Święci i świętość w języku, literaturze i kulturze ebook

Cóż więc pozostaje do zrobienia ludziom, którzy wierzą wsens życia indywidualnego ispołecznego, podporządkowanego wciąż żywemu przesłaniu realizacji wartości duchowych? Sądzę, że jest to udział wwielowiekowej tradycji, która po trudnych szlakach historii uparcie niesie drobne– aprzecież mnożące się– Miłoszowe „cząsteczki cnoty”. One to pozwalają, mimo licznych ciemnych prognoz, spoglądać znadzieją wprzyszłość ludzkiego świata.

Jadwiga Puzynina

Słowo wstępne

Oddajemy wręce czytelników publikację zbiorową inspirowaną naszymi zainteresowaniami fenomenem świętości, którą chcielibyśmy rozumieć jako ostateczne przeznaczenie ludzkiej wolności. Stworzyliśmy szeroko zakrojony projekt badawczy, a jego celem jest próba lepszego zrozumienia tego fenomenu– oraz warunkowanych przezeń ludzkich postaw– na gruncie trzech kultur: polskiej, niemieckiej iangielskiej. Studia te stanowią zbiór prac polskojęzycznych poświęconych interesującym nas zagadnieniom, jednakże równolegle ukazuje się na zagranicznym rynku wydawniczym niemieckojęzyczna antologia tekstów Die Heiligen und das Heilige. Sprachliche, literarische und kulturelle Aspekte eines Phänomens (wyd. Peter Lang, seria: „Religion– Kultur– Wissenschaft”) oraz tom anglojęzyczny Sanctity as aStory: Narrative (In)Variants of the Saint in Literature and Culture Across the Centuries (wyd. Peter Lang, seria: „Mediated Fictions”).

Prezentowana publikacja wpisuje się wzakres badań nad szeroko rozumianą kulturą duchową, której fundamenty tkwią wświecie wartości poznawczych, estetycznych, moralnych isakralnych iktóra jako taka właśnie stanowi od dziesięcioleci źródło naukowych inspiracji, ale także przedmiot szczególnej troski Profesor Jadwigi Puzyniny– wybitnej uczonej, autorytetu wdziedzinie problematyki wyrażania wartości wjęzyku oraz badaczki literatury, łączącej zainteresowania naukowe zmisją popularyzacji wdyskursie publicznym zagadnień aksjologicznych, wtym zasad moralności komunikacyjnej. Czujemy się zaszczyceni, że wroku jubileuszu dziewięćdziesiątych urodzin Pani Profesor wolno nam dedykować Jej ten zbiór prac– tym bardziej, że wswojej treści konfrontuje on czytelników m.in. zwarunkowanym przez fenomen świętości ładem moralnym, októry wnaszych współczesnych realiach od wielu już lat Czcigodna Jubilatka zabiega. Czyni to Pani Profesor wsposób godny uznania, ponieważ wokół inicjowanych przez Nią zadań zmierzających do etycznej normalizacji językowego współbycia Polaków skupia ona ludzi oróżnych światopoglądach iodmiennych predylekcjach politycznych. Tym samym jedność wróżnorodności staje się faktem ijest to fakt społecznie ważny, jeśli weźmiemy pod uwagę skuteczność działań Pani Profesor oraz powiększającego się zroku na rok grona Jej współpracowników, októrym wspomina wwywiadzie dołączonym do tej publikacji. Na polskich uniwersytetach pojawia się coraz więcej wykładów upowszechniających zasady etyki komunikacji, awszkołach iinnych instytucjach oświatowych odbywają się prelekcje na ten temat adresowane nie tylko do uczniów, lecz również rodziców inauczycieli. Sama zaś Pani Profesor jest częstym gościem różnorodnych konferencji, kongresów, sympozjów ispotkań zpublicznością, podczas których przypomina opotrzebie szacunku wobec godności wszystkich ludzi. Ponadto zinicjatywy członków założonego przez Nią przy prezydium PAN Zespołu Etyki Słowa Rady Języka Polskiego powstały wminionych latach iciągle powstają liczne publikacje naukowe oraz popularnonaukowe dotyczące problematyki moralności izwiązanych znią zagadnień pragmalingwistycznych.

Wszystko to uświadomiło nam, jak wielkie stają się przestrzenie dobra wspólnego, które Pani Profesor pomnaża zpełnym zaangażowaniem iwpoczuciu odpowiedzialności za Drugiego, rodzinę, szkołę, uniwersytet. Dlatego oddana wręce czytelników publikacja jest zarówno wyrazem wdzięczności przedstawicieli różnych krajowych środowisk uniwersyteckich za Jej codzienny trud, jak również żywym przejawem ich troski okulturę duchową, jej jakość idalszy rozwój. Wpewnym sensie zamieszczone wtomie prace autorów można postrzegać również jako wyraz ich własnej duchowości. Zdrugiej strony, poprzez rozważania fenomenu świętych iświętości, ukazują oni przecież także głębokie sensy prawd moralnych, przyłączając się tym samym do tego „dziejowego pochodu”, któremu od lat przewodniczy Profesor Jadwiga Puzynina.

Jak wskazuje już sam tytuł tomu, przedmiotem zainteresowania autorów są przestrzenie języka, literatury ikultury, wktórych manifestuje się fenomen świętości. Należą one do sfery profanum– sfery tego, co ludzkie, co pozwala się zrozumieć idoświadczyć, stanowiąc miejsce przejawiania się tego, co nieweryfikowalne, ale intuicyjnie przeczuwane jako niezniszczalne, wieczne, święte. Oczywiście to nie istota nadprzyrodzonej świętości– tylko Bogu przynależnej– jest przedmiotem zamieszczonych tu rozważań, bo siłą rzeczy być nią nie może. Ogólnym celem podjętych badań jest natomiast określenie sposobu przejawiania się kategorii sacrum we wspomnianych przestrzeniach, ich zdolność kierowania ludzi ku świętości, atakże egzystencjalny wymiar życia tych, dla których stała się ona miarą postaw– wybranych świętych ibłogosławionych oraz zasługujących wludzkiej opinii na takie miano. Ujmując cele tomu wsposób bardziej szczegółowy, stwierdzić trzeba, że autorzy zgłębiają interesujące nas zagadnienie waspekcie teologicznym iogólnoreligioznawczym, konfesyjnym ipozakonfesyjnym, filozoficznym, socjologicznym oraz kulturowym, badają jego różnorodne oblicza wliteraturze dawnej iwspółczesnej, starych inowych mediach oraz dziełach sztuk wizualnych, opisują ujawniające się wtekstach kultury religijne sposoby postrzegania świata, wskazując m.in.na ich wartość formatywną– kształtującą nie tylko życie wewnętrzne człowieka, lecz również wpływającą na jakość współdziałania ludzi wokreślonych przestrzeniach społecznych. Czytelnikom dana jest wtej książce także możliwość pogłębienia wiedzy dotyczącej bogactwa znaczeniowego pojęć świętość iświęty.

Do realizacji naszego projektu zaprosiliśmy specjalistów reprezentujących różnorodne dziedziny humanistyczne, mając świadomość, że problematyka świętych iświętości jest wswej istocie bardzo złożona– choćby wtym sensie, że to, co dzieje się wnajróżniejszych dziedzinach kultury, wnauce, polityce, obyczajach, czy też po prostu wludzkiej codzienności, nie pozostaje bez wpływu na sposób, wjaki ludzie pojmują swoją relację ze sferą świętości. Dlatego rozważanie jej w aspekcie tylko teologicznym czy nawet ogólnoreligioznawczym byłoby dla próby wieloaspektowego ujęcia zjawiska– atego właśnie problematyka ta wgruncie rzeczy się domaga– dalece niewystarczające.

Przeprowadzone analizy niewątpliwie pomogą czytelnikom zrozumieć, jak ścisłe są powiązania świętości zprzestrzenią języka, literatury ikultury. Być może dla niektórych znich książka ta wswoim naukowym wymiarze stanie się inspiracją do własnych badań lubrefleksji bardziej osobistych. Bo przecież świętość ma itę zaletę, że łatwiej jest wjej świetle zrozumieć, kim jest człowiek ijak wielkie mogą być jego możliwości, kiedy perspektywa tego, co wieczne, niepojęte, amimo to przeczuwane przez wielu jako zupełnie realne, stanie się jego własną.

Tomasz Żurawlew

ROZDZIAŁ I

ŚWIĘCI I ŚWIĘTOŚĆ W PRZESTRZENI JĘZYKA, FILOZOFII I TEOLOGII

Jadwiga Puzynina

Jak rozumiemy słowa święty i świętość?

Słowo można rozumieć zgodnie znormami ukształtowanymi wdanym języku lub zosobistym, subiektywnym odbiorem jego znaczenia. Takie słowa, jak np. romantyzm czy też liberalizm, charakteryzują się znaczeniami, na które składają się różne elementy, iwzwiązku ztym– zależnie od nacisku na te lub inne znich– różnymi subiektywnymi interpretacjami iwartościowaniami ich treści. Wjakiejś mierze stosuje się to również do rozumienia świętości iświętego: tu można się różnić np. wprzypisywaniu osobom świętym różnych cech składających się na pojęcie świętości.

Niektórzy uczeni, m.in znany filozof isocjolog Charles Taylor, łączą pojęcie norm językowych ztzw. imaginariami, oznaczającymi to, co duże grupy ludzi posługujących się danym językiem uważają za znaczenie (lub jedno ze znaczeń) wyrazów danego języka.

Układ tych norm, opartych na imaginariach, dla świętości iświętego jest dość skomplikowany.

I. Istnieje norma charakterystyczna dla imaginarium większości ludzi niewierzących iczęści katolików powierzchownie traktujących swoją wiarę, jej zasady inakazy. Ta grupa całość znaczenia słowa świętość oraz całość religijnego znaczenia słowa święty rozumie ogólnikowo, tj. jako:

1. ‘otaczające kultem religijnym to wszystko, do czego się one odnoszą’ (por. np. Ojciec Święty– ‘papież nazywany świętym jako otaczany kultem religijnym’; święty rok– ‘rok nazywany świętym jako związany zkultem religijnym’).

Wobu omawianych słowach osoby te wyodrębniają poza tym dwa znaczenia świeckie:

2. orzekane oludziach: ‘dobry, odpowiadający wybranym przez mówiącego standardom moralności’ (np. Jan to święty człowiek, zawsze gotowy do świadczenia pomocy innym; Jan III Sobieski przestrzegał świętości rycerskiego słowa);

3. zawdzięczane działaniu przesunięć metonimicznych, dotyczące różnych pojęć (ale nie osób), charakteryzujące się wiązką znaczeń rozmaicie dobieranych przez nadawców (iodbiorców) tekstów: ‘niewątpliwy, niezaprzeczalny, całkowity, wyjątkowy, godny uznania, szczególnie cenny’ (np. święty obowiązek, święte słowa, święty spokój; listy Łukasza to nasza rodzinna świętość).

II. Grupa polskich katolików znających naukę Kościoła iaprobujących nakazy izakazy tego Kościoła nie operuje jedną tylko ogólną normą znaczeń słów świętość i święty jako związanych zkultem religijnym, ale wobu tych słowach oddziela:

1. znaczenie nadprzyrodzonej świętości doskonałej iprzynależnej tylko Bogu wTrójcy Jedynemu

od:

2. również przekraczającej nasze pełne zrozumienie świętości osób towarzyszących Bogu, przez Niego im przekazanej (np. Najświętsza Maria Panna; świętość aniołów);

3. świętości człowieka, pozostającego wbliskiej relacji zBogiem izachowującego standardy moralne określone przez Kościół (np. ten ksiądz to człowiek autentycznie święty, na pewno po śmierci będzie kanonizowany);

4. świętego o„człowieku kanonizowanym, tj. ogłoszonym przez Kościół jako zbawiony imogący być przedmiotem kultu”1 (np. Życiorys Świętego Pawła Pustelnika napisał Święty Hieronim);

5. świętości pojęć czasu, miejsc, czynności lub ich wytworów, stanów iprzedmiotów związanych zktórymś (lub którymiś) zwyżej wymienionych znaczeń świętości (np. święty rok, Grób Święty, msza święta; świętość objawień maryjnych, niezapomniana świętość słów Jana Pawła II);

6. i7. świeckie znaczenia dotyczące człowieka, wspólne dla obu (IiII) wyodrębnionych grup tworzących duże imaginaria społeczeństwa polskiego, atym samym normy określone wczęści Ijako 2. i3. znaczenia, które łączą grupy IiII.

Poza tak przedstawiającym się spectrum znaczeń religijnych imaginarium grupy ludzkiej znającej iakceptującej naukę Kościoła katolickiego operuje też dwoma znaczeniami świeckimi, zbieżnymi ze znaczeniami 2. i3. grupy I, poprzednio omówionej, ztym że wznaczeniu wyodrębnionym tam jako drugie (awtej grupie będącym znaczeniem szóstym) najbardziej prawdopodobne jest określanie jako dobrych osób liczących się zchrześcijańskim rozumieniem standardów moralnych.

Chciałabym jeszcze zwrócić uwagę na trzy problemy, ważne przy ogólnym spojrzeniu na słowo święty ijego miejsce wjęzyku imyśli ludzkiej.

Po pierwsze, warto spojrzeć na etymologię słowa święty. Pochodzi ono (oraz jego wszystkie odpowiedniki słowiańskie) od pie. kyen-to (pie. kyen ‘świętować; uroczyście obchodzić’), przekształconego wawestyjskie spanta ‘święty’2. Tak więc naszym słowiańskim słowem święty sięgamy do najstarszych naukowych potwierdzeń jego religijnych korzeni.

Drugim interesującym problemem jest pewien aspekt jakości grup słów obsługujących wjęzyku polskim pojęcie świętości. Otóż obok słów należących do rodzin słowotwórczych opartych na polskim słowie święty są to słowa pochodzące od łacińskich: sacer isanctus, które stanowią synonimy słów polskiego pochodzenia, bądź też wprowadzają znaczenia nowe. Sacer to ‘święty’ worzekaniu oczynnościach, czasie, przedmiotach; sanctus to ‘święty’ worzekaniu oBogu, ludziach pozostających zNim wrelacji posłuszeństwa czy też zaufania, przedmiotach związanych zBogiem. Słowa polskie od nich pochodzące to: sakra3, sakralizować, sakralizacja, sakramentalia oraz jedyne powiązane ze słowem sanctus– sanktuarium.

Trzecim problemem wydaje mi się to, jak duże rodziny słowotwórcze powstają wjęzyku polskim woparciu osłowo święty oraz jak te rodziny powstające wkolejnych epokach istnienia udokumentowanego języka polskiego różnią się między sobą.

We współczesnej polszczyźnie do tej rodziny należą:

świątecznie, świąteczny, świątek, świątkarski, świątkarstwo, świątkarz, świątobliwie/świętobliwie, świątobliwość/świętobliwość, świątobliwy/świętobliwy, świątynia, świątynny, świątyńka, święcenie, święcić, święcić się, poświęcić, poświęcić się, uświęcić, wyświęcić, święcie, święcone, święconka, święta, święto, świętokradca, świętokradczo, świętokradczy, świętokradzki, świętokradzko, świętokradztwo, świętoszek, świętoszka, świętoszkowatość, świętoszkowaty, świętość, świętować, świętowanie, święty (przym.), święta (rz.), święty (rz.)4.

Najstarszy zapis słów rodziny słowotwórczej należących do języka polskiego, obejmujący 31 wyrazów, znajduje się wSłowniku staropolskim (t. IX, red. S.Urbańczyk, Kraków 1982–1987). Oto on:

świąteczny, świątek, świątki, świątnik, świątynia, święcać,święcenie, święcia/świącia, święcić, odświęcić, oświęcić, poświęcić, poświęcować, przyświęcić, święcidlnia, święć/świąć, świętny/świątny, święto, świętobnie/świątobnie, świętoć/świątoć, świętogusiedlnik, świętoguślec, świętoguślnik/świętogulśnik, świętokradca/świętokradźca,świętokraca, świętokradziectwo, świętokradztwo/świętokradzstwo, świętokupiec,świętokupstwo, świętopietrze, świętostny/świątostny, (świętość)/świątość, święty.

Zporównań rodziny słowotwórczej opartej na słowie święty wnaszej współczesności (XX iXXI wiek), obejmującej ogółem 39 wyrazów, zrodziną średniowieczną (XIII–XIV wiek) wynika, że wsłownictwie średniowiecznym nie było jeszcze 23 naszych współcześnie używanych słów. Zkolei zrodziny słowotwórczej świętego wśredniowieczu (ogółem 41 wyrazów, wtym 10 wariantów fonetycznych) do naszej współczesności nie dotarło 29, tj. 19 po odliczeniu wariantów fonetycznych. Różnorodnymi przyczynami tych interesujących dwojakich ruchów słownictwa na linii czasu zajmuje się historia języka.

BIBLIOGRAFIA

Słownik języka polskiego, t. 8, red. W. Doroszewski, Warszawa 1966.

Słownik staropolski, t. 9, red. S. Urbańczyk, Kraków 1982–1987.

Summary

How do we understand the Polish words święty and świętość (saint and sanctity)?

The text offers the examination of the conventionalised senses of the words święty and świętość in contemporary Polish. Apart from that the author indicates the etymology of the word święty and discusses the word-formation groups related to this word that belong to the Polish middle ages and to our contemporary times. She emphasises the livelihood of the Polish language across time.

Keywords: linguistic norms based on imaginaries, religious cult, words święty and świętość.

Ewa Zmuda

Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie

„…abym zrzuciwszy z siebie człowieka świeckiego znałogami iego, stała się prawdziwie duchowną iświętą”. Świętość zakonnicy w świetle leksyki rozmyślań dlanowicjuszek-benedyktynek

Życie zakonne, które dziś stanowi nierozerwalną część życia Kościoła katolickiego, powstało już wpierwszych wiekach chrześcijaństwa, zaś do Polski przyszło wraz zchrztem Mieszka I. Jednak szczególny jego rozwój na polskich ziemiach to czas między wiekiem XII aXV1. Dotyczy to nie tylko zakonów męskich, ale także żeńskich („Od XII w. miała miejsce prawdziwa eksplozja żeńskiego ruchu zakonnego”2). Wtym czasie (ok. 1238 roku) został założony klasztor pod wezwaniem Świętego Wojciecha wStaniątkach pod Krakowem. Fundatorem był Klemens zRuszczy Gryfita, którego córka została tam ksienią3. Do dziś warchiwum tego klasztoru przechowywane są liczne rękopisy, starodruki irozmaite pozycje mogące stanowić cenne źródła do badań naukowych, wtym językoznawczych.

Tekst wybrany do analizy tytułowego zagadnienia– również przechowywany warchiwum opactwa Świętego Wojciecha– pochodzi zkońca XVII wieku. Jest to rękopis liczący 38 kart4, napisany wjęzyku polskim przez zakonnicę zklasztoru sióstr benedyktynek (sporządzony wcałości jedną ręką5). Na karcie tytułowej widnieje tytuł: Rozmyslania. Na początku Cwiczenia Nowicyatckiego. Zporządzone Roku Panskiego 1696 Miesiąca Maja dnia 26 Ad M.D.G.6

Nieprzypadkowo do rozważań nad leksyką opisującą świętość zakonnicy wybrano tekst skierowany do nowicjuszek. To właśnie po wejściu do nowicjatu „formacja rozpoczynała się już na dobre”7, wcześniej panny nie tylko nie miały jeszcze przywdzianego habitu, ale także niejednokrotnie mieszkały osobno. Nowicjuszki zaś otrzymywały świętą sukienkę, zmieniały miejsce zamieszkania, miały także swoją bibliotekę, wktórej „oprócz druków zbierano rękopiśmienne kopie kazań, rozważań, traktatów– czasem zdruków sporządzone, aczasami takie, które tylko wodpisach krążyły, azawierały widać naukę ku postępowi dusznemu wielce pożyteczną”8, irozpoczynały okres szczególnej formacji oraz rozeznania. Im nowicjuszka była zdolniejsza, tym szybciej zaczynano wdrażać ją do regularnej medytacji. Azatem teksty skierowane do nowicjuszek zawierały wszystkie najważniejsze treści formacji zakonnej, miały bowiem za zadanie zarówno ukazać pannie główne cele izadania życia zakonnego, jak również „przemienić” iuformować jej dotychczasowe myślenie osobie, świecie, zakonie, aprzede wszystkim opowołaniu ijego celu.

Podstawową wartością idążeniem zakonnicy żyjącej wklasztorze jest świętość wrozumieniu teologii katolickiej, zgodnie zktórą mówi się otrzech głównych podstawach świętości: świętości samego Boga, świętości Kościoła, powszechnym powołaniu do świętości9. Zgodnie zteologią katolicką wszyscy chrześcijanie powołani są do świętości10. Według o. Romualda Kosteckiego właściwa świętość człowieka

polega na wewnętrznej i rzeczywistej łączności z Bogiem, co może nastąpić tylko wówczas, gdy Bóg pociągnie stworzenie do siebie, udzielając mu coś ze swej natury boskiej, a przez to samo sprawi w nim wewnętrzną przemianę. […] jedynie Bóg może ją sprawić. Z tego powodu świętość jest doskonałością nadprzyrodzoną: o własnych siłach żadne stworzenie nabyć jej nie może11.

Oczywiście świętość osób, miejsc irzeczy „różni się od świętości Boga, ponieważ nie jest onotologiczna, lecz uzyskana wwyniku wolnej decyzji Boga, wakcie konsekracji”12. Do katolickiego pojmowania świętości będzie odnosić się autorka artykułu, jednakże celem tekstu nie jest rozważanie tego, czym owa świętość jest, ale próba odpowiedzi na pytanie, jak zakonnice wXVII wieku rozumiały tę wartość ito rozumienie wyrażały wjęzyku. To zasadnicza różnica pomiędzy podejściem do tekstu językoznawcy ateologa czy aksjologa. Jak pisze Jadwiga Puzynina: „[…] lingwista pyta, czy raczej powinien pytać: jak ludzie mówiący danym językiem wdanej epoce rozumieją słowa wartość– piękno– dobro itd.”13.

Podejmując się analizy leksyki opisującej świętość zakonnicy, za punkt wyjścia przyjęłam stanowisko Puzyniny14, która usytuowała świętość jako centrum pojęciowe wartości transcendentnych pozytywnych15. Badaczka języka wartości stwierdza, że „wartościowanie zpunktu widzenia sacrum wmyśleniu iwypowiedziach ludzi głęboko religijnych rozciąga się na inne wartości, które stają się wartościami instrumentalnymi wobec religijnych, bądź też– pozostając sobą– nabierają zarazem wymiaru sakralnego isą przez ten wymiar sakralizowane”16. Również to stwierdzenie należy przyjąć jako prymarną zasadę postrzegania rzeczywistości przy analizie tekstu spisanego ręką zakonnicy.

1. Świętość w zabytku

Przechodząc do analizy języka zabytku, warto zacząć od stwierdzenia, że nie występuje wnim rzeczownik świętość. Wartość ta reprezentowana jest albo wyrazem święty, który wXVII wieku ma podstawowe znaczenie „właściwy Bogu”17, albo poprzez opisy deskryptywne. Jednakże wartość ta– zgodna zujęciem teologii katolickiej– założona jest przez autorkę rozmyślań apriori jako najwyższa. Zakonnica wielokrotnie używa wyrazu święty (29 razy, zczego 9 razy wyraz ten zapisany jest skrótem S.; ponadto 4 razy wystąpił stopień najwyższy najświętszy). Źródłem świętości człowieka jest sam Bóg, choć zakonnica częściej wyraża to opisami peryfrastycznymi– „bo umocnił nogi twoie na wysokiey imocney skale” (s. 25); „Uwaz iż Bog zmiłosierdzia swego większe potysiąckroc staranie otobie ma, anizeli Ziemskie Matki, bo cie zgrzechu podnosi, zatrzymywa zprochu, plugastwa, ociera, karmi, kąpie, broni” (s. 16). Raz tylko wcałym zabytku nazywa Boga, stosując jako człon nazwy przydawkę święty: „nawet zBabilonu, októrym Pan S.18 mowi: Uchodzcie zniego ludu mój” (s. 21), a3 razy zabieg ten stosuje wodniesieniu do trzeciej osoby Boskiej: „znajdziesz wiatry Ducha S.” (s. 5); „Duchem Świętym napełnieni byli” (s. 5). Stosowany przez autorkę skrót wtych nominacjach nie pomniejsza znaczenia wyrazu święty, araczej wskazuje na jego oczywistość wtych zestawieniach. Warto podkreślić, że samo nazwanie Boga (którejkolwiek zosób Trójcy Świętej) zawierało już wjęzyku zakonnicy odniesienie do świętości (sem odsyłający do świętości zawarty jest wsamej nazwie19). Jako święte wzabytku jest określone również to, co przynależy do istoty boskości– wola Boga oraz Jego imię: „przyimuję na się to wszytko, czego Swięta wola twoia Boska po mnie bedzie chciała” (s. 4); „wolą twoią swiętą jak naidoskonaley pełnic” (s. 19); „dla Imienia twego Swiętego, dla ktorego czci, chwały, wszytko wszędzie chcę czynic icierpieć” (s. 19).

Stopień najwyższy rozważanego leksemu wystąpił tylko wnominacji Matki Chrystusa (4 razy) izawsze wstałym połączeniu wyrazowym20: Najświętsza Matka („przez Naiswiętszey Matki twoiey iPatronow Swiętych przyczynę”, s. 20); Najświętsza Panna– zarówno wszyku prepozycyjnym, jak ipostpozycyjnym przydawki („przez ręce Panny Naswiętszey Bogu ofiarować”, s. 18); Najświętsza Panna Maryja („przed Naiswiętszą Panną Maryą iŚwiętemi Patronami memi”, s. 18). Stopień najwyższy przymiotnika święty stosowany jest wobec Matki Boskiej, aby „podkreślić, że Maryja jest najświętszą ze świętych, przewodniczy innym świętym przez fakt, że jest Matką najświętszego”21. Słowa te znajdują potwierdzenie wbadanym materiale, gdyż omawiane połączenia wyrazowe występują wszeregu ze wskazaniem świętych Kościoła, stopień najwyższy ma więc za zadanie wyróżnić Matkę Chrystusa ztej grupy, podkreślić jej szczególną rangę. Ponadto jest ona stawiana nowicjuszce jako szczególny wzór świętości cnót, który kandydatka na zakonnicę winna naśladować.

Wyraz święty występuje również wnazywaniu innych osób uznanych przez Kościół katolicki za świętych. Warto zauważyć, że wskazując jakiegoś świętego zimienia, autorka rękopisu zastępuje przymiotnik święty skrótem S., kiedy zaś pisze onieokreślonej grupie świętych, wówczas stosuje pisownię całego wyrazu. Wskazani zimienia wrękopisie wystąpili: „Bernard S.” (s. 33); „Anzelm S.” (s. 33); „Grzegorz S.” (s. 33, 34); „Ociec S. Benedykt” (s. 37); „Paweł S.” (s. 21) oraz wskazanie 12 uczniów Chrystusa: „SS. Apostołowie” (s. 32). Wyraz ten wystąpił także wpołączeniu zokreśleniem ogólnym całej grupy osób zbawionych (awięc uznawanych przez Kościół za świętych, tworzących Kościół triumfujący)– wówczas autorka medytacji używa połączeń: „wszyscy Swięci Boscy” (s. 4); „Patronow Swiętych przyczynę” (s. 20); „Święci Uczniowie Panscy” (s. 5); „tak wielką tłuszczą Świętych iego” (s. 27). Wszyscy oni dla zakonnicy mają być wzorem do naśladowania wdrodze do doskonałości, są nauczycielami, których należy słuchać, bądź też pośrednikami wzanoszonych modlitwach. Azatem stanowią nieodzowny element zakonnego życia „ku świętości”.

Oprócz osób– wświetle leksyki zabytku– święty jest przede wszystkim zakon, awięc miejsce, które ma służyć uświęceniu siostry zakonnej, ma sprzyjać jej dążeniu do świętości: „Niechaize się rozraduie Serce twoie zec tobie dobra przyszły zMatką twoią Zakonem S.” (s. 34); „na puszczy Zakonu Swiętego” (s. 32). Ztym uświęconym miejscem związany jest również widzialny znak przynależności do niego, awięc habit, nazywany przez autorkę świętą sukienką: „aprzyimuiąc na się tę Swiętą Sukienkę” (s. 4).

Święta wżyciu zakonnicy jest także służba, awięc życie zakonne, rozumiane jako poświęcenie życia Bogu: „Dajże mi dobry Jezu proszę cię pokornie wsłużbie twoiey Swiętey ipowołaniu zakonnym stateczne wytrwanie” (s. 19). Zakonnica dąży do doskonałości, poprzez ćwiczenie się wcnotach ione również– według autorki rękopisu– są święte „przez wszytek zywot swoi, masz sie stroic, ubierac, zdobic, przyprawowac, gotowac, na duszy ina ciele, rozmaitością cnot Świętych” (s. 6); „cnot Swiętych przykłady” (s. 31). Święte mają być pragnienia zakonnicy, gdyż tylko takie doprowadzić ją mogą do zbawienia: „ile osob Zakonnych, ktore wZakonnym zyciu iako po drabinie niejako wstępuią do Nieba, przez ządze Święte igorące modlitwy” (s. 5). Wteologii Kościoła katolickiego zwraca się uwagę, na rolę krzyża icierpienia wprocesie uświęcania człowieka22, wobec tego nowicjuszkę ma cechować postawa przyjmowania bez sprzeciwu na siebie cierpienia– świętego jarzma: „aby mi do tego iarzma Swiętego, które iako bydlątko twoie na się biorę iprzyimuię, iwnim do smierci moiey zyc chcę” (s. 20).

Wyrazem znaczeniowo bliskim jednostce świętość jest wbadanym zabytku przede wszystkim doskonałość: „Uwaz iz wtym Zakonnym stanie tak wiele masz pomocy […] na postępek wcnotach idoskonałości” (s. 31). Wświetle leksyki zabytku doskonały jest Bóg, który użycza swej doskonałości człowiekowi, dzięki czemu osiąganie świętości przez człowieka jest wogóle możliwe: „Uwazai dobroc Boską wsobie doskonałym nigdy nikogo niepotrzebuiący stworzył Człowieka, aby mu doskonałości swoiey uzyczył ioney szczęsliwosci wniebie znim zazywał spolnie” (s. 7) ito Bóg wzywa do doskonałości człowieka: „azdobywai sie na serdeczną radość igoroącość do służby tak wielkiego Dobrodzieja swego, pragnąc postępku wtey doskonałości, do ktorey cie wezwał” (s. 7). Dążenie nowicjuszki do świętości powinno polegać między innymi na pragnieniu doskonałości: „pragnienie postępku do doskonałosci, ządzą onych przyszłych dobr wiekuistych, znadzieią mocną ich dostąpienia” (s. 30), której osiągnięcie jest możliwe dzięki modlitwie ibogatemu życiu wewnętrznemu: „Nakoniec iako się iey powodzi modlitwa, rzeczy duchowne, abowiemztąd idzie doskonałość” (s. 37). Warto podkreślić, że synonimiczność wskazanych wyrazów wdobie średniopolskiej nie jest wyłączną właściwością analizowanego tekstu. Na bliskoznaczność wyrazów świętość idoskonałość wtym okresie wskazują także badania Jagody Rodzoch-Malek23.

Jako wyraz bliski znaczeniowo przymiotnikowi święty należałoby umieścić również przymiotnik świątobliwy24: „Uwaz, kędy dzis stanęła Noga twoia, aobaczysz, iz na Świątobliwszym