Instrumentarium i techniki zabiegów operacyjnych w transplantologii - ebook

Autorzy

Mgr piel. Dorota Bartnik

Instytut Kardiologii im. Prymasa Tysiąclecia Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa

Dr n. med. Dorota Broniszczak-Czyszek

Klinika Chirurgii Dziecięcej i Transplantacji Narządów, Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa

Lic. piel. Jolanta Budny

Centralny Szpital Kliniczny Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Prof. dr hab. n. med. Roman Danielewicz

Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu ­Medycznego, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego, Transplantacyjnego i Leczenia Pozaustrojowego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Dr n. med. Piotr Domagała

Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Prof. dr hab. n. med. Piotr Fiedor

Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Mgr inż. Łukasz Górski

Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Prof. dr hab. n. med. Jerzy Jabłecki

Oddział Chirurgii Ogólnej, Pododdział Replantacji Kończyn, Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej, Szpital im. św. Jadwigi Śląskiej, Trzebnica

Mgr piel. Jolanta Jagoda

Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Blok Operacyjny, Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa

Dr hab. n. med. Tomasz Jakimowicz

Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej, Naczyniowej i Transplantacyjnej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Lek. Małgorzata Jasińska

Instytut Kardiologii im. Prymasa Tysiąclecia Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa

Prof. dr hab. n. med. Piotr Kaliciński

Klinika Chirurgii Dziecięcej i Transplantacji Narządów, Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa

Mgr piel. Irena Kańtoch

Klinika Chirurgii Onkologicznej i Rekonstrukcyjnej Centrum Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie, Gliwice

Mgr piel. Ewa Karmańska

Katedra i Oddział Kliniczny Kardiochirurgii, Transplantologii, Chirurgii Naczyniowej i Endowaskularnej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze

Lek. Wojciech Karolak

Klinika Kardiochirurgii i Chirurgii Naczyniowej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego

Mgr piel. Edyta Karpeta

Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego, Transplantacyjnego i Leczenia Pozaustrojowego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Mgr piel. Małgorzata Kiedos

Katedra i Oddział Kliniczny Kardiochirurgii, Transplantologii, Chirurgii Naczyniowej i Endowaskularnej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze

Dr hab. n. med. Maciej Kosieradzki

Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Mgr piel. Marta Kotomska

Zakład Podstaw Pielęgniarstwa Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego, Transplantacyjnego i Leczenia Pozaustrojowego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Dr hab. n. med., prof. nadzw. Łukasz Krakowczyk

Klinika Chirurgii Onkologicznej i Rekonstrukcyjnej Centrum Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie, Gliwice

Lek. Michał Kręt

Oddział Kliniczny Kardioanestezji i Intensywnej Terapii Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze

Dr hab. n. med., prof. nadzw. Bartosz Kubisa

Klinika Chirurgii Klatki Piersiowej i Transplantacji Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie, Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital Zespolony w Szczecinie, Zdunowo

Prof. dr hab. med. Mariusz Kuśmierczyk

Instytut Kardiologii im. Prymasa Tysiąclecia Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa

Mgr Klaudia Lasota-Stożek

Blok Operacyjny, Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze

Prof. dr hab. n. med. Wojciech Lisik

Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Dr n. med. Marcin Maruszewski

Collegium Medicum, Wydział Medyczny Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Lic. piel. Danuta Maria Mateuszuk

Instytut Kardiologii im. Prymasa Tysiąclecia Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa

Mgr piel. Aldona Michalak

Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Zakład Pielęgniarstwa Chirurgicznego, Transplantacyjnego i Leczenia Pozaustrojowego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Dr n. med. Grzegorz Michalak

Zakład Ratownictwa Medycznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Lic. piel. Marzena Mitman

Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej, Szpital im. św. Jadwigi Śląskiej, Trzebnica

Mgr piel. Anna Nagadowska

Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Blok Operacyjny Instytutu „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka”, Warszawa

Prof. dr hab. med. Sławomir Nazarewski

Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej, Naczyniowej i Transplantacyjnej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Centralny Szpital Kliniczny Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Lic. piel. Ewa Nosarzewska

Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Lic. piel. Natalia Olszyna

Blok Operacyjny, Klinika Chirurgii Klatki Piersiowej i Transplantacji Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie, Samodzielny Publiczny Wojewódzki Szpital Zespolony w Szczecinie, Zdunowo

Lic. piel. Joanna Ostas

I Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Mgr piel. Barbara Owcorz

Klinika Chirurgii Onkologicznej i Rekonstrukcyjnej Centrum Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie, Gliwice

Dr hab. n. med. Marek Pacholczyk

Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Prof. dr hab. n. med. Rafał Paluszkiewicz

Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Wątroby Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Centralny Szpital Kliniczny Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Dr hab. n. med. Janusz Trzebicki

I Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Lek. Maciej Urlik

Katedra i Oddział Kliniczny Kardiochirurgii, Transplantologii, Chirurgii Naczyniowej i Endowaskularnej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego, Śląskie Centrum Chorób Serca, Zabrze

Lic. piel. Anna Wąsik

Centralny Szpital Kliniczny Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Mgr piel. Marzena Witkowska

Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Dr n. med. Jacek Wojarski

Klinika Kardiochirurgii i Chirurgii Naczyniowej, Gdański Uniwersytet Medyczny

Dr n. med., dr n. o zdr. Paweł Ziemiański

Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej i Transplantacyjnej Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego

Prof. dr hab. med. Krzysztof Zieniewicz

Katedra i Klinika Chirurgii Ogólnej, Transplantacyjnej i Wątroby Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego, Centralny Szpital Kliniczny Uniwersyteckiego Centrum Klinicznego Warszawskiego Uniwersytetu MedycznegoPrzedmowa

Książka, którą Państwu przekazujemy, przeznaczona jest dla pielęgniarek operacyjnych pracujących bądź chcących podjąć pracę na transplantacyjnych blokach operacyjnych. Umożliwi ona zapoznanie się z przebiegiem zabiegów transplantacyjnych oraz z instrumentarium zarówno studentom wszystkich kierunków medycznych, jak i młodym adeptom sztuki chirurgicznej.

W polskiej literaturze medycznej mamy niedostatek wydawnictw poświęconych pracy pielęgniarek na blokach operacyjnych, a w szczególności brak jest opracowań dotyczących pracy na transplantacyjnych blokach operacyjnych. Blok operacyjny w chirurgicznej klinice transplantacyjnej jest najważniejszym miejscem i sercem tego przedsięwzięcia. Doświadczenie codziennej pracy na bloku operacyjnym wymusza zastosowanie rutynowych działań, które w istotny sposób zmniejszają trudności organizacyjne i radykalnie usprawniają pracę zespołów. Oczekiwanym skutkiem tak ustalonych procedur jest uniknięcie sporów kompetencyjnych między poszczególnymi stronami biorącymi udział w zabiegach operacyjnych.

W procedurze pobrania i przeszczepienia narządu bierze udział zwykle około dwudziestu osób. Ważnym ogniwem zespołu są pielęgniarki operacyjne, które uczestniczą w czynnościach dotyczących pobrania, przechowywania i przeszczepiania narządów. Od ich wiedzy, umiejętności i wyszkolenia zależy w dużej mierze sprawna praca zespołów, a tym samym dobre wyniki leczenia. Opracowane standardy i zawarte w nich procedury postępowania oraz instrukcje, unormowane przepisami i zwyczajami, gwarantują bezpieczeństwo, powtarzalność i co za tym idzie – wysoką jakość wykonywanych czynności.

Nowoczesna pielęgniarka operacyjna zatrudniona na bloku transplantacyjnym nie tylko przygotowuje instrumentarium, lecz także aktywnie uczestniczy w zabiegach oraz sprawuje opiekę nad chorymi w okresie okołooperacyjnym. Jest ona odpowiedzialna za zapewnienie bezpieczeństwa choremu w zakresie swojej działalności, od jej wiedzy, rzetelności i wnikliwości zależy w ogromnym stopniu powodzenie zabiegu transplantacji. Powinna postępować skutecznie i sprawnie także w nagłych sytuacjach, mieć doświadczenie w zakresie pełnienia różnych ról i wykonywania zadań pielęgniarskich na sali operacyjnej. Nowoczesna pielęgniarka operacyjna osobiście przyczynia się do utrzymania standardów profesjonalnej pracy na bloku operacyjnym, wprowadza w życie procedury postępowania i sama je tworzy. Wiedzę na temat technik operacyjnych i standardów pielęgniarskich – wobec braku polskich odpowiedników – musi czerpać z fachowej literatury zagranicznej.

Ideą tej książki, poza uzupełnieniem wskazanej powyżej luki w dostępnej literaturze, jest zebranie w jednym miejscu standardów i schematów postępowania pielęgniarskiego na transplantacyjnym bloku operacyjnym.

W książce przedstawiono zagadnienia dotyczące sprzętu, znieczulenia i podstawowych technik operacyjnych, ze szczegółowym omówieniem etapów zabiegów, co pozwoli na świadome w nich uczestnictwo. Jest ona swoistym przewodnikiem, który – mamy nadzieję – będzie stanowił pomoc w codziennej pracy pielęgniarek operacyjnych, również tych instrumentariuszek, które nie pracują w klinikach transplantacyjnych, lecz w szpitalach, gdzie odbywają się pobrania narządów do przeszczepienia od dawców zmarłych i nierzadko spotykają się dwa czy trzy zespoły pobierające w tym celu różne narządy.

W podręczniku opisano także pracę koordynatora transplantacyjnego, przebieg pobrania i przeszczepienia narządów unaczynionych i stosowane techniki operacyjne. W pierwszych rozdziałach podane są informacje ogólne, dotyczące przygotowania sali operacyjnej, dawcy i pacjenta do zabiegu. Opisany jest sposób ułożenia chorego na stole operacyjnym i techniki znieczulenia. W dalszej części przedstawione są techniki operacyjne z punktu widzenia instrumentariuszki oraz potrzebne do zabiegu instrumentarium.

Książka powstała dzięki zaangażowaniu się i doświadczeniu pielęgniarek operacyjnych i chirurgów transplantacyjnych z całej Polski.

Praca na bloku operacyjnym jest wysiłkiem zespołowym, w którym istotną rolę odgrywa także szkolenie młodych pielęgniarek operacyjnych i chirurgów. Dzielenie się wiedzą i doświadczeniem jest częścią naszej pracy, która jest także naszą pasją. Mamy nadzieję, że książka spełni oczekiwania Koleżanek i Kolegów.

Marta Kotomska

Edyta Karpeta

Roman Danielewicz1. Zespół transplantacyjny – współpraca profesjonalistów - Marta Kotomska, Aldona Michalak, Edyta Karpeta, Roman Danielewicz

Transplantacje są złożonymi, trudnymi i kosztownymi procedurami medycznymi. Do ich przeprowadzenia potrzebny jest nie tylko wysokiej jakości sprzęt, lecz także odpowiednio przygotowany, odpowiedzialny, doświadczony i wielospecjalistyczny zespół.

Przeszczepienie narządów wymaga pracy zespołowej i nie mniej ważne od chirurgów role przypadają tu anestezjologom, pielęgniarkom i innemu personelowi bloku operacyjnego. Pacjent na bloku operacyjnym nie może być pozostawiony bez kontroli nawet na krótki czas. Tylko profesjonalizm i wzajemne zaufanie wszystkich osób zaangażowanych w przeszczepienie sprawiają, że podjęty przez zespół wysiłek będzie ukoronowany sukcesem – pomyślnym wynikiem leczenia pacjenta.

Do zespołów transplantacyjnych dobierani są ludzie, którzy odbyli zwykle wieloletnie szkolenia w przodujących ośrodkach polskich i zagranicznych. Dzięki temu udaje się uniknąć tzw. krzywej uczenia (learning curve) dotyczącej zabiegów przeszczepiania narządów bądź ją skrócić. Zarówno lekarze, jak i pielęgniarki posiadają, oprócz wiedzy ogólnochirurgicznej, także wiedzę w zakresie diagnostyki, leczenia i prowadzenia pooperacyjnego chorych ze schyłkową niewydolnością narządów.

Praca zespołu transplantacyjnego wiąże się z dużym obciążeniem psychicznym wszystkich jego członków. Jest to związane m.in. z pracą pod presją czasu, stopniem trudności wykonywanych zabiegów, koniecznością utrzymania stałej uwagi i koncentracji, jak również z dyspozycyjnością (zwykle ingerującą w życie prywatne).

Pielęgniarki operacyjne i chirurdzy zespołu transplantacyjnego, oprócz pracy w macierzystym szpitalu, biorą także udział w pobraniach narządów w innych szpitalach na terenie całej Polski. Ze względu na specyfikę tej pracy (życie „pod telefonem”, w stałej gotowości do działania) jest to zajęcie obciążające zarówno fizycznie, jak i psychicznie. Wpływają na to ciężar odpowiedzialności związany z wysokim stopniem skomplikowania zabiegu, częsty kontakt z materiałem zakaźnym, pełna dyspozycyjność i wyjazdy do pobrań narządów w godzinach nocnych.

Pielęgniarka operacyjna z transplantacyjnego zespołu wyjazdowego musi być przygotowana do pracy w warunkach różnych bloków operacyjnych. Często sale zabiegowe w innych placówkach nie są dostatecznie przygotowane do tak skomplikowanych procedur, a ich personel mimo życzliwości i chęci nie jest w stanie pomóc, nie zawsze znając specyfikę zabiegów transplantacyjnych. W takich sytuacjach pielęgniarka „wyjazdowa” jest zdana na samą siebie.

Czynnikiem stresującym jest pozostawanie w ciągłej gotowości, nierzadko długie oczekiwanie na wyjazd do pobrania narządów, a co się z tym wiąże – zaburzone życie rodzinne i brak możliwości zaplanowania swojego wolnego czasu. Wielogodzinne nocne wyjazdy do znacznie oddalonych od jednostki macierzystej szpitali, często w niedostosowanych do tego karetkach, stwarzają dodatkowo zagrożenie osobistego bezpieczeństwa zespołu wyjazdowego i nie pozwalają na odpoczynek w czasie podróży. Presja czasu powoduje, że kierowcy zwykle jadą szybko, nie zawsze dostatecznie biorąc pod uwagę warunki drogowe. W takich sytuacjach pojawia się napięcie czy uczucie dyskomfortu psychicznego i fizycznego, co niewątpliwie jest kolejnym czynnikiem stresogennym dla członków zespołu transplantacyjnego.

Kolejnym wyzwaniem jest stały kontakt członków zespołu transplantacyjnego z atmosferą towarzyszącą śmierci dawcy narządów (zwykle osoby, której zgon na podstawie kryteriów neurologicznych stwierdza komisja). Mimo że umieranie jest procesem naturalnym, którego nie da się powstrzymać, śmierć, zwłaszcza nagła, jest doświadczeniem wywołującym wiele negatywnych emocji.

Otrzymując wezwanie do wyjazdu, pielęgniarki operacyjne, pochłonięte przygotowaniami niezbędnego sprzętu, zwykle nie mają czasu na zebranie innych informacji poza czasem i miejscem pobrania oraz zakresem zabiegu (pobranie wielonarządowe). Nagłe zetknięcie się z sytuacją, kiedy dawcą narządów są dzieci lub osoby bardzo młode, wyzwala silne uczucia – głównie opuszczenia, żalu i braku nadziei. Może to wpływać negatywnie na funkcjonowanie pielęgniarki w trakcie pobierania narządów. Przeżycia i emocje związane z tą procedurą przenosi ona także do własnego domu, co skutkuje obawą o zdrowie najbliższych, nadmiernym lękiem o życie dziecka oraz utratą poczucia bezpieczeństwa.

Dalsza część współdziałania zespołu transplantacyjnego, przygotowanie i przeszczepienie narządów to trudna, wielogodzinna i skomplikowana ­procedura.

Zabieg ten, dający szanse na wyzdrowienie biorcy narządu, mimo odpowiedniej wiedzy i przygotowania zespołu obarczony jest ryzykiem wystąpienia często groźnych powikłań.

Świadomość odpowiedzialności za zdrowie pacjenta jest również obciążająca emocjonalnie. Opóźniona czynność przeszczepionej nerki powoduje zwykle „jedynie” czasowy powrót biorcy do leczenia dializami, natomiast w przypadku takich komplikacji przy przeszczepieniu wątroby, serca czy płuc sytuacja staje się znacznie groźniejsza, a powikłania mogą być o wiele trudniejsze do opanowania i skutkować nawet śmiercią biorcy.

Przeszczepianie narządów z racji swej unikalności jest obiektem zainteresowania lekarzy i studentów spoza zespołu transplantacyjnego. Z tego powodu pielęgniarka operacyjna musi, oprócz asystowania do zabiegu, zwracać uwagę na sterylność pola operacyjnego, stolika bocznego oraz narzędzi i sprzętu, co dodatkowo zwiększa napięcie i stres.

Mimo to pielęgniarka operacyjna musi zachować w takich sytuacjach spokój, opanowanie i profesjonalizm, a jednocześnie próbować rozładować czasami napiętą atmosferę. Opisane powyżej okoliczności mogą po dłuższym czasie powodować występowanie problemów emocjonalnych oraz zespołu wypalenia zawodowego.

Przeszczepianie narządów od dawców żywych (nerki, fragment wątroby), pomimo że nie towarzyszą temu opisane powyżej okoliczności i negatywne emocje, również jest dla zespołów transplantacyjnych bardzo obciążające psychicznie. W Polsce żyjący dawcy narządów są spokrewnieni genetycznie bądź prawnie lub emocjonalnie związani z biorcą, często są to rodzice oddający dziecku nerkę lub fragment wątroby.

Przy tego typu pobraniach i przeszczepieniach pielęgniarki operacyjne i chirurdzy odczuwają podwójny stres związany z operowaniem zdrowej osoby – dawcy narządu oraz z operowaniem biorcy. Szczególnie w tego typu przeszczepieniach całą procedurę należy przygotować i wykonać perfekcyjnie, biorąc pod uwagę nie tylko skuteczność przeprowadzenia przeszczepienia (przywrócenie zdrowia lub uratowanie życia biorcy), lecz także konieczność minimalizacji ryzyka związanego z operacją dawcy.2. Przygotowanie przedoperacyjne biorcy - Marta Kotomska, Edyta Karpeta, Roman Danielewicz

2.1. Identyfikacja pacjenta i narządu

Błędy w identyfikacji pacjentów w chirurgii i w transplantologii to jedno z największych zagrożeń dla ich bezpieczeństwa. Dostrzegając to zagrożenie, ustawodawca zobowiązał szpitale do jednoznacznej identyfikacji osób zatrudnionych w szpitalach, a także pacjentów w nich leczonych. Wskazuje na to Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 roku o działalności leczniczej (Dz.U. 2011 Nr 112 poz. 654) w artykule 36. Od stycznia 2013 roku obowiązuje rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 września 2012 roku nakładające na szpitale obowiązek zaopatrzenia pacjenta w znak identyfikacyjny w postaci np. opaski na rękę i wskazujący na dane, jakie identyfikują jednoznacznie pacjenta (imię, nazwisko, data urodzenia).

Podobnie w odniesieniu do medycyny transplantacyjnej uregulowano w sposób nawet bardziej restrykcyjny identyfikację zarówno biorców, jak i dawców, przy jednoczesnej ochronie danych osobowych obu stron, w szczególności w przypadku przeszczepienia narządów od dawców zmarłych. Oznakowanie przeszczepów to jednocześnie realizacja obowiązku śledzenia odległych losów, z możliwością identyfikacji ich biorców nawet po wielu latach. Celowi temu służy specyficzne oznakowanie poszczególnych przeszczepów i ich biorców – dane te gromadzone są w rejestrach transplantacyjnych prowadzonych przez Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne do spraw Transplantacji „Poltrans­plant”. Przepisy te znajdują się w kilku artykułach rozdziału 7a Ustawy z dnia 1 lipca 2005 roku o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (Dz.U. 2005 Nr 169 poz. 1411 z późn. zm.). Na tej podstawie wydano w 2017 roku właściwe rozporządzenie Ministra Zdrowia, w którym określono sposób tworzenia niepowtarzalnego oznakowania umożliwiającego identyfikację dawcy komórek, tkanek i narządów. Takie oznakowanie ma być umieszczane po przeszczepieniu komórek, tkanek lub narządów w dokumentacji medycznej biorcy. W rejestrach transplantacyjnych jest możliwość wygenerowania i wydrukowania właściwych numerów, które powinny towarzyszyć narządom od chwili pobrania aż do przeszczepienia. Ma to na celu uniknięcie pomyłek co do identyfikacji i alokacji narządów i biorców.

2.2. Przygotowanie pacjenta

2.2.1. Ułożenie pacjenta na stole operacyjnym

Przy układaniu pacjenta na stole operacyjnym współpracuje ze sobą zespół chirurgiczny i anestezjologiczny. Układanie rozpoczyna się po zakończeniu przygotowywania anestezjologicznego.

Pacjenta układamy na plecach na macie żelowej i/lub podgrzewanych materacach w celu uniknięcia wychłodzenia i powstania odleżyn. Należy pamiętać, aby jego skóra nie miała styczności z metalowymi częściami stołu, oraz zwracać uwagę, czy poszczególne części ciała nie dotykają się bezpośrednio. Powinno się unikać całkowitego zdejmowania okrycia z chorego przytomnego ze względu na poszanowanie jego intymności i godności. Można go obnażyć w czasie układania, jeśli to jest konieczne, dopiero po znieczuleniu ogólnym. Należy uwzględnić jego indywidualne ograniczenia i problemy, np. brak ruchomości w stawach, i zabezpieczyć poszczególne części ciała przed ich porażeniami spowodowanymi długotrwałym uciskiem. Po ułożeniu pacjenta przykrywa się jednorazowym prześcieradłem i materacem grzewczym.

Głowę chorego układamy tak, aby kark był podparty, a odcinek szyjny kręgosłupa nie był nadmiernie wygięty. Ramiona układamy na wyścielonej szynie, lekko odwiedzione pod kątem nie większym niż 90°, unikając napięcia nerwów splotu barkowego.

Pasy mocujące zakładamy po wprowadzeniu cewnika do pęcherza moczowego, 5–10 cm powyżej kolan, unikając zbyt mocnego napięcia. Jednorazową elektrodę (obojętną) bierną zakłada pielęgniarka pomagająca (lotna) na suchą, nieowłosioną skórę na kończynach, jak najbliżej miejsca operowanego, tak aby nie obciążać ciała przepływem wstecznym prądu.

2.2.2. Dezynfekcja pola operacyjnego

Pacjentom zaleca się kąpiel (prysznic) całego ciała z zastosowaniem środka antyseptycznego przed przyjściem na blok operacyjny. W przypadku dużego owłosienia należy rozważyć strzyżenie miejsca operowanego jednorazową strzyżarką chirurgiczną, na oddziale, bezpośrednio przed wysłaniem chorego na blok operacyjny.

Skóra miejsca operowanego powinna zostać umyta mydłem dezynfekcyjnym i wytarta do sucha bezpośrednio przed dezynfekcją. Pole operacyjne dezynfekuje lekarz, po chirurgicznym umyciu i dezynfekcji rąk. Operator jest odpowiedzialny za jakość dezynfekcji i wielkość zdezynfekowanej ­powierzchni pola operacyjnego.

Należy przestrzegać czasu dezynfekcji, która powinna trwać 3–5 minut. Dezynfekcję powinno się przeprowadzić okrężnymi ruchami, zaczynając od miejsca planowanego cięcia, przesuwając się koliście ku obwodowi. Po osiąg­nięciu najdalszego obwodu tupfer używany do dezynfekcji jest odrzucany. Skórę dezynfekuje się 3 razy, za każdym razem odrzucając tupfer. Dezynfekowanej powierzchni nie wolno wycierać do sucha, środek dezynfekcyjny powinien sam wyschnąć. Zdezynfekowana powierzchnia musi być większa od planowanego pola operacyjnego wyznaczonego przez serwety operacyjne. Należy pamiętać, aby podczas dezynfekcji nie zalać stołu operacyjnego, ponieważ może dojść do poparzenia chorego w czasie używania elektrokoagulacji podczas zabiegu.

2.2.3. Obłożenie pola operacyjnego

Po całkowitym wyschnięciu środka dezynfekcyjnego na skórze pacjenta można przystąpić do obłożenia pola operacyjnego jałowymi serwetami. Obłożenie powinno spełniać normy PN-EN 13795:2011, charakteryzować się dobrą absorpcyjnością, wytrzymałością na rozciąganie, brakiem pylenia i dobrym przyleganiem. Pole operacyjne obkładają chirurdzy z pomocą instrumentariuszki asystującej, ubrani w jałowe fartuchy i rękawice chirurgiczne.