Ebook Podróże bliższe i dalsze, czyli urok komunikacyjnych staroci mobi,epub

­ka­dzie XIX wie­ku na nie­mal 1,5 mi­lio­na zło­tych pol­skich. Na roz­staj­nej dro­dze (1881 rok) Nie­wiel­ki warsz­tat przy Ry­mar­skiej ry­chło zmie­nił się w spo­rą ma­nu­fak­tu­rę na Se­na­tor­skiej. Zna­la­zło tu za­trud­nie­nie oko­ło 300 rze­mieśl­ni­ków, głów­nie miej­sco­wych stel­ma­chów, ko­wa­li, sio­dla­rzy, la­kier­ni­ków, pa­sa­mo­ni­ków i ślu­sa­rzy. ,,Ci, pra­cu­jąc ra­zem - za­chwy­cał się Inf­lant­czyk Fry­de­ryk Schulz, któ­ry zwie­dzał ów za­kład - byli w sta­nie po­sta­wić po­wóz w nad­zwy­czaj nie do wia­ry krót­kim cza­sie, je­śli­by żą­da­ją­cy nic so­bie go­to­we­go nie mógł wy­brać, gdyż za­wsze było dwa­dzie­ścia do trzy­dzie­stu ekwi­pa­żów na skła­dzie. Naj­now­sze­go sma­ku for­my, ozdo­by, ulep­sze­nia, róż­ne ro­dza­je po­wo­zów rzad­ko kogo nie za­do­wo­li­ły. (...) W Niem­czech nie ma żad­ne­go za­kła­du na taką ska­lę, na­wet fa­bry­ka Kauf­ma­na w Wied­niu w po­rów­na­niu do tej mało jest zna­czą­ca, cho­ciaż wy­ra­bia po­wo­zy sma­kow­ne, trwa­łe, a sprze­da­je one o jed­ną trze­cią ta­niej". Po­wóz wiej­ski (1879 rok) Ka­re­ty upo­wszech­ni­ły się w Pol­sce na do­bre w roz­rzut­nych cza­sach sa­skich. Wzór wów­czas bra­no - pi­sał w Es­te­ty­ce mia­sta sto­łecz­ne­go War­sza­wy cy­to­wa­ny już An­to­ni Ma­gier - ,,z ka­ret drez­deń­skich, któ­rych pu­dła, za­wsze od dołu eso­wa­to zwę­żo­ne, sny­cer­ską wy­zła­ca­ną ro­bo­tą zdo­biąc kra­wę­dzie, czte­ro­ma lub sze­ścio­ma u góry gał­ka­mi się koń­czy­ła, ze­wnątrz pu­dło ma­lo­wa­no w róż­ne fi­gu­ry ale­go­rycz­ne, we­wnątrz zaś sie­dze­nia ada­masz­kiem, try­pą [tka­ni­ną po­dob­ną do ak­sa­mi­tu - ] lub ak­sa­mi­tem by­wa­ły po­kry­wa­ne". Za­wie­sza­no je na rze­mien­nych pa­sach, przez co chwia­ło się na boki. Dla­te­go taką ka­re­tę na­zy­wa­no ko­leb­ką. Na jej stop­niach sta­ło 2 haj­du­ków; trzy­ma­li się drzwi­czek. Nie oni jed­ni: po­jazd z przo­du, z bo­ków i z tyłu ob­wie­szo­ny był haj­du­ka­mi, pa­ju­ka­mi i pa­zia­mi. ,,Nie tyl­ko za­tem oka­za­łość - twier­dził Ma­gier - ale i po­trze­ba wy­ma­ga­ła uży­cia ca­łe­go cugu, czy­li sze­ściu koni, do prze­wo­że­nia cięż­kie­go po­jaz­du kil­ku­na­stu ludź­mi na­ła­do­wa­ne­go". Ka­re­tę ota­cza­li nad­to dwo­rza­nie na ko­niach. ,,Ka­re­ty wiel­kich pa­nów i kró­lew­skie od wiel­kiej pa­ra­dy - no­to­wał spo­strze­że­nia Ki­to­wicz, któ­ry ta­kie ka­wal­ka­dy wi­dział nie­jed­no­krot­nie na wła­sne oczy - były naj­przód po wiersz­chu rzeź­bą roz­ma­itą, ma­lo­wa­niem chiń­skim, ko­ro­na­mi, czy­li lisz­twa­mi brą­zo­wy­mi, w ogniu suto wy­zła­ca­ny­mi, ad­or­no­wa­ne [przy­ozda­bia­ne - ], w środ­ku zaś ak­sa­mi­tem i ga­lo­na­mi zło­ty­mi suto wy­bi­ja­ne, z okna­mi zwier­cia­dło­wy­mi, a nie­któ­re skła­da­ły się całe z ta­flów zwier­cia­dło­wych w ramy bo gate osa­dzo­nych i z tyłu, i z przo­du, i po bo­kach". Ki­to­wi­czow­ski opis ów­cze­snej ka­re­ty, nie­wąt­pli­wie z na­tu­ry, jest tak pe­łen szcze­gó­łów, że mógł­by po­słu­żyć do spo­rzą­dze­nia jej re­pli­ki. Zo­staw­my je na boku, od­no­tuj­my tyl­ko, że ,,tyl­ne koła były wy­so­kie, przed­nie zaś ni­ziuch­ne dla po­to­czy­sto­ści, ale za to stan­gret mu­siał naj­mniej­szy pień albo ka­mień omi­jać, aby osią przed­nią lub pu­dłem o nie­go nie za­wa­dził. (...) Sta­ra­no się, aby drzwi jak naj­dych­tow­niej były osa­dzo­ne, a to dla­te­go, żeby nie­ła­twie mo­gła się wci­snąć do ka­re­ty woda lub kał [daw­niej bło­to - ], gdy ka­re­ta ni­sko osa­dzo­na przez jaki bród lub ka­łu­żę głę­bo­ką prze­cho­dzi­ła. I kie­dy drzwi były ob­lu­zo­wa­ne, za­wsze się w ta­ko­wym ra­zie bło­ta lub wody do ka­re­ty na­gar­nę­ło, uma­czaw­szy i uwa­law­szy nogi sie­dzą­cym w ka­re­cie jak­by pie­chot­nym, je­że­li z nimi uciec na sie­dze­nia - dla cia­sno­ści wie­lo­ścią osób sie­dzą­cych spra­wio­nej - nie mo­gli albo nie zdą­ży­li". Czyż moż­na dzi­siej­szym ję­zy­kiem od­dać tak pla­stycz­nie, jak zro­bił to ksiądz Ki­to­wicz, owo ta­pla­nie się w bło­cie bę­dą­cym wów­czas, z wy­jąt­kiem Sta­re­go Mia­sta i Kra­kow­skie­go Przed­mie­ścia, czymś zwy­czaj­nym w ów­cze­snej sto­li­cy? Rów­nie barw­nie opi­sał gdzie in­dziej no­win­kę tech­nicz­ną, któ­ra cho­ciaż czę­ścio­wo wy­eli­mi­no­wa­ła te nie­do­god­no­ści. Były