Terapia i edukacja z psem - ebook

Wstęp

Agnieszka Potocka

Od drugiej połowy XX stulecia zwierzęta są coraz częściej angażowane w celu poprawy efektywności terapii lub zmotywowania pacjentów do uczestnictwa w niej. W 2014 r. Grupa Robocza pod patronatem International Association of Human-Animal Interactions Organisations (IAHAIO), mając na względzie konieczność określenia celów oraz standardów pracy ze zwierzętami, opracowała definicje i założenia dotyczące terapii i edukacji z udziałem zwierząt (Jegatheesan i in., 2014), podane poniżej.

„Animal Assisted Intervention (AAI) – Interwencja z Udziałem Zwierząt

Animal Assisted Intervention – zgodnie ze Słownikiem języka polskiego interwencja to „wywieranie na kogoś wpływu w celu uzyskania określonego efektu”, a także „zabiegi z tym związane”. Interwencja z Udziałem Zwierząt jest to zorganizowana interwencja o wyznaczonym celu, w trakcie której świadomie i celowo włącza się zwierzęta do działań w obszarze ochrony zdrowia, edukacji, służby człowiekowi (np. pracy socjalnej) do realizacji celów terapeutycznych ludzi. Warunkiem koniecznym jest posiadanie wiedzy dotyczącej zarówno ludzi, jak i zwierząt. Animal Assisted Interventions obejmują działania zespołów człowiek–zwierzę w zorganizowanych usługach dla ludzi, takich jak Animal Assisted Therapy (AAT – Terapia z Udziałem Zwierząt), Animal Assisted Education (AAE – Edukacja z Udziałem Zwierząt) lub, w pewnych warunkach, Animal Assisted Activity (AAA – Aktywności z Udziałem Zwierząt).

• Animal Assisted Therapy – Terapia z Udziałem Zwierząt – jest to planowana i zorganizowana interwencja terapeutyczna o wyznaczonym celu, prowadzona przez specjalistę z zakresu zdrowia, edukacji lub opieki społecznej. Postęp terapii jest zmierzony i opisywany w specjalistycznej dokumentacji. AAT jest prowadzona i/lub kierowana przez specjalistów posiadających odpowiednie wykształcenie (z ważnymi licencjami/pozwoleniami, tytułami zawodowymi, stopniami naukowymi lub ich ekwiwalentami) oraz posiadających praktyczne doświadczenie w tym zakresie. Działania AAT skupiają się na poprawie fizycznego, poznawczego, behawioralnego i/lub społeczno-emocjonalnego funkcjonowania osoby podlegającej terapii.

• Animal Assisted Education (lub Animal Assisted Pedagogy) – Edukacja/Pedagogika z Udziałem Zwierząt – jest to zaplanowana, zorganizowana interwencja o wyznaczonym celu, kierowana i/lub wdrażana przez specjalistę z zakresu edukacji lub o pokrewnej specjalności. AAE jest prowadzona przez wykwalifikowanego (ze stopniem) nauczyciela ogólnego lub pedagoga specjalnego. Nauczyciele prowadzący AAE muszą posiadać wiedzę o zwierzętach uczestniczących w zajęciach. Przykładem AAE prowadzonej przez nauczyciela z ogólnym wykształceniem pedagogicznym może być spotkanie edukacyjne promujące odpowiedzialną opiekę nad zwierzętami domowymi oraz organizowane przez pedagoga różnego rodzaju prelekcje i pogadanki promujące odpowiedzialne posiadanie zwierząt. Jedynie w przypadku, gdy AAE jest przeprowadzana przez pedagoga specjalnego, można mówić o terapii i o nastawieniu na osiągnięcie celu. W tym przypadku przedmiotem działalności są cele edukacyjne, umiejętności społeczne i funkcjonowanie poznawcze ludzi. Postępy uczestników są mierzone i dokumentowane. Przykładem AAE prowadzonej przez pedagoga specjalnego jest program nauki czytania z udziałem psa.

• Animal Assisted Activity (AAA) – Aktywności z Udziałem Zwierząt – AAA to zaplanowane, mające sprecyzowany cel, nieformalne interakcje i spotkania przeprowadzone przez zespół człowiek–zwierzę w celach motywacyjnych, edukacyjnych i rekreacyjnych. Zespoły człowiek–zwierzę, aby zostać zakwalifikowane do prowadzenia AAA, muszą wcześniej przejść szkolenie na poziomie co najmniej podstawowym, zakończone formalną oceną umiejętności. Zespoły takie mogą również współpracować bezpośrednio z opieką zdrowotną, pedagogiem i/lub ośrodkiem opieki, realizując konkretne, możliwe do udokumentowania cele. W tym ostatnim przypadku stają się częścią AAT lub AAE prowadzonej przez specjalistę w ramach jego działalności zawodowej. Przykładem AAA jest angażowanie zwierząt do pomocy w trakcie sytuacji kryzysowych, tj. klęski żywiołowej, wypadku itp. W takiej sytuacji AAA polega na zapewnieniu komfortu i wsparcia osobom, które przeżyły klęski żywiołowe lub inne sytuacje kryzysowe. Innym przykładem AAA są zajęcia aktywizujące dla pensjonariuszy domów opieki prowadzone wraz ze zwierzętami towarzyszącymi”.

W dokumencie IAHAIO White Paper 2014 oprócz definicji szczególną uwagę zwrócono na potrzeby, wrażliwość i dobrostan zwierząt pracujących oraz zakres ich angażowania, a także cele i ogólne wymogi formalne.

Grupę zwierząt dopuszczonych do AAI doprecyzowano, wskazując, że mogą to być wyłącznie zwierzęta udomowione zarówno towarzyszące – psy, koty, konie czy świnki morskie, jak i gospodarskie – krowy, konie, kozy, owce. Delfinoterapia nie została włączona do AAI i nie powinna być propagowana. Dotyczy to interwencji ze wszystkimi gatunkami dzikich zwierząt ze względu na tryb ich pozyskiwania i oswajania, często w sposób okrutny i nieetyczny. Ponadto w trakcie szkolenia i pracy z ludźmi zwierzęta te są narażane na dyskomfort lub chroniczny stres powstający w trakcie wzajemnych kontaktów, wynikający z braku mechanizmów adaptacyjnych do współpracy i przebywania z ludźmi.

Nie można też pomijać dobrostanu uczestniczących w zajęciach ludzi. Zajęcia powinny być prowadzone za zgodą uczestnika, niezależnie od tego, czy ma lat 3 czy 103. Udział dzieci w wieku poniżej 18 lat wymaga zgody rodziców, a wszyscy uczestnicy zajęć ze zwierzętami muszą odnosić się do nich z szacunkiem, respektować ich potrzeby oraz stosować się do zaleceń przewodników psów, pedagogów i terapeutów. W zajęciach mogą brać udział osoby, które zachowują się wobec psów spokojnie, nie są wobec nich agresywne, nie mają alergii na sierść lub ślinę psa oraz nie przechodzą chorób i infekcji zakaźnych. Należy pamiętać, że terapia i edukacja z psem mająca na celu poprawę zdrowia i funkcjonowania ludzi nie może odbywać się kosztem zdrowia i samopoczucia zwierząt. Przymuszanie ich do pracy oraz kontaktów z pacjentami, uczniami i klientami jest nieetyczne i de facto nieskuteczne. Psy powinny być odpowiednio wybrane, przeszkolone i dopuszczane do pracy przez specjalistów w zakresie etologii, relacji człowiek––zwierzę oraz szkolenia psów, tak by ich udział w zajęciach był bezpieczny dla ludzi.

Celem niniejszej książki jest zaprezentowanie terapii i edukacji z udziałem psów w kontekście badań naukowych w zakresie antrozoologii, praktyki terapeutów i nauczycieli oraz międzynarodowych standardów AAI. W pierwszym rozdziale autorstwa Agnieszki Potockiej zawarto próbę odpowiedzi na pytanie, czy warto, a jeśli tak, to kiedy, angażować psy do zajęć edukacyjnych lub terapeutycznych i jaki jest sens takich działań. W rozdziale drugim Joanny Nawrockiej-Rohnki znajduje się przegląd badań związanych z efektywnością AAI. Kolejne rozdziały dotyczą zagadnień praktycznych, począwszy od terapii logopedycznej (Michał Nochowicz), przez terapię w zakresie treningu zachowań społecznych i terapię dla dzieci z zaburzeniami w zachowaniu (Katarzyna Chrobak), program profilaktyki pogryzień (Agnieszka Potocka i Monika Czwartyńska), temat psa w szkole (Maja Szwanka), a skończywszy na rozdziałach opisujących zajęcia z psem dla dzieci zdrowych (Joanna Nawrocka-Rohnka) i wychowanie z psem (Agnieszka Potocka). Książkę zamyka suplement będący esejem Agnieszki Terechowicz opisującym pierwszy w Polsce program resocjalizacyjny z udziałem psów w polskim więziennictwie.

Zapraszam do lektury.

Bibliografia

Jegatheesan, B., Beetz, A., Ormerod, E., Johnson, R., Yamazaki, K., Dudzik, Ch., …, Choi, G. (2014). IAHAIO White Paper: The IAHAIO Definitions for Animal Assisted Intervention and Animal Assisted Activity and Guidelines for Wellness of Animals Involved, http://iahaio.org/wp/wp-content/uploads/2017/05/iahaio-white-paper-2014-polish.pdf (dostęp: 30.06.2018).