Trzydzieści sześć strategii starożytnych Chin - ebook

Rozdział 13. Uderzaj w trawę, by wypłoszyć węża

Skłoń wroga do działania, aby poznać schematy jego przemieszczania się. Poznaj rozlokowanie jego oddziałów, aby określić teren łatwy do utrzymania i teren zgubny. Sprawdź, na jakich odcinkach wróg dysponuje przewagą i gdzie obsadził je niewystarczającymi siłami1.

— Sun Tzu

Jeżeli niezależnie od swoich działań nie jesteś w stanie oszacować sytuacji przeciwnika, udawaj, że masz zamiar zaatakować go z pełną zaciekłością. To pozwoli ci poznać plan wroga — a kiedy już go przejrzysz, łatwo będzie osiągnąć zwycięstwo.

— Miyamoto Musashi

Kiedy nie możesz ustalić planów przeciwnika, przypuść bezpośredni, ale krótki atak i patrz, jak zareaguje twój oponent. Jego zachowanie ujawni przyjętą przezeń taktykę.

Epoka dynastii Sung, Chiny

Któregoś dnia w prowincji Chienchou pewien człowiek stracił cenny przedmiot. Lokalny sędzia pokoju nazwiskiem Ch’en Shu-k’u został poproszony o przeprowadzenie dochodzenia. Urzędnik przepytał kilka osób, jednak nikt nie potrafił mu powiedzieć, kim był złodziej — śledczy zdecydował się więc zastawić pułapkę na tych, którzy jego zdaniem byli podejrzani.

— Słyszałem o istnieniu pewnej świątyni — powiedział im. — Znajduje się tam dzwon posiadający niezwykłą moc, która pozwala odróżnić złodzieja od uczciwego człowieka. Ponieważ moje śledztwo utknęło w martwym punkcie, aby rozwiązać zagadkę, będziemy musieli odwołać się do nadprzyrodzonych mocy tegoż przedmiotu.

Ch’en Shu-k’u sprowadził do sądu dzwon i ustawił go w pomieszczeniu na zapleczu, po czym zebrał podejrzanych, aby ustalić ich winę bądź też jej brak. Objaśnił zgromadzonym, iż przedmiot nie reaguje na dotyk niewinnego człowieka, natomiast zaczyna wydawać dźwięk w kontakcie z winnym. Po zapaleniu kadzidła i odmówieniu modlitw sędzia ustawił wokół dzwonu zasłony, wcześniej jednak poinstruował jednego ze swoich pracowników, by ten skrycie posmarował ów „magiczny obiekt” atramentem, kiedy tylko przedmiot eksperymentu znajdzie się za kotarą. Każdy z podejrzanych został poinstruowany, by włożyć rękę pomiędzy zasłony i dotknąć dzwonu, sędzia sprawdzał natomiast wygląd dłoni poddanych takiemu zabiegowi. Ręce wszystkich biorących udział w eksperymencie zostały zabrudzone atramentem — wyjątkiem był jeden mężczyzna, który nieco później przyznał się do kradzieży. Nie dotknął on dzwonu z obawy, iż przedmiot mógłby wydać dźwięk2.

Epoka dynastii Ch’in, Chiny

Cieszący się złą sławą eunuch Chao Kao to osoba, której przypisuje się pomoc w doprowadzeniu do upadku rodu Ch’in, a tym samym zakończenie epoki pierwszej i najkrótszej chińskiej dynastii cesarskiej. Po śmierci pierwszego cesarza Chao Kao zawiązał spisek z pierwszym ministrem Li Ssu, tak aby pozbyć się prawowitego następcy tronu i osadzić na nim słabą i skorumpowaną marionetkę o imieniu Huhai (zob. rozdział 14.). Gdy młody władca znalazł się już pod wpływem Chao Kao, ten zaczął martwić się potencjalnym oporem ze strony pozostałych ministrów wchodzących w skład dworu. Eunuch zdecydował się na przeprowadzenie sprawdzianu mającego pokazać, kto pozostanie mu wierny. Pewnego dnia przyprowadził w tym celu na dwór jelenia i podarował go cesarzowi, wyjaśniając, że to koń.

— Jego ekscelencja się myli — oznajmił cesarz. — Nazwał pan koniem jelenia.

Chao Kao zwrócił się do innych obecnych ministrów i zapytał, czy to zwierzę jest koniem, czy też jeleniem. Niektórzy z dworzan zachowali milczenie. Część obecnych zapewniała, że to koń, starając się tym sposobem zjednoczyć z prawdziwą siłą stojącą za tronem. Jeszcze inni oznajmili, że to jeleń. Cesarz znajdował się pod tak silnym wpływem Chao Kao, że uznał, iż traci zmysły, a ten jeleń rzeczywiście jest koniem. W czasie całego tego zajścia jeden ze szpiegów Chao Kao zapisywał odpowiedzi, jakich udzielał każdy z ministrów. Jakiś czas później Chao Kao potajemnie sfabrykował dowody przeciwko wszystkim tym, którzy twierdzili, iż przyprowadził na dwór jelenia, po czym nakazał ich stracić3.

Okres Azuchi-Momoyama, Japonia

Po niemal dwóch stuleciach wojny domowej Japonia znalazła się pod wojskową kontrolą jednego człowieka — był to Toyotomi Hideyoshi, który zmarł osiem lat później, zostawiając pięcioletniego następcę. Daimyo4, którzy służyli pod rozkazami zmarłego wodza, podzielili się na dwie frakcje — Ishida Mitsunari dowodził grupą wspierającą prawowitego następcę, natomiast reszta potajemnie popierała Tokugawę Ieyasu. Przez dwa lata napięcie pomiędzy tymi dwoma obozami rosło, podczas gdy pozostali daimyo podejmowali decyzję, po której stronie nieuniknionego konfliktu się opowiedzieć. W 1600 roku obydwie frakcje spotkały się niedaleko miasteczka Sekigahara i stoczyły bój, który miał przejść do historii jako ostatnia wielka bitwa samurajów. Siły wspierające Ishidę i następcę tronu zdawały się liczyć osiemdziesiąt tysięcy żołnierzy, natomiast strona Tokugawy dysponowała siedemdziesięcioma pięcioma tysiącami ludzi. Dwie armie uformowały linie bojowe wśród licznych w okolicy wzgórz, przez co żadna ze stron nie posiadała przewagi wynikającej z rzeźby terenu. Jedno ze wzniesień z widokiem na flanki obydwu armii obsadzone było przez żołnierzy, którymi dowodził Kobayakawa Hideaki, sprzymierzeniec Ishidy. Hideaki stanowił poważne zagrożenie dla lewej flanki sił Tokugawy, kiedy jednak rozpoczęła się bitwa, ani żołnierze Tokugawy nie podjęli ataku na wzgórze, ani też Hideaki nie zarządził szarży w dół w ich kierunku. Kiedy wśród szalejącej bitwy zdawało się, iż żadna ze stron nie zyskuje przewagi, Ishida dał sygnał, by Hideaki ruszył do ataku, tyle że spodziewane uderzenie nie nadeszło. Ishida gorączkowo powtórzył znak i wysłał gońca, ponaglając Hideakiego do ataku, ten jednak wciąż nie wykonywał żadnego ruchu. Tokugawa również martwił się tym, iż Hideaki nie przyłącza się do walki — zawarli sekretne porozumienie, na mocy którego siły stacjonujące na wzgórzu miały w ogniu walki zdradzić Ishidę. Tokugawa zrozumiał, że Hideaki miał zamiar skorzystać ze strategii „Czekać pod Horagatoge” (zob. rozdział 9.) i przyłączyć się do zwycięskiej strony w momencie, kiedy losy bitwy już się rozstrzygną. Tokugawa nakazał, by oddział uzbrojony w arkebuzy uderzył na wzgórze i ostrzelał żołnierzy Hideakiego. W ten sposób zmusił go do przyłączenia się do walki, gdyż w takiej sytuacji nie mógł on już dłużej bezczynnie obserwować wydarzeń. Hideaki uszanował tajne porozumienie z Tokugawą i uderzył na flankę swojego dotychczasowego sprzymierzeńca Ishidy. Zdrada Hideakiego pomogła odwrócić losy bitwy — siły Tokugawy zwyciężyły, a Ieyasu został szogunem i założył dynastię Tokugawa5.

Podsumowanie

Wytrawny wojownik dobrze zna tę strategię i nie ujawni swoich prawdziwych zamiarów. Kiedy masz jednak do czynienia z przeciwnikiem niedoświadczonym i obawiającym się popełnić błąd w grze o wysoką stawkę, podstęp spotka się z przesadną reakcją i tym samym odsłoni słabe punkty rywala.

1 Cytat za: Sun Tzu, Sztuka wojny. Wydanie III, Onepress, Gliwice 2013^(.)

2 Źródło: Roberts Moss, Chinese Tales & Fantasies, Pantheon Books, New York 1979.

3 Źródło: Watson Burton (tłum.), Records of the Grand Historian of China (Shih Chi) , Columbia University Press, New York 1961. W przypadku młodego cesarza używam tu imienia Huhai zamiast tytułu, jaki wykorzystywano podczas jego panowania, a więc Erh Shih.

4 Japoński odpowiednik tytułu pana feudalnego.

5 Źródło: Turnbull Stephen, The Samurai. A Military History, Osprey Publishing, London 1977.