Konstantynopol - Nowy Rzym. Miasto i ludzie w okresie wczesnobizantyjskim - ebook

Przedmowa od Autorów

Są miejsca przeznaczone przez samą naturę na to, aby przyciągały do siebie ludzi, aby na ruinach dawnego wciąż powstawało nowe życie¹.

Tym pięknym zdaniem profesor Halina Evert-Kappesowa rozpoczęła swój tekst poświęcony Konstantynopolowi, stolicy Cesarstwa Wschodniorzymskiego. Starożytne Byzantion, późnoantyczny i średniowieczny Konstantynopol oraz turecki Stambuł to trzy nazwy tego samego ośrodka rozwijającego się na styku Europy i Azji. Miasta, które zgodnie z powyższymi słowami przyciągało ludzi we wszystkich epokach.

Przywołując myśl znakomitej uczonej, twórczyni łódzkiego ośrodka studiów nad historią Bizancjum, pragniemy podążyć jej śladem. Chcemy przybliżyć Czytelnikowi najwcześniejsze dzieje tego niezwykłego miasta i zamieszkującej go społeczności. Wskazać walory geograficznego położenia, opisać monumentalne budowle i potężne fortyfikacje, pokazać życie dworskie i działalność Kościoła. Pragniemy też uchylić rąbka tajemnicy codziennego życia jego mieszkańców. Pokazać, gdzie i czego ich nauczano, jakim rozrywkom się oddawali, co jedli i pili. Innymi słowy, pragniemy rzucić chociaż odrobinę światła na tętniące życiem serce Wschodniego Rzymu, perłę Cesarstwa, którą sami Bizantyńczycy nazywali po prostu Miastem. Dla nich było ono wszystkim, najważniejszym symbolem państwa, jego źrenicą. To w Konstantynopolu rezydowali władcy, senat i patriarchowie. Stąd rozchodziły się po całym państwie postanowienia cesarskie. Na nim skupiały się oczekiwania i uwaga wszystkich. Bez poznania fenomenu Miasta trudno zrozumieć dzieje późnoantycznego i średniowiecznego Bizancjum. Narodziny nowego Imperium zespoliły się bowiem z narodzinami i najwcześniejszym okresem rozwoju Nowego Rzymu – Konstantynopola.

Na naszą decyzję o podjęciu prac nad monografią wczesnośredniowiecznego Konstantynopola, poza indywidualnymi zainteresowaniami, miała wpływ świadomość, iż na polskim rynku brak było dotąd podobnej pozycji. Wierzymy, że nasza książka wypełni przynajmniej po części tę lukę i przybliży Czytelnikowi dzieje i życie stolicy Bizantyńczyków.

Chronologicznie praca zamyka się między 324 a 602 r., tam jednakże, gdzie było to konieczne dla wyjaśnienia podejmowanych zagadnień, przekraczaliśmy te daty, sięgając zarówno do okresów je poprzedzających, jak i późniejszych.

Podążyliśmy drogą Profesor Evert-Kappesowej w jeszcze jednym aspekcie. Aczkolwiek teksty zamieszczone w niniejszej pracy zachowały ton naukowy, staraliśmy się, aby były zrozumiałe i przystępne również dla nieprzygotowanego fachowo Czytelnika. Innymi słowy, aby miały charakter popularyzatorski. Niekiedy z tego właśnie powodu rezygnowaliśmy z bardziej szczegółowego opracowywania niektórych zagadnień. Nie chcieliśmy, by nadmiar szczegółów zaciemnił klarowność wywodu, a skomplikowane naukowe debaty zniechęciły Czytelnika do lektury. Również ograniczenia wydawnicze zmusiły nas do trudnych kompromisów. Nie mogliśmy powiększać i tak dużych rozmiarów książki, musieliśmy więc ograniczyć jej tematykę. Zrezygnowaliśmy także z przedstawiania ogólnej konkluzji, uznawszy za wystarczające podsumowania zamieszczone przez autorów poszczególnych rozdziałów.

Wprowadzając powyższe ograniczenia, jednocześnie dążyliśmy do przedstawienia, o ile to tylko było możliwe, najnowszej literatury przedmiotu tak, aby specjalista mógł sięgnąć do opracowań głębiej poruszających omawiane kwestie. Mamy również nadzieję, że zreferowane i zaprezentowane w książce poglądy okażą się przydatne innym badaczom dziejów wczesnego Bizancjum. Dotyczy to w szczególności tych jej partii, które stanowią novum na skalę nie tylko polską, lecz także europejską (np. poświęconych kwestiom żywieniowym).

Zamieszczone w tej książce prace łączy tematyka konstantynopolitańska, jak również wspólne dla wszystkich tekstów ramy chronologiczne. Wspólny mają również cel, mianowicie oddanie w miarę pełnego obrazu wybranych aspektów dziejów bizantyńskiej stolicy. Ponadto każdy z powyższych tekstów stanowi odrębną całość i odzwierciedla wrażliwość naukową, specyfikę badań oraz literackie upodobania każdego autora.

Jedną z najtrudniejszych do rozwiązania kwestii był problem spolszczania nazw greckich, przy którym z przekonaniem obstajemy. Staraliśmy się, w miarę możliwości, stosować rozwiązania zaproponowane przez profesora O. Jurewicza (Zasady spolszczania i transpozycji imion własnych i nazw geograficznych greckich epoki bizantyńskiej, G. Ostrogorski, Dzieje Bizancjum, wyd. 3, Warszawa 2008, s. 599–626), uznając go za autorytet w tej dziedzinie. Dlatego nazwy miejscowe i osobowe zostały, jeśli to tylko było możliwe, spolszczone. Przyznać musimy, że nie zawsze byliśmy w tym do końca konsekwentni.

Nasza praca została zrealizowana w ramach projektu badawczego NN 108 269 333. Dzięki środkom, które zostały nam przyznane, możliwe były wyjazdy do czołowych placówek badawczych w Europie.

Szczególne wyrazy wdzięczności należą się dyrekcji biblioteki Pontificio Istituto Orientale w Rzymie i bratu Riccardowi Rączce. Z dużą życzliwością spotkaliśmy się także w École Française de Rome oraz w Deutsches Archäologisches Institut w Stambule. Pragniemy także podziękować The Warburg w Londynie, Collège de France w Paryżu, bibliotekom wydziałów: Filozoficznego i Teologicznego Uniwersytetu Arystotelesa w Tesalonice, dyrekcjom bibliotek narodowych instytutów naukowych w Rzymie i w innych miejscach, gdzie mogliśmy przeprowadzić kwerendy oraz zgromadzić konieczne materiały i gdzie zawsze obdarzano nas sympatią i wszelką potrzebną pomocą.

Spośród krajowych instytucji pragniemy wymienić, jako szczególnie nam życzliwe, Bibliotekę Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego oraz Bibliotekę Uniwersytetu Łódzkiego. Obu dziękujemy za hojne udostępnienie materiałów, komfortowe warunki prowadzenia badań i kwerendy oraz zawsze niezawodną pomoc merytoryczną.

Serdeczne podziękowania chcielibyśmy złożyć także na ręce prof. dra hab. Kazimierza Ilskiego, którego wnikliwa, a zarazem życzliwa recenzja pozwoliła na uniknięcie błędów i nieścisłości.

Redaktorzy dziękują panu Łukaszowi Gaszewskiemu za nieocenioną pomoc techniczną i krytyczną lekturę, a pani dr Małgorzacie Leszce za utrzymanie ich w dobrej kondycji oraz za zgodę na wykorzystanie rodzinnej siedziby państwa Leszków jako centrum prac nad przygotowaniem tego tomu do druku.

Podziękowania najszczególniejsze należą się naszym Najbliższym, zawsze wspierającym, troskliwym i cierpliwie znoszącym naszą duchową (i fizyczną) nieobecność.

Jest nam niezmiernie przykro, że naszemu Mistrzowi, prof. Waldemarowi Ceranowi, który patronował naszemu przedsięwzięciu, los nie pozwolił doczekać jego ukończenia. Bardzo liczyliśmy na Jego wsparcie, krytyczną lekturę naszych tekstów oraz udział autorski.

Last but not least, pragniemy również serdecznie podziękować Wydawnictwu Naukowemu PWN za przygotowanie tego tomu do druku.

Autorzy