Komunikowanie interpersonalne w pielęgniarstwie - ebook

AUTORZY PODRĘCZNIKA:

1. mgr pielęgniarstwa Anna Bartoszewicz

Zakład Pielęgniarstwa Ogólnego Akademii Medycznej w Białymstoku

2. mgr pielęgniarstwa Barbara Jankowiak

Zakład Pielęgniarstwa Ogólnego Akademii Medycznej w Białymstoku

3. dr n. filozof. Małgorzata Jantos-Birczyńska

Zakład Filozofii i Bioetyki Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie

4. mgr położnictwa Katarzyna Krajewska

Zakład Pielęgniarstwa Ogólnego Akademii Medycznej w Białymstoku

5. dr hab. n. med. Elżbieta Krajewska-Kułak

Zakład Pielęgniarstwa Ogólnego Akademii Medycznej w Białymstoku

6. dr n. med. Wojciech Kułak

Klinika Neurologii Dziecięcej Akademii Medycznej w Białymstoku

7. dr hab. Anna Kwiatkowska

Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej w Warszawie

8. dr n. med. Jolanta Lewko

Zakład Pielęgniarstwa Ogólnego Akademii Medycznej w Białymstoku

9. dr n. hum. Marek Motyka

Zakład Psychologii Zdrowia, Instytut Pielęgniarstwa Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

10. mgr pielęgniarstwa, licencjat z psychoterapii Wojciech Nyklewicz

Zakład Pielęgniarstwa Ogólnego Akademii Medycznej w Białymstoku

11. mgr, logopeda Agata Panas

Specjalistyczny Ośrodek Diagnozy i Rehabilitacji Dzieci i Młodzieży z Wadą Słuchu w Białymstoku

12. prof. zw. dr hab. Wenacjusz Panek

Zakład Psychologii Rozwojowej, Wychowawczej i Społecznej, Uniwersytet w Białymstoku

13. dr n. med. Beata Penar-Zadarko

Zakład Wychowania Zdrowotnego, Instytut Wychowania Fizycznego i Zdrowotnego, Uniwersytet Rzeszowski

14. dr n. filozof. Zygmunt Pucko

Zakład Filozofii i Bioetyki Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

15. mgr pielęgniarstwa Hanna Rolka

Zakład Pielęgniarstwa Ogólnego Akademii Medycznej w Białymstoku

16. dr n. hum. Ewa Wilczek-Rużyczka

Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

17. mgr pielęgniarstwa Krystyna Wolska-Lipiec

Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Pielęgniarskiego

18. dr n. filozof. Zbigniew Zalewski

Zakład Filozofii i Bioetyki Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński w KrakowieWPROWADZENIE

Rozmowa z chorym to jedno z najtrudniejszych zadań przed jakim stają lekarze, pielęgniarki, rodziny chorych. Umiejętność ta była jednak niedoceniana i zaniedbywana w nauczaniu studentów. Dopiero od kilku lat komunikacja interpersonalna została uwzględniona w programach kształcenia i doskonalenia pielęgniarek. Współczesna pielęgniarka nie może być prawdziwą profesjonalistką bez umiejętności właściwego przekazywania swojej wiedzy, poglądów, emocji, uczuć oraz odpowiedniej interpretacji wiadomości przesyłanych jej przez pacjenta.

Komunikowanie interpersonalne jest jedną z podstawowych potrzeb człowieka. Od zarania naszych dziejów ludzie i zwierzęta komunikują się ze sobą, ciągle doskonaląc tę umiejętność.

Zwierzęta nie potrafią mówić, ale porozumiewają się ze sobą na wiele innych sposobów, np. pszczoły „tańczą”, gdy informują inne o tym, gdzie znajduje się pokarm, pająki wysyłają sobie sygnały, szarpiąc nitki pajęczyn. W świecie zwierząt przekazywana wiadomość jest przeważnie bardzo prosta – ma za zadanie ostrzec o zbliżającym się niebezpieczeństwie, wezwać zagubione potomstwo lub wyrazić gniew. Zwierzęta zazwyczaj komunikują się z innymi osobnikami swego gatunku przy pomocy kodu zrozumiałego tylko dla nich.

Ludzie przekazywali sobie informacje już około 25 000 lat temu. Temu celowi służyły malowidła i rysunki naskalne w jaskiniach. Trzy tysiące lat p.n.e. Sumerowie zapisywali przekaz za pomocą piktogramów i obrazków, drewnianym rylcem, na dwustronnych tabliczkach, używając pisma klinowego. Milowym krokiem w rozwoju komunikacji był papirus (3 tys. lat p.n.e.) i pergamin, wprowadzony do powszechnego użytku w XIII w. naszej ery. Fenicjanie (2 tys. lat p.n.e.) posługiwali się już pismem alfabetycznym, zawierającym tylko 22 znaki (same spółgłoski). Umożliwiało im ono zastąpienie piktogramów znakami reprezentującymi określone dźwięki mowy. W starożytnej Grecji i Imperium Rzymskim do alfabetu fenickiego dodano samogłoski. Pisano jednak wyłącznie dużymi literami, na woskowych tabliczkach, zrobionych z dwóch deszczułek. Do ręcznego zapisywania używano rylca, drewnianego lub wyrabianego z kości słoniowej. W średniowieczu posługiwano się alfabetem stylizowanym, z małymi i dużymi literami, a przekazywane treści pisano piórem i atramentem. W XV w. znano już mechaniczny zapis znaków (prasa drukarska) na papierze. W Cesarstwie Rzymskim do porozumiewania wykorzystywano telegraf optyczny, a w 1753 roku do użycia wszedł telegraf elektryczny (Ch. Morrison). Przełomem w procesie kontaktów międzyludzkich stało się skonstruowanie telefonu (1876 r., A. G. Bell), radia (1894 r., G. Marconi) oraz telewizji (1926 r., J. L. Baird). Dzisiaj nikt już nie wyobraża sobie komunikacji bez komputera (1944, H. Aiken i wsp.) czy internetu (1969, USA). Od 1987 roku znaczącą rolę zaczął odgrywać także telefon komórkowy.

Pamiętać należy, że nic jednak nie zastąpi właściwie dobranego słowa, bowiem jak pisał Potocki: „(…) żadna broń tak ciężkiej nie zadaje rany, jako język złośliwy, język wyuzdany (…)”.

Nawiązanie kontaktu z osobą chorą nie jest łatwe, dlatego zdolności komunikacyjne powinny być rozwijane już od pierwszego roku studiów i pogłębiane w ciągu następnych lat nauki, a później w pracy zawodowej. Studenci pielęgniarstwa muszą, w trakcie edukacji w akademiach medycznych, posiąść niezbędne umiejętności komunikacji werbalnej i niewerbalnej. Z jednej strony zagwarantuje to choremu poczucie bezpieczeństwa i wyeliminuje negatywne emocje związane z trudnościami porozumienia się z personelem, a z drugiej – pozwoli pielęgniarce na lepsze zrozumienie potrzeb pacjenta i większą satysfakcję z wykonywanej pracy.

Do chwili obecnej nie było podręcznika całościowo ujmującego problemy komunikacji interpersonalnej w praktyce pielęgniarskiej. Ta publikacja jest skierowana nie tylko do studentów pielęgniarstwa akademii medycznych, ale także do wszystkich pielęgniarek pracujących zawodowo. Zdajemy sobie sprawę, że nie wyczerpuje w pełni wszystkich problemów związanych z poprawnym komunikowaniem się z chorym. Mamy jednak nadzieję, że wzbogaci wiedzę z tego trudnego i złożonego zagadnienia oraz przyczyni się do ułatwienia wykonywania codziennej pracy pielęgniarek.

Podręcznik powstał przy udziale pielęgniarek, lekarzy, logopedów, psychologów i filozofów z Akademii Medycznej w Białymstoku, Uniwersytetu w Białymstoku, Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie oraz Specjalistycznego Ośrodka Diagnozy i Rehabilitacji Dzieci i Młodzieży z Wadą Słuchu w Białymstoku.

W kolejnych rozdziałach podręcznika znajdują się podstawowe informacje dotyczące podstaw teoretycznych komunikowania interpersonalnego, komunikowania w pielęgniarstwie, specyficznych problemów komunikowania się z osobami w różnych stanach chorobowych, w promocji zdrowia. Przedstawione są także prawne i etyczne podstawy komunikowania się pielęgniarki z pacjentem, problemy związane ze zdrowiem emocjonalnym, biologicznymi oraz społecznymi uwarunkowaniami komunikacji interpersonalnej, a także zachowaniem i zaburzeniami zachowania w komunikacji interpersonalnej. Na końcu każdego rozdziału lub podrozdziału znajduje się spis piśmiennictwa, który pozwoli czytelnikowi na poszerzenie wiedzy z zakresu omawianych zagadnień, oraz wykaz pytań kontrolnych, umożliwiających sprawdzenie wiadomości z danego zakresu materiału.

Elżbieta Krajewska-Kułak