Terapia w dermatologii - ebook

AUTORZY

------------------------------------------------------------------------

Publikacja afiliowana przy Katedrze i Klinice Dermatologii Wenerologii i Alergologii Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu

Prof. dr hab. n. med. Jacek Szepietowski

Dr hab. n. med. Wojciech Baran, prof. nadzw.

* * *

Dr hab. n. med. Aleksandra Batycka-Baran

Dr hab. n. med. Rafał Białynicki-Birula

Dr n. med. Iwona Chlebicka

Dr hab. n. med. Maria Cisło

Dr hab. n. med. Anita Hryncewicz-Gwóźdź

Dr hab. n. med. Alina Jankowska-Konsur

Lek. Agata Kozłowska

Dr n. med. Justyna Kwapisz

Prof. dr hab. n. med. Joanna Maj

Dr hab. n. med. Łukasz Matusiak

Dr n. med. Piotr Nockowski

Dr n. med. Danuta Nowicka

Lek. Małgorzata Ponikowska

Lek. Radomir Reszke

Prof. dr hab. n. med. Janina Ruczkowska

Dr n. med. Joanna Salomon

Dr n. med. Małgorzata Tupikowska-Marzec

Dr n. med. Kalina Welz-Kubiak

Lek. Katarzyna Włodarek

Dr n. med. Marta Wojciechowska-Zdrojowy

Dr n. med. Karolina Wójcicka

Lek. Magdalena Żychowska

------------------------------------------------------------------------

Katedra i Klinika Psychiatrii; Zakład Psychiatrii Konsultacyjnej i Badań Neurobiologicznych

Dr hab. n. med. Przemysław PacanPRZEDMOWA

------------------------------------------------------------------------

Z wielką radością oddajemy do rąk Czytelników książkę „Terapia w dermatologii”. Dynamiczny rozwój nauk medycznych, w tym dermatologii i wenerologii, wprowadzenie w ostatnim okresie nowym leków do lecznictwa dermatologicznego oraz pojawienie się licznych europejskich i krajowych wytycznych terapeutycznych szeregu dermatoz stanowiło dla nas istotny impuls do pracy nad książką. Należy zaznaczyć, że obecna pozycja wydawnicza jest niejako kontynuacją długoletniego zainteresowania lecznictwem dermatologicznym jednego z redaktorów (JSz), co przejawiło się wydaniem uprzednio przez PZWL podręcznika „Leczenie chorób skóry i chorób przenoszonych drogą płciową”. Pierwsze wydanie ww. książki ukazało się w 2002 roku, a drugie, uaktualnione i rozszerzone, wspólnie redagowane z ówczesnym doktorem nauk medycznych Adamem Reichem (obecnie profesorem i kierownikiem Katedry i Zakładu Dermatologii Uniwersytetu Medycznego w Rzeszowie), w 2008 roku. Minęło więc ponad 10 lat, co jest przepaścią, jeżeli chodzi o nowoczesne podejście do leczenia. Obecna pozycja wydawnicza jest dziełem odrębnym, w zdecydowanej większości napisanym od nowa. W pewnym sensie bazuje jednak na poprzednich tekstach, dlatego pozwalamy sobie na wyrażenie szczególnego podziękowania dla wszystkich osób, które aktywnie przyczyniły się do tworzenia poprzedniego podręcznika.

Książka „Terapia w dermatologii” jest owocem pracy praktycznie całego zespołu Katedry i Kliniki Dermatologii, Wenerologii i Alergologii UM we Wrocławiu. Liczne grono samodzielnych pracowników nauki, doświadczeni adiunkci wraz z młodszymi kolegami podjęli się zebrania i przedstawienia najnowszych danych dotyczących standardów postępowania terapeutycznego w dermatologii i wenerologii. Pragniemy wyrazić szczere podziękowanie za ich zaangażowanie i trud w tym niełatwym zadaniu. Staraliśmy się przygotować książkę praktyczną, będącą niejako przewodnikiem po terapii dermatologicznej. Dlatego też w znamienny sposób, jedynie do informacji niezbędnych, ograniczyliśmy tekst odnoszący się do zagadnień epidemiologii, patogenezy, diagnostyki czy obrazu klinicznego schorzeń. Dane te z pewnością łatwo odnajdziecie Państwo w licznych ogólnych podręcznikach dermatologii.

Obecna pozycja wydawnicza adresowana jest do lekarzy praktyków, którzy w codziennej swojej pracy klinicznej spotykają się z problematyką chorób skóry i chorób przenoszonych drogą płciową. W naturalny sposób jej odbiorcami powinni być lekarze dermatolodzy oraz koleżanki i koledzy w trakcie specjalizacji z dermatologii i wenerologii. Żywimy nadzieję, że książka znajdzie uznanie również wśród lekarzy pierwszego kontaktu, jak i będzie wykorzystywana w szkoleniu przeddyplomowym. Naszym marzeniem jest, aby podręcznik ten był przydany i żeby odnalazł swoje miejsce na biurku czy półce regału w każdym gabinecie lekarskim. Zdajemy sobie sprawę, że zawsze można daną rzecz zrobić lepiej, zgrabniej przedstawić, bardziej szczegółowo opisać. Jesteśmy otwarci na Państwa komentarze i uwagi, które z pewnością uwzględnimy przy przyszłych pracach redakcyjnych.

Książka „Terapia w dermatologii” nie powstałaby bez wsparcia i zaangażowania licznego zespołu PZWL Wydawnictwa Lekarskiego. Szczególne nasze podziękowania kierujemy do Pani Redaktor Stelli Nowośnickiej-Pawlitko za życzliwość, cierpliwość, wyrozumiałość i przede wszystkim za wysoki profesjonalizm pracy redakcyjnej. Dla nas była to nie tylko przyjemność pracy z Panią Redaktor, ale i zaszczyt.

Życzymy Państwu miłej lektury!

prof. dr hab. n. med. Jacek Szepietowski

dr hab. n. med. Wojciech Baran, prof. nadzw.WYKAZ SKRÓTÓW

2-CdA – 2-chloro-2'-deoxyadenosine; 2-chlorodeoksyadenozyna

5-FdUMP – 5-fluoro-2'-deoxyuridine 5'-monophosphate; monofosforan 5-fluorodeoksyurydyny

ABI – ankle-brachial index; wskaźnik kostka-ramię

ACA – anticentromere antibody; przeciwciało przeciwcentromerowe

ACEI – angiotensin-converting-enzyme inhibitors; inhibitory konwertazy angiotensyny

ACLE – acute cutaneous lupus erythematosus; ostry skórny toczeń rumieniowaty

AIDS – acquired immune deficiency syndrome; zespół nabytego niedoboru odporności

AK – actinic keratosis; rogowacenie słoneczne

ALA – aminolevulinic acid; kwas aminolewulinowy

ALM – acral lentiginous melanoma; czerniak podpaznokciowo-podeszwowy (akralny)

ALT – alanine transaminase; aminotransferaza alaninowa

AMP – adenosine monophosphate; adenozynomonofosforan

ANA – antinuclear antibody; przeciwciało przeciwjądrowe

ANCA – anti-neutrophil cytoplasmic antibodies, przeciwciała przeciwko cytoplazmie neutrofilów

aPL – antiphospholipid antibodies; przeciwciała przeciwfosfolipidowe

APS – antiphospholipid syndrome; zespół antyfosfolipidowy

ARB – angiotensin II receptor blockers; blokery receptora angiotensyny II

ASA – acetylsalicylic acid; kwas acetylosalicylowy

ASM – aggresive systemic mastocytosis; agresywna układowa mastocytoza

ASS – antisynthetase syndrome; zespół antysyntetazowy

AST – aspartate transaminase; aminotransferaza asparaginianowa

AZS – atopowe zapalenie skóry

BB-UVB – broadband UVB; szerokopasmowe UVB

BCC – basal cell carcinoma; rak podstawnokomórkowy

BCG – Bacillus Calmette-Guérin; szczepionka przeciwko gruźlicy (nazwa od nazwisk Alberta Calmette'a i Camille'a Guérina, którzy ją opracowali)

bFGF – basic fibroblast growth factor; podstawowy czynnik wzrostu fibroblastów

c-ALCL – cutaneous anaplastic large cell lymphoma; chłoniak anaplastyczny z dużych komórek

CCLE – chronic cutaneous lupus erythematosus; przewlekły skórny toczeń rumieniowaty

CHLE – chillbrain lupus erythematosus; toczeń odmrozinowy

CM – cutaneous mastocytosis; mastocytoza skórna

CMV – cytomegalovirus; wirus cytomegalii

COX – cyclooxygenase; cyklooksygenaza

CRABP – cellular retinoic acid-binding protein; wewnątrzkomórkowe białko łączące kwas retinowy

CRBP – cellular retinol-binding protein; wewnątrzkomórkowe białko wiążące retinol

CRP – C-reactive protein; białko C-reaktywne

CSMTCL – cutaneous CD4-positive small/medium T-cell lymphoma; skórny chłoniak z małych/średnich komórek T CD4+

CTCL – primary cutaneous T-cell lymphomas; pierwotnie skórne chłoniaki T-komórkowe

CTLA – cytotoxic T cell antigen; antygen limfocytów T cytotoksycznych

CVI – chronic venous insufficiency; przewlekła niewydolność żylna

DCF – 2'-deoxyformycin; 2'-deoksykoformycyna

DCM – diffuse cutaneous mastocytosis; uogólniona skórna mastocytoza

DCP – diphenylcyclopropenone; dufenylocyklopropenon

DCS – dissecting cellulitis of the scalp; rozwarstwiające zapalanie mieszków włosowych

DFSP – dermatofibrosarcoma protuberans; guzowaty włókniakomięsak skóry

DHEAS – dehydroepiandrosterone; dehydroepiandrosteron

DHT – dihydrotestosterone; dihydrotestosteron

DIC – disseminated intravascular coagulation; zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego

DI-LE – drug-induced lupus erythematosus; toczeń rumieniowaty polekowy

DLBCL – diffuse large B-cell lymphoma; chłoniak rozlany z dużych komórek B

DLCO – diffusing capacity of lung for carbon monoxide; pojemność dyfuzyjna płuc

DLE – discoid lupus erythematosus; krążkowy toczeń rumieniowaty

DM – dermatomyositis; zapalenie skórno-mięśniowe

DMARD – disease-modyfing antirheumatic drug; lek modyfikujący przebieg choroby reumatycznej

DNA – deoxyribonucleic acid; kwas deoksyrybonukleinowy

dsDNA – double-stranded deoxyribonucleic acid; dwuniciowy kwas deoksyrybonukleinowy

dSSc – diffuse systemic scleroderma; rozsiana twardzina układowa

DTP – diphtheria-tetanus-pertussis; szczepionka skojarzona przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi

EBM – evidence based medicine; medycyna oparta na faktach

EBV – Epstein-Barr virus; wirus Epsteina-Barr

ECM – extracellular matrix protein; białko macierzy pozakomórkowej

ECP – extracorporeal photopheresis, fotofereza pozaustrojowa

EGFR – epidermal growth factor receptor; receptor naskórkowego czynnika wzrostu

ELISA – enzyme-linked immunosorbent assay, test immunoenzymosorbcyjny

ENKTCL – extranodal NK/T-cell lymphoma nasal type; pozawęzłowy chłoniak z komórek NK/T typu nosowego

FAMMM – familial atypical multiple mole melanoma, zespół rodzinnego występowania czerniaka związanego z licznymi znamionami

FKBP – FK-binding protein; białko wiążące FK506 (takrolimus)

FPDL – flashlamp-pumped pulsem dye laser; pulsacyjny laser barwnikowy

FUTP – fluorouridine triphosphate; trifosforan fluorouracylu

GABA – gamma-aminobutyric acid; kwas g-aminomasłowy

G-CSF – granulocyte colony-stimulating factor; czynnik stymulujący tworzenie kolonii granulocytów

GFR – glomerular filtration rate; współczynnik przesączania kłębuszkowego

GKS – glikokortykosteroidy

GM-CSF – granulocyte-macrophage colony-stimulating factor; czynnik stymulujący tworzenie kolonii granulocytów i makrofagów

GVL – graft versus lymphoma; przeszczep przeciw chłoniakowi

HCV – hepatitis C virus; wirus zapalenia wątroby typu C

HDL – high density lipoprotein; lipoproteina wysokiej gęstości

HHV – human herpesvirus; ludzki herpeswirus

HIV – human immunodeficiency virus; ludzki wirus niedoboru odporności

HLA – human leukocyte antigen; ludzki antygen leukocytarny

HPS – hemophagocytic syndrome; zespół hemofagocytarny

HPV – human papilloma virus; wirus brodawczaka ludzkiego

HRCT – high-resolution computer tomography; tomografia komputerowa o dużej rozdzielczości

HS – hidradenitis suppurativa; ropne zapalenie apokrynowych gruczołów potowych (trądzik odwrócony)

HSCT – hematopoietic stem cell transplantation; transplantacja komórek krwiotwórczych szpiku kostnego

HSV – herpes simplex virus; wirus opryszczki pospolitej (zwykłej)

ICAM – intercellular adhesion molecule; cząsteczka adhezji międzykomórkowej

ICLE – intermittent lupus erythematosus; toczeń rumienowaty przerywany

IDEC – inflamatory dendritic epiderma cells; zapalne komórki dendrytyczne naskórka

IFN – interferone; interferon

IL – interleukin; interleukina

INR – international normalized ratio; międzynarodowy współczynnik znormalizowany

ISM – indolent systemic mastocytosis; mastocytoza układowa o łagodnym przebiegu

IVIG – intravenous immunoglobulin; immunoglobuliny podawane dożylnie

LDL – low-density lipoprotein; lipoproteina niskiej gęstości

LEP – lupus erythematosus panniculitis; toczeń rumieniowaty głęboki

LET – lupus erythematosus tumidus; toczeń rumieniowaty obrzękowy

LGV – lymphogranuloma venereum; ziarnica weneryczna pachwin

LMM – lentigo malignant melanoma; czerniak rozwijający się z plamy soczewicowatej

LS – lichen sclerosus; liszaj twardzinowy

lSSc – limited systemic scleroderma; ograniczona twardzina układowa

ŁZM – łuszczycowe zapalenie stawów

MAA – myositis-associated autoantibodies; autoprzeciwciała związane z zapaleniem mięśni

MAL – methyl aminolevulinate; aminolewulinian metylu

MCL – mast cell leukemia; białaczka mastocytarna

MCS – mast cell sarcoma; mięsak mastocytarny

MCTD – mixed connective tissue disease; mieszana choroba tkanki łącznej

MCV – molluscum contagiosum virus; wirus mięczaka zakaźnego

MED – minimal erythema dose; minimalna dawka rumieniowa

MF – mycosis fungoides; ziarniniak grzybiasty

mGKS – miejscowe glikokortykosteroidy

MHC – major histocompatibility complex; główny układ zgodności tkankowej

MPCM – maculopapular cutaneous mastocytosis; postać plamisto-grudkowa mastocytozy

MPD – minimal phototoxic dose; minimalna dawka fototoksyczna

MPO-ANCA – anti-neutrophil myeloperoxidase cytoplasmic antibodies; przeciwciała przeciwko mieloperoksydazie neutorfilowej

MRSA – methicyllin-resistant Staphylococcus aureus; gronkowiec złocisty oporny na metycylinę

MSA – myositis-specific autoantibodies; autoprzeciwciała swoiste dla zapalenia mięśni

MUD – minimal urticaria dose; minimalna dawka wywołująca zmiany pokrzywkowe

NAAT – nucleic acid amplification test; metoda amplifikacji kwasów nukleinowych

NB-UVB – narrowband UVB; wąskie pasmo UVB

NF – neurofibromatosis, nerwiakowłókniakowatość

NGF – nerve growth factor; czynnik wzrostu nerwów

NGU – non-gonococcal urethritis; nierzeżączkowe zapalenie cewki moczowej

NK1R – neurokinin 1 receptor; receptor neurokininy 1

NLE – neonatal lupus erythematosus; toczeń rumieniowaty noworodkowy

NLPZ – niesteroidowe leki przeciwzapalne

NMF – natural moisturizing factors; naturalne czynniki nawilżające

NMM – nodular malignant melanoma; czerniak guzkowy

NMSC – nonmelanoma skin cancer; nieczerniakowy rak skóry

NPWT – negative pressure wound therapy; terapia podciśnieniowa ran

O/W – olej w wodzie

PAMS – paraneoplastic autoimmune multiorgan syndrome; paraneoplastyczny zespół wielonarządowy

PAS – periodic acid-Schiff reagent; kwas nadjodowy – odczynnik Schiffa

PCBCL – primary cutaneous B-cell lymphomas; pierwotnie skórne chłoniaki B-komórkowe

PCFCL – primary cutaneous follicle centre lymphoma; pierwotnie skórny chłoniak z ośrodków rozmnażania

PCGD-TCL – primary cutaneous gamma-delta T-cell lymphoma; pierwotnie skórny chłoniak z komórek TΓΔ

PCL – primary cutaneous lymphomas; pierwotne chłoniaki skóry

PCMZL – primary cutaneous marginal zone lymphoma; pierwotnie skórny chłoniak strefy brzeżnej

PCR – polymerase chain reaction; reakcja łańcuchowa polimerazy

PCT – porphyria cutanea tarda; porfiria skórna późna

PD – programmed death receptor; receptor programowanej śmierci

PDE – phosphodiesterase; fosfodiesteraza

PDGF – platelet-derived growth factor; płytkopochodny czynnik wzrostu

PDT – photodynamic therapy; terapia fotodynamiczna

PLE – polymorphous light eruption; wielopostaciowe osutki świetlne

PLEVA – pityriasis lichenoides et varioliformis acuta; łupież liszajowaty ospopodobny ostry

POChP – przewlekła obturacyjna choroba płuc

PP – protoporphyrin; protoporfiryna

PTD – Polskie Towarzystwo Dermatologiczne

PUP – przerywany ucisk pneumatyczny

PUVA – psoralen + UVA

RAR – retinoid acid receptor; receptor dla kwasu retinowego

RBP – retinoid-binding protein; białko wiążące retinoidy

RNA – ribonucleic acid; kwas rybonukleinowy

RXR – retinoid X recetor; receptor retinoidowy X

SADBE – squaric acid dibutyl ester; ester dibutylowy kwasu kwadratowego

SCC – squamous cell carcinoma; rak kolczystokomórkowy

SCLE – subacute cutaneous lupus erythematosus; podostry skórny toczeń rumieniowaty

SJS – Stevens-Johnson syndrome; zespół Stevensa-Johnsona

SLE – systemic lupus erythematosus; toczeń rumieniowaty układowy

SM – systemic mastocytosis; mastocytoza układowa

SM-AHN – systemic mastocytosis with an associated hematologic neoplasm; mastocytoza układowa z towarzyszącą hematologiczną chorobą nowotworową

snRNP – small nuclear ribonucleoproteins; małe jądrowe nukleoproteiny

SPF – sun protection factor; współczynnik ochrony przeciwsłonecznej

SPTCL – subcutaneous panniculitis like T-cell lymphoma; chłoniak z komórek t typu zapalenia tkanki podskórnej

SSc – systemic scleroderma; twardzina układowa

SSM – smoldering systemic mastocytosis; mastocytoza układowa o podstępnym przebiegu

SSM – superficial spreading melanoma; czerniak szerzący się powierzchownie

SSRI – selective serotonin reuptake inhibitors; selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny

SSSS – staphylococal scaled skin syndrome; gronkowcowy zespół oparzonej skóry

STD – sexually transmitted diseases; choroby przenoszone drogą płciową

STEEP – skin-tissue sparing excision with electrosurgical peeling

STI – sexually transmitted infections; zakażenia przenoszone drogą płciową

S-UVB – selective UVB; selektywne UVB

TBI – total body irradiation; napromienianie całego ciała

TEN – toxic epidermal necrolysis; toksyczna nekroliza naskórka

TENS – transcutaneous electrical nerve stimulation; przezskórna elektryczna stymulacja nerwów

TEWL – transepidermal water lose; wskaźnik przeznaskórkowej utraty wody

TGF-β – transforming growth factor β; transformujący czynnik wzrostu β

TLR – toll-like receptor; receptory toll-podobne

TNF – tumor necrosis factor; czynnik martwicy nowotworów

TNMB – tumor, nodes, metastasis, blood; guz, węzły chłonne, przerzuty odległe, krew (klasyfikacja zaawansowania nowotworów)

TPMT – thiopurine S-methyltransferase; S-metylotransferaza tiopuryny

TRPV1 – transient receptor potential cation channel subfamily V member 1; receptor waniloidowy 1

TSEB – total skin electron beam; napromienianie elektronami całego ciała

TTR – transthyretin; transtyretyna

UPF – ultraviolet protection factor; współczynnik ochrony przeciwultrafioletowej

UV – ultraviolet; ultrafiolet

UVA – ultraviolet A; ultrafiolet A

UVB – ultraviolet B; ultrafiolet B

VZV – varicella zoster virus; wirus ospy wietrznej i półpaśca

WHO – World Health Organization; Światowa Organizacja Zdrowia

W/O – woda w oleju

WZW – wirusowe zapalenie wątrobyPRZYPISY

Tabela 1.4

* Acetonid triamcynolonu 0,1% w klasyfikacji europejskiej zaliczany jest do grupy III, natomiast acetonid triamcynolonu 0,04% (niedostępny obecnie w Polsce) do grupy II. Według materiałów producentów polskich preparatów zarówno acetonid triamcynolonu 0,1% krem (w połączeniu z ekonazolem), jak i aceto­nid triamcynolonu 0,058% aerozol (w połączeniu z tetracykliną) należą do steroidów średnio silnych.

** Dipropionian betametazonu 0,05% (zarówno krem, jak i maść) w klasyfikacji europejskiej w zależności od źródeł zaliczany jest do grupy II lub III, a czasem jednocześnie do obu. W klasyfikacji amerykańskiej dipropionian betametazonu 0,05% krem i maść znaleźć można zarówno w grupie I (preparaty bardzo silne), jak i II (preparaty silne).

*** Propionian flutykazonu 0,05% według klasyfikacji europejskiej zaliczany jest do grupy III. Z kolei klasyfikacja amerykańska uwzględnia zarówno propionian flutykazonu krem 0,05% (zalicza do grupy V – preparaty średnio silne), jak i propionian flutykazonu maść 0,005% (zalicza do grupy III – preparaty silne).