Projekt okładki: Paweł Panczakiewicz/PANCZAKIEWICZ ART.DESIGN
Redakcja: Ita Turowicz
Redaktor prowadzący: Małgorzata Burakiewicz
Redakcja techniczna: Sylwia Rogowska-Kusz
Skład wersji elektronicznej: Robert Fritzkowski
Korekta: Anna Sawicka-Banaszkiewicz
Zdjęcia wykorzystane na okładce:
© Rekha Arcangel/Arcangel Images
© Dziewul/Shutterstock
© alfocome/Shutterstock
© unverdorben jr/Shutterstock
© Claude Gaumont/Shutterstock
© aldorado/Shutterstock
© by Ilona Gołębiewska
© for this edition by MUZA SA, Warszawa 2019
ISBN 978-83-287-0901-0
Warszawskie Wydawnictwo Literackie
MUZA SA
Wydanie I
Warszawa 2019
FRAGMENT
Najdroższej Mamie z miłością,
w podziękowaniu za wsparcie w każdej sekundzie mojego życia
Aby poznać siebie, trzeba się wystawiać na próbę.
Tylko tak może się przekonać każdy, na co go stać.
SENEKA MŁODSZY
Prolog
Śladami wspomnień
Lipowczany, 28 września 1959 roku,las w pobliżu Lipowego Wzgórza
Ciemna zasłona nocy pokryła okoliczne lasy i domostwa, sprowadzając na ich mieszkańców błogi sen. Jaśniejące na nocnym niebie gwiazdy – niczym dobre anioły – czuwały nad spokojem ziemi, zapowiadając szczęśliwy poranek. Wszechobecną ciszę przerywały co jakiś czas pohukiwania sów i odgłosy grasujących po lesie zwierząt, nocną porą szukających pożywienia. Konary drzew szumiały ponadczasową melodią, a opadająca mgła przydawała okolicy baśniowego uroku.
W powietrzu dało się jeszcze wyczuć zapachy mijającego lata. Padające przez ostatnich kilka dni deszcze wyostrzyły woń mokrego mchu, leśnej ściółki i spadających liści, pierwszego sygnału nadchodzącej jesieni. Miało się wrażenie, że przyroda pełni rolę wyroczni, decyduje o upływającym czasie i wyznacza rytm życia ludzi i zwierząt. A wrzesień zawsze był momentem starcia potężnych sił przyrody – gorącego lata i deszczowej jesieni.
Między pogrążonymi w mroku drzewami można było dostrzec mrugające w oddali tajemniczo światło. Pochodziło z ogniska, które delikatnym blaskiem rozświetlało obrzeża lasu nieopodal Lipowego Wzgórza. Wysokie płomienie chwiały się pod wpływem nocnego wietrzyku, głośno skwierczący ogień dawał przyjemne ciepło, a strzelające w powietrze iskry przypominały nocne chochliki. Wszędzie unosił się zapach żywicy, przywołujący na myśl najpiękniejsze wspomnienia z dzieciństwa. Jakby był gwarancją tego, że pewne rzeczy w życiu są czymś stałym i nie zmienią się mimo upływu lat.
Przy ognisku siedziała młoda para.
Dziewczyna o niezwykłej urodzie miała na sobie białą zwiewną sukienkę, która odkrywała jedynie jej bose stopy. Objęła szczupłymi dłońmi kolana, na których wspierała brodę. Długie, bardzo jasne włosy okalały jej twarz i ramiona, sięgając aż do ściółki wyłożonej mchem. Oczy o barwie lazurowego morza lśniły w blasku ognia, a usta zastygły w delikatnym uśmiechu. Daleko by szukać tak pięknej dziewczyny…
Wpatrywała się w siedzącego obok niej chłopaka, który był miłością jej życia. Mogła to zdecydowanie stwierdzić, ponieważ znali się już wiele miesięcy, a ich pierwsze spotkanie i spojrzenie w oczy wstrząsnęło nimi jak burza z piorunami. To była miłość od pierwszego wejrzenia. Z czasem miała się przekonać, że ofiarowywał jej nie tylko gorące uczucie, ale i wsparcie, bezpieczeństwo oraz pewność, że jest dla niego najważniejsza. Jednak już przy pierwszym spotkaniu w oczy rzuciła jej się uroda chłopaka. Witek bardzo jej się podobał. Był spełnieniem marzeń o mężczyźnie, który jednym spojrzeniem jest w stanie skraść kobiece serce.
Najmocniej kochała jego oczy. Duże, ciemne jak noc, z iskierkami drapieżności. Patrzyły spod równych czarnych brwi. Mocno zarysowane kości policzkowe okalały długie czarne kędziory. Nosił je zazwyczaj rozpuszczone, niekiedy związując w kitkę. Miał na sobie białą koszulę, która jeszcze bardziej podkreślała ciemną karnację jego skóry i delikatnie napięte mięśnie.
Grał na skrzypcach starą białoruską piosenkę, którą kiedyś ojciec nucił nad jego kołyską. W tych prostych pociągnięciach smyczkiem po strunach była zaklęta miłość, jaką od niego dostał, a którą potem tak brutalnie odebrał mu los… Pierwszy raz grał ją dla swojej ukochanej Anieli. Ona była teraz jedyną ostoją w jego życiu. Promykiem nadziei, że jeszcze nie wszystko stracone. Gdy skończył grać, odłożył skrzypce na bok i pozwolił, by w ciszy wybrzmiały ostatnie nuty tej niezwykłej melodii. Jakby się bał, że jakiekolwiek słowa mogą przerwać ów ważny moment jego życia. Potem ujął delikatnie dłoń ukochanej i przyłożył ją do piersi w okolicach serca.
– Słyszysz? – zapytał niskim zmysłowym głosem, aż Aniela poczuła na plecach kilka przeszywających dreszczy.
– Tak… – wyszeptała oczarowana jego talentem, wciąż ciesząc się tym, że pokochał ją całym sercem. Przy nim traciła zmysły i czuła się tak, jak gdyby ktoś odebrał jej kontrolę nad własnym ciałem. Jednak było to bardzo przyjemne uczucie.
– Bije tylko dla ciebie – dodał wpatrzony w nią Witek.
– Niczego bardziej nie pragnę. Odliczam godziny do naszego wyjazdu. Proszę, obiecaj mi, że nic ani nikt nam nie przeszkodzi. Bo tak będzie, prawda? – pytała, wpatrując się w niego niespokojnym wzrokiem.
– Przecież nikt nie wie o naszych planach. I nikt nie stanie nam na drodze. Za dwa dni będziemy w Warszawie i tam zaczniemy wspólne życie.
– Boję się, że coś może pójść nie po naszej myśli.
– Przysięgam ci, że za dwa dni będziemy w Warszawie. Ty jutro spędzisz dzień z ojcem i przygotujesz się do wyjazdu, a ja mam do załatwienia jedną ważną sprawę. Pojutrze widzimy się na dworcu w Białymstoku. Umówiłem się ze znajomym konduktorem, że wpuści mnie do pociągu na długo przed odprawą innych pasażerów. Nikt mnie nie zauważy – obiecywał, martwiąc się zarazem, że jego ukochana jest niespokojna.
– Obiecaj, że będziesz jutro na siebie uważał.
– Niczym się nie martw. A teraz chodź, przytul się do mnie, robi się coraz chłodniej – powiedział z uśmiechem, przygarniając ją do siebie silnym ramieniem.
– Zależy mi tylko na tobie – szepnęła Aniela, chowając się w jego objęciach.
Oboje byli pełni wiary w to, że lada dzień skończą się ich troski i zaczną budować szczęśliwą przyszłość. Zakochane młode serca mają prawo wierzyć w to, że cały świat sprzyja ich odważnym planom. Nawet jeśli wszystkie znaki na ziemi i niebie zapowiadają co innego. Rzecz jednak zadziwiająca, jak ludzkie życie może się zmienić dosłownie w jednej chwili. To jego największa tajemnica. Czas biegnie, ludzie przemijają, świat się zmienia, a wciąż nie ma odpowiedzi na najbardziej nurtujące pytania. Czego można się spodziewać? Co przyniesie nam los? Nieuchronność zdarzeń może być w pewnym sensie ukojeniem, ale i prawdziwym przekleństwem. Nic tak nie odbiera jednak nadziei jak to, że opuszcza nas osoba, która była dla nas całym światem…
Białystok, czerwiec 1987 roku,park przy Państwowym Szpitalu Klinicznym
Zapowiadający się upalnie dzień kontrastował z temperaturą myśli i uczuć, które towarzyszyły parze siedzącej na jednej z ławek w przepięknym parku. Spoglądający na nich spacerowicze zapewne mogli się domyślać, że jest to ojciec z córką. Być może nawet im współczuli, jak wielu innym osobom, które każdego dnia wychodziły ze szpitalnych oddziałów, by chociaż przez kilka kwadransów móc nacieszyć się pięknem natury. Świadomość, że jest się śmiertelnie chorym, zazwyczaj zmienia perspektywę patrzenia na świat, ludzi i samego siebie. Niekiedy budzi również ogromny sprzeciw. Pewnego rodzaju niezgodę na niesprawiedliwość losu. Bo czy to w porządku, że u progu lata człowiek – zamiast cieszyć się życiem i piękną pogodą – musi myśleć o rychło nadchodzącej śmierci? Czasem trudno oczekiwać spokoju i akceptacji tego, co przynosi nam zły los.
Jednak siedzący na ławce mężczyzna wydawał się pełen spokoju, choć na jego twarzy rysowało się zmęczenie spowodowane wielomiesięczną walką o życie. Zamknął oczy i obrócił głowę w kierunku słońca, by poczuć jego przyjemne ciepło. Ktoś mógłby powiedzieć: nic szczególnego. Dla niego jednak była to wielka nagroda w zamian za nieprzespaną noc, pełną bólu i zatrważających myśli. Miał już na karku osiemdziesiąt lat, jednak wciąż reagował zachwytem na piękno natury, nadal podziwiał kwitnące drzewa i krzewy, świergoczące ptaki i wdychał głęboko zapachy nadchodzącego lata. Zdziwiła go nagła myśl, że w pewnym sensie czuje się szczęśliwy.
Spojrzał na córkę. Była dojrzałą kobietą, mimo upływu lat wciąż piękną. Uwielbiał jej nieco zadarty nos z kilkoma cętkami piegów. Kto by pomyślał, że zostanie słynną malarką, o której obrazy będą zabiegały największe galerie? Miało być inaczej. Marzył dla niej o karierze prawnika. Los jednak z niego zadrwił i zamiast pani mecenas siedziała obok niego niezwykła artystka. Chociaż dla niego zawsze była i pozostanie małą córeczką. Ukochaną Anielką, której nieba by przychylił. Wszystko się mogło w życiu zmienić, ale z pewnością nie to, że byli sobie tak bardzo bliscy.
Nagle poczuł w sercu wielki żal. Kochał ją nad życie i nie mógł znieść myśli, że jego choroba tylko przysparza jej cierpień. Mniej się bał tego, że lada chwila stanie twarzą w twarz ze śmiercią. W jakiś sposób był na to przygotowany, uznając, że bunt i złość niczego już nie zmienią. Martwił się jedynie o Anielę. Zostanie sama. Na jej barkach spocznie troska o los dworu na Lipowym Wzgórzu. A przecież to właśnie on, Fiodor Horczyński, miał spełnić daną swemu ojcu przed kilkudziesięcioma laty obietnicę.
– Niedługo zakwitną lipy – odezwał się, przerywając ciszę. – Wtedy na Lipowym Wzgórzu jest najpiękniej. Znowu pojawią się rzesze turystów. Podlaska ziemia odwdzięczy im się swoimi skarbami i gościnnością.
– Pojedziemy tam, obiecuję. Jak co roku zasiądziesz pod „Anielicą” i będziesz opowiadał przyjaciołom, jak powstał ten dwór i dlaczego jest tak ważny dla nas wszystkich – zapewniła go Aniela, chcąc oderwać myśli ojca od choroby.
– Tak się nie stanie… – odpowiedział Fiodor w nagłym przypływie smutku.
– Tatko, przecież prosiłam, żebyś nawet tak nie myślał – obruszyła się Aniela.
– Posłuchaj mnie, dziecko. Bardzo proszę, nie przeszkadzaj, tylko uważnie posłuchaj. Powiem to raz i obiecuję do tego nie wracać.
– Niech ci będzie – poddała się Aniela, doskonale wiedząc, do czego zmierza ojciec.
– Sprawa jest prosta. Prędzej czy później ta choroba mnie pokona. Chciałbym jeszcze żyć, ale nie zawsze sprawy układają się po naszej myśli – mówił, wpatrując się w skaczące po parkowej alejce ptaki. – Zdecydowanie wszystko miało być inaczej. Prawie połowę życia poświęciłem na walkę o odzyskanie dworu na Lipowym Wzgórzu. Wiem, nie wszystko jeszcze stracone, ale ze mnie już pożytku nie będzie. Niebawem umrę.
– Tatko… – wyszeptała z wyrzutem Aniela.
– Zaczekaj, daj mi dokończyć. Mam ciebie jedną i kocham ponad wszystko. Zapewne wiele rzeczy mogłem zrobić lepiej, inaczej. Mogłem być lepszym ojcem. Czasu nie cofnę, ale mogę cię zapewnić, że ty i mama zawsze byłyście dla mnie najważniejsze. Zaraz po was był nasz ukochany dwór. Mam do ciebie prośbę – rzekł stanowczo.
– Przecież będę o niego walczyć – zapewniła Aniela, chcąc ubiec prośbę ojca.
– Wiem i uwierz mi, że nie byłoby dla mnie większego szczęścia niż świadomość, że dwór na Lipowym Wzgórzu wrócił do prawowitych właścicieli. Do rodziny Horczyńskich. Ty jesteś dziedziczką. Potem będzie nią twoja córka. Przyszłość rodzinnego gniazda Horczyńskich zależy teraz od kobiet. Doskonale wiem, że będziesz walczyć o dwór, gdy mnie już zabraknie. Ale chcę, byś mi jedno obiecała – poprosił, wpatrując się w nią zatroskanym wzrokiem.
– Co takiego?
– Myśl przede wszystkim o sobie. Nie pozwól, by ktoś odebrał ci zdrowie i sprawił, że skończysz tak jak ja. Dwór jest ważny, nawet bardzo. Jednak to ty jesteś najważniejsza. Żadne majątki nie są nic warte w porównaniu z tym, żebyś była zdrowa i po swojemu szczęśliwa. Pod koniec życia nic więcej się nie liczy. Pieniądze, uznanie, sława… to tylko takie ziemskie pozory. Dbaj o siebie, o rodzinę i przyjaciół. To jest najważniejsze.
– Wiem, tatko, dobrze o tym wiem… – wyszeptała drżącym głosem Aniela, opierając głowę o wychudzone ramię ojca. Schorowaną dłonią dotknął jej włosów. Tak jak kiedyś, gdy jako mała dziewczynka siadała mu na kolanach, by słuchać niezwykłych opowieści.
To były jedne z ich ostatnich wspólnych chwil. Człowiek zazwyczaj ma wrażenie, że jego koniec jest daleki i nie musi myśleć o sprawach ostatecznych. Wciąż odkłada wszystko na później i składa próżne deklaracje, że z pewnością upora się z tym, co sobie zaplanował. Nie inaczej było z Fiodorem. Jednak w obliczu śmierci musiał porzucić to złudzenie.
Aniela całą noc czuwała przy łóżku ojca, którego oddech słabł z minuty na minutę. Modliła się żarliwie, by dobry Bóg dał im jeszcze chociaż odrobinę czasu. Tyle jeszcze zostało niewypowiedzianych słów i jeszcze więcej niespełnionych obietnic. Przysięgała na swoje życie, że od teraz więcej uwagi poświęci ukochanemu ojcu.
Fiodor Horczyński na kilka minut przed północą wziął ostatni w życiu oddech…
Lipowczany, październik 2014 roku,obrzeża posiadłości ziemskich dworu na Lipowym Wzgórzu
Dzień zapowiadał się słonecznie i ciepło, chociaż lato już dawno odeszło w zapomnienie. O tej porze roku Lipowe Wzgórze i jego okolice przystrajały się w tak niezwykłe barwy, że nie sposób było oderwać wzroku od kęp różnorodnych drzew i krzewów. Bujnie rosły wokół miasteczka, gdzie każdego dnia, niezależnie od pory roku, przyjeżdżały tłumy turystów, by poznawać historię i tradycję perły Podlasia, bo tak utarło się nazywać Lipowczany.
Urokliwe miasteczko, położone nad spokojnym brzegiem Narwi, w połowie drogi pomiędzy Białymstokiem a Tykocinem, cieszyło się dużą popularnością. Wszystko za sprawą wielowiekowej historii pełnej wyjątkowych wydarzeń, dzięki którym te tereny stały się miejscem zamieszkania nie tylko dla rodaków, ale także członków innych narodowości. Ich sąsiedztwo sprawiło, że wykształciła się tradycja, przyciągająca bogatym folklorem tych, co chcieliby zakosztować życia w miejscu, gdzie czas jakby się zatrzymał.
Grupa zwiedzających schodziła leniwym krokiem z Lipowego Wzgórza, które zrobiło na nich ogromne wrażenie. Przede wszystkim sam dwór, stanowiący nie lada ciekawostkę dla przyjezdnych, jako jedna z ostatnich tego typu budowli w całym regionie. Wymieniali między sobą spostrzeżenia i wychwalali gościnność Anieli Horczyńskiej, właścicielki dworu. Miejsce urzekło ich nie tylko dającym się odczuć klimatem dawnej szlacheckiej siedziby, ale także mocnym przywiązaniem do tradycji oraz szacunkiem do darów natury, które przez pracowników dworu były przetwarzane na wszystko, co tylko może pomóc człowiekowi w zachowaniu zdrowia, ale też i zaspokojenia jego oczekiwań smakowych. Bo kto chociaż raz skosztował dworskiej nalewki lipowej albo lipowego miodu, ten z pewnością na długie lata zapamięta tę niesłychaną woń i smak. Kryjąca się za nimi receptura była tajemnicą właścicielki dworu i jednej zaufanej osoby, dlatego nigdzie indziej nie można było doświadczyć takiej uczty smaków.
– Jako ciekawostkę opowiem państwu miejscową legendę o aniołach – zagaił przewodnik, odwracając się w kierunku dworu. – To były lata trzydzieste dziewiętnastego wieku. Burzliwy okres dla Lipowczan i całego Podlasia, ogarniętego ruchem powstańczym. Pamiętacie państwo ze szkoły – powstanie listopadowe. Z pola potyczek nieustannie napływały nowe, niepokojące wieści.
– Pomogły anioły? – zapytał ktoś z tłumu, jakby chciał przyśpieszyć opowiadanie legendy, a reszta spojrzała na niego karcąco.
– Nie, anioły z walkami nie miały wiele wspólnego – zaśmiał się przewodnik.
– Chodzi pewnie o to, że miejscowi modlili się o wstawiennictwo aniołów?
– Pewnego dnia doszło w tych okolicach do bitwy, w której śmierć z ręki Rosjan poniosło wielu naszych żołnierzy, a drugie tyle zostało rannych. Jednym z nich był niejaki Alojzy Szamocki, który został ciężko ranny w prawą nogę. Odrzucony przez siłę armatniego wystrzału upadł na skraju lasu. Postanowił posuwać się wzdłuż jego linii, w nadziei, że szczęśliwie dotrze do obozu, gdzie przed bitwą stacjonował ich oddział.
– Udało mu się? – zapytała młoda kobieta.
– Ból nogi nasilał się i z każdym kolejnym krokiem tracił nadzieję na pomyślność swoich planów. Wreszcie dotarł do miejsca, gdzie przepływała odnoga Narwi. Nie miał siły iść dalej, przeczuwając, że jego koniec jest bliski. Nagle zobaczył bardzo jaskrawe światło, które go mocno oślepiło. Zdziwił się, że wraz z początkiem września jest ono takie mocne.
– To były te anioły?
– Tak. Po chwili zobaczył unoszące się nad ziemią anioły o niezwykłej urodzie. Pomyślał, że przyszły po jego duszę, by zabrać ją w otchłanie niebios. Miały one jednak inny plan. Poleciły, by Alojzy obmył ranę w wodach odnogi Narwi i opatrzył ją kwiatami i liśćmi rosnących nieopodal roślin, których lecznicze właściwości miały go uzdrowić. Na koniec anioły poleciły, żeby tę czynność powtarzał przez kolejne dni.
– Miał tam zostać?
– Tak. Poleciły, by znalazł schronienie pod rozłożystym grabem i żywił się tym, co da mu las i łąka. Powiedziały również, że to miejsce, zwane do dzisiaj Lipowym Wzgórzem, zawsze podaruje ludziom rośliny, drzewa i zioła, które uzdrowią ich ze wszystkich chorób i przyniosą ukojenie w każdej dolegliwości. Poprosiły również, by za jakiś czas żołnierz tu wrócił i dokładnie w miejscu ich spotkania wybudował małą kapliczkę, która będzie jego darem w podziękowaniu za uzdrowienie.
– A wyzdrowiał? – wtrąciła ciekawa nastolatka.
– Po trzech dniach jego rana całkowicie się zagoiła, co było prawdziwym cudem. Pamiętał o tym, co powiedziały mu anioły. Wszystkie rosnące tu rośliny zawsze będą lekiem na wszelkie dolegliwości. Zerwał mnóstwo kwiatów i ziół, a potem ruszył w świat – dodał przewodnik, z dumą przebiegając wzrokiem po zaciekawionych twarzach turystów.
– Ale wrócił tu? – zapytała ponownie nastolatka.
– I czy wybudował kapliczkę, tak jak chciały anioły? – dociekała starsza pani, rozglądając się wokół.
– Wrócił, zbudował kapliczkę i rozpowiadał wszędzie o niezwykłych właściwościach leczniczych roślin z Lipowego Wzgórza. Był bardzo wdzięczny aniołom za uratowanie życia.
– Gdzie jest ta kapliczka?
– Kiedy pradziadek pani Anieli Horczyńskiej stał się właścicielem tych ziem, postanowił obudować kapliczkę kamiennym murem, by odtąd była integralną częścią dworu. Właśnie zmierzamy do tego miejsca – wyjaśnił przewodnik.
– Jutro trzeba będzie nazbierać chociaż trochę tych ziół, by zawieźć do domu i zasuszyć na gorsze czasy – uśmiechnęła się młoda kobieta.
– Kolejne dni spędzicie państwo we dworze, mając do dyspozycji wiele wolnego czasu. Od pani Anieli będzie można nabyć miód, nalewkę lipową i inne specjały, które zapewnią zdrowie i pomyślność na cały rok. I koniecznie proszę zerwać chociaż kilka liści z wiekowych lip. Miejscowi mówią, że przynoszą szczęście – zachęcał przewodnik.
– Doprawdy niezwykłe miejsce. Ten dwór, jego tradycja, ta symbioza z naturą i jej darami… nigdzie indziej tego nie uświadczysz – zachwyciła się kobieta o imieniu Małgorzata, która jak dotąd tylko narzekała na uciążliwości związane z długą podróżą do dworu.
– Ten dwór skrywa wiele tajemnic. Kilkoma z nich pani Aniela z pewnością się z państwem podzieli. A teraz zapraszam do karczmy U Dandysa, tam dopiero jest wesoło!
Lipowe Wzgórze, połowa lat 90.
Rozdział I
Wszystkie drogi prowadzą do Lipowego Wzgórza – o pewnej przyjacielskiej tradycji, samotności w rodzinie i wyrokach niesprawiedliwej przeszłości
Tajne spotkania na strychu
Ognista błyskawica przeszyła na wskroś ciemne chmury rozpościerające się aż po horyzont, za który kilka minut wcześniej dyskretnie umknęło słońce, by ustąpić miejsca burzliwym żywiołom. Czarne jak smoła nocne niebo raz po raz darzyło świat istną symfonią dźwięków i obrazów, jedynie potwierdzając, że matka natura jest największą mistrzynią tworzenia spektakularnych widowisk. Porywisty wiatr z minuty na minutę coraz mocniej uderzał w ogromne połacie lasu, który zdawał się uginać pod jego naporem. Ulewa przybierała na sile, w jednej chwili zamieniając rozległe łąki w bagnisty teren. Dochodzący zewsząd szum padającego deszczu i pogwizdywanie wiatru przywodziły na myśl sceny z porządnego horroru.
Coraz groźniejsze pomruki burzy mogły nieść niepokój, jednak mieszkańcy Lipowczan bardzo cieszyli się z pierwszego kwietniowego deszczu, licząc, że pobudzi do życia okoliczną przyrodę i sprawi, iż miasteczko na powrót stanie się zieloną oazą dla żądnych przygód turystów i przybyszy z odległych stron. Daleko by szukać podobnego miejsca, gdzie ludzie tak mocno spletliby swoje losy z rodzimą ziemią i niezwykle bujną przyrodą, która zachwycała o każdej porze roku.
Na wznoszącym się nieopodal Lipowym Wzgórzu stał stary zabytkowy dwór, który na tle potężnej burzy robił wrażenie oazy spokoju. Mocne mury broniły jego mieszkańców przed zawieruchą, dając gwarancję bezpieczeństwa. Jednak ich prawie stuosiemdziesięcioletnia historia czasami przypominała szalejącą burzę, ponieważ kolejne dekady zapisały się na dziejowych kartach pod znakiem walk, powstań, niepokojów oraz tej niezmiernej rozpaczy i troski o to, czy siedziba rodu Horczyńskich przetrwa zawiłe wyroki losu. Lata mijały, a obawy i nadzieje wciąż były te same, tworząc nieodłączny element tego miejsca.
Jednak tego wieczoru dwór wydawał się bezpieczną przystanią. Na wiekowej werandzie przysiadły okoliczne ptaki, chcąc znaleźć schronienie przed ulewą, która omal nie pozrzucała ze schodów donic z kwiatami. U ich podnóża stała duża żeliwna wanna, służąca właścicielce dworu do zbierania deszczówki, którą starannie wykorzystywała do przygotowywanych przez siebie naparów z zasuszonych kwiatów lipy. To była jedna z tajemnic jej przepisów, które z pokolenia na pokolenie przekazywano w rodzinie.
Z powodu awarii prądu trudno było dostrzec w oknach jakiekolwiek światło. Jedynie na poddaszu, w maleńkim okienku stała świeca, rzucając delikatną poświatę na przestrzeń, która w dworskiej zabudowie miała szczególne znaczenie. Dostępu do niej strzegły dobre anioły, którym właścicielka dworu zawierzyła opiekę nad swoim rodzinnym dobytkiem. Za dnia to miejsce służyło jej jako przestrzeń artystycznych ekspresji, a raz w tygodniu było przytulnym kącikiem spotkań dla wybranych osób, które w sercu Anieli miały szczególne miejsce.
– Przebijam i melduję sto – oznajmiła Basia, nerwowo zagryzając wargi i poprawiając ciągle spadający na czoło kosmyk włosów.
– Tak czułam, że masz parę. To twój szczęśliwy dzień – przyznała Joanna, uważnie wpatrując się w towarzyszkę, której mina za nic w świecie nie zdradzała niecnych planów. A stawka gry była wysoka, bo zwyciężczyni miała dostać świeżo upieczone ciasto marchewkowe, które wszystkie wprost uwielbiały.
– Nic tu po mnie. Dokończcie rozdanie, a ja w tym czasie zaparzę lipowej herbaty, żeby nam się to ciasto nie zmarnowało – zarządziła Aniela, leniwie wstając od stołu.
– W taką pogodę należy się coś więcej. Anielo, domagamy się lipowej nalewki. Trzeba się, dziewczyny, rozgrzać, no nie? – rzuciła z szelmowskim uśmiechem Basieńka. Od dwóch lat była serdeczną przyjaciółką Anieli i najlepszą kucharką w Lipowczanach. Kto tylko mógł sobie na to pozwolić, zamawiał u niej dania na specjalne okazje, takie jak chrzciny, urodziny, komunie, wesela. Aniela również zwracała się do przyjaciółki, ilekroć planowała kogoś ugościć w swoim dworze, co zdarzało się jednak dość rzadko.
– Słaby to byłby zlot czarownic, gdyby trunków nie było! – parsknęła śmiechem Joanna i mrugnęła porozumiewawczo do Anieli. Jej również nie brakowało talentu. Potrafiła uszyć wszystko, co ktokolwiek by sobie wymarzył. Niemal co dzień ustawiały się do niej kolejki, a lokalne modnisie prześcigały się w pomysłach na nowe kreacje. W pierwszej kolejności szyła jednak stroje dla przyjaciółek, a jej szczególną klientką była właśnie Aniela. Ciągle wyjeżdżała w nowe miejsca, gdzie odbywały się wystawy jej obrazów, dlatego też zależało jej na dobrym wyglądzie. Joanna szyła dla niej kreacje, które wzbudzały podziw.
– Nie no, znowu wrócę do domu przed północą i nie zmrużę oka do rana – weszła im w słowo Kalina, która tego wieczoru miała kiepski humor.
– Dzisiaj, kochana, śpisz we dworze. Nie puszczę cię nigdzie w taką zawieruchę. Jak przejdzie burza, to zadzwonisz do Edwarda i powiesz, że przenocujesz u mnie. Wymówka zawsze się jakaś znajdzie, a ty porządnie u mnie odpoczniesz – zdecydowała Aniela.
– Ostatnie dni dały mi mocno w kość, miałam do sprawdzenia tyle klasówek, że głowa mała. Martwię się o tegorocznych maturzystów. Słabo im idzie z matematyki. A przecież dwoję się i troję, by porządnie zapamiętali materiał – poskarżyła się Kalina, szczerze zatrwożona swoimi uczniami. – Może to i lepiej, że Edward z Emilem zostaną do jutra sami. Ostatnio jakoś się nie dogadują. Wczoraj mój syneczek stwierdził, że w przyszłości pójdzie do wojska. No, prędzej go zwiążę i zamknę w piwnicy, niż pozwolę na takie ekscesy – ucięła z powagą, a wszystkie panie porozumiewawczo po sobie spojrzały, powstrzymując się od śmiechu. Bo „syneczek” Kaliny, Emil, był już szesnastoletnim młodzianem z głową pełną pomysłów.
– Z ojcami i synami tak już jest. Raz jest wielka miłość, a za chwilę może dojść do porządnej kłótni. Nie martw się, Kalinko, twoi mężczyźni z pewnością się dogadają, a ty w tym czasie odpocznij i nabierz do wszystkiego dystansu – poleciła rozsądnie Joanna.
Aniela popatrzyła z czułością na przyjaciółki. Różniły się między sobą praktycznie wszystkim: wiekiem, zapatrywaniem na życie i zajęciem. To jednak nie przeszkadzało im w każdy czwartek spotykać się w zaciszu dworskiego poddasza, oddając się niechlubnej tradycji gier karcianych, które podobno nie przystoją damom. Przyjaciółki jednak za nic miały to dziwne przekonanie i najbardziej umiłowały grę w tysiąca. Stąd kilka miesięcy wcześniej zrodziła się tradycja „wieczorów czwartkowych”, które może i nie miały królewskiej oprawy jak słynne obiady czwartkowe na dworze króla Stanisława Augusta, ale cieszyły się równie wielkim szacunkiem wśród uczestniczących w nich pań. I miały jedną wielką zaletę – były okazją, by skosztować przednich specjałów pani domu, w tym nalewki lipowej.
Aniela podeszła do zabytkowego kredensu przy ścianie, na którym stała prowizoryczna kuchenka, służąca jedynie do zagotowania wody. Odpaliła gaz i postawiła na palniku nieco sfatygowany czajnik, przywieziony z podróży do Moskwy na początku lat osiemdziesiątych. Ze zdziwieniem skonstatowała, że staruszek już tak długo jej służy, ale dzięki niemu ma najlepszą herbatę na świecie. Jednym uchem nasłuchiwała dochodzących zza jej pleców rozmów przyjaciółek, które zawzięcie spierały się o to, czy doliczyć Basieńce kolejne punkty, czy jednak nie. Uwielbiała ten cotygodniowy harmider.
W pewnej chwili skierowała się do schodów i powolnym krokiem zeszła na dół, gdzie czekał na nią ktoś wyjątkowy. Stojąc u drzwi pokoju, który niegdyś pełnił rolę sypialni jej rodziców, pomyślała przez chwilę o przemijającym czasie i o tym, że w jej życiu ciągle pojawiają się nowi ludzie, i to właśnie dzięki nim wciąż czuje zapał do kolejnych wyzwań. Uchyliła drzwi, które delikatnie zaskrzypiały. Pokój oświetlał płomień trzech świec równo ustawionych na biurku. Na wysłużonym fotelu siedziała jej córka Sabina, na tyle mocno pochłonięta lekturą książki, że dopiero po dłuższej chwili zdała sobie sprawę z obecności matki, przyglądającej jej się z uwagą, na co zareagowała wymownym zmieszaniem. Nie lubiła, jak ktoś ją przyłapywał w chwilach, gdy zapominała o całym bożym świecie.
– Mam nadzieję, że burza nie jest dla was taka straszna? – zapytała Aniela, podchodząc do łóżka, w którym spała smacznie jej pięcioletnia wnuczka Klara. Delikatny uśmiech na buzi dziewczynki pozwalał sądzić, że ma właśnie piękne sny.
– Mała szybko zasnęła i jak na razie jest spokój – odpowiedziała Sabina, odkładając książkę na biurko. Pogłaskała po czole śpiącą córeczkę i otuliła ją dokładniej kołdrą.
– Potrzebujesz czegoś? Może jesteś głodna? Jeśli chcesz, to tu z wami posiedzę, będzie wam raźniej – zaproponowała Aniela.
– Nie, nie trzeba. Sama zaraz też się położę, jakoś mnie głowa dzisiaj boli.
– Po takiej burzy z pewnością jutro będzie słoneczny dzień. Rankiem zabiorę Klarę na targ, niech się trochę rozerwie. Jakby co, to jestem na poddaszu, w razie potrzeby daj znać, a natychmiast przyjdę – zaproponowała, co Sabina skwitowała jedynie kiwnięciem głową. Ich rozmowy przeważnie tak wyglądały i Anieli było z tego powodu bardzo przykro. Wiedziała jednak, że ma w stworzeniu tej sytuacji znaczący udział.
Pośpiesznie wróciła do przyjaciółek, które wciąż spierały się o to, kto tym razem wygra. Rozejrzała się wokoło z myślą, że to zagracone poddasze jest jej ukochanym miejscem na ziemi. Poza tym, że służyło do spotkań z przyjaciółkami, na co dzień było jej pracownią malarską, w której wciąż powstawały jej słynne już na całym świecie obrazy. Bo Aniela z rodziny Horczyńskich herbu Błękitna Szarfa już dawno zapisała się w galerii mistrzów współczesnego malarstwa. Pasja upominała się o uwagę każdego dnia, a Aniela oddawała jej się z nieukrywaną przyjemnością.
W migocącym świetle poustawianych tu i ówdzie świec poddasze robiło wrażenie miejsca z bajkowych opowieści. Artystyczny nieład dodawał mu jeszcze uroku. Bo tak Aniela zwykła nazywać swój codzienny nieporządek, którego nijak nie potrafiła opanować. Pośrodku poddasza stała największa sztaluga, na której obecnie ustawiono pokaźnych rozmiarów płótno. To właśnie na nim od kilku tygodni Aniela wprawnymi ruchami pędzla malowała panoramę Tykocina na zamówienie przyjaciela z Włoch, który odwiedził ją we dworze rok temu i tak się zakochał w miasteczku, że chciał jego namiastkę powiesić w swojej rezydencji nad brzegiem Tybru.
Po obu stronach sztalugi rozstawione były proste regały składające się wyłącznie z kilku półek, na których stały skrzynki i pudełka, a w nich pędzle, palety malarskie, słoiki i tubki z farbami, kilka mocno poplamionych fartuchów i stosy ściereczek zrobionych z pociętych materiałów. Taki widok z jednej strony robił wrażenie, a z drugiej wywoływał chęć zrobienia porządku. Poza wyposażeniem potrzebnym do malowania na strychu było jeszcze trochę zabytkowych mebli, pamiątki przywiezione przez Anielę z podróży po całym świecie, bele z materiałami i stuletni dębowy stół, przy którym podejmowała swoje przyjaciółki.
Jednak największą dumą Anieli były wiszące u stropu całe naręcza suszonych kwiatów lipy, z których przez cały rok przygotowywała przepyszną herbatę. I tym razem włożyła kilka kwiatów do filiżanek, by zalać je wrzątkiem. Dorzuciła odrobinę suszonych kawałków jabłka i przykryła, by herbata porządnie się zaparzyła. Na tacę dostawiła jeszcze maleńki słoik miodu lipowego na osłodę.
Kto by pomyślał, że podjęta naprędce przed kilkoma miesiącami decyzja przyniesie Anieli tak wiele zmian i sytuacji, które będą zaprzeczeniem jej jak dotąd chaotycznego życia. W zeszłe wakacje, dokładnie w lipcu, na trzy dni przed swoimi urodzinami, postanowiła, że zamieszka we dworze na kolejne trzy miesiące. Wtedy jej życie przypominało potężną zawieruchę, niosącą niepokój i zamęt. Jednak oficjalnie wyglądało jak scenariusz bajki: kolejne wystawy obrazów, głośne wernisaże, wyjazdy do największych galerii sztuki na świecie, huczne bankiety i ludzie pragnący chociaż przez kilka chwil pobyć ze słynną malarką. Niestety, wszystko to były tylko pozory. Aniela czuła się zmęczona ciągłą gotowością do bycia na świeczniku, spełnianiem oczekiwań tych, którzy pokładali w niej coraz większe nadzieje. Miała dosyć nieustającej presji otoczenia. Pobyt w rodzinnym dworze miał być odskocznią i próbą oderwania się od życia, które nie przynosiło szczęścia, a jedynie gorzki posmak samotności.
Z każdym dniem tutaj odzyskiwała spokój. Minęło prawie dziewięć miesięcy, a ona wciąż nie mogła się zdecydować na wyjazd z dworskich pieleszy. Czuła się tu znakomicie i czerpała radość z nieśpiesznego życia. Wiedziała, że przed nią wiele trudnych decyzji, a jednej obawiała się szczególnie.
– No i jak, moje kochane? Gra skończona? – zapytała, podchodząc z tacą do stołu.
– Basieńka wygrała. W sumie dzisiaj trzy razy, Joasia raz, ty raz, a ja wcale – ucięła Kalina, nie chcąc brnąć w szczegóły wieczornych rozgrywek.
– Następnym razem sobie odbijesz – pocieszyła ją Basia, gładząc przyjaciółkę po głowie.
– Nie marudzimy, moje kochane, nie marudzimy. Proszę, świeżo zaparzona herbata z lipy, a do niej mam miód prosto z naszego sadu. Grzech odmówić! – zachwalała Aniela.
– I ciasto! Jako zwyciężczyni dzisiejszych rozgrywek zarządzam, żebyśmy zjadły je tu i teraz. I oby nam poszło w cycki, a nie w tyłek! – zaśmiała się gromko Basia.
– Zatem częstujcie się i opowiedzcie, co tam słychać w terenie – zarządziła Aniela.
– Stara bieda, nie ma co opowiadać – odparła Kalina, która tego wieczoru była nad wyraz markotna i za nic w świecie nie można było nic pozytywnego z niej wyciągnąć.
– Kalinko, martwię się o ciebie – przyznała Aniela. – Zawsze tyle energii w sobie miałaś, a teraz co? Chyba mi nie powiesz, że masz jakieś powody do zmartwień?
– Poza moim syneczkiem to nie mam żadnych – odparła niechętnie Kalina, a przyjaciółki znów spojrzały po sobie w sposób, który oznaczał dezaprobatę wobec tego, jak Kalina traktuje syna. – To wszystko przez zimę, która w tym roku tak nam dopiekła. Jak mam mieć energię, skoro przez kilka miesięcy żyję jak człowiek Północy? Nie umiem tak, słońca mi trzeba.
– Na tę okoliczność proponuję po kieliszeczku naleweczki. Dla zdrowotności! – wtrąciła rezolutnie Basia, przy okazji gładząc Kalinę po ramieniu.
– Anielo, twojej nalewki się nie odmawia – przyznała Joasia, chętnie rozlewając trunek do kieliszków, by na koniec powąchać go prosto z butelki.
– No, to zdrowie, drogie panie! Niech nam się te ulewy kończą i prawdziwa wiosna przychodzi. Chociaż kto wie… może lada dzień opuszczę dwór i ruszę w daleki świat. Dawno nie miałam w głowie takiego mętliku, sama nie wiem, co robić – przyznała Aniela w rozterce.
– Trzeba się zdać na los. Być może niebiosa przygotowały dla ciebie plan, którego ty nawet nie wzięłaś pod uwagę – podsunęła tajemniczo Joanna. – Wyczekuj niespodzianek, czasem trzeba odpuścić, a sprawy same idealnie się poukładają.
– Amen! Niech tak też się stanie – zamknęła temat Aniela, spoglądając w okno. W oddali, kilka kilometrów od Lipowego Wzgórza, dostrzegła światło, domyślając się, że dochodzi ono z domu Antoniego Gajowicza, który od kilku dekad był jej największym utrapieniem. Co najważniejsze… z nieukrywaną wzajemnością! Ale tak potoczyła się historia, że od jakiegoś czasu Horczyńskim i Gajowiczom nie było po drodze do porozumienia.
* * *
koniec darmowego fragmentuzapraszamy do zakupu pełnej wersji
Warszawskie Wydawnictwo Literackie
MUZA SA
ul. Sienna 73
00-833 Warszawa
tel. +4822 6211775
e-mail: [email protected]
Dział zamówień: +4822 6286360
Księgarnia internetowa: www.muza.com.pl
Wersja elektroniczna: MAGRAF s.c., Bydgoszcz
