Oczy Wojownika. Opowieść o fotografie Macieju Macierzyńskim ebook

Rozdział 1.

Jedni przychodzą na świat w czepku urodzeni, inni mają trzykrotnie owiniętą pępowinę wokół szyi. Jak ja. Dawno temu obiecałam sobie, że jeśli kiedyś zacznę, to od tego właśnie zdania. Nie mogłabym inaczej, bo myśl ta jest dziś jeszcze bardziej aktualna.

Nie zdążyłam przyrzec oficjalnie, że Cię nie opuszczę aż do…

Nie opuściłam.

Nigdy nie zapomnę, jak zmieniały się mapa i kolory Twojej twarzy… Jak bladły Twoje wargi, ciemniały oczodoły, gasły oczy, jak stygło Twoje życie. I jak w chwilę po ostatnim Twoim oddechu zalała mnie od głowy do palców stóp wyraźna fala energii, niczym przepływ prądu, który jednak nie pobudzenie niósł, a ciepło i odprężenie. Metafizyka? Nie tylko. Spocznij! — moje mięśnie, zmysły, moje życie przestały stać na straży Twoich. Zastygłeś na zawsze. Ja też zastygłam — na długi czas.

* * *

Wszystko działo się nieubłaganie szybko. W czasie choroby, ale i w całej naszej wspólnej historii. Czym są ledwie ponad dwa lata w skali życia ludzi koło pięćdziesiątki? Policzyłam — to raptem 870 dni, nocy, poranków i wieczorów ze wspólnym zasypianiem. Z czego tylko dwie trzecie przed diagnozą, a więc w spokoju. Czym mogą być takie dwa lata — jedynie dwa lata — dla dwójki dojrzałych bankrutów emocjonalnych, cudem trafiających na siebie na sam wielki finał? Szczęśliwym zrządzeniem losu? Kpiną losu? Były i są wszystkim, co najważniejsze.

Nawet dramat związany z chorobą i ze śmiercią ukochanego człowieka pozwala — jak się okazuje — odebrać niechcianą, lecz jednak ważną lekcję. Bycie przy Tobie w tych chwilach, bycie — na ile to możliwe — z Tobą traktuję nie tylko jako nasz wspólny ból i koszmar, ale także jako przywilej, jakim zostałam obdarzona. Mogłam zaobserwować fundamentalną przemianę, jaka dokonała się w Tobie na finiszu. Po czasie widzę wiele zmian we mnie. Patrzę dziś na wszystko z punktu widzenia mety. Straszne? Nie. Memento mori— to cenna i, wbrew pozorom, uwalniająca perspektywa. Znacznie szersza niż spostrzeżenie, że nie jest ważne, ile kto ma lat, liczy się, ile ich ma jeszcze przed sobą.

Pojęłam znaczenie powiedzenia: miłość jest wieczna. Zawsze będzie we mnie i dla mnie. Nie zdewaluuje się i nie wyczerpie. Ty umarłeś. Miłość trwa. Spoczywa w wielkim ogólnoświatowym depozycie bezcenności niematerialnych. Nieprzeliczalna na żadną walutę. Niepotrzebująca zabezpieczeń, szyfrów ani alarmów. Nijak niestrzeżona, bo nikt mi jej nie ukradnie. Mogę z niej czerpać tylko ja. Kiedy potrzebuję, jak chcę, jak potrafię. I choć nie mam Cię tutaj, JESTEŚ.

* * *

— Teraz to jest już tylko moja impreza, nawet nie twoja — wyszeptałeś mi w ostatnich dniach.

A tydzień wcześniej nieoczekiwanie zacząłeś opowiadać o nas w czasie przeszłym:

— Wiesz, jak lubiłem tu sobie z tobą siedzieć, na tym balkonie. Na kompletnym luzie. Nie musieliśmy niczego udawać ani przed sobą odgrywać. To pierwszy mój taki związek oparty na akceptacji, szczerości, na całkowitej prawdzie. Mogłem być w stu procentach sobą.

Miałam ściśnięte gardło. Dostałam właśnie najwspanialszy testament uczuciowo-duchowy. Ale testament. Nie stać mnie było na nic więcej poza lakonicznym potakiwaniem. Nie uniosłam tej chwili jak należy. Jak dziś myślę, że należało. Nie stać mnie było na spokojne pożegnanie, na opowiedzenie Ci bez łez, kim Ty byłeś dla mnie. A może wspominając o naszej wzajemnej szczerości, właśnie w tamtym momencie liczyłeś na nią najbardziej?

Umierający chcą rozmawiać o nieuniknionym. Najczęściej jednak nie ma do tego chętnych. I to dopiero musi być kwintesencja opuszczenia…

Czasu nie cofnę. Figura pozostanie niedomknięta. Nie opowiem mojej historii o Tobie i o nas, patrząc Ci w oczy. Nadrabiam to teraz.

Fot. z arch. Maciej Macierzyński/REPORTER

Rozdział 2.

Piątek jeszcze bardziej niż zwykle miał w sobie coś z obietnicy. Zostało kilka godzin do pięknego czerwcowego weekendu. Miasto, kraj i kontynent żyły energią Euro 2012. Siedziałam przy redakcyjnym komputerze, który oglądałeś potem w skupieniu, jakie towarzyszy obcowaniu z przedmiotami wyjątkowego znaczenia. Bezsprzecznie był to dla nas taki przedmiot; przetworzył pierwszy impuls — kilka kliknięć w klawiaturę.

Długo nie wierzyłam, że można się dobrać za pośrednictwem internetu, choć miałam tuż obok przykłady szczęśliwych par skomponowanych w ten właśnie sposób. Dziś młodsi poszli jeszcze dalej i już nie tylko nawiązują znajomości online, ale też wyznają sobie tak miłość. Tak Skype ułatwia im życie, choć właściwie — z naszego punktu widzenia — raczej je spłaszcza. Gdzie dla nas, pryków, namolnie łaszących się do losu o repetę z weselnego tortu, miłość z Messengera?

A jednak potrzeba matką kompromisu. Po śmierci ojca, a wcześniej zamknięciu poprzedniego związku, czułam, że moje życie się „zawiesiło”. Miałam też wyraźne przeczucie, że lada moment przydarzy mi się coś wyjątkowego. Wyszłam więc temu naprzeciw.

Twoje zdjęcie profilowe, na którym oczy zasłaniają przeciwsłoneczne okulary, model Matrix, nie mówiło o Tobie prawie nic. Ja napisałam o sobie niewiele poza tym, że „szukam partnera do spółki: my kontra reszta świata”. Potem okazało się, że słowa te bardzo do Ciebie przemówiły. Jednak do zawodów w konkurencji „dostrzeż mnie” wystartowaliśmy jako fotograf „bez oczu” i bardzo lakoniczna dziennikarka. Mogliśmy się przeoczyć. Nie po raz pierwszy zresztą, bo — jak się później okazało — wielokrotnie się już mijaliśmy, o włos.

* * *

Dzień leniwie człapał do upragnionego fajrantu. Ludzie rwali się do wypadów za miasto, na stadion, przed telewizory, do pubów. Na ulicach widać było kibiców z proporcami i flagami w dłoniach albo w koszulkach z orłem na piersi. Nie pamiętam, czy miałam plany na weekend. Ale ponieważ nie miałam planów na życie i najwyraźniej udzielił mi się podniosły, pełen oczekiwania na święto nastrój otoczenia, wczesnym popołudniem zajrzałam na swój profil — jakkolwiek by to brzmiało — randkowy. Wśród odwiedzających moją stronę zobaczyłam Ciebie. Obejrzałam Twoje zdjęcia i anons. Na początku nie spodobała mi się wystylizowana sesja na motorze. Narcyz — pomyślałam i poklikałam dalej. Ale oglądając fotografie ponownie, skupiłam uwagę na tej, na której nie chowasz się za ciemnymi szkłami. Siedzisz przy stoliku, przy kawie, z papierosem, w podkoszulku, z widocznym tatuażem na ramieniu. Rozmawiasz z kimś żywo, o czym świadczy mimika i gestykulacja. Na tym zdjęciu zobaczyłam człowieka, któremu najwyraźniej o coś chodzi, który mówi z pasją, prawdopodobnie niejedno przeżył, ale dobrze mu z oczu patrzy. Człowieka, którego zaczęłam być ciekawa.

Wysłałam ikonkę z uśmiechem. W niespełna godzinę przyszła odpowiedź: „O, miło mi”. Jeszcze przed obiadem usłyszałam Cię przez telefon, bo po wymianie kilku maili zaproponowałeś, żebyśmy lepiej pogadali po ludzku. Pamiętam dokładnie, jak rzuciłam do siedzącej obok Małgosi: „Dobrze się składa, zaraz się przekonamy, czy pan ma kindersztubę: poda swój numer telefonu czy sprytnie zadba o swoją nieosiągalność”. Podałeś. Żeby zadzwonić, poszłam do pustego akurat pokoju z widokiem na dawne podwóreczko ks. Twardowskiego, położone na tyłach kościoła Wizytek. Patrzyłam na bujnie kwitnące drzewa w ogrodzie sióstr, niemal czułam zapach akacji. Zawieszałam wzrok na starym murze klasztornym, oświetlonym w słońcu, a na dalszym planie widziałam czarny budynek starej zabytkowej Kalwarii. Chętnie wsłuchiwałam się w Twój ciepły, kojący głos, jak to się mówi: miły dla ucha.

Pierwsza wymiana zdań obcych sobie ludzi jest najbardziej chyba żmudną, często żenującą, a zarazem decydującą czynnością w całym procesie układania sobie życia online. Czasem oznacza to wielki mozół. Jak na te okoliczności, nasza rozmowa się kleiła. Była owocna, mimo — a może właśnie dlatego — że przypominała dziecięcy, niezmącony żadną wyrafinowaną strategią wzajemnych podchodów, prosty, szczery zwiad. Absolutnie nie w duchu biznesowo konkretnej gry wstępnej, występującej w tego typu portalach, gdzie tekst w stylu: „Co mi zaproponujesz, pocieszko?” jest szczytem wyrafinowania.

— Profesjonalna ta twoja sesja — powiedziałam uprzejmie.

— Aaa, to kolega fotografował, głównie motor.

— Kolega fotograf?

— Tak.

— To może znam?

— A masz coś wspólnego z fotografią?

— Z prasą.

— O.

— A ty?

— A ja? Jestem, to znaczy do niedawna byłem aktywnym fotoreporterem. Nie, przepraszam, byłem i jestem fotografem. Zawsze nim będę, przynajmniej mentalnie. Powiesz, czym się zajmujesz?

— Piszę, redaguję.

— Może cię znam? — Byłeś zaintrygowany, podobnie jak ja.

Z dalszej rozmowy dowiedziałam się o Twoim dorobku niewiele więcej. Bo — jak się potem przekonałam — nie widziałeś powodu, by stawiać się w roli weterana wojennego. Może w głębi duszy uważałeś, że inni mają do tego większe prawo. Na szczęście jest internet! Przekopałam się więc trochę przez Twoją drogę zawodową i natychmiast zaostrzył mi się apetyt.

Maciej Macierzyński—fotoreporter. Współpracownik „Time Magazine” iwieloletni korespondent Agencji Reutera. Relacjonował wydarzenia wPolsce od strajków ’80 roku, poprzez stan wojenny, do Okrągłego Stołu. Następnie był korespondentem wojennym Agencji Reutera, m.in. wRumunii iBośni. Dokumentował także sytuację wojenną wIraku(…)— przeczytałam.

Maciej Macierzyński, fotoreporter Agencji Reutera, podczas niezależnego pochodu pierwszomajowego, zorganizowanego przez Solidarność, który zakończył się przedwyborczym wiecem solidarnościowych kandydatów do Sejmu i Senatu. Warszawa, 1.05.1989 r. Fot. Jacek Barcz / FORUM

Fot. zarch. Maciej Macierzyński/REPORTER

Rozdział 3.

Jutro nie umiera nigdy. Niestety. To właśnie przychodzi na myśl, kiedy trzeba się obudzić nazajutrz po Najgorszym. Wychodzi się z mętnego, podszytego lekami snu i z niewyobrażalną siłą wciska się w człowieka jak sopel lodu świadomość tego straszliwego: NIE MA.

Obok łóżka stoi to drugie, z hospicjum, w którym leżałeś dopiero co… Tylko że „dopiero co” znaczy w tym przypadku: nieosiągalnie dawno, w nieodwracalności. Nic nie będzie jak dotąd, jak wczoraj, jak ledwie kilka godzin wcześniej. Nigdy.

Już rozumiem tę „wariatkę”, o której ktoś kiedyś opowiadał, że postanowiła odkopać z grobu ukochanego kota. Najchętniej pobiegłabym do kostnicy, żeby siąść przy Tobie, zobaczyć Cię, dotknąć, przytulić, dopilnować, być z Tobą. To niedaleko. Twoje ciało leży w chłodni zakładu pogrzebowego zlokalizowanego w linii prostej najwyżej z kilometr od domu. A ja próbuję się pocieszyć tym spostrzeżeniem jako fatamorganą bliskości. I choć kilka godzin później trafiam do zakładu, żeby zamówić co trzeba do pochówku, w ostatniej chwili powstrzymuję się przed zgłoszeniem prośby, żeby pozwolili mi pójść do Twojego ciała. Ale potrzeba gdzieś w środku kwili. Przecież moje miejsce jest przy Tobie!

Nie pamiętam, jaki impuls skłonił mnie, by wstać z łóżka. Przytuliłam psa anemicznie merdającego ogonem i wbijającego we mnie spłoszone spojrzenie. Powlokłam się na balkon z papierosem i laptopem, w którym natychmiast odszukałam Twoje zdjęcie. Uśmiechałeś się do mnie i patrzyłeś z monitora. Nieruchomo. Ale jednak.

Zadzwonił Czarek, który ledwie kilka godzin wcześniej stąd wyszedł, po tym jak zabrali Ciebie. Powiedział, że agencja już podała wiadomość. Google przekierował mnie do Facebooka. A tam coś niespodziewanego: świat wirtualny już wiedział, Agencja Reporter poinformowała oficjalnie, że „dziś w nocy zmarł (…)”, i nastąpiło poruszenie: „Nie wierzę!”, „Bardzo przykro”, „Smutek i żal”, „Brak słów”, „R.I.P.”. I komentarze bardzo osobiste: „Dziękuję, że mogłem Ciebie poznać” (od Maksymiliana), „Maciek? A ja się w nim tak kochałam, jak miałam 13, 14 lat” (Maryla), „Odszedł dobry, fajny Człowiek. Świat się skurczył” (Anna)…

„Miał bardzo często pod górkę, ale zawsze porażał swoim optymizmem” — napisał Jacek. A Dobrochna: „Był optymistą, ale też wpadał w głębokie doły. Gonił za swoim marzeniem”.

Te słowa wlały kroplę ciepła w serce. Nie widziałam Cię nigdy zdołowanego. Może więc faktycznie nasze spotkanie było ukojeniem? A jeśli tak, to wszystko ma inny wymiar. Ma jakiś sens. Pamiętasz? Wtulona w Twoje ramiona powiedziałam kiedyś, że teraz mogłabym spokojnie umrzeć: spełniona, ukochana. Zbeształeś mnie za śmiercionośne gadanie. Ale doskonale rozumiałeś znaczenie tych słów.

Z każdą godziną, kiedy wiadomość zaczęła się roznosić, ludzie wrzucali coraz więcej Twoich zdjęć z różnych okresów i lat. Zobaczyłam, jak wyglądałeś jako nastolatek i w początkach pracy, na wakacjach z poprzednią rodziną, na Indian Weeku. Na wojnie… Ty z aparatem, stojący na masce samochodu, Ty z żołnierzem na tle czołgu, Ty wygłupiający się z córką Agatą w Kanadzie, Ty przy ważnych osobistościach, ziewający podczas nudnej roboty w sejmie i śpiący przed drzwiami mieszkania Wałęsów.

Bliscy przekazują te posty dalej i dalej. Uzupełniają je, komentują. Już wiem, że teraz zacznę Cię poznawać od początku, z opowieści innych. I że nie zamknę Twojej profilowej strony. Facebook — prawie przez nas kontestowany — a pomyśl: współczesny wymiar non omnis moriar.

* * *

Człowiek wrażliwy bywa egzaltowany. I choć to nieco żenujące, tak właśnie jest. Patos i górnolotność wymykają się spod kontroli wstydliwie, bo podlegają powszechnemu ściganiu. Nie godzi się roztkliwiać ani nadużywać wielkich słów. Tylko jak mówić o momencie tak istotnym jak ułamek sekundy, który dzieli życie od nieżycia? Cynicznie: był — nie ma? A może lepiej tak jak Ty po śmierci Zombiego: „Mój przyjaciel pobiegł do psiego raju. Potem było NIC”? „Nic” znaczy mniej, czyli więcej niż „pustka”. Lecz stęka jakimś niepokojąco bezdusznym echem, jak pogłos opróżnianego kontenera. Wolę myśleć, że życie nie znosi próżni i pustki. Życie po życiu zwłaszcza.

A tymczasem śmierć najbliższych oznacza dla tych, co zostają, podwójne osamotnienie. Bo śmierć to współczesne tabu. Z kim dzielić — w dłuższej perspektywie — takie (nomen omen dołujące) przeżycie, skoro problem zaczyna się już na poziomie werbalnym? Mało czego tak nie chcemy nazywać po imieniu jak umierania. „Odszedł” — mówimy. Albo: „Jest po tamtej stronie”. Eufemizmy, które mają izolować. Jak od porażenia prądem. Chcemy się tak separować, przynajmniej dopóki się da, dokąd nie uderzy bezpośrednio w nas. Aż walnie z całą siłą.