Ebook Życie polskie w XIX wieku mobi,epub

­rą w śmierć na­ro­du, u in­nych na­strój po­tul­nej słu­żeb­no­ści po­zo­stał, prze­cho­dząc z ojca na syna. Ani dzie­sią­tej czę­ści tych świad­czeń nie był­by dał swe­mu rzą­do­wi, ja­kie te­raz skła­dał skwa­pli­wie. Je­den na ty­siąc tra­fił się re­zo­lut, po­dob­ny dzie­dzi­co­wi z I tomu Po­pio­łów Że­rom­skie­go, któ­ry na po­wi­ta­nia ko­mi­sa­rza Niem­ca w har­ca­pie po­pi­sy­wał się naj­pierw dłu­go cel­no­ścią swych strza­łów w kom­na­cie, wbrew jego za­ka­zo­wi po­le­cił obić pod­da­ne­go, któ­ry wła­mał się do la­mu­sa. Z ojca na syna Z ojca na syna prze­cho­dzi­ła po­ko­le­nia­mi tra­dy­cja, szcze­po­wa naj­pierw, po­li­tycz­no-spo­łecz­na po­tem. Naj­ła­twiej, naj­pow­szech­niej dzie­dzi­czy­ły się w sta­nie szla­chec­kim, któ­ry prze­cie two­rzył opi­nię pu­blicz­ną, tra­dy­cje szko­dli­we. Au­to­ma­tycz­nie, od ko­ły­ski na­sią­kał szlach­cic na­wet jed­no­wio­sko­wy spu­ści­zną cza­sów sa­skich; po­czci­wy, osko­ru-pio­ny prze­są­da­mi, pie­lę­gno­wał wstecz­ne na­wy­ki ka­sto­we. Za­ty­kał prze­waż­nie uszy na do­cho­dzą­ce doń za­wo­ła­nia no­we­go wie­ku. So­li­dar­nie ofiar­ni, gdy oj­czy­zna za­wo­ła­ła, prze­le­wa­ją dziad, syn i wnuk krew na polu wal­ki - od So­mo­sier­ry (1808), Be­re­zy­ny (1812), po­przez Gro­chów i Sto­czek (1831) do Mie­cho­wa i Ko­by­lan­ki (1863). Biją się jak dia­bły, bu­dząc słusz­ny po­dziw świa­ta. Ale rów­nie so­li­dar­nie spy­cha­ją z dzia­da na wnu­ka speł­nie­nie obo­wiąz­ku spra­wie­dli­wo­ści spo­łecz­nej wo­bec chło­pa, póki ich nie wy­rę­czą rzą­dy za­bor­cze. Na pal­cach zli­czyć moż­na ro­dzi­ny, dzie­dzi­czą­ce ide­ały now­sze, po­stę­po­we. W ta­kiej at­mos­fe­rze przy­szła na świat ope­ra na­ro­do­wa Hal­ka, twór­ca jej bo­wiem odzie­dzi­czył po swym szla­chet­nym stry­ju umi­ło­wa­nie ha­seł wol­no­ści-rów­no­ści-bra­ter­stwa45. W miesz­czań­stwie trwa­ły dłu­go tra­dy­cjo­nal­ny ma­razm i nie­moc wy­do­by­cia się z pęt, na­rzu­co­nych przez ustrój daw­nej Rze­czy­po­spo­li­tej; upa­dek, unie­moż­li­wia­ją­cy mu roz­wój i zno­śną cho­ciaż­by eg­zy­sten­cję. Tam, gdzie zna­la­zło ono ofiar­nych, ener­gicz­nych przy­wód­ców i do­bre wzo­ry do na­śla­do­wa­nia, jak w Wiel­ko­pol­sce, dźwi­gnę­ło się w cią­gu jed­ne­go po­ko­le­nia z za­dzi­wia­ją­cą szyb­ko­ścią - i do­brze zbroj­ne w za­le­ty or­ga­ni­za­cji przed­się­bior­czo­ści rze­mieśl­ni­czej i ku­piec­kiej, mo­gło z cza­sem jako moc­ny stan trze­ci sta­nąć do pra­cy na­ro­do­wej. Or­ga­ni­za­tor prze­my­słu w Kon­gre­sów­ce, Ste­in­kel­ler, na­po­tkał zra­zu znacz­ne opo­ry ro­dzi­me na tym polu. Chłop trwał w nie­mal­że nie­zmie­nio­nej nie­świa­do­mo­ści. Nowe tra­dy­cje wy­zwo­leń­cze nie­ry­chło zdo­ła­ją się za­krze­wić. Był tak upar­ty i opor­ny, jak - jego dzie­dzic. Re­gu­łą jest - rzecz ja­sna - prze­cho­dze­nie warsz­ta­tu pro­duk­cyj­ne­go czy przed­się­bior­stwa z ojca na syna; je­śli rzad­kie, to dla­te­go, że warsz­ta­tów tych było w Pol­sce jak na le­kar­stwo w po­cząt­kach stu­le­cia. Szal­ka i waga, po­gar­dza­ne przez szlach­tę i gro­żą­ce jej utra­tą klej­no­tu szla­chec­kie­go, zo­sta­wa­ły w ręku warstw mało ener­gicz­nych, do czy­nu na więk­szą ska­lę nie­zdol­nych, nie ma­ją­cych ani ka­pi­ta­łu, ani umie­jęt­no­ści wy­two­rze­nia go. Umi­ło­wa­nia za­wo­do­we dzie­dzi­czą się czę­sto, rza­dziej wy­stę­pu­je zja­wi­sko dzie­dzi­cze­nia ta­len­tu. W dzie­dzi­nie twór­czo­ści ar­ty­stycz­nej nie brak usi­ło­wań, aby ta­lent prze­ka­zać po­tom­nym, co wszak­że zda­rza się nie­czę­sto. Ge­niusz ma swe pra­wa, dzie­dzi­cze­niu nie pod­le­ga. Zda­rza się dzie­dzic­two w sztu­ce i li­te­ra­tu­rze. Jest Fre­dro oj­ciec i Fre­dro syn46, Do­brzań­scy - oj­ciec z sy­nem47, i wy­jąt­ko­wa dy­na­stia Kos­sa­ków48. W hi­sto­rio­gra­fii od­zna­czy­li się Bar­to­sze­wi­cze - Ju­lian oj­ciec i syn Ka­zi­mierz49. W pu­bli­cy­sty­ce i w ogó­le w ak­tyw­no­ści kul­tu­ral­nej wy­bi­ły się trzy po­ko­le­nia Koź­mia­nów50. W po­li­ty­ce i dy­plo­ma­cji dali się po­znać dziad, oj­ciec i syn Czar­to­ry­scy51, da­lej Za­moy­scy52, wresz­cie Wie­lo­pol­ski mar­gra­bia i usi­łu­ją­cy iść jego śla­da­mi syn53. Im­po­nu­ją­cą dłu­go­dy­stan­so­wość, się­ga­ją­cą w pra­wnu­ki, a więc naj­dłuż­szą w