Dziecko z niepełnosprawnością ruchową - ebook

Wstęp

Wszyscy rodzice pragną, aby ich dzieci były zdrowe, dobrze się uczyły i miały szczęśliwe oraz pełne sukcesów życie. Znaczna większość dzieci rodzi się zdrowych. Dzieci te przy sprzyjających warunkach środowiskowych mogą w pełni realizować swój genetyczny program rozwoju. Tylko u kilku procent dzieci pojawiają się problemy rozwojowe bądź występują wady wrodzone. Niektóre zaburzenia i wady wrodzone są rozpoznawane jeszcze przed urodzeniem lub bezpośrednio po nim. Inne nieprawidłowości w rozwoju uwidoczniają się później. Zarówno u jednych, jak i drugich dzieci bardzo ważne jest zapewnienie odpowiedniej opieki i pomocy w rozwoju od najwcześniejszego okresu życia. Tylko wtedy wszystkie dzieci będą mogły w pełni wykorzystać swoje możliwości.

Dzieci wkraczają do przedszkoli i szkół z wiedzą i doświadczeniami z domów rodzinnych oraz najbliższego otoczenia. Środowiska te tworzą nawyki towarzyszące im przez całe życie. Pierwszy rok i kilka dalszych lat mają podstawowe znaczenie dla przyszłości. W początkowych latach życia dojrzewanie układu nerwowego, który steruje wszystkimi czynnościami i zachowaniem organizmu, jest największe. Pod wpływem bodźców z otoczenia uaktywniają się połączenia nerwowe, które następnie będą rozbudowywane. Od jakości tych połączeń bardzo wiele zależy, dlatego właściwa opieka i odpowiednia stymulacja rozwoju dziecka od samego urodzenia mają bardzo duże znaczenie. Tylko na solidnych, trwałych podstawach można rozwijać i budować zarówno nowe, jak i coraz bardziej złożone czynności.

W pierwszych latach życia układ nerwowy człowieka jest najbardziej plastyczny. Oznacza to, że zarówno prawidłowo funkcjonujący układ nerwowy, jak i ten, w którym zaistniały nieprawidłowości w budowie bądź funkcjonowaniu, łatwiej poddaje się wpływom i odpowiednio ukierunkowanej stymulacji płynącej z otoczenia. Wraz z upływem czasu zjawisko to jest mniej intensywne, choć trwa nadal. O dobrą „kondycję” mózgu trzeba dbać przez całe życie i wykorzystywać zjawisko plastyczności dla stałego rozwoju. We wczesnym okresie odpowiedzialność spada na rodziców, w następnym na nas samych.

Znaczenie stymulacji układu nerwowego zostało udowodnione. Obecnie na świecie intensywnie rozwija się tzw. neurobik, czyli ćwiczenie mózgu. Polega na systematycznym dostarczaniu mózgowi odpowiednich „wyzwań” dla utrzymania jego aktywności na odpowiednim poziomie. W ten sposób można zapewnić sprawność przez długie lata. Zatem w każdym okresie życia należy dbać o prawidłowe odżywianie, odpowiedni ruch, „gimnastykę” umysłową z uwzględnieniem systematycznej i różnorodnej stymulacji wszystkich zmysłów oraz regularne słuchanie muzyki. Muzyka, bez względu na wiek, aktywizuje nie tylko zmysł słuchu, lecz wpływa także na aktywność wielu obszarów kory mózgowej.

Od bardzo dawna zarówno prawidłowym, jak i odbiegającym od normy rozwojem dziecka interesowali się nie tylko rodzice, ale także specjaliści. Głównie lekarze, psychologowie oraz pedagodzy, których zapisywane i publikowane obserwacje były systematycznie uzupełniane i wraz z rozwojem nauk medycznych wyjaśniane.

Obecnie, dzięki możliwości korzystania ze skomplikowanej aparatury medycznej, można dokładnie badać i obrazowo przedstawiać zmiany, jakie dokonują się w trakcie rozwoju w organizmie człowieka, i wyciągać wnioski mające praktyczne zastosowanie. Wiemy jak przebiega prawidłowy rozwój, dlaczego występują w nim znaczne i indywidualne różnice oraz jakie czynniki i dlaczego mogą go zaburzać. Znając te elementy, o wiele łatwiej jest podejmować działania profilaktyczne. Zapobieganie występowaniu wad wrodzonych i nieprawidłowościom rozwojowym jest najskuteczniejsze wtedy, kiedy informacje na ten temat są dostępne nie tylko dla kobiet przygotowujących się do macierzyństwa, ale także wśród całego społeczeństwa. Profilaktykę zdrowotną należy szerzyć kompleksowo.

Możliwość opracowania sposobów wspomagania prawidłowego rozwoju i podejmowania działań korygujących nieprawidłowości jest możliwa tylko dzięki współpracy specjalistów wielu dziedzin nauki z rodzicami i opiekunami dzieci. Wieloletnie doświadczenia w tym zakresie pozwalają wypracować coraz skuteczniejsze sposoby opieki i leczenia zmniejszające zagrożenia wynikające z nieprawidłowości lub pogłębiania się różnego rodzaju niepełnosprawności.

Dla prawidłowego rozwoju każdego dziecka niezbędne jest zapewnienie następujących potrzeb: miłości, ruchu i bezpieczeństwa. Ponadto należy stworzyć bezpieczne domy, w których dzieci zawsze będą czuły się kochane i gdzie będą miały zapewnione zaspokojenie biologicznej potrzeby ruchu.

Każdego dnia:

- Dajmy poczuć dziecku, że jest kochane i mówmy mu o tym.
- Zachęcajmy dziecko do pomocy (na ile jest to możliwe) w wykonywaniu choćby najprostszych czynności domowych i związanych z samoobsługą oraz postarajmy się aby ta pomoc stała się dla niego codziennym obowiązkiem.
- Znajdźmy czas na choćby najkrótszą rozmowę z dzieckiem dotyczącą np. sytuacji, które wydarzyły się w ciągu dnia w domu, przedszkolu, szkole. Zróbmy podsumowanie tego, co było dobre, a co nie udało się i należy poprawić.
- Przeczytajmy przed snem (głównie młodszemu dziecku) pogodne opowiadanie bądź bajkę, zanućmy i zaśpiewajmy lub odtwórzmy kołysankę albo spokojną melodię.
- Przytulmy i pocałujmy dziecko rano na dobry początek dnia i wieczorem na dobranoc, życząc kolorowych snów.

W ostatnim czasie na rynku wydawniczym pojawiło się wiele publikacji książkowych i artykułów poświęconych rozwojowi dziecka i wyjaśniających problemy z nim związane. Stąd przebieg prawidłowego rozwoju i najczęstsze zaburzenia w nim występujące są coraz powszechniej znane. Rodzice i opiekunowie są wnikliwymi obserwatorami, którzy często jako pierwsi zauważają niepokojące objawy i zgłaszają je lekarzom oraz innym specjalistom, spodziewając się odpowiedniej pomocy. Zaburzenia w rozwoju lokomocji ujawniają się najwcześniej i są najczęstszym sygnałem ostrzegawczym niepokojącym rodziców.

Wychodząc naprzeciw zainteresowaniom Czytelników, przedstawiamy książkę wyjaśniającą i zwięźle prezentującą podstawową wiedzę na temat uwarunkowań, prawidłowego przebiegu i najczęstszych zaburzeń rozwoju oraz sposobów wspomagania i leczenia rozwojowych zaburzeń ruchowych. Omówione zostały nie tylko metody stosowane przez specjalistów, ale przede wszystkim takie, z których mogą korzystać rodzice i opiekunowie w codziennej pracy z dzieckiem w domu. Poszczególne rozdziały ­poradnika uwzględniają zarówno osiągnięcia wiedzy neuro­rozwojowej ostatnich lat, jak i własne, długoletnie doświadczenia autorów we wspomaganiu rozwoju dziecka.

Czytelnik zainteresowany dokładniejszymi informacjami na temat poszczególnych schorzeń lub metod usprawniania może znaleźć je w pełniejszych, monograficznych opracowaniach.1. Znaczenie prawidłowego rozwoju dziecka we wczesnym okresie dla dalszego życia Maria Borkowska

W ostatnim półwieczu obserwuje się niespotykane dotychczas zainteresowanie rozwojem dzieci i opieką nad nimi. Wiąże się to z ogólnym postępem medycyny i pokrewnych jej nauk. Zagadnieniem tym zainteresowani są zarówno przedstawiciele różnych dziedzin wiedzy (lekarze, psychologowie, pedagodzy i inni), jak również sami rodzice.

Stopniowo coraz lepiej poznaje się nie tylko przebieg zmian, ale i czynniki korzystnie wpływające lub mogące je zaburzać. Już dawno odkryto naturalne prawa kierujące rozwojem i kolejno osiągane przez dziecko umiejętności psychoruchowe, ale obecnie zostają one wyjaśniane i potwierdzane specjalistycznymi badaniami naukowymi.

Nie ulega wątpliwości, że rozwój zależy głównie od indywidualnego programu genetycznego przekazywanego przez rodziców, ale bardzo duże znaczenie mają również możliwości jego realizacji w przyjaznym otoczeniu.

Warunkiem prawidłowego rozwoju jest więc nie tylko konieczność powstania właściwego programu genetycznego, ale również stworzenie (od najwcześniejszego okresu życia) optymalnego środowiska pozwalającego na odpowiednie wykorzystanie istniejących w nim bodźców. Niespełnienie tych zasad jest powodem powstania wielu zaburzeń.

Prawidłowy rozwój dziecka oznacza harmonijne zmiany w głównych jego sferach, czyli:

- Lokomocji i kontroli postawy.
- Koordynacji wzrokowo-ruchowej.
- Mowy.
- Indywidualno-społecznej.

Przebiega zgodnie z tzw. prawami rozwojowymi (prawo odgłowowe i odśrodkowe), które wskazują, że dziecko najpierw osiąga kontrolę głowy i głównej osi ciała, a dopiero później bardziej oddalonych od nich części ciała. Rozwój jest kierowany i kontrolowany przez dojrzewający stopniowo układ nerwowy w ścisłej zależności od działania bodźców z otoczenia.

Jest to ciągły proces, w którym występuje wzajemny wpływ i splatanie umiejętności osiąganych na kolejnych etapach i w poszczególnych sferach. W tym czasie obserwuje się charakterystyczne przyspieszenia, tzw. skoki rozwojowe, oraz mniej dynamiczne zmiany – zwolnienia. Okres rozwojowy to czas od poczęcia do zakończenia wzrastania kości na długość. Poczęcie dziecka, tak samo jak poród, jest ściśle określone; natomiast zakończenie wzrastania kości na długość może wystąpić w różnym czasie, tzn. w przedziale 16.–20. rok życia. Dlatego za koniec tego okresu przyjęto umownie 18. rok życia.

Okres rozwojowy dzieli się na: wewnątrzłonowy i zewnątrzłonowy. Prawidłowy przebieg rozwoju wewnątrzłonowego stwarza niezbędne podstawy dla dalszych zmian, a wszystkie nieprawidłowości najczęściej skutkują późniejszymi zaburzeniami. Zdrowy noworodek rodzi się po 38–40 tygodniach ciąży. Waży średnio 3200–3500 g. Jest wyposażony w odpowiednio nasilone odruchy noworodkowe i napięcie mięśni.

Odruchy bezwarunkowe, czyli stereotypowe odpowiedzi na bodźce, wytwarzają się i dojrzewają stopniowo w życiu wewnątrzłonowym, tak samo jak napięcie mięśni. Odruchy, z którymi rodzi się dziecko, pozwalają mu na samodzielne podjęcie najważniejszych dla życia czynności, takich jak: ssanie, połykanie czy oddychanie. Odpowiednie napięcie mięśni, dzięki któremu noworodek przyjmuje charakterystyczną pozycję ułożenia ciała, stanowi pewne zabezpieczenie przed działaniem siły grawitacji, której początkowo nie potrafi się przeciwstawić.

Stan zdrowia noworodka określa się wg skali opracowanej przez Virginię Apgar. Sprawdza się: pracę serca, oddech, zabarwienie skóry, napięcie mięśni i reakcje noworodka na bodźce. Każdą cechę punktuje się w skali 0–2. Ogólna suma określa stan dziecka. Ocenia się, że 10 punktów określa stan bardzo dobry, do 7 – dobry, 4–6 – zagrożony, 0–3 – zły. Po wczesnej ocenie klinicznej można wydzielić grupy zdrowych noworodków i tych, które wymagają specjalnego nadzoru oraz opieki.

Okres noworodkowy trwa 4 tygodnie. W tym czasie dziecko przystosowuje się do życia pozałonowego. Duże zmiany w tym okresie dotyczą układu oddechowego i krążenia. Noworodek rozpoczyna samodzielnie przyjmować i trawić pokarmy, musi regulować temperaturę swego ciała oraz uczyć się pokonywania siły grawitacji, zdobywając kontrolę w coraz wyższych pozycjach. Pod koniec 1. roku życia z bezbronnego dziecka staje się osobnikiem chodzącym na dwóch nogach i nieźle porozumiewającym się z otoczeniem.

W okresie niemowlęcym, który następuje po okresie noworodkowym i trwa do końca 1. roku życia, rozwój ruchowy i psychiczny są ze sobą tak ściśle związane, że nazywamy go rozwojem psychoruchowym. Poprawność jego przebiegu może być zapewniona tylko dzięki dbaniu o rozwój fizyczny, psychiczny i emocjonalny dziecka. Prawidłowy okres wewnątrzłonowy i rozwój w pierwszych miesiącach życia prowadzą do powstania niezbędnych podstaw dla dalszych zmian.

W tym okresie u dziecka:

- Wytwarza się umiejętność antygrawitacyjnej pracy mięśni.
- Ośrodkowy układ nerwowy (o.u.n.) dojrzewa na tyle, że odruchy pierwotne zostają zintegrowane i mogą zacząć rozwijać się ruchy i czynności celowe.
- Tworzy się podstawowa integracja w obrębie wszystkich układów zmysłów.
- Tworzą się podstawy dla rozwoju: schematu ciała (rozpoczynającego się od czucia głównej osi ciała, czyli linii środkowej), koordynacji wzrokowo-ruchowej, mowy i kontaktów społecznych.

Bodźce uczuciowe i interakcja społeczna z matką od samego urodzenia zapewnia poczucie bezpieczeństwa i prawidłowo kształtuje dalszy rozwój dziecka. Braki w tym zakresie mogą być powodem późniejszych zaburzeń psychoemocjonalnych, a nawet dewiacji społecznych. Nawet niewielkie nieprawidłowości powstające we wczesnych etapach będą zaburzać dalsze, coraz bardziej złożone funkcje.

Pojawianie się nowych umiejętności ruchowych w 1. roku życia jest wskaźnikiem rozwoju układu nerwowego, gdyż neuroplastyczność odpowiedzialna za przemiany w układzie nerwowym jest w tym okresie największa.

Prawidłowy rozwój dziecka w pierwszych miesiącach życia jest podstawą dalszego właściwego rozwoju.

Okres poniemowlęcy dotyczy 1.–3. roku życia człowieka. Następuje w nim dalszy postęp dojrzewania układów zmysłów i ich współpracy (integracji) oraz koordynacji ruchowej. Charakteryzuje się ogromną różnorodnością wykonywanych przez dziecko ruchów. Szczególnie intensywnie rozwija się wówczas mowa, zaczyna kształtować osobowość i zmienia się zachowanie. Dziecko zaczyna wyróżniać siebie spośród innych. W tym czasie charakterystyczna jest znaczna pobudliwość ruchowa i krótki czas koncentracji uwagi.

W kolejnych okresach życia, dzięki skomplikowanym procesom dojrzewania struktur mózgowych następuje dalszy rozwój wszelkich umiejętności psychoruchowych. Przez cały okres rozwojowy wszystkie czynniki szkodliwie działające mogą zaburzać jego prawidłowy przebieg, jednak w poszczególnych okresach życia występuje szczególna wrażliwość narządów na ich działanie.2. Niepełnosprawność Maria Borkowska

2.1. Wprowadzenie

Jednym z głównych przejawów zdrowia społeczeństwa jest stan zdrowia populacji dzieci i młodzieży, który z kolei zależy od warunków, w jakich młode organizmy wzrastają, rozwijają się i dojrzewają. Badania naukowe udowodniły, że właściwa opieka nie tylko od pierwszych dni po urodzeniu i przez cały okres rozwojowy, ale także opieka nad kobietą ciężarną wpływa zasadniczo na jakość późniejszego życia dziecka. Dlatego wiedza o tych zależnościach i stworzenie dobrych warunków rozwoju (od momentu poczęcia) odgrywa niezwykle istotną rolę społeczną.

Promocja właściwych działań powinna obejmować zakrojoną na szeroką skalę edukację społeczeństwa dotyczącą wpływu wszystkich niekorzystnie działających na organizm czynników. Każde zaburzenie rozwojowe może bowiem doprowadzić do niepełnosprawności.

Na świecie jest ponad 650 milionów osób niepełnosprawnych w następstwie psychofizycznych lub sensorycznych niesprawności, co stanowi około 10% całej populacji. W Polsce nie przeprowadza się badań epidemiologicznych, które mogłyby dostarczyć dokładnych informacji co do liczby osób niepełnosprawnych. Dane, które się podaje, są bardzo rozbieżne. Na podstawie przeprowadzonego w 2002 roku w Polsce Narodowego Spisu Powszechnego liczba osób niepełnosprawnych wyniosła około 5,5 miliona osób, co stanowi 14,3% ludności; z tego w populacji do 18. roku życia około 4%, czyli w przybliżeniu 400–500 tysięcy osób (Kwolek). Oznacza to, że co siódmy mieszkaniec naszego kraju jest osobą niepełnosprawną lub za taką się uważa.

2.2. Definicja niepełnosprawności

Trwające od wielu lat dyskusje nie doprowadziły do jednoznacznego ustalenia uniwersalnej definicji niepełnosprawności. Na świecie funkcjonuje wiele określeń w zależności od celu, jakiemu mają służyć. Rozpatruje się ją z punktu widzenia występujących problemów: medycznych, społeczno-ekonomicznych lub edukacyjnych.

Najogólniej można przyjąć, że niepełnosprawność jest brakiem przystosowania funkcji danego organizmu do warunków, w jakich się znajduje. Zgodnie z definicją sformułowaną przez Światową Organizację Zdrowia (WHO):

Osoba z niepełnosprawnością to osoba, u której istotne uszkodzenia i obniżenie sprawności funkcjonowania organizmu powodują uniemożliwienie, utrudnienie lub ograniczenie sprawnego funkcjonowania w społeczeństwie, biorąc pod uwagę takie czynniki, jak: płeć, wiek oraz czynniki zewnętrzne (…).

Ze względu na odrębności organizmu oraz potrzeby dzieci i młodzieży WHO określa, że:

Dzieckiem z niepełnosprawnością jest takie dziecko, które bez specjalnych ulg i pomocy z zewnątrz jest długotrwale, całkowicie lub w znacznym stopniu niezdolne do uczestnictwa w grupie prawidłowo rozwiniętych i zdrowych rówieśników (…).

Grupa niepełnosprawnych, zarówno dorosłych, jak i dzieci, obejmuje osoby o bardzo różnych zaburzeniach i stopniu upośledzenia czynności psychofizycznych. Z tego powodu WHO wyróżnia 3 podgrupy, definiując je jako:

1. Uszkodzenie (impairment) – oznacza występujące nieprawidłowości w budowie oraz wyglądzie ciała lub czynności narządów i układów organizmu człowieka, którym nie zawsze towarzyszy obniżenie sprawności ogólnej. Obejmuje każdy stały lub okresowy ubytek, bądź odchylenie od normy w czynności anatomicznej, fizjologicznej i psychicznej.

2. Niepełnosprawność (disability):

- Pierwotną, która jest wywołana przez chorobę czy uraz, w wyniku których dochodzi do uszkodzenia ustroju, co ogranicza lub zakłóca sprawność bądź aktywność życiową człowieka.
- Wtórną, kiedy przy występującej niesprawności pierwotnej z powodu istniejących w otoczeniu różnego rodzaju barier pogarsza się sytuacja bio-psycho-społeczna jednostki.

3. Upośledzenie (handicap) – definiuje niekorzystną sytuację społeczną, która wynika z uszkodzenia lub niesprawności osoby, znacznie ograniczając jej interakcję z otoczeniem. Zamiast terminu upośledzenie częściej używa się określenia niesprawność, gdyż sformułowanie kojarzy się zwykle z funkcjami umysłowymi.

WHO wyszczególnia następujące główne grupy osób niepełnosprawnych w wyniku:

1. Upośledzeń lokomocyjnych.

2. Upośledzeń widzenia.

3. Upośledzeń w zakresie porozumiewania się (mowa, pismo).

4. Upośledzeń natury organicznej.

5. Upośledzeń intelektualnych.

6. Zaburzeń emocjonalnych.

7. Wad widocznych i budzących odrazę.

8. Wad skrytych (niewidocznych dla oka).

9. Problemów związanych z procesami starzenia się.

Dotychczasowe podziały i sposób patrzenia na osoby niepełnosprawne najmocniej uwzględniały aspekt zdrowotny i potrzeby działań ze strony zespołów medycznych. Oddaleniem od takiego spojrzenia i uzupełnieniem, z większym zwróceniem uwagi na potrzeby społeczne oraz możliwości wyrównywania szans wynikających z ograniczenia aktywności i możliwości pełnego uczestnictwa w życiu społecznym, jest powstała w 2001 roku i przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych „Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia” zwana w skrócie ICF (International Classification of Functioning, Disability and Health). W tym podejściu niepełnosprawność nie jest postrzegana jako wynik odbiegającego od normy stanu zdrowia, lecz raczej jako wynik barier, na jakie osoba niepełnosprawna natrafia w środowisku.

Ustalona już dość dawno definicja określająca dziecko niepełnosprawne uwzględnia potrzebę podjęcia wielokierunkowych działań ułatwiających takim osobom aktywne uczestnictwo w życiu grupy rówieśniczej, co nie jest w pełni zawarte w ICF.

Dwie pierwsze dekady życia człowieka charakteryzują się dużymi zmianami fizycznymi, psychicznymi i społecznymi. W tym czasie także objawy niepełnosprawności różnią się od istniejących u dorosłych, dlatego zaistniała konieczność stworzenia odrębnej klasyfikacji uwzględniającej odmienności występujące w rozwoju. Jest nią „Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia dla Dzieci i Młodzieży”, zwana w skrócie ICF-CY (International Classification of Functioning, Disability and Health for Child and Youth). Dzięki niej można nie tylko określać potrzeby w zakresie profilaktyki schorzeń (gdyż wpływ negatywnie działających czynników na organizm dziecka jest większy niż na dorosłego), ale także wskazania do działań w zakresie wczesnej interwencji, z uwzględnieniem warunków rodzinnych, środowiskowych i indywidualnych cech osobowościowych dziecka, w poszczególnych okresach rozwoju. Dzięki zastosowaniu tej klasyfikacji można również rejestrować zmiany w rozwijającym się organizmie i wymiernie oceniać postępy bądź funkcjonowanie dziecka poddanego terapii.

Na przestrzeni lat zmieniało się również określenie osób niepełnosprawnych. Obecnie nie są używane uprzednio stosowane sformułowania mające charakter stygmatyzujący, takie jak: kaleka czy inwalida. Zainteresowane osoby zaakceptowały w pełni określenie: niepełnosprawni, lub proponują – jako bardziej odpowiednią nazwę: ludzie/dzieci/młodzież z niepełnosprawnością.

Ograniczona sprawność człowieka, bez względu na wiek, przyczynę powstawania czy stopień dysfunkcji, wymaga specyficznego postępowania, czyli wspomagania rozwoju, usprawniania (rehabilitacji) mających na celu zwiększenie możliwości jak najpełniejszego uczestnictwa w życiu społecznym.3. Działania usprawniające Maria Borkowska

3.1. Podstawowe zasady prowadzenia zajęć/ćwiczeń z małymi dziećmi

Czynności dnia codziennego, które wykonujemy przy dziecku, badania lekarskie, prowadzenie różnego rodzaju zajęć czy ćwiczeń stymulujących rozwój psychoruchowy tak samo jak zabawa powinny odbywać się w odpowiednich warunkach, zapewniających pełne poczucie bezpieczeństwa i wygodę. Tylko wtedy można oczekiwać nawiązania dobrego kontaktu z małym pacjentem, rozluźnienia i prawidłowych odpowiedzi ruchowych. Zabiegi pielęgnacyjne i ćwiczenia najlepiej wykonywać stale o tej samej porze, kiedy dziecko jest wyspane, niegłodne i wykazuje najlepszy nastrój.

Wszystkie małe dzieci, a szczególnie te z nieprawidłowym rozwojem ruchowym czy porażeniem mózgowym, są bardzo wrażliwe na zmianę warunków zewnętrznych, takich jak: temperatura, oświetlenie, hałas i sposób wykonywania ćwiczeń. Chociaż każde z nich posiada typową dla siebie wrażliwość, trzeba znać ogólne zasady, których przestrzeganie może ułatwić prawidłowe i efektywne przeprowadzenie zamierzonych czynności:

1. Pomieszczenie, w którym odbywają się ćwiczenia, powinno mieć odpowiednią temperaturę. Jeżeli temperatura nie przekracza 25°C, nie należy zanadto rozbierać dziecka. Umieszczenie miękkiego, wełnianego lub flanelowego kocyka zmniejsza nieprzyjemne odczucie, jakiego dziecko może doznać przy położeniu na zimny stół lub materac.

2. Trzeba wykonywać wszystkie czynności bez zaskakiwania czy niepokojenia dziecka. Niemowlęta w wieku 8–10 miesięcy szczególnie mocno reagują na widok osoby obcej. Należy więc zbliżać się do małego pacjenta stopniowo, a dotykać dopiero po nawiązaniu z nim kontaktu. Wtedy, kiedy dziecko uśmiecha się i nie zdradza oznak zaniepokojenia.

3. Pomieszczenie, w którym dziecko ćwiczy, powinno mieć odpowiednie oświetlenie. Jaskrawe światło umieszczone na suficie oślepia dziecko, gdy znajduje się ono w pozycji leżącej na plecach. Może wywołać niepokój i wzmożone napięcie mięśni.

4. Należy unikać hałasu i nagłych dźwięków. Trzeba mówić do dziecka spokojnie, bez podnoszenia głosu. Łagodny tembr przyciąga uwagę. Silne dźwięki wywołują niepokój i usztywnienie.

5. Przed ćwiczeniami należy zdjąć biżuterię. Ręce osoby zajmującej się lub ćwiczącej z dzieckiem powinny mieć obcięte na krótko paznokcie, a także temperaturę skóry dziecka. Dotyk musi być miękki, stopniowy, ale jednocześnie pewny i utrzymujący kontakt na dużej powierzchni ciała. Dotykanie ograniczoną powierzchnią rąk nie daje dziecku poczucia bezpieczeństwa.

6. Ruchy nie mogą być nagłe, gwałtowne i szybkie.

7. Jeżeli u dziecka, którym się zajmujemy lub ćwiczymy, występują zaburzenia wzroku, to osoba zajmująca się nim/instruktor, zanim wykona planowany ruch, musi dostarczyć mu odpowiedniej ilości bodźców słuchowych i czuciowych (należy mówić o zamierzonej czynności i stopniowo przygotować pacjenta do wykonania ruchu wspomaganiem własnych dłoni).

8. Przy współistniejących zaburzeniach słuchu należy pamiętać, że dziecko źle słyszące powinno ciągle widzieć lub czuć opiekującą się nim bądź ćwiczącą je osobę. Małym pacjentem można zajmować się (bawić, ubierać) lub ćwiczyć, kładąc go na stole, materacu bądź trzymać na własnych kolanach. Jeżeli dziecko wymaga wspomagania od tyłu, zajęcia powinny być prowadzone przed lustrem.Przypisy

Polecamy również wydane ostatnio inne poradniki, takie jak.: Borkowska M., Gelleta­-Mac I.: Wady postawy i stóp u dzieci. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009, Borkowska M., Wagh K.: Integracja sensoryczna na co dzień. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2010, Borkowska M., Szwiling Z.: Metoda NDT-Bobath. Poradnik dla rodziców. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011.

Niektórzy badacze uważają, że okres ten liczy się od porodu.

Neuroplastyczność jest to zdolność układu nerwowego do modyfikacji budowy i czynności na skutek działania bodźców ze środowiska zewnętrznego. Najintensywniejsza jest w pierwszych latach życia człowieka.

Pod pojęciem niepełnosprawności ruchowej rozumie się wszelkie zaburzenia narządu ruchu, które mogą być wywołane wieloma przyczynami i powstawać w różnym czasie, ale ich konsekwencją jest zawsze ograniczenie sprawności ruchowej/lokomocyjnej.

Badania ostatniej dekady XX wieku wykazały, że proces starzenia się młodych osób niepełnosprawnych przebiega znacznie szybciej, niż osób starzejących się fizjologicznie.