Tyrania merytokracji - ebook

PROLOG

Gdy w 2020 roku wybuchła pandemia koronawirusa, Stany Zjednoczone nie były na nią przygotowane (podobnie zresztą jak wiele innych krajów). Choć eksperci w dziedzinie zdrowia publicznego już rok wcześniej ostrzegali o ryzyku globalnej epidemii choroby wirusowej i choć Chiny zmagały się z tym problemem już w styczniu, Stany Zjednoczone nie zapewniły sobie możliwości prowadzenia testów na masową skalę, co mogłoby powstrzymać rozprzestrzenianie się choroby. Liczba zakażonych rosła, a najzamożniejszy kraj na świecie nie był w stanie zapewnić nawet maseczek i innego sprzętu ochronnego niezbędnego pracownikom służby zdrowia, którzy walczyli z nagłym zalewem zakażonych pacjentów. Szpitale i agencje rządowe na próżno starały się zorganizować odpowiednią liczbę respiratorów, niezbędnych do ratowania życia pacjentów.

Ten brak przygotowania wynikał z wielu czynników. Prezydent Donald Trump, ignorując ostrzeżenia swoich doradców ds. zdrowia publicznego, przez kilka jakże ważnych tygodni bagatelizował sytuację kryzysową. Pod koniec lutego podkreślał: „Mamy to w pełni pod kontrolą. Wykonaliśmy kawał znakomitej roboty. To zniknie”. Centers for Disease Control and Prevention (CDC) początkowo rozprowadzała wadliwe zestawy do wykonywania testów, a później z mozołem szukała rozwiązania tego problemu. Po dziesięcioleciach budowania gospodarki opartej na outsourcingu okazało się, że nasze firmy są niemal całkowicie zależne od Chin i innych zagranicznych producentów masek chirurgicznych oraz sprzętu medycznego .

Pomijając jednak nawet brak przygotowania logistycznego, Stany Zjednoczone nie były gotowe na pandemię również w sensie moralnym. Lata poprzedzające ten kryzys epidemiczny upłynęły pod znakiem głębokich podziałów: gospodarczych, kulturowych i politycznych. Kolejne dziesięciolecia rosnących nierówności oraz kulturowego rozgoryczenia spowodowały, że w 2016 roku wściekli populiści w końcu postawili na swoim i wybrali Trumpa na prezydenta. Ten – krótko po przeprowadzeniu procedury impeachmentu, która jednak nie doprowadziła do usunięcia go ze stanowiska – stanął twarzą w twarz z największym kryzysem od czasu ataków terrorystycznych z 11 września 2001 roku. Kryzys się nasilał, a podziały partyjne trwały w najlepsze. Niewielu republikanów (zaledwie 29 procent) ufało, że media informacyjne przekazują rzetelne dane na temat koronawirusa, podobnie jak niewielu demokratów (19 procent) ufało informacjom podawanym przez Trumpa .

Pośród tych partyjnych oskarżeń i powszechnego braku zaufania nadeszła plaga wzywająca nas do okazania solidarności w stopniu, na jaki w czasie pokoju potrafi zdobyć się bardzo niewiele narodów. Ludzi na całym świecie zachęcano, a często również zmuszano, do utrzymywania dystansu społecznego, do zaprzestania pracy i pozostania w domach. Ci, którzy nie mogli pracować zdalnie, tracili dochody, a czasem również ich źródło. Wirus stanowił największe zagrożenie dla osób najstarszych, ale potrafił zagrozić również młodym, a ci, którzy sobie z nim radzili, musieli mimo wszystko pamiętać o swoich rodzicach i dziadkach.

W sensie moralnym pandemia dobitnie uświadomiła nam, że nie jesteśmy na wszystko odporni i że zależymy od siebie nawzajem: „Wszyscy jedziemy na jednym wózku”. Urzędnicy i reklamodawcy instynktownie sięgnęli po ten właśnie slogan. Problem polegał na tym, że solidarność rozpalana tym sloganem była solidarnością opartą na strachu – strachu przed zakażeniem, który wymuszał na nas „utrzymywanie dystansu społecznego”. W imię zdrowia publicznego mieliśmy wykazywać się solidarnością i uznać naszą zbiorową wrażliwość przez zachowywanie dystansu oraz stosowanie się do obostrzeń w postaci samoizolacji.

Zbieżność solidarności i separacji w przypadku pandemii ma sens. Nie dotyczyło to oczywiście heroicznych pracowników służby zdrowia i służb ratunkowych, którzy w celu niesienia pomocy zakażonym musieli być przy nich fizycznie obecni, nie dotyczyło to także pracowników sklepów spożywczych i ludzi obsługujących łańcuchy dostaw, którzy zapewniali ciągłą dostępność żywności i innych podstawowych produktów ludziom chroniącym się w domach. Większości z nas jednak powiedziano, że najlepszym sposobem ochrony innych osób jest trzymanie się od nich na dystans.

Moralny paradoks solidarności realizowanej przez dystans podkreślał swego rodzaju pustość sloganu: „Wszyscy jedziemy na jednym wózku”. Nie opisywał poczucia wspólnoty nieodłącznie związanego z ciągłym okazywaniem sobie wzajemnej odpowiedzialności i poświęcania dla innych. Było wręcz przeciwnie, ponieważ solidarność ta musiała wystąpić w warunkach niemal niespotykanych wcześniej nierówności oraz partyjnych ataków politycznych. Ta sama globalizacja o zabarwieniu rynkowym, która sprawiła, że Stany Zjednoczone straciły zdolność krajowej produkcji masek chirurgicznych i leków, bardzo wielu ludzi pozbawiła dobrze płatnej pracy i pozycji społecznej.

Jednocześnie ci, którzy czerpali ekonomiczne zyski z globalizacji rynków, łańcuchów dostaw i przepływu kapitału, w coraz mniejszym stopniu polegali na swoich rodakach i to w roli zarówno producentów, jak i konsumentów. Ich dobrobyt finansowy oraz ich tożsamość przestały być uzależnione od społeczności lokalnych czy nawet narodowych. Globalizacyjni zwycięzcy coraz bardziej zostawiali w tyle przegranych, realizując tym samym własny model społecznego dystansowania się.

Rzeczeni zwycięzcy utrzymywali, że spór polityczny nie przebiega już na linii prawica–lewica, lecz na linii otwarci–zamknięci. W otwartym świecie sukces zależy od wykształcenia, od tego, aby się jak najlepiej przygotować do walki o sukcesy w warunkach konkurencyjnej gospodarki globalnej. Państwa narodowe powinny zatem zadbać, aby wszyscy mieli równy dostęp do edukacji, od której zależy przecież poziom osiągnięć w późniejszym życiu. Przynosi to jednak ten skutek, że ludzie odnoszący sukcesy trwają potem w przekonaniu, że sobie na swoje dokonania zasłużyli. A skoro naprawdę wszyscy mają równe szanse, to w takim razie ci pozostający w tyle sami są sobie winni.

Jeśli się przyjmuje takie podejście do sukcesu, trudno jest uwierzyć w zapewnienia, że „wszyscy jedziemy na tym samym wózku”. Takie myślenie powoduje, że ludzie sukcesu uznają swój triumf za własną zasługę, a przegrani mają poczucie, że ci na szczycie spoglądają na nich z pogardą. Pozwala to zrozumieć, dlaczego ludzie skrzywdzeni przez globalizację są wściekli i rozgoryczeni, a także dlaczego kuszą ich poglądy autorytarnych populistów atakujących społeczne elity i obiecujących zdecydowane działania na rzecz uszczelniania granic narodowych.

Teraz to właśnie te siły i postaci polityczne, pozbawione przygotowania naukowego czy możliwości współpracy międzynarodowej, muszą radzić sobie z pandemią. Nie będzie im łatwo. Mobilizacja na rzecz walki z globalnym kryzysem zdrowotnym wymaga nie tylko eksperckiej wiedzy medycznej i naukowej, ale też odnowy moralnej i politycznej.

Toksyczne połączenie pychy i niechęci, które dało Trumpowi władzę, raczej nie stanie się źródłem niezbędnej nam dzisiaj solidarności. Nadzieje na odnowę naszego życia moralnego i obywatelskiego muszą opierać się na zrozumieniu, jak to się stało, że w ciągu ostatnich 40 lat doszło do zaniku więzi społecznych i społecznego szacunku. Ta książka stanowi próbę wyjaśnienia, jak to się stało oraz którędy biegnie droga prowadząca do wspólnego dobra politycznego.

31 marca 2020
Brookline, Massachusetts