Belgiem być. Fikcja i tożsamość we francuskojęzycznej literaturze Belgii (od końca XIX do początku XXI wieku) - ebook

Komiks i kryminał, zbuntowana awangarda, melancholijne „mgły Północy”, realizm fantastyczny, wyparta historia z bohaterskim Dylem Sowizdrzałem w tle, flamandzkie malarstwo czy wreszcie artystyczna francuszczyzna belgijskich twórców, ochrzczona w końcu XIX wieku mianem „małpiego wykwitu” – oto Belgia i jej różnorakie wcielenia, ukazujące kulturową niejednorodność, złożoność i bogactwo. Trzy języki, trzy wspólnoty i jedna, dwujęzyczna Bruksela w samym sercu zjednoczonej Europy.

Niniejsza publikacja ma przybliżyć polskiemu czytelnikowi specyfikę francuskojęzycznej Belgii, poszukującej swojego oblicza nieprzerwanie od ukonstytuowania się belgijskiej państwowości, czyli od początków XIX wieku. Mowa tu będzie o literaturze, która stała się dla Belgów ważnym narzędziem definiowania tożsamości, żywo reagującym na wszelkie przemiany zachodzące w historii, zarówno politycznej, jak i społecznej. Nieobojętna jest jej ani dekolonizacja, ani emancypacja kobiet, ani los współczesnych uchodźców, ani dziewiętnastowiecznych emigrantów. Żywi się chwalebną przeszłością walecznej Flandrii i traumatycznymi wydarzeniami dwudziestowiecznych wojen. Pisana jest piórem i pędzlem, zapatrzona w niepokojące wizje Breughla czy Boscha, zafascynowana maskami Ensora i nadrealistycznymi refleksjami Magritte’a. Odpowiedzi na pytania: kim jesteśmy i jacy jesteśmy, szuka w światach równoległych Raya lub dystopijnej rzeczywistości Sternberga czy Quiriny’ego. Nurtuje ją wreszcie – choć może przede wszystkim – brak języka, który należałby wyłącznie do niej. A ponieważ język belgijski nie istnieje, trzeba go wymyślić.

Książka Belgiem być to więcej niż historia literatury belgijskiej. To podróż w poszukiwaniu tożsamości, prowadząca nas krętą ścieżką między przeszłością i pulsującą teraźniejszością, między Flandrią, Brukselą, Walonią i Paryżem, między snem i jawą, tekstem i obrazem.

Słowo wstępne

Przedmowa : Marc Quaghebeur

I. Joanna Teklik : Historia Belgii i jej (nie)obecność w literaturze

Podwaliny i powstanie młodego państwa

Meandry niepodległości: młody frankofoński kraj z flamandzką przeszłością w tle

Nie historia, lecz legenda: przypadek De Costera

Czasy leopoldyńskie i ekspansja terytorialna. Kongo

Kongo w literaturze: kontrowersje z historią w tle

Kres myśli narodowej: pierwszy konflikt światowy

,,Mała heroiczna Belgia”. I wojna światowa w literaturze

Okres międzywojenny i polityzacja życia literackiego

Wojna i okupacja. ,,Kwestia królewska”

Literackie echa wojny

Kurs na Belgitude: stopniowy powrót (do) historii

Koniec déshistoire?

Ciągłe poszukiwanie: belgijski model państwa federalnego

Współczesna Belgia

II. Renata Bizek-Tatara : Między Flandrią, Walonią, Brukselą i Francją. Wielokulturowość a literatura Belgów

Gloryfikacja flamandzkości i poszukiwanie inności

Koncepcja dwoistej duszy belgijskiej

Stworzenie mitu nordyckiego

Recepcja Belgów we Francji i relacje francusko-belgijskie

Upadek mitu nordyckiego i emancypacja Flandrii

Jesteśmy Francuzami, czyli porzucenie belgijskości

Manifest Grupy Poniedziałkowej i wielka emigracja

W okowach neoklasycyzmu

Na przekór tendencjom, czyli poniedziałkowa schizofrenia

Trudny powrót do belgijskości

Ruch Belgitude

Emancypacja Walonii

Od kłopotliwej Belgitude do pogodnej belgité

Rehabilitacja belgijskości

Ku niefrasobliwej wielokulturowości i tożsamości à la carte

III. Judyta Zbierska-Mościcka : Literatura, społeczeństwo, tożsamość. Między wspólnotą a jednostką

Odśrodkowo, czyli narodziny literatury

Dośrodkowo, czyli między pokoleniem leopoldyńskim a pokoleniem Belgitude

Dialektycznie, czyli po Belgitude

Wielorako

W krajach flamandzkich i gdzie indziej…

Marie Gevers i Suzanne Lilar, między poprawnością i flamandzkością

Jacqueline Harpman i inni, między neoklasycyzmem a współczesnymi dylematami tożsamościowymi

Ludzie-zjawy według Jeana-Philippe’a Toussainta i zagubione dusze Caroline Lamarche

Diagnoza społeczna: Nicole Malinconi i Thomas Gunzig

Zamiast konkluzji: Serge’a Delaive’a podróż do siebie samego

IV. Judyta Zbierska-Mościcka : Piórkiem i pędzlem, czyli związki literatury i malarstwa

Ut pictura poesis po belgijsku

Sztuka szuka tożsamości. Camille Lemonnier na tropie języka belgijskiego

Hellens, Poupeye, Ghelderode

Wizualne narracje. Hergé, Didier Comès i spółka

Słowa-obrazy, kaligrafie, logogramy i… muszle. Magritte, Michaux, Dotremont i

Broodthaers

Belgiem być: Belgitude a malarstwo. Dominique Rolin i jej ,,Szalona Gocha”

V. Renata Bizek-Tatara : Nieznane oblicza znanego. O literaturach niemimetycznych Belgii

U źródeł: odpowiedni grunt

Początek: dwudziestolecie międzywojenne

Realizm fantastyczny Franza Hellensa

Fantastyka grozy Jeana Raya

Złote lata literatury niemimetycznej (1940-1990)

Różnorodne oblicza fantastyki

Mroczne opowieści Michela de Ghelderode’a

Fantastyka spod znaku zagrożenia Thomasa Owena

Marcel Thiry, między fantastyką a science fiction

Niezwykła podszewka codzienności Jeana Muno

Gérard Prévot i mgły Północy

Poetyckie oblicza rzeczywistości niesamowitej: realizm magiczny

Rzeczywistość odrealniona Guy Vaesa

Raj utracony Paula Willemsa

Współczesne oblicza literatury niemimetycznej

Postmodernistyczne hybrydy Alaina Dartevelle’a

Melancholijny wampir Christophera Gérarda

Świat na wspak Bernarda Quiriny’ego

VI   Marc Quaghebeur : Język, historia, literatura. Belgijskie pas de deux

Belgijska odmienność a domniemana uniwersalność języka francuskiego

Narodowe imaginarium wobec dylematu: Paryż czy emancypacja?

Trzy postawy wobec norm francuskich

Różnica trwała, ale trudna do utrzymania

Umocnienie pozycji i autonomizacja literatury

Model francuski a różnorodność

Pierwsza powieść frankofońska

Belgia widziana przez pryzmat literackiej i malarskiej Flandrii

Modernizm czyli wolność wobec francuskiej normy

Gdy wolność i tożsamość idą w parze

Zmiana paradygmatu po I wojnie światowej

Dwudziestolecie międzywojenne: słowotwórcze deliria

Przewartościowanie języka: kreatywne odchylenia

Niekończące się przesunięcia semantyczne

Powojenna dwuznaczność

Uroki i zuchwalstwa wielojęzyczności

W sidłach nierasowości

Neoklasyczna odwilż

Niewygodne słowo belgitude

Ku akceptacji inności

Słowa, ludzie, społeczeństwo. Pisarstwo kobiece

Rozregulowanie to nie wada

Zbawcza ironia

Aneks Joanna Teklik : Wokół belgijskiej tożsamości, czyli Belgowie sami o sobie, o swoim języku

i literaturze

Tablice chronologiczne

Indeks nazwisk

Bibliografia