Cukrzyca typu 2. Kompendium farmaceuty - ebook

AUTORZY

Mgr farm. Maja Brumer

Katedra Nauk Farmaceutycznych, Uniwersytet w Antwerpii

Mgr farm. Anna Ciemuchowska

Instytut Opieki Farmaceutycznej, Akademia Ekonomiczno-Humanistyczna w Warszawie

Dr n. farm. Edyta Czepielewska

Instytut Opieki Farmaceutycznej, Akademia Ekonomiczno-Humanistyczna w Warszawie

Prof. dr hab. n. med. Małgorzata Kozłowska-Wojciechowska, profesor emeritus

Mgr farm. Karolina Krawczyk

MTZ Clinical Research powered by Pratia w Warszawie

Dr hab. n. med. i n. o zdr. Magdalena Makarewicz-Wujec, prof. AEH

Instytut Opieki Farmaceutycznej, Akademia Ekonomiczno-Humanistyczna w Warszawie

Mgr farm. Agnieszka Moszczyński

Zakład Farmacji Klinicznej i Opieki Farmaceutycznej, Uniwersytet Medyczny w Lublinie

Mgr farm. Mateusz Rycerz

Instytut Biologii Doświadczalnej im. N. Nenckiego PAN w Warszawie

Mgr farm. Weronika Sterna

Apteka Dbam o Zdrowie w Toruniu

Mgr piel., mgr pedagogiki specjalnej Alicja Szewczyk

Klinika Endokrynologii i Diabetologii, Poradnia Diabetologiczna, Instytut „Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie; Polska Federacja Edukacji w Diabetologii

Mgr farm. Biruta Turek

Ziko Apteka w Warszawie

Mgr farm. Natalia Wróblewska

Apteka Medicover w Warszawie1
WSTĘP
MAŁGORZATA KOZŁOWSKA-WOJCIECHOWSKA

Cukrzyca jest jednym z największych wyzwań współczesnej medycyny zarówno na świecie, jak i w Polsce, a zapadalność na nią systematycznie rośnie. Obecnie szacuje się, iż w naszym kraju choruje na nią ponad 3 mln osób. Nowoczesne leczenie cukrzycy wymaga współpracy wielu specjalistów, którzy wzajemnie będą ustalali sposoby leczenia, monitorowali skuteczność terapii, a także będą prowadzić edukację w celu zwiększenia motywacji i uzyskania umiejętności koniecznych do realizacji ordynowanych zaleceń. Farmaceuta jest jednym ze specjalistów ochrony zdrowia, który ma za zadanie czuwać nad bezpieczeństwem i skutecznością farmakoterapii, a także systematycznie edukować pacjenta diabetologicznego.

Farmaceuta może pomóc pacjentowi z cukrzycą typu 2. na wiele sposobów, tzn.: poprzez odpowiednią edukację dotyczącą samej choroby (m.in. informowanie pacjentów o tym, że cukrzyca ma charakter postępujący i należy stale modyfikować terapię, dopasowując ją do indywidualnych potrzeb pacjenta) oraz współistniejących powikłań, w szczególności leczenia wszystkich czynników ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Farmaceuta powinien także monitorować efektywność terapii, tzn. jeśli po 3–6 miesiącach nie osiąga się docelowych dla danego pacjenta wartości HbA1c i zakresów glikemii, należy przejść do kolejnego etapu leczenia. Oczywiście, ustalenie zmian w farmakoterapii należy do powinności lekarza prowadzącego, ale farmaceuta powinien w takiej sytuacji kierować do niego pacjenta, a następnie wzmocnić nowe zalecenia.

W terapii cukrzycy typu 2. ważne są także zalecenia niefarmakologiczne, np. dieta sprzyjająca redukcji masy ciała i odpowiednie nawodnienie, czyli picie płynów w ilości 6–8 szklanek dziennie, co ma szczególne znaczenie zwłaszcza u pacjentów leczonych lekami z grupy flozyn, gdyż w innym przypadku grozi to ryzykiem cukromoczu. Kolejny przykład stanowi pomoc farmaceuty w ramach sprawowania opieki farmaceutycznej w monitorowaniu leczenia metforminą. Dla pacjenta to lek bardzo bezpieczny i podstawowy w odróżnieniu od pochodnych sulfonylomocznika, które nie powinny być stosowane u osób w podeszłym wieku, z zaburzeniami pamięci, mieszkających samotnie, ponieważ mogą wywołać ciężką hipoglikemię. Niemniej przewlekłe leczenie metforminą (pomimo jej bezpieczeństwa) może wywołać objawy zbliżone do neuropatii obwodowej, której jedną z przyczyn może być niedobór witaminy B12. Farmaceuta, oprócz doradzenia skonsultowania objawów z lekarzem prowadzącym, może pomóc dobrać pacjentom skarżącym się na drżenia rąk, preparaty witaminy B12. Farmaceuta może także odgrywać istotną rolę we wspomaganiu leczenia neuropatii cukrzycowej, która występuje w momencie rozpoznania cukrzycy już u 70% pacjentów, np. doradzając wybór preparatów z kwasem α-liponowym poprawiających funkcję uszkodzonych nerwów. To niezwykle istotne, gdyż neuropatia cukrzycowa jest przyczyną silnych dolegliwości, które znacząco pogarszają jakość życia chorych i jest uznanym czynnikiem ryzyka rozwoju zespołu stopy cukrzycowej oraz nagłego zgonu. Dlatego niezwykle ważne jest pytanie pacjentów o: zaburzenia czucia, drętwienie, pieczenie, mrowienie, palenie, szarpanie, bóle samoistne kończyn, skurcze mięśniowe, głównie w okolicy stóp i podudzi, utrzymujące się wiele miesięcy (nasilające się bądź pojawiające głównie w godzinach nocnych) oraz osłabienie siły mięśniowej, a także osłabienie lub zniesienie czucia dotyku, wibracji, bólu i temperatury. Gdy występują takie objawy, farmaceuta powinien polecić jak najszybszą konsultację lekarską i przekazać pacjentowi zalecenia wzmożonej kontroli ciśnienia tętniczego, gospodarki lipidowej, a przede wszystkim dobrego wyrównania cukrzycy, ze zwróceniem uwagi na unikanie hipoglikemii oraz dużych dobowych wahań glikemii. Nie należy zapominać, że farmaceuta jako specjalista ochrony zdrowia jest w stanie doradzić pacjentowi najlepsze preparaty zawierające kwas α-liponowy czy witaminy z grupy B rozpuszczalne w tłuszczach, kierując się wiedzą dotyczącą ich składu i biodostępności.

Niezwykle odpowiedzialnym zadaniem farmaceutów jest rozwiązywanie problemów lekowych wśród pacjentów diabetologicznych. Problemy lekowe, które występują u osób z cukrzycą, można podzielić na następujące kategorie:

• problemy związane z insulinoterapią,

• problemy związane z koniecznością stosowania polifarmakoterapii,

• problemy związane z nieprzyjmowaniem leków w zaleconych dawkach,

• problemy związane z występowaniem objawów niepożądanych.

Farmaceuta zobligowany jest także do edukowania pacjentów w zakresie prowadzenia samokontroli glikemii i ciśnienia tętniczego. Chory powinien otrzymać od farmaceuty wszelkie informacje dotyczące prawidłowego korzystania z glukometrów, odczytów paskowych, czasu wykonywania pomiarów oraz właściwego odczytywania wyników.

Kompendium, które kierowane jest do farmaceutów pracujących w aptekach, stanowi praktyczne narzędzie umożliwiające farmaceutom sprawowanie opieki farmaceutycznej nad pacjentami z cukrzycą typu 2., leczonymi lekami przeciwcukrzycowymi. To źródło aktualnych i usystematyzowanych informacji niezbędnych do prowadzenia ciągłej opieki farmaceutycznej oraz świadczenia usług zaplanowanych do wdrożenia w najbliższym czasie, czyli: nowy lek i przegląd lekowy. W niniejszej książce nie uwzględniono porad dotyczących insulinoterapii, ponieważ ten złożony problem zostanie omówiony w osobnym poradniku poświęconym pacjentom z cukrzycą typu 1. oraz typu 2. leczonych insuliną, który ukaże się w niedługim czasie.2
CHARAKTERYSTYKA PACJENTA ZE STANEM PRZEDCUKRZYCOWYM I CUKRZYCĄ TYPU 2.
ANNA CIEMUCHOWSKA, AGNIESZKA MOSZCZYŃSKI

Stan przedcukrzycowy

• Oznacza, że poziom glukozy we krwi pacjenta jest powyżej wartości prawidłowych, ale nie jest wystarczająco wysoki, aby zdiagnozować cukrzycę.

• Stanowi istotny problem zdrowotny, gdyż wiąże się z większym ryzykiem rozwoju nie tylko cukrzycy typu 2., ale przede wszystkim powikłań sercowo-naczyniowych w przyszłości, takich jak: zawał serca, udar mózgu, miażdżyca naczyń obwodowych.

Objawy

Pacjenci zazwyczaj nie mają objawów stanu przedcukrzycowego. Choroba rozwija się stopniowo i może nieświadomie towarzyszyć pacjentom przez wiele lat, gdyż niewielki wzrost glikemii przez długi czas nie daje uchwytnych dla chorego objawów. Diagnoza stanu przedcukrzycowego stawiana jest często po przeprowadzeniu badań krwi z innych powodów .

Diagnoza

U pacjenta ze stanem przedcukrzycowym występują nieprawidłowa glikemia na czczo – IFG (Impaired Fasting Glucose), czyli 100–125 mg/dl i/lub nieprawidłowa tolerancja glukozy – IGT (Impaired Glucose Tolerance), tj. glikemia 140–199 mg/dl w drugiej godzinie po doustnym teście tolerancji glukozy OGTT (Oral Glucose Tolerance Test) .

Roczne ryzyko rozwoju cukrzycy u pacjenta ze stanem przedcukrzycowym, z rozpoznanym IFG lub IGT jest 5–6 razy wyższe niż u osoby z prawidłową glikemią, a w przypadku współwystępowania IFG i IGT ryzyko to jest aż 12 razy wyższe .