Lektury w ręku nauczyciela. Perspektywa polska i zagraniczna - ebook

Spis treści

•Warto wciąż uczyć się, jak uczyć literatury. Warto uczyć się od innych

I. Czytelnictwo w Polsce

•Lektury w wieku adolescencji – wybory i oczekiwania czytelnicze nastolatków

II. Czytanie poezji

•Niespieszna lektura poezji

•Martwa natura według Zbigniewa Herberta i Jacques’a Préverta. Konfrontacja tradycji i nowoczesności w malarstwie i poezji. (Aplikacja metody szkoły francuskiej)

•Między plikami... Próba czytania Darka Foksa w szkole

III. Lektury w polskiej szkole

•Klasyka literacka w szkole. Poszukiwanie drogi do czytelnika lub drugie życie lektury

•Opowieść wigilijna – baśń na dzisiejsze czasy?

•Z farbowanym lwem w cyrku współczesnych tożsamości (S. Mrożek, „Artysta”)

•Booktrailer – od dzieła literackiego do utworu audiowizualnego. O poszukiwaniu czytelnika

IV. Jak uczą literatury inni?

•Literatura w fińskiej podstawie programowej

•Być blisko tekstu i słuchać siebie. O niektórych sposobach kształcenia literackiego w Europie i USA

•Historia Marty. Izraelska lektura o tożsamości w polskiej szkole podstawowej?

•Lektura w kręgu – czytanie inspirowane metodyką Responsive Classroom

V. Literatura dla Innych, literatura o Innych

•Literatura i kultura w nauczaniu języka polskiego jako obcego na przykładzie młodzieży w Wielkiej Brytanii

•Myślobieg – kim jestem i czy na pewno jestem u siebie? O dzieciach, które zawsze czują się „pomiędzy”

VI. Lektury w rękach przyszłych nauczycieli

•Zmagania z kanonem lektur szkolnych okiem ósmoklasisty i jego nauczyciela

•Mały Książę w terenie – na ratunek lekturom

•Renata Piątkowska w obliczu współczesnych problemów. Jak rozmawiać o muzułmaninie na lekcjach języka polskiego?

•Bajki Ignacego Krasickiego, czyli klasyka w szkole bliżej ucznia

•Twórczość Henryka Grynberga – dlaczego warto wprowadzić ją do szkół?

•Strategie motywowania uczniów do lektury Pana Tadeusza i trzeciej części Dziadów

•Dlaczego lektura w ręku... ucznia? O pasji uczenia (się) według Pernille RippAnna Janus-Sitarz

Warto wciąż uczyć się, jak uczyć literatury. Warto uczyć się od innych

Kiedy główny bohater powieści Máraia przyjeżdża w czasie wojny do Berlina, spotyka się ze znanym niemieckim pisarzem, przetrzymywanym w areszcie domowym. W filozoficznej dyskusji prowadzonej przez dwóch literatów na temat tajemnicy tożsamości narodowej powołują się na trzeciego twórcę – Goethego, a jego wizerunek jako nauczyciela narodu wykracza poza wąskie rozumienie powinności pisarza wobec kraju:

W świadomości narodów również istnieje jakaś górna i dolna granica, do której mogą dotrzeć, jeśli bardzo pragną, ale poza nią nie wolno im uczynić ani kroku, bo tam zaczyna się nicość, a wiec rozpad, koniec. Goethe to wiedział. Czasami coś Niemcom mówił, uchylał rąbka tej tajemnicy samowiedzy, ale ponieważ był wychowawcą, nauczycielem, wiedział, że od zewnątrz, poprzez nauczanie, ani człowiekowi, ani narodowi nie da się przekazać prawdy, która odkryje przed nim istotę własnej indywidualności. Wychowawca może tylko pomóc, prostować ścieżki, kierować wychowanka ku prawdzie – ale drogę do niej prowadzącą musi on znaleźć sam.

– Wychowawca nie może uczynić nic więcej poza obudzeniem w wychowanku ciekawości. Goethe to właśnie robił. Wychowanek musi sam znaleźć odpowiedź na to, co w jego osobowości i życiu jest pytaniem, tajemnicą. Wychowawca na próżno zna odpowiedź, musi milczeć, ponieważ odpowiedź wbita w nas od zewnątrz nigdy nie wychowuje. Każdy człowiek – i każdy naród – może poznać siebie tylko dzięki sobie samemu i tylko wówczas osiąga relatywne wyzwolenie, gdy mądry wychowawca natchnie go ciekawością i ochotą, by miał odwagę wyruszyć w podróż po niebezpiecznej drodze samopoznania. Tak postępowali wychowawcy angielscy i francuscy. A Amerykanie właśnie teraz sprowadzają do siebie wszystkich aktualnie wolnych wielkich wychowawców, by wreszcie, bardzo ostrożnie, dowiedzieć się czegoś o sobie samych1.

W tej krótkiej wypowiedzi znaleźć można wiele wątków interesujących z punktu widzenia podjętych w naszej książce refleksji: rola twórcy literatury jako wychowawcy narodu i pojedynczego człowieka; rola nauczyciela jako tego, który budzi ciekawość wychowanka i jego chęć, by samodzielnie poznawał siebie; i wreszcie – gotowość uczenia się od innych, od „wolnych wielkich wychowawców”, nawet – cudzoziemców, aby „dowiedzieć się czegoś o sobie samych”.

W niniejszym tomie przyjmujemy podobny model postępowania: przybliżamy utwory, które mogą mieć siłę wzbudzania emocji i pobudzania myślenia o sobie, o „swoich” i „innych”, jeśli tylko nie pozwolimy im pokryć się patyną „szkolnej lektury”. Pokazujemy nauczycielskie próby przezwyciężania uczniowskiej obojętności wobec książek, wierzymy bowiem, że książka w ręku polonisty może wpłynąć na postrzeganie literatury przez młodego człowieka – albo w kategorii przymusu, albo świata odkryć i przyjemności. A przy tym – przyglądamy się, jak uczą literatury inni, poszukujemy inspiracji do podejmowania nowych strategii czytania w rodzimych i zagranicznych pracach literaturoznawców i dydaktyków literatury. Uważnie śledzimy wyniki najnowszych polskich i światowych badań rozpoznających potrzeby i preferencje czytelnicze młodych ludzi.

Książkę otwiera artykuł Zofii Zasackiej, cenionej znawczyni tematu czytelnictwa młodzieży szkolnej, relacjonujący najnowsze wyniki badań, realizowanych przez Instytut Książki i Czytelnictwa przy Bibliotece Narodowej. Badaczka opisuje trendy w czytelniczych postawach, preferencjach i motywacjach oraz ich społeczno-kulturowe uwarunkowania, przedstawia najnowsze tendencje w spontanicznych wyborach nastolatków, formowanie się nowych grup młodych czytelników literatury cyfrowej czy też kształtowanie się nowej formy czytania (np. zjawisko tzw. social reading). Przede wszystkim wskazuje na te uwarunkowania, które muszą wziąć pod uwagę nauczyciele, starając się zmotywować młodych ludzi do sięgnięcia po literaturę piękną.

W drugiej części tomu, zatytułowanej „Czytanie poezji”, autorki (Ewa Jaskółowa, Anna Pilch, Magda Paprotny-Lech) upominają się o niespieszną, wnikliwą lekturę słowa poetyckiego. Niedobrej praktyce powierzchownego odbioru liryki i powszechnemu brakowi wiary w to, że tomiki wierszy mogą być w jakikolwiek sposób ważne dla młodych ludzi, przeciwstawiają konkretne propozycje zaciekawiania nastolatków poezją i uwrażliwiania ich na moc i tajemnice metafory.

Trzecia część książki – „Lektury w polskiej szkole” – to mierzenie się z nauczycielskimi i uczniowskimi problemami z klasyką literacką na lekcjach języka polskiego. Autorzy (Anna Janus-Sitarz, Zofia Budrewicz, Mirosław Grzegórzek, Anna Miśkowiec) piszą nie tyle o nieprzystawalności archaicznych dzieł do zainteresowań współczesnych młodych ludzi, ile o nieadekwatnych do możliwości percepcyjnych i do potrzeb obecnych uczniów sposobach ich czytania. Proponują zarówno nowe odczytania kanonicznych tekstów, jak i interesujące metody zmotywowania nastolatków do ich przeczytania.

Autorzy kolejnej części, „Jak uczą literatury inni?” (Krzysztof Biedrzycki, Witold Bobiński, Agnieszka Kania, Agnieszka Handzel) przybliżają polskiemu odbiorcy zagraniczne sposoby kształcenia literackiego: odmienne zasady tworzenia podstaw programowych, inspirujące metody uczenia wnikliwej i emocjonalnej lektury. Porównują różne podejścia do czytanego w szkole tekstu, podsuwają dobre praktyki w rozwijaniu umiejętności odbioru literatury.

W części piątej, zatytułowanej „Literatura dla Innych, literatura o Innych”, zamieściliśmy artykuły wyjaśniające perspektywę nauczyciela uczącego języka polskiego za granicą, oraz perspektywę młodego człowieka, który uczy się w obcym kulturowo środowisku. Dorota Hrycak-Krzyżanowska przedstawia, jak wygląda kształcenie literackie w nauczaniu języka polskiego jako obcego na przykładzie młodzieży w Wielkiej Brytanii; Marianna Szumal natomiast przybliża książkę pozwalającą zrozumieć trudną sytuację dzieci, które – migrując wraz rodzicami – mają problem z określeniem własnej tożsamości.

Publikację zamyka część „Lektury w rękach przyszłych nauczycieli”, stanowiąca pokłosie realizowanych w roku akademickim 2018/2019 dwóch projektów, których uczestnikami byli studenci Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. Podczas realizacji pierwszego, polsko-brytyjsko-ukraińskiego, projektu naukowo-badawczego „Jak uczą inni? Doświadczenia dydaktyk zagranicznych”, poświęconego zagranicznym modelom edukacji szkolnej, w tym dydaktyce języka ojczystego, a realizowanego w ramach działalności Centrum Badań Edukacyjnych i Kształcenia Ustawicznego Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego, studenci poszerzali swój warsztat metodyczny na podstawie zagranicznych doświadczeń. Z kolei uczestnicy ministerialnego projektu „Mistrzowie Dydaktyki” byli beneficjentami tutoringu jako metody pracy pozwalającej rozwinąć indywidualne zdolności poszczególnych podopiecznych. Młodzi badacze: Katarzyna Błaszczyk, Helena Koralewska, Franciszek Latoń, Michalina Gwiżdż, Paulina Marszałek, Anna Sałatarow, Paulina Batkiewicz, Monika Ziółkowska, Natalia Brożek dzielą się swoimi pomysłami na zmierzenie się z uczniowską obojętnością wobec literatury.

Mamy nadzieję, że czytelnicy niniejszego tomu podzielą nasze przekonanie o tym, iż wartościowe lektury w ręku mądrego nauczyciela – który sam czyta z pasją, potrafi nią zarażać swoich uczniów i jest otwarty na wszelkie pomysły, mogące mu w tym pomóc – przyciągną młodych odbiorców do książek.

1 S. Márai, Maruderzy, przeł. T. Worowska, Warszawa 2013, s. 159–160.