2. Powstanie i rozwój instytucji więziennej (Joanna Gruźlewska)
Wprowadzenie
2.1. Więzienia przeszłości
2.2. Systemy penitencjarne
2.2.1. System celkowy
2.2.2. System progresywny
2.2.3. System regresywny
2.2.4. System reformatoriów amerykańskich
2.2.5. System rodzinny (szwajcarski)
2.2.6. System republik
2.3. Ewolucja charakteru kary pozbawienia wolności od dolegliwości do naprawy
2.4. Typologia polskich instytucji penitencjarnych
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 3. Teoretyczne podstawy procesu resocjalizacji (Anetta Jaworska)
Wprowadzenie
3.1. Proces socjalizacji
3.1.1. Mechanizmy socjalizacji
3.1.2. Socjalizacja w rodzinie – socjalizacja emocjonalna
3.1.3. Socjalizacja kulturowa
3.1.4. Defekty procesu socjalizacji
3.2. Podstawy procesu resocjalizacji w teoriach psychologicznych
3.2.1. Teorie psychodynamiczne jako teoretyczna podstawa resocjalizacji
3.2.2. Teorie behawioralne jako teoretyczna podstawa resocjalizacji
3.2.3. Teorie kognitywne jako teoretyczna podstawa resocjalizacji
3.2.4. Teorie humanistyczno-fenomenologiczne jako teoretyczna podstawa resocjalizacji
3.2.5. Teorie egzystencjalne jako teoretyczna podstawa resocjalizacji
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 4. Instytucje izolacyjne dla nieletnich
Wprowadzenie (Robert Opora)
4.1. Rozwój psychofizyczny młodzieży a naruszanie norm społecznych (Robert Opora)
4.2. Filozoficzne koncepcje postępowania z nieletnimi (Robert Opora)
4.3. Typologia polskich zakładów poprawczych (Robert Opora)
4.4. Rozwój instytucji poprawczych dla nieletnich w Europie (Robert Opora)
4.5. Powstanie zakładów poprawczych na ziemiach Polski (Robert Opora)
4.6. Umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym (Robert Opora)
4.7. Specyfika działalności zakładów poprawczych (Robert Opora)
4.8. Instytucjonalna resocjalizacja nieletnich a kuratela sądowa (Robert Opora)
4.9. Chrześcijańskie ośrodki resocjalizacji dla młodzieży (Przemysław Piwowarczyk)
Podsumowanie (Robert Opora)
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 5. Zakłady penitencjarne dla kobiet (Monika Marczak, Katarzyna Mirosław-Nawrocka)
Wprowadzenie
5.1. Geneza instytucji więziennej dla kobiet
5.2. Specyfika sytuacji izolacji więziennej kobiet i ich resocjalizacji
5.3. „Macierzyństwo więzienne”
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 6. Zróżnicowanie społeczności więźniów jako złożony problem penitencjarny
Wprowadzenie (Paweł Kozłowski)
6.1. Więźniowie niepełnosprawni psychicznie i psychopaci (Paweł Kozłowski)
6.1.1. Więźniowie psychopaci
6.1.2. Więźniowie upośledzeni umysłowo
6.1.3. Więźniowie z tendencjami depresyjno-lękowymi
6.2. Więźniowie uzależnieni od środków psychoaktywnych (Ewa Szcześniak)
6.3. Więźniowie – sprawcy zabójstw (Katarzyna Nosek-Komorowska)
6.4. Więźniowie – sprawcy przestępstw seksualnych (Katarzyna Nosek-Komorowska)
6.5. Resocjalizacja osadzonych w wieku senioralnym (Anetta Jaworska)
6.5.1. Charakterystyka i zaburzenia funkcjonowania psychofizycznego więźniów w wieku senioralnym
6.5.2. Śmierć i umieranie w zakładach karnych
6.5.3. Zadania psychologii wobec seniorów w zakładach karnych
6.5.4. Problemy polityki penitencjarnej wobec skazanych w wieku senioralnym
6.5.5. Postępowanie z więźniami seniorami w krajach zachodnich
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 7. Formy oddziaływań penitencjarnych
Wprowadzenie (Paweł Atroszko)
7.1. Praca jako podstawowa forma oddziaływania penitencjarnego (Paweł Atroszko)
7.1.1. Historyczny rys pracy więźniów
7.1.2. Praca jako metoda resocjalizacji
7.1.3. Skuteczność pracy jako środka oddziaływania penitencjarnego – badania
7.1.4. Ekonomiczny wymiar pracy więźniów
7.2. Resocjalizacja przez naukę (Justyna Siemionow)
7.2.1. Proces edukacji w instytucjach zamkniętych dla nieletnich
7.2.2. Szkolnictwo w instytucjach zamkniętych dla dorosłych
7.2.3. Zasady nauczania osób niedostosowanych społecznie
7.3. Resocjalizacyjna moc aktywności sportowej więźniów (Franiszek Makurat)
7.3.1. Dobroczynne skutki aktywności sportowej
7.3.2. Funkcje i skutki aktywności sportowej więźniów
7.4. Resocjalizacja przez twórczość (Anetta Jaworska)
7.4.1. Twórczość w wybranych koncepcjach psychologicznych
7.4.2. Wychowanie przez sztukę
7.4.3. Psychologiczne korzyści resocjalizacji przez twórczość
7.4.4. Negatywne aspekty resocjalizacji przez twórczość
7.4.5. Rodzaje aktywności twórczej w zakładach karnych
7.5. Specjalne programy resocjalizacji instytucjonalnej (Joanna Jezierska)
7.5.1. Specyfika specjalnych programów resocjalizacji instytucjonalnej
7.5.2. Program z zakresu profilaktyki i agresji: trening zastępowania agresji
7.5.3. Program z zakresu profilaktyki przemocy w rodzinie: przykładowy program realizowany w Zakładzie Karnym Czarnem
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 8. Wolontariat hospicyjny więźniów. W kierunku inkluzji społecznej (Robert Witkowski)
Wprowadzenie
8.1. Resocjalizacja penitencjarna. Pytania o sens
8.2. Pomaganie drugiemu człowiekowi – pomysł na oddziaływanie penitencjarne
8.3. Pojęcie i istota wolontariatu
8.4. Wolontariat osób pozbawionych wolności
8.5. Geneza i rozwój wolontariatu hospicyjnego w Polsce
8.6. Wolontariat hospicyjny osób pozbawionych wolności
8.7. Cele wolontariatu hospicyjnego więźniów i jego psychospołeczne konsekwencje
8.8. Współpraca Służby Więziennej z hospicjami i ośrodkami opieki paliatywnej
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 9. Duszpasterstwo więzienne (Andrzej Wdowiszewski)
Wprowadzenie
9.1. Duszpasterstwo więzienne z perspektywy historycznej
9.2. Duszpasterstwo więzienne w kontekście międzynarodowym
9.3. Funkcje i cele duszpasterstwa więziennego
9.4. Znaczenie religii i religijności w aspekcie resocjalizacji
9.5. Charakterystyka duszpasterzy więziennych w Polsce
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 10. Formy kontaktów osób skazanych ze społeczeństwem (Robert Parol)
Wprowadzenie
10.1. Człowiek w społeczeństwie – kontekst pedagogiczny
10.1.1. Rodzina
10.1.2. Środowisko lokalne
10.1.3. Organizacje i stowarzyszenia społeczne
10.2. Formy kontaktów skazanych ze społeczeństwem
10.2.1. Korespondencja oraz rozmowy telefoniczne skazanych
10.2.2. Widzenia skazanych
10.2.3. Przepustki skazanych
10.2.4. Praca skazanych podczas odbywania kary pozbawienia wolności
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 11. Fenomen podkultury więziennej (Sławomir Przybyliński, Joanna Gruźlewska)
11.1. Początki podkultury więziennej (Sławomir Przybyliński)
11.1.1. Historyczne wprowadzenie
11.1.2. Geneza popkultury więziennej
11.2. Więzienne grupy podkulturowe – istota i charakterystyka (Sławomir Przybyliński)
11.2.1. Rodzaje więziennych grup podkulturowych
11.2.2. Nieformalny kodeks postępowania więźniów „grypsujących”
11.3. Osobliwy obraz podkultury (Sławomir Przybyliński)
11.3.1. Samouszkodzenia w środowisku podkulturowym
11.3.2. „Dziara” jako istotny element życia skazanych
11.4. Przestępczość wewnątrzwięzienna (Joanna Gruźlewska)
Podsumowanie (Joanna Gruźlewska)
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 12. Izolacja więzienna jako złożona sytuacja trudna (Jacek M. Piotrowski, Mieczysław Ciosek)
Wprowadzenie
12.1. Środowisko, sytuacja i sytuacja izolacji
12.2. Stres, sytuacje trudne i potrzeby
12.3. Stresogenne czynniki środowiska więziennego
12.4. Konsekwencje stresu więziennego
12.5. Możliwe sposoby radzenia sobie więźniów ze stresem
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 13. Służba więzienna: organizacje, struktura, funkcje (Andrzej Piotrowski)
Wprowadzenie
13.1. Podstawy prawne funkcjonowania Służby Więziennej
13.2. Organizacja Służby Więziennej
13.3. Struktura zatrudnienia funkcjonariuszy Służby Więziennej
13.4. Funkcje administracji penitencjarnej
13.5. Personel penitencjarny
13.6. Szkolenie funkcjonariuszy Służby Więziennej
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 14. Zmierzch kary pozbawienia wolności? Sens współczesnej kary uwięzienia (Henryk Machel, Elżbieta Chęcińska)
Wprowadzenie
14.1. Czy z kary pozbawienia wolności można usunąć dolegliwość?
14.2. Prawna obudowa kary pozbawienia wolności
14.3. Władza personelu penitencjarnego nad więźniami
14.4. Kara pozbawienia wolności a powrotność
14.5. Odkrycie Roberta Martisona
14.6. Czy zakłady karne mogą realizować w pełni cel kary pozbawienia wolności?
14.7. Kara pozbawienia wolności jako instrument utrwalony
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 15. W kierunku nieizolacyjnych kar kryminalnych. Kary alternatywne i system dozoru elektronicznego (Łukasz Wirkus)
Wprowadzenie
15.1. Nowy kierunek w polityce karnej
15.2. Grzywna
15.3. Kara ograniczenia wolności i prace społecznie użyteczne
15.4. System Dozoru Elektronicznego
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Rozdział 16. Pomoc postpenitencjarna a readaptacja społeczna osób opuszczających jednostki penitencjarne (Robert Poklek)
Wprowadzenie
16.1. Geneza idei pomocy dla więźniów
16.2. Sytuacja psychospołeczna więźniów w trakcie odbywania kary i po zwolnieniu z zakładu karnego
16.3. Prawne uregulowania pomocy postpenitencjarnej
16.4. Formy i rodzaje pomocy postpenitencjarnej świadczonej osadzonym i ich rodzinom
16.5. Instytucjonalny system pomocy postpenitencjarnej
16.5.1. Zakład karny
16.5.2. Kurator sądowy
16.5.3. Pomoc społeczna
16.5.4. Organizacje pozarządowe i samorządowe
16.6. Etapy pomocy postpenitencjarnej i przygotowanie do społecznej readaptacji
Podsumowanie
Pytania sprawdzające
Słowa kluczowe
Literatura zalecana

Bibliografia

O Autorach