Przesiewowe badania narządu słuchu i wzroku u dzieci - ebook

AUTORZY

prof. dr hab. n. med. Alina Bakunowicz-Łazarczyk

Klinika Okulistyki Dziecięcej z Ośrodkiem Leczenia Zeza

Uniwersytet Medyczny w Białymstoku

dr hab. n. med. Lidia Zawadzka-Głos

Klinika Otolaryngologii Dziecięcej

Warszawski Uniwersytet Medyczny

Dziecięcy Szpital Kliniczny Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego

Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

* * * *

lek. Magdalena Frąckiewicz

Klinika Otolaryngologii Dziecięcej

Warszawski Uniwersytet Medyczny

Dziecięcy Szpital Kliniczny Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego

Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

dr hab. n. med. Wojciech Hautz

Klinika Okulistyki

Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie

lek. Jolanta Jadczyszyn

Klinika Otolaryngologii Dziecięcej

Warszawski Uniwersytet Medyczny

Dziecięcy Szpital Kliniczny Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego

Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

dr n. med. Andrzej Senderski

Klinika Otolaryngologii Dziecięcej

Warszawski Uniwersytet Medyczny

Dziecięcy Szpital Kliniczny Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego

Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

lek. Maria Wolniewicz

Klinika Otolaryngologii Dziecięcej

Warszawski Uniwersytet Medyczny

Dziecięcy Szpital Kliniczny Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego

Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

dr hab. n. med. Anna Zaleska-Żmijewska

Katedra i Klinika Okulistyki

Wydział Lekarski

Uniwersytet Medyczny w WarszawiePRZEDMOWA I

Drodzy Czytelnicy,

Świat jest piękny, zwłaszcza jeśli można go usłyszeć i zobaczyć. Narządy zmysłów człowieka takie jak wzrok i słuch gwarantują nam możliwość poznawania środowiska w jakim żyjemy. Od pierwszych chwil życia słuch zaangażowany jest w rozwój osobowy człowieka i często decyduje o dalszej przyszłości. Słuch ma wpływ na rozwój intelektualny, emocjonalny i społeczny dziecka. Dlatego tak ważna jest świadomość co do możliwości diagnostycznych i leczniczych dysfunkcji narządu słuchu.

Ogromny rozwój technik audiologicznych oraz możliwość pomocy dla osób gorzej słyszących w postaci zabiegów chirurgicznych lub protezowania słuchu, stały się pretekstem do napisania książki, którą mam nadzieję przeczytacie drodzy Czytelnicy z zainteresowaniem. Celem dla współautorów było przybliżenie problemu niedosłuchu u dzieci, wskazanie na rodzaj i przyczyny wystąpienia niedosłuchu oraz uświadomienie jak ważne jest wczesne jego wykrycie i jakimi metodami jest to możliwe. Staraliśmy się zawrzeć podstawowe informacje na temat interpretacji wyników badań audiologicznych, co będzie przydatne w praktyce lekarza pediatry i lekarza rodzinnego. Omówione zostały również zasady funkcjonowania badań przesiewowych słuchu u noworodków i dzieci starszych, tak aby wiedza była praktycznie wykorzystana w opiece nad pacjentem. Szczególną uwagę zwróciliśmy na istotny w obecnych czasach problem centralnych zaburzeń słuchu u dzieci. Zaburzenia przetwarzania słuchowego u dzieci są trudnym problemem diagnostycznym i leczniczym, ale oczywiście możliwym do zdiagnozowania przy użyciu specjalnych narzędzi badawczych oraz podlegającym terapii z uzyskaniem dobrych wyników, o czym mówi rozdział niniejszej książki.

Edukacja jest istotnym elementem profilaktyki zaburzeń słuchu. Jesteśmy odpowiedzialni za przekazywanie wiedzy rodzicom, a tym samym mamy wpływ na wczesne wykrycie niedosłuchu. Aby tą wiedzę przekazać, sami musimy zadbać o poszerzanie wiedzy własnej. Nieustanna edukacja towarzyszy lekarzowi przez całe życie zawodowe. Mamy świadomość, że wczesne wykrycie niedosłuchu i wdrożenie odpowiedniego leczenia lub zaaparatowania pacjenta daje dziecku szanse rozwoju takiego, jak dla dziecka słyszącego prawidłowo. Każde opóźnienie w czasie te szanse zmniejsza.

Kiedy i w jakim trybie, oraz gdzie kierować pacjenta, u którego rozpoznajemy chorobę uszu – na te pytania odpowiadamy w jednym z rozdziałów książki, mając nadzieję, że pomoże to w praktyce zawodowej lekarzom rodzinnym i pediatrom. Zawarliśmy podstawowe informacje o chorobach uszu, z jakimi lekarz spotyka się w codziennej pracy.

Życzę przyjemnej lektury.

Dr hab. n. med. Lidia Zawadzka-GłosPRZEDMOWA II

Książka, którą macie Państwo w rękach lub zastanawiacie się czy mieć tę pozycję w bibliotece lekarza to niezwykle ważna publikacja, przydatna w codziennej praktyce pediatrycznej, oparta na wiedzy i doświadczeniu Autorów oraz aktualnych zaleceniach Polskiego Towarzystwa Okulistycznego.

Pediatra i lekarz rodzinny odgrywają ważną rolę w rozpoznaniu zeza, jaskry, zaćmy czy innych chorób i skierowaniu dziecka na konsultację do okulisty. Wczesne wykrycie schorzenia umożliwia postawienie właściwej diagnozy przez okulistę, jak najszybsze podjęcie terapii, a co za tym idzie pozwala na zachowanie odpowiedniego widzenia, a niejednokrotnie na uratowanie życia dziecka.

Proces rozwoju widzenia u dziecka jest dynamiczny, a krytyczny okres przypada na pierwsze dwa lata życia. Główną przyczyną zaburzeń widzenia w dzieciństwie są wady refrakcji. Niewyrównane wady refrakcji mogą powodować u dzieci i młodzieży problemy i słabsze wyniki w nauce. Nadwzroczność jest najczęściej diagnozowaną wadą wzroku u małych dzieci. Nieskorygowana we wczesnym dzieciństwie przyczynia się do powstania niedowidzenia, opóźnienia rozwoju i problemów z orientacją przestrzenną. Krótkowzroczność zwiększa ryzyko zaburzeń, takich jak: odwarstwienie siatkówki, zmiany zwyrodnieniowe siatkówki, neowaskularyzacja naczyniówki, jaskra oraz zaćma, co może prowadzić do ślepoty. Podstawowym celem badań przesiewowych u dzieci jest wczesne wykrycie zaburzeń, wczesne kierowanie do okulisty, wdrożenie odpowiedniego leczenia, a tym samym uniknięcie wystąpienia trwałych zaburzeń w obrębie narządu wzroku. Zgodnie z wytycznymi Amerykańskiego Towarzystwa Okulistycznego i Amerykańskiego Towarzystwa Okulistyki Dziecięcej i Zeza badania przesiewowe wzroku są zalecane od urodzenia dziecka do pełnoletności.

Jak ocenić rozwój widzenia u dziecka w 1. roku życia (kamienie milowe), w jaki sposób przeprowadzić badania przesiewowe wzroku, będziecie Państwo wiedzieli i potrafili po przeczytaniu tej książki. Przedstawiony w niej został harmonogram przesiewowych badań okulistycznych u dzieci zgodnie z wytycznymi Polskiego Towarzystwa Okulistycznego (PTO) i Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego (PTP). Dzieci przedwcześnie urodzone, do ukończenia 3. roku życia, podlegają badaniom zgodnie z wytycznymi Postępowanie w retinopatii wcześniaków – wskazania opracowane przez Zespół Ekspertów Sekcji Okulistyki Dziecięcej Polskiego Towarzystwa Okulistycznego.

Prezentowana publikacja zawiera dużo przydatnej wiedzy, która na pewno będzie pomocna w rozwiązywaniu problemów okulistycznych w pediatrii.

Książka Przesiewowe badania słuchu i wzroku – przewodnik dla pediatrów i lekarzy rodzinnych jest pozycją przydatną w codziennej praktyce lekarza. Gorąco zachęcam do lektury, a przede wszystkim do praktycznego wykorzystywania wiedzy zawartej w książce. Jestem przekonana, że książka szybko zniknie z półek, doczeka się kolejnych wydań i będzie przydatna pediatrom i lekarzom rodzinnym nie tylko „stawiającym pierwsze kroki” ale i tym, którzy od wielu lat opiekują się dziećmi.

Prof. dr hab. n. med. Teresa Jackowska

Konsultant Krajowa w dziedzinie pediatrii1
Niedosłuch u dzieci – definicja, rodzaje, przyczyny
Magdalena Frąckiewicz

Słuch, wraz z innymi zmysłami, odgrywa kluczową rolę w prawidłowym rozwoju intelektualnym i psychoruchowym dziecka. Jest niezbędny do wykształcenia mowy. Problemy ze słuchem uniemożliwiają kontakt z otoczeniem, a w konsekwencji ograniczają rozwój społeczny dziecka . Rozróżniamy dwa pojęcia :

• Słyszenie, które jest biernym procesem fizjologicznym przetwarzania informacji dźwiękowej i zależy od stanu obwodowego układu słuchowego (ucha zewnętrznego, środkowego, wewnętrznego i nerwu słuchowego).

• Słuchanie (uwaga słuchowa), które jest aktywnym procesem psychicznym polegającym na świadomym odbieraniu bodźców dźwiękowych: analizie, selekcji i rozumieniu informacji; zależy od funkcjonowania ośrodkowych struktur układu słuchowego.

O prawidłowym słuchu mówimy wtedy, gdy próg słyszenia w audiometrii tonalnej progowej nie przekracza 20 dB w żadnej częstotliwości (ryc. 1.1).

RYCINA 1.1
Norma słuchowa w audiometrii tonalnej.

Niedosłuch (łac. hypoacusis) jest zaburzeniem ze strony narządu słuchu polegającym na nieprawidłowym przewodzeniu lub odbiorze dźwięków. Częstość występowania niedosłuchu rośnie z wiekiem: u noworodków występuje z częstotliwością 2% i wzrasta do około 10% do 18. roku życia .

Stopień niedosłuchu można ocenić według różnych skal, najbardziej rozpowszechniona jest ta podająca stopień niedosłuchu na podstawie progu słuchu, zaprezentowana w tabeli 1.1 .

Tabela 1.1

Stopień niedosłuchu określony w dB

Stopień niedosłuchu

Wartość (w dB)

lekki ubytek słuchu

do 40

średni ubytek słuchu

45–65

głęboki ubytek słuchu

70–85

resztki słuchu

powyżej 90 dla częstotliwości powyżej 2 kHz

Wyróżniamy kilka rodzajów niedosłuchu, biorąc pod uwagę mechanizm ich powstawania. Układ słuchowy dzielimy na część przewodzącą dźwięk, w której skład wchodzą: małżowina uszna, przewód słuchowy zewnętrzny, ucho środkowe oraz na część odbiorczą, w której skład wchodzą: narząd spiralny (narząd Cortiego), nerw słuchowy, wyższe ośrodki drogi słuchowej, ośrodki słuchowe w ośrodkowym układzie nerwowym (ryc. 1.2). Za granicę układu przewodzącego i odbiorczego uważa się ścianę boczną ucha wewnętrznego z okienkami owalnym i okrągłym .

RYCINA 1.2
Schemat układu słuchowego.

Podziału niedosłuchów możemy dokonać na podstawie kilku kryteriów, m.in. lokalizacji uszkodzenia drogi słuchowej, wieku dziecka, w którym wystąpił niedosłuch, etiologii.

Ze względu na lokalizację uszkodzenia wyróżniamy :

1) niedosłuch typu obwodowego (uszkodzony narząd słuchu):

• przewodzeniowy,

• odbiorczy,

• mieszany;

2) niedosłuch typu centralnego (uszkodzone ośrodki w mózgu).

Niedosłuch przewodzeniowy (łac. hypoacusis conductiva) polega na wystąpieniu zaburzenia w części przewodzącej dźwięk, czyli w przewodzie słuchowym zewnętrznym lub uchu środkowym. Tego typu zaburzenie słuchu powoduje niedosłuch rzędu 60 dB ubytku (ryc. 1.3).

RYCINA 1.3
Niedosłuch przewodzeniowy w audiometrii tonalnej.

Niedosłuch odbiorczy (łac. hypoacusis perceptiva) dotyczy patologii występującej w części odbierającej dźwięk (narząd Cortiego, zwój spiralny, nerw ślimakowy, ośrodki podkorowe drogi słuchowej, z kolejnymi neuronami słuchowymi oraz korą słuchową). W tej grupie niedosłuchów wyróżniamy niedosłuch: ślimakowy, w którym zaburzenie występuje w narządzie Cortiego; pozaślimakowy, związany z uszkodzeniem w I neuronie drogi słuchowej (nerw ślimakowy). Tego typu zaburzenie słuchu powoduje niedosłuch rzędu powyżej 60 dB ubytku (ryc. 1.4).