Recepty. Zasady wystawiania - ebook

Przedmowa

Książka „Recepty. Zasady wystawiania”, którą oddaję do rąk Czytelników, przeznaczona jest do nauki prawidłowego zapisywania recept. W pierwszej części zostały zebrane podstawowe informacje o lekach, ich pochodzeniu i drogach wprowadzania do organizmu oraz zasady poprawnego zapisywania recepty. Nazwy łacińskie środków farmaceutycznych są zgodne z aktualną nomenklaturą.

Druga część książki zawiera najważniejsze informacje o różnych stosowanych obecnie postaciach leków gotowych i recepturowych, które stanowią podstawę teoretyczną niezbędną do prawidłowego zapisania recepty. Założeniem autorki było przygotowanie możliwie zwięzłego wydawnictwa, które zwraca szczególną uwagę na umiejętności praktyczne. Czytelnik znajdzie w książce wiele przykładów recept i obliczania dawki leku gotowego lub recepturowego dla konkretnego pacjenta, a w przypadku leków do stosowania miejscowego – stężenia leczniczego.

Książka napisana została przede wszystkim z myślą o studentach oraz zawodowo czynnych pielęgniarkach i położnych, które zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z 28 października 2015 roku w sprawie recept wystawianych przez pielęgniarki i położne uzyskały prawo do wystawiania recept na określone leki. Sądzę, że książka ta będzie również praktycznym przewodnikiem w nauce zapisywania recept dla studentów studiów lekarskich oraz dentystycznych.

Grażyna Rajtar-CynkeInformacje o lekach

Źródłem informacji o lekach jest Farmakopea Polska, w której przedstawiona jest dokładna charakterystyka chemiczna i fizyczna wszystkich dopuszczonych do lecznictwa substancji, ich zalecane dawki jednorazowe i dobowe (najczęściej stosowane) oraz maksymalne, a także droga podania, działania i zastosowania lecznicze.

Farmakopea Polska jest to polskojęzyczna wersja Farmakopei Europejskiej – Polska od 2006 roku uczestniczy w pracach Komisji Farmakopei Europejskiej. Farmakopea publikowana jest co 3 lata, a co roku jest aktualizowana suplementami. Obecnie w naszym kraju obowiązuje Farmakopea Polska X z 2014 roku. Substancje lecznicze umieszczone są w Farmakopei alfabetycznie według nazw łacińskich.

Farmakopea wyróżnia trzy grupy substancji farmakologicznie czynnych o silnym działaniu, które należą do wykazów A (Venena), B (Separanda) i N (Narcotica). Pozostałe, nienależące do tych wykazów, to związki o słabym działaniu farmakologicznym. Leki należące do wykazów A, B i N wydawane są z apteki tylko na podstawie ważnej recepty. Zapisując i realizując recepty na leki zawierające substancje z tych grup, należy zachować szczególną ostrożność i przestrzegać określonych zasad postępowania.

Urzędowy Wykaz Produktów Leczniczych jest to wykaz leków krajowych oraz importowanych dopuszczonych do obrotu w Polsce, opracowany przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej, aktualizowany co roku. Obejmuje: leki gotowe, surowce farmaceutyczne, surowice, szczepionki, środki cieniujące i preparaty diagnostyczne. Wykaz zawiera: nazwę produktu leczniczego, jego skład, dawkę, postać, wielkość opakowania, informację, czy lek wydawany jest na receptę czy bez, nazwę i kraj producenta oraz numer świadectwa rejestracji.

Leki wydawane na receptę w Urzędowym Wykazie Produktów Leczniczych oznaczono symbolami „Rp”, „Rpw”, „Lz”, „Rpz”.

Inne źródła informacji o lekach to wydawane cyklicznie:

- Leki Współczesnej Terapii pod redakcją J. K. Podlewskiego i A. Chwalibogowskiej-Podlewskiej;
- Pharmindex (dostępny także online);
- Indeks Leków Medycyny Praktycznej (baza leków dostępna dla środowiska medycznego po zarejestrowaniu się);
- Indeks Leków Centrum Informacji o Leku (baza online);
- Bazyl (farmaceutyczna baza online).

Leki ustawowo określane są jako produkty lecznicze. Według definicji: „produktem leczniczym jest substancja lub mieszanina substancji, posiadająca właściwości zapobiegania lub leczenia chorób występujących u ludzi i zwierząt lub podawana w celu postawienia diagnozy lub w celu przywrócenia, poprawienia lub modyfikacji fizjologicznych funkcji organizmu poprzez działanie farmakologiczne, immunologiczne lub metaboliczne”.

Produkty lecznicze, czyli leki, wytwarzane i sporządzane są z surowców farmaceutycznych.

Wprowadzenie nowego leku na rynek podlega ścisłym regulacjom prawnym i jest poprzedzone długotrwałymi i kosztownymi badaniami przedklinicznymi i klinicznymi, a następnie procedurą rejestracji przez Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych.

Pochodzenie i podziały leków

Leki można podzielić ze względu na ich pochodzenie na naturalne, półsyntetyczne i syntetyczne. Do leków naturalnych, występujących w przyrodzie, należą leki pochodzenia:

- mineralnego;
- roślinnego – związki farmakologicznie czynne występujące w ziołach leczniczych, np.: alkaloidy, glikozydy, olejki eteryczne, śluzy;
- zwierzęcego – np. heparyna, insulina, surowice odpornościowe.

Przez modyfikację chemiczną substancji leczniczych występujących w przyrodzie otrzymujemy leki półsyntetyczne. Jednak najliczniejszą grupę leków stanowią obecnie leki syntetyczne, otrzymywane na drodze pełnej syntezy chemicznej. Do leków syntetycznych należą także leki nowej generacji otrzymywane na drodze inżynierii genetycznej.

Inny podział, uwzględniający sposób powstawania leków, wyróżnia leki:

- recepturowe (magistralne) wykonywane w aptece na podstawie recepty;
- gotowe (specyfiki), produkowane przez firmy farmaceutyczne; w aptekach są one dostępne w gotowych do wydania opakowaniach.

Leki dzielimy również na:

- leki wydawane tylko na receptę;
- leki wydawane bez recepty – OTC (over the counter – poza ladą).

Leki OTC sprzedawane są nie tylko w aptekach, lecz także na stacjach benzynowych, w kioskach i supermarketach, a zatem ich sprzedaż i stosowanie najczęściej odbywa się poza jakąkolwiek kontrolą personelu medycznego. Bez recepty sprzedaje się wiele leków przeciwbólowych, przeciwzapalnych, przeciwgorączkowych, „gastrycznych” i przeciwkaszlowych. W Polsce dopuszczalna jest reklama leków OTC.

Poza lekami OTC na rynku farmaceutycznym obecne są także suplementy diety. Suplementy diety nie są lekami, lecz środkami spożywczymi, które mają za zadanie uzupełnianie normalnej diety – stanowią np. skoncentrowane źródło witamin lub składników mineralnych. Suplementy diety, podobnie jak leki, są produkowane w postaci: kapsułek, tabletek, drażetek i kropli, dlatego pacjenci mogą je niejednokrotnie uważać za leki.

Biorąc pod uwagę rodzaj działania, leki można podzielić na środki o działaniu:

- przyczynowym (leki etioterapeutyczne);
- objawowym (leki symptomatyczne);
- substytucyjnym (zastępcze).

Lekami etioterapeutycznymi są np. antybiotyki: zabijając lub hamując wzrost drobnoustrojów, znoszą przyczynę procesu chorobowego. Leki objawowe, np. leki przeciwgorączkowe i przeciwkaszlowe, usuwają jedynie objawy choroby, nie likwidując jej przyczyny, natomiast leki substytucyjne likwidują niedobory, np. witamin w awitaminozach czy hormonów w niedoczynności któregoś z gruczołów wydzielania wewnętrznego.

Inny podział, uwzględniający tryb wprowadzania do lecznictwa nowych leków, dzieli leki na:

- innowacyjne;
- generyczne.

Leki innowacyjne to produkty lecznicze dopuszczone do obrotu w Polsce na podstawie pełnej dokumentacji (wykonanych badań przedklinicznych, klinicznych). Zawierają nową substancję lub mieszaninę substancji farmakologicznie czynnych po raz pierwszy dopuszczoną do obrotu. Leki innowacyjne przez określony czas objęte są ochroną patentową.

Leki generyczne (odtwórcze, generyki) zawierają tę samą substancję lub mieszaninę substancji farmakologicznie czynnych co lek innowacyjny i mogą być wprowadzone na rynek przez inną firmę farmaceutyczną po zakończeniu ochrony patentowej leku innowacyjnego. Cena leków odtwórczych jest niższa od ceny leku innowacyjnego, ponieważ ich producent nie wykonuje kosztownych badań, a korzysta z gotowej dokumentacji udostępnionej przez producenta leku innowacyjnego. Musi jedynie spełnić wymagania konieczne do rejestracji leku, wykonując badania biorównoważności leku generycznego z lekiem innowacyjnym.

W zależności od miejsca działania wyróżniamy leki:

- o działaniu miejscowym – działają w miejscu podania, na skórę lub na błony śluzowe;
- o działaniu ogólnym (to te, które z miejsca podania wchłaniają się do krwi i docierają do tkanek docelowych, na które działają).

Leki o działaniu ogólnym dzielimy na leki:

- działające ośrodkowo – na struktury OUN;
- działające obwodowo – na inne tkanki i narządy poza OUN;
- działające wybiórczo – na jeden narząd, np. oksytocyna działa na macicę, glikozydy naparstnicy – na serce.

Leki sieroce to leki stosowane w leczeniu i diagnostyce chorób bardzo rzadkich. W Polsce większość leków sierocych wymaga
rozpatrywania wniosku refundacyjnego dla każdego pacjenta osobno.