Rynek książki w Polsce 2012. Wydawnictwa ebook

War­sza­wa 2012

© Co­py­ri­ght by Łu­kasz Go­łę­biew­ski, Pa­weł Wasz­czyk 2012

© Co­py­ri­ght by Bi­blio­te­ka Ana­liz Sp. z o.o., 2012

Wszyst­kie pra­wa za­strze­żo­ne. Ko­pio­wa­nie lub re­pro­duk­cja ja­kie­go­kol­wiek frag­men­tu tej książ­ki wy­ma­ga pi­sem­nej zgo­dy wy­daw­cy.

Re­dak­cja: Łu­kasz Go­łę­biew­ski

Ko­rek­ta: Jo­an­na Ożóg

Pro­jekt okład­ki: Grze­gorz Zy­cho­wicz | Tat­su

Opra­co­wa­nie gra­ficz­ne: Grze­gorz Zy­cho­wicz | Tat­su

Ła­ma­nie: TYPO

Do­fi­nan­so­wa­no ze środ­ków

Mi­ni­ster­stwa Kul­tu­ry i Dzie­dzic­twa Na­ro­do­we­go

ISBN 978-83-62948-82-6

Wy­da­nie I

War­sza­wa 2012

Tom LX w se­rii „Ra­por­ty”

Bi­blio­te­ka Ana­liz Sp. z o.o.

00-048 War­sza­wa

ul. Ma­zo­wiec­ka 6/8 pok. 416

tel./fax (+48 22) 828 36 31

www.bi­blio­te­ka-ana­liz.pl

Fir­ma jest człon­kiem Pol­skiej Izby Książ­ki

Skład wersji elektronicznej:

Virtualo Sp. z o.o.

Naj­waż­niej­sze wy­da­rze­nia na ryn­ku wy­daw­ni­czo - księ­gar­skim w 2011 roku

Sty­czeń

Roz­po­czął się Rok Mi­ło­sza w stu­le­cie uro­dzin po­ety.

Pre­zy­dent Bro­ni­sław Ko­mo­row­ski wrę­czył Wi­sła­wie Szym­bor­skiej Or­der Orła Bia­łe­go.

Igna­cy Kar­po­wicz otrzy­mał Pasz­port „Po­li­ty­ki” w ka­te­go­rii li­te­ra­tu­ra za po­wieść „Bal­la­dy­ny i ro­man­se” (Wy­daw­nic­two Li­te­rac­kie).

Dzien­nik. Tom 1. 1962-1969” Sła­wo­mi­ra Mroż­ka (Wy­daw­nic­two Li­te­rac­kie), „Dzi­cy de­tek­ty­wi” Ro­ber­ta Bo­la­ño (Muza), „Kie­dy Bóg od­wró­cił wzrok” Wie­sła­wa Adam­czy­ka (Re­bis), „Mu­zeum Na­ro­do­we w Kra­ko­wie i Ko­lek­cja Ksią­żąt Czar­to­ry­skich” (Ar­ka­dy) oraz „Wiel­ki słow­nik nie­miec­ko-pol­ski” (Wy­daw­nic­two Na­uko­we PWN) zo­sta­ły ogło­szo­ne Książ­ka­mi Roku 2010 „Ma­ga­zy­nu Li­te­rac­kie­go KSIĄŻ­KI”. Ty­tuł Wy­daw­cy Roku otrzy­ma­ła ofi­cy­na Zysk i S-ka, za Wy­da­rze­nie Roku uzna­no pu­bli­ka­cję książ­ki „Ka­pu­ściń­ski non-fic­tion” Ar­tu­ra Do­mo­sław­skie­go (Świat Książ­ki). „No­tes Wy­daw­ni­czy” przy­znał Na­gro­dy wy­daw­nic­twom Znak i So­nia Dra­ga.

Zmarł Je­rzy S. Sito, po­eta, dra­ma­to­pi­sarz, tłu­macz, kry­tyk. W la­tach 1990-1991 był pre­ze­sem wy­daw­nic­twa Czy­tel­nik.

Luty

Urząd Ochro­ny Kon­ku­ren­cji i Kon­su­men­tów nie wy­ra­ził zgo­dy na prze­ję­cie spół­ki Mer­lin przez NFI Em­pik, mo­ty­wu­jąc de­cy­zję ogra­ni­cze­niem kon­ku­ren­cji.

Re­dak­cja „No­wych Ksią­żek” przy­zna­ła do­rocz­ną na­gro­dę An­drze­jo­wi Bień­kow­skie­mu za „1000 ki­lo­me­trów mu­zy­ki. War­sza­wa-Ki­jów” (Ma­zo­wiec­kie Cen­trum Kul­tu­ry i Sztu­ki).

Klub

Dla Cie­bie – mar­ka han­dlo­wa ka­ta­lo­gu wy­sył­ko­we­go, skle­pu in­ter­ne­to­we­go, wy­daw­nic­twa książ­ko­we­go oraz sie­ci księ­garń – zmie­nił na­zwę na We­lt­bild.

Ma­rzec

Mi­ni­ster­stwo Skar­bu Pań­stwa pod­ję­ło de­cy­zję o li­kwi­da­cji wy­daw­nic­twa Wie­dza Po­wszech­na.

Książ­ka „A Ho­use of the Mind: Maum” z ilu­stra­cja­mi Iwo­ny Chmie­lew­skiej i tek­stem Kim Hee-Ky­ung (wy­daw­nic­two Chang­bi Pu­bli­shers, Ko­rea) zdo­by­ła głów­ną na­gro­dę w ka­te­go­rii Non Fic­tion w kon­kur­sie Bo­lo­gna Ra­gaz­zi Award 2011, a wy­róż­nie­nie przy­zna­no książ­ce „Co z cie­bie wy­ro­śnie?” Alek­san­dry i Da­nie­la Mi­zie­liń­skich (Dwie Sio­stry).

Lau­re­ata­mi Na­gro­dy im. Kar­la De­de­ciu­sa dla pol­skich i nie­miec­kich tłu­ma­czy zo­sta­li Es­ther Kin­sky i Ry­szard Tur­czyn.

Na­gro­dę mie­sięcz­ni­ka „Odra” otrzy­mał Je­rzy Po­mia­now­ski.

Hen­ryk Sam­so­no­wicz zo­stał lau­re­atem Na­gro­dy im. Ksa­we­re­go i Mie­czy­sła­wa Pru­szyń­skich za sze­ro­ko ro­zu­mia­ną twór­czość ese­istycz­ną.

Ro­bert Ma­kło­wicz otrzy­mał Na­gro­dę Li­te­rac­ką Srebr­ne­go Ka­ła­ma­rza im. Her­me­ne­gil­dy Ko­ciu­biń­skiej, przy­zna­nej przez Fun­da­cję Zie­lo­na Gęś im. Kon­stan­te­go Il­de­fon­sa Gał­czyń­skie­go za książ­kę „Cafe Mu­zeum” (Czar­ne). Na­gro­dę Zie­lo­nej Gą­ski za naj­lep­szą książ­kę dla dzie­ci przy­zna­no za „Pio­sen­kę dla Kar­la” Jana Kar­pa (Baj­ka).

Pod­czas XVI Tar­gów Książ­ki Edu­ka­cyj­nej „Edu­ka­cja” w Kiel­cach Na­gro­dy im. Fi­li­pa Kal­li­ma­cha za wy­bit­ne osią­gnię­cia w sfe­rze edu­ka­cji, usta­no­wio­ne przez re­dak­cję „Ma­ga­zy­nu Li­te­rac­kie­go KSIĄŻ­KI”, wrę­czo­no: Mar­cie Bog­da­no­wicz, Zo­fii Do­bkow­skiej, An­nie Du­biec­kiej, Fe­li­cji Ka­li­now­skiej, Fe­lik­so­wi Szlaj­fe­ro­wi oraz au­tor­kom pro­gra­mu na­ucza­nia ję­zy­ka nie­miec­kie­go „Der Die Das Neu” – Mag­da­le­nie Ptak, Ha­li­nie So­wie-Ba­bik i Elż­bie­cie Świer­czyń­skiej.

Zmar­ła Ewa No­wac­ka, po­wie­ścio­pi­sar­ka, kry­tyk, ese­ist­ka, au­tor­ka po­wie­ści dla mło­dzie­ży „Mał­go­sia con­tra Mał­go­sia” czy „Kil­ka mie­się­cy, całe ży­cie”.

Kwie­cień

Ars

Po­lo­na ogło­si­ła de­cy­zję o za­wie­sze­niu Mię­dzy­na­ro­do­wych Tar­gów Książ­ki w War­sza­wie, któ­re od­by­wa­ły się nie­prze­rwa­nie od 56 lat.

Spół­ka We­lt­bild Pol­ska prze­ję­ła od kon­cer­nu Di­rect Gro­up Ber­tel­smann wy­daw­nic­two Świat Książ­ki.

Pod­pi­sa­no umo­wę sprze­da­ży 85 proc. ak­cji Bia­ło­stoc­kich Za­kła­dów Gra­ficz­nych spół­ce OZGraf Olsz­tyń­skie Za­kła­dy Gra­ficz­ne S.A. za po­nad 6,6 mln zł. Wła­ści­cie­lem 85 proc. ak­cji OZGra­fu jest spół­ka Kom­pap.

Dru­kar­nia Opol­graf za­ku­pi­ła Pra­so­we Za­kła­dy Gra­ficz­ne we Wro­cła­wiu.

Pod­czas Tar­gów Wy­daw­ców Ka­to­lic­kich, w któ­rych uczest­ni­czy­ło po­nad 140 wy­staw­ców, Na­gro­dę Głów­ną Fe­niks 2011 otrzy­ma­ła sio­stra Zo­fia Jó­ze­fa Zdy­bic­ka USJK. Fe­nik­sem Dia­men­to­wym uho­no­ro­wa­no s. Mał­go­rza­tę Bor­kow­ską OSB, zaś Fe­nik­sy Spe­cjal­ne otrzy­ma­ły wy­daw­nic­twa: M za „Dzie­ła ze­bra­ne Jana Paw­ła II” i Bia­ły Kruk za „Dzie­je Wiel­kie­go Pon­ty­fi­ka­tu Jana Paw­ła

II”.

Inga

Iwa­siów zo­sta­ła lau­re­at­ką na­gro­dy Bank Au­stria Li­te­ra­ris w ka­te­go­rii li­te­ra­tu­ra środ­ko­wo­eu­ro­pej­ska za po­wieść „Bam­bi­no” (w Pol­sce wy­da­ną przez Świat Książ­ki) prze­tłu­ma­czo­ną na nie­miec­ki przez Es­ter Kin­sky.

W Bruk­se­li w wie­ku 92 lat zmarł Ma­rian Pan­kow­ski, pi­sarz uwa­ża­ny za „kon­se­kwent­ne­go de­ma­ska­to­ra pol­skich mi­tów na­ro­do­wych” oraz „naj­młod­sze­go pol­skie­go pi­sa­rza, któ­ry upra­wiał wiecz­ną w pol­sz­czyź­nie roz­ró­bę”.

Maj

II

War­szaw­skie Tar­gi Książ­ki od­wie­dzi­ło po­nad 35,6 tys. osób, zgro­ma­dzi­ły 621 wy­staw­ców z 14 kra­jów oraz bli­sko 360 au­to­rów. Od­by­ło się po­nad 650 wy­da­rzeń, w tym 128 dla dzie­ci.

We

Wro­cła­wiu zor­ga­ni­zo­wa­no II edy­cję ogól­no­pol­skich Tar­gów Książ­ki Dla Dzie­ci i Mło­dzie­ży „Do­bre stro­ny”. Zwy­cięz­cą kon­kur­su „Do­bre stro­ny” zo­sta­ło wy­daw­nic­two W.A.B. za książ­kę „Lot­nik” Eoina Col­fe­ra w tłu­ma­cze­niu Ra­fa­ła Li­sow­skie­go.

Ogło­szo­no, że Mi­ni­ster­stwo Skar­bu Pań­stwa oraz Mi­ni­ster­stwo Kul­tu­ry i Dzie­dzic­twa Na­ro­do­we­go „ma­jąc na uwa­dze za­cho­wa­nie 65-let­nie­go do­rob­ku wy­daw­nic­twa, pro­wa­dzą pro­ces zmian w for­mu­le dzia­łal­no­ści Pań­stwo­we­go In­sty­tu­tu Wy­daw­ni­cze­go”.

Wal­ne Zgro­ma­dze­nie Człon­ków Pol­skiej Izby Książ­ki przy­ję­ło zmia­ny w sta­tu­cie prze­wi­du­ją­ce roz­sze­rze­nie skła­du Rady PIK oraz nowy sys­tem na­li­cza­nia pod­wyż­szo­nych skła­dek. Izba wy­sto­so­wa­ła apel do rzą­du w spra­wie zrów­na­nia po­dat­ku VAT na wszyst­kie ro­dza­je pu­bli­ka­cji.

Ju­lia Har­twig zo­sta­ła od­zna­czo­na Krzy­żem Wiel­kim Or­de­ru Od­ro­dze­nia Pol­ski.

Na­gro­dę Trans­atlan­tyk otrzy­ma­ła Vla­sta Dvo­řáčko­vá, tłu­macz­ka li­te­ra­tu­ry pol­skiej na cze­ski.

Swie­tła­na Alek­si­je­wicz, bia­ło­ru­ska dzien­ni­kar­ka i pi­sar­ka, au­tor­ka książ­ki „Woj­na nie ma w so­bie nic z ko­bie­ty” (Czar­ne) oraz jej tłu­macz Je­rzy Czech zo­sta­li lau­re­ata­mi dru­giej edy­cji Na­gro­dy im. Ry­szar­da Ka­pu­ściń­skie­go za re­por­taż li­te­rac­ki.

Lau­re­at­ką Na­gro­dy Po­etyc­kiej Si­le­sius za de­biut roku zo­sta­ła Kira Pie­trek za to­mik „Ję­zyk ko­rzy­ści” (WBP i CAK). W ka­te­go­rii książ­ka roku na­gro­dzo­no Boh­da­na Za­du­rę za „Noc­ne ży­cie” (Biu­ro Li­te­rac­kie). Na­gro­dę za ca­ło­kształt pra­cy otrzy­ma­ła Ur­szu­la Ko­zioł.

Na­gro­dą Du­że­go Don­ga wy­róż­nio­no In­sty­tut Wy­daw­ni­czy La­tar­nik za po­wieść „Za nie­bie­ski­mi drzwia­mi” Mar­ci­na Szczy­giel­skie­go. Nie­za­leż­nie dzie­cię­ce jury przy­zna­ło Ma­łe­go Don­ga wy­daw­nic­twu Znak za „Jaś­ki” Jean-Phi­lip­pe Ar­rou-Vi­gnod z ilu­stra­cja­mi Do­mi­ni­que Cor­bas­son i w tłu­ma­cze­niu Jo­an­ny Scho­en.

Książ­ka „Co za szczę­ście! Co za pech!” Tho­ma­sa Hal­lin­ga z ilu­stra­cja­mi Evy Eriks­son, opu­bli­ko­wa­na przez wy­daw­nic­two Ene­Du­eRa­be z Gdań­ska otrzy­ma­ła ty­tuł Naj­lep­szej Książ­ki Dzie­cię­cej 2010 w kon­kur­sie Em­pi­ku „Prze­ci­nek i Krop­ka”. 

Jury

Na­gro­dy Se­zo­nu Księ­gar­sko-Wy­daw­ni­cze­go Ikar przy­zna­ło na­gro­dę Pań­stwo­we­mu In­sty­tu­to­wi Wy­daw­ni­cze­mu, a wy­róż­nie­nia Dru­kar­ni Opol­graf SA i Bi­blio­te­ce Pu­blicz­nej m.st. War­sza­wy – Bi­blio­te­ce Głów­nej Wo­je­wódz­twa Ma­zo­wiec­kie­go. No­mi­no­wa­no też Księ­gar­nię „Z Baj­ki” w Po­zna­niu, Ol­chę Si­kor­ską, or­ga­ni­za­tor­kę „Po­znań­skich Spo­tkań Tar­go­wych” oraz mi­ni­stra Mi­cha­ła Bo­nie­go.

Trzy

Na­gro­dy Ma­gel­la­na za naj­lep­sze pu­bli­ka­cje tu­ry­stycz­ne usta­no­wio­ne przez „Ma­ga­zyn Li­te­rac­ki KSIĄŻ­KI” otrzy­ma­ło wy­daw­nic­two Expres­sMap, a po jed­nej: WAM, Lan­gen­sche­idt, Agen­cja TD, Ter­ra­Qu­est, Iskry, Pas­cal oraz Ha­chet­te Pol­ska. Na­gro­da­mi spe­cjal­ny­mi uho­no­ro­wa­no Ol­gier­da Bu­dre­wi­cza i Mar­ty­nę Woj­cie­chow­ską za wy­trwa­łe kre­owa­nie mody na po­dró­żo­wa­nie.

Na­gro­dę im. Je­rze­go i Han­ny Ku­ry­ło­wi­czów dla tłu­ma­cza li­te­ra­tu­ry na­uko­wej przy­zna­no An­nie Bin­der i Mar­ko­wi Bin­de­ro­wi.

Wśród lau­re­atów na­gród „Zło­te­go Gry­fa” przy­zna­wa­nych przez Pol­ską Izbę Dru­ku wy­róż­nio­no dru­kar­nie dzie­ło­we: Po­zkal (dwie na­gro­dy), Druk-In­tro S.A. oraz Dru­kar­nię Wy­daw­ni­czą im. W.L. An­czy­ca S.A.

Zwią­zek Za­wo­do­wy Pra­cow­ni­ków Prze­my­słu Po­li­gra­ficz­ne­go, naj­star­sza pol­ska or­ga­ni­za­cja związ­ko­wa i jed­na z naj­star­szych w Eu­ro­pie, ob­cho­dzi­ła ju­bi­le­usz 140-le­cia.

Ma­rek Wawrz­kie­wicz zo­stał wy­bra­ny po raz trze­ci pre­ze­sem Związ­ku Li­te­ra­tów Pol­skich.

We

Wro­cła­wiu zmar­ła Ewa Szu­mań­ska, dzien­ni­kar­ka, fe­lie­to­nist­ka „Ty­go­dni­ka Po­wszech­ne­go”, au­tor­ka cy­klu „Ze wspo­mnień mło­dej le­kar­ki”, a tak­że ksią­żek po­dróż­ni­czych.

Czer­wiec

Mi­ni­ster­stwo Skar­bu Pań­stwa sprze­da­ło pa­kiet 510 tys. ak­cji, sta­no­wią­cych 85 proc. ka­pi­ta­łu za­kła­do­we­go wy­daw­nic­twa Bel­lo­na S.A. Na­byw­cą było kon­sor­cjum Cre­di­te­ro Hol­dings Li­mi­ted i spół­ki Wy­daw­nic­two Bel­lo­na.

Uka­zał się pierw­szy nu­mer mie­sięcz­ni­ka „Książ­ki. Ma­ga­zyn do Czy­ta­nia”, któ­re­go wy­daw­cą jest Ago­ra

S.A.

Ob­cho­dzo­no ju­bi­le­usz 60-le­cia In­sty­tu­tu In­for­ma­cji Na­uko­wej i Stu­diów Bi­blio­lo­gicz­nych UW po­łą­czo­ny z I Zjaz­dem Ab­sol­wen­tów In­sty­tu­tu.

Jo­an­na Ol­czak-Ro­ni­kier zo­sta­ła lau­re­at­ką wło­skiej na­gro­dy li­te­rac­kiej Pre­mio Acer­bi za książ­kę „W ogro­dzie pa­mię­ci”, któ­rą prze­tłu­ma­czo­no też na an­giel­ski, fran­cu­ski, he­braj­ski, ni­der­landz­ki i szwedz­ki.

„Trak­tat o łu­ska­niu fa­so­li” Wie­sła­wa My­śliw­skie­go zo­stał no­mi­no­wa­ny do fran­cu­skiej na­gro­dy Prix Jean Mon­net de Lit­téra­tu­re Eu­ro­péen­ne (Prix Co­gnac). Książ­kę w prze­kła­dzie Mar­got Car­lier opu­bli­ko­wa­ło Ac­tes

de Sud.

„Pia­sko­wą Górę” Jo­an­ny Ba­tor w tłu­ma­cze­niu Es­ther Kin­sky (Suhr­kamp Ver­lag 2011) no­mi­no­wa­no do mię­dzy­na­ro­do­wej na­gro­dy li­te­rac­kiej przy­zna­wa­nej przez Haus der Kul­tu­ren der Welt i fun­da­cję „Ele­men­tar­te­il­chen” (Ger­man In­ter­na­tio­nal Li­te­ra­ry Award Haus der Kul­tu­ren

der Welt 2011).

Lau­re­ata­mi na­gro­dy Fo­und in Trans­la­tion Award zo­sta­li Cla­re Ca­va­nagh i Sta­ni­sław Ba­rań­czak za prze­kład tomu „Tu­taj” („Here”) Wi­sła­wy Szym­bor­skiej, opu­bli­ko­wa­ny przez Ho­ugh­ton Mif­flin Har­co­urt

(USA).

Na­gro­dy Li­te­rac­kie Gdy­nia otrzy­ma­li: Ju­sty­na Bar­giel­ska (pro­za), Ewa Lip­ska (po­ezja) i Ste­fan Chwin (ese­isty­ka) oraz An­drzej So­snow­ski, któ­re­go wy­róż­nio­no „Na­gro­dą Osob­ne­go”.

Wśród

11

ma­zo­wiec­kich twór­ców no­mi­no­wa­nych do Na­gród im. Cy­pria­na Nor­wi­da w ka­te­go­rii li­te­ra­tu­ra wy­róż­nio­no: Krzysz­to­fa Bocz­kow­skie­go za tom wier­szy „Dźwię­ki i echo” (Wy­daw­nic­two Adam Mar­sza­łek), Grze­go­rza Ła­tu­szyń­skie­go za prze­kład, po­sło­wie i noty bio­gra­ficz­ne do książ­ki „W skwa­rze słoń­ca, w chło­dzie nocy. An­to­lo­gia po­ezji chor­wac­kiej XX wie­ku” (Aga­wa) oraz Eu­sta­che­go Ryl­skie­go za po­wieść „Na gro­bli” (Świat Książ­ki).

Mi­ni­ster Bog­dan Zdro­jew­ski przy­znał zło­te Me­da­le Za­słu­żo­ny Kul­tu­rze Glo­ria Ar­tis Ol­gier­do­wi Bu­dre­wi­czo­wi, po­dróż­ni­ko­wi, pi­sa­rzo­wi i dzien­ni­ka­rzo­wi oraz prof. Ja­nu­szo­wi De­gle­ro­wi, hi­sto­ry­ko­wi li­te­ra­tu­ry i te­atro­lo­go­wi zwią­za­ne­mu z Uni­wer­sy­te­tem Wro­cław­skim.

Wy­daw­nic­two Bosz jako je­dy­na fir­ma z bran­ży kul­tu­ral­nej zo­sta­ło lau­re­atem 21. edy­cji Kon­kur­su „Te­raz Pol­ska”.

W wie­ku 85 lat zmarł w Je­ro­zo­li­mie Zev Bir­ger, wie­lo­let­ni dy­rek­tor Mię­dzy­na­ro­do­wych Tar­gów Książ­ki w Je­ro­zo­li­mie.

Li­piec

Pi­sarz Eu­sta­chy Ry­ski oraz sla­wi­sta i tłu­macz Bra­ni­slav Bran­ko Cir­lic zo­sta­li od­zna­cze­ni zło­ty­mi Me­da­la­mi Za­słu­żo­ny Kul­tu­rze Glo­ria Ar­tis. Srebr­ny­mi me­da­la­mi uho­no­ro­wa­no: ger­ma­ni­stę i tłu­ma­cza li­te­ra­tu­ry nie­miec­ko­ję­zycz­nej Jac­ka St. Bu­ra­sa oraz hi­sto­ry­ka mu­zy­ki, pe­da­go­ga i re­dak­tor na­czel­ną se­rii „Dzie­ła Fry­de­ry­ka Cho­pi­na. Wy­da­nie fak­sy­mi­lo­we” Zo­fię Che­chliń­ską.

W wie­ku 67 lat zmarł Ma­ciej Zę­ba­ty.

Zmar­ła Ewa Kar­ska, była pre­zes za­rzą­du głów­ne­go Sto­wa­rzy­sze­nia Tłu­ma­czy Pol­skich.

Sier­pień

NFI

Em­pik Me­dia & Fa­shion ku­pił wy­daw­nic­two Wil­ga za 7,25 mln zł, z cze­go za­pła­cił wy­daw­nic­twu Muza 4,54 mln. Fun­dusz na­był też 70 proc. udzia­łów w wy­daw­nic­twie Buch­mann za 7 mln zł oraz 87,5 proc. udzia­łów w wy­daw­nic­twie W.A.B. za 11,095 mln zł. Funk­cje pre­ze­sów w po­szcze­gól­nych fir­mach ob­ję­li: Be­ata Sta­siń­ska (W.A.B.), Ma­ciej Płon­czyń­ski (Buch­mann) i Jan Woj­nił­ko (Wil­ga), bę­dą­cy rów­nież współ­wła­ści­cie­la­mi ofi­cyn, któ­ry­mi kie­ru­ją. Wcze­śniej fun­dusz ku­pił pa­kiet kon­tro­l­ny 70 proc. udzia­łów księ­gar­ni in­ter­ne­to­wej Gan­dalf za 12 mln zł, któ­rą mają da­lej za­rzą­dzać Anet­ta Wil­czyń­ska i Pa­weł Gosz­czyń­ski.

Na­gro­dę „Li­te­ra­tu­ry na Świe­cie” w ka­te­go­rii „pro­za” otrzy­ma­ła Han­na Igal­son-Ty­giel­ska za prze­kład „Wdo­wy Co­uderc” Geo­r­ges’a Si­me­no­na (W.A.B.) oraz Ja­kub Ekier za prze­kład „Wul­ka­nu i wier­sza” Dur­sa Grün­be­ina (Ars Ca­me­ra­lis), w ka­te­go­rii „nowy głos”: Ma­ria Fen­gler za „Mię­dzy Ita­ką a Bel­fa­stem” (Wy­daw­nic­two Uni­wer­sy­te­tu Gdań­skie­go) oraz Ja­kub Mom­ro za „Li­te­ra­tu­rę świa­do­mo­ści” (Uni­ver­si­tas), w ka­te­go­rii „trans­la­to­lo­gia, lek­sy­ko­gra­fia i li­te­ra­tu­ro­znaw­stwo” Ma­rian Bie­lec­ki za „Hi­sto­rię – Dia­log – Li­te­ra­tu­rę” (Wy­daw­nic­two Uni­wer­sy­te­tu Wro­cław­skie­go), a w ka­te­go­rii „ini­cja­ty­wy wy­daw­ni­cze” Biu­ro Li­te­rac­kie we Wro­cła­wiu za edy­cje po­ezji ob­cej. Lau­re­atem Na­gro­dy im. An­drze­ja Siem­ka zo­stał To­masz Swo­bo­da za „Hi­sto­rie oka” (sło­wo/ob­raz te­ry­to­ria).

Pod­czas Fe­sti­wa­lu Po­lcon 2011 w Po­zna­niu lau­re­ata­mi Na­gro­dy Fan­do­mu Pol­skie­go im. Ja­nu­sza A. Zaj­dla zo­sta­li: Anna Kań­toch za opo­wia­da­nie „Du­chy w ma­szy­nach” z an­to­lo­gii „Jesz­cze nie zgi­nę­ła” (Fa­bry­ka Słów) oraz Ja­cek Du­kaj za po­wieść „Król bólu i pa­si­ko­nik” (Wy­daw­nic­two Li­te­rac­kie).

Ry­szard Mać­ko­wiak od­szedł z dru­kar­ni OZGraf, gdzie pra­co­wał od 1968 roku, a jej pre­ze­sem

był od 1993 roku.

Wrze­sień

Her­ta Mül­ler i Wie­sław My­śliw­ski zo­sta­li lau­re­ata­mi Na­gro­dy Miast Part­ner­skich To­ru­nia i Ge­tyn­gi im. Sa­mu­ela Bo­gu­mi­ła Lin­de­go.

An­drzej Sta­siuk otrzy­mał jed­ną z Na­gród Mi­ni­stra Kul­tu­ry, przy­zna­wa­nych za ca­ło­kształt dzia­łal­no­ści, wy­bit­ne osią­gnię­cia w twór­czo­ści ar­ty­stycz­nej, upo­wszech­nia­nie i ochro­nę dóbr kul­tu­ry.

Ks. R

o­man Szpa­kow­ski SDB zo­stał po­now­nie wy­bra­ny pre­ze­sem Sto­wa­rzy­sze­nia Wy­daw­ców Ka­to­lic­kich.

Paź­dzier­nik

Od­by­ła się ju­bi­le­uszo­wa edy­cja Po­znań­skich Dni Książ­ki Na­uko­wej, któ­rej głów­na or­ga­ni­za­tor­ka Iwo­na Wa­gner-Ma­ru­szew­ska, dy­rek­tor Wy­daw­nic­twa Na­uko­we­go UAM, za­koń­czy­ła w grud­niu pra­cę w tej ofi­cy­nie.

Pod­czas war­szaw­skich Tar­gów Aca­de­mia, w któ­rych uczest­ni­czy­ło 86 wy­staw­ców, na­gro­dę w kon­kur­sie na naj­lep­szą książ­kę aka­de­mic­ką i na­uko­wą Aca­de­mia przy­zna­no Wy­daw­nic­twu Na­uko­we­mu PWN za pra­cę Te­re­sy Mi­cha­łow­skiej „Li­te­ra­tu­ra pol­skie­go śre­dnio­wie­cza”.

7

tys. osób od­wie­dzi­ło pre­mie­ro­wą edy­cję Tar­gów Książ­ki w ka­to­wic­kim Spodku, w któ­rej uczest­ni­czy­ło 75 wy­staw­ców i 80 au­to­rów.

In­sty­tut Książ­ki po­in­for­mo­wał, że po­nad 3200 bi­blio­tek w ma­łych miej­sco­wo­ściach uzy­ska­ło do­stęp do sze­ro­ko­pa­smo­we­go in­ter­ne­tu, a 465 pla­có­wek zo­sta­ło zmo­der­ni­zo­wa­nych w ra­mach Pro­gra­mu Bi­blio­te­ka+.

Lau­re­atem li­te­rac­kiej na­gro­dy Nike zo­stał Ma­rian Pi­lot za po­wieść „Pió­ro­pusz” (Wy­daw­nic­two Li­te­rac­kie). Na­gro­dę czy­tel­ni­ków otrzy­mał Sła­wo­mir Mro­żek za tom pierw­szy „Dzien­ni­ka” (Wy­daw­nic­two Li­te­rac­kie).

An­drzej Fra­na­szek ode­brał w Mi­ło­sła­wiu Na­gro­dę Ko­ściel­skich, któ­rą otrzy­mał za książ­kę „Mi­łosz. Bio­gra­fia” (Znak).

Ja­nusz Gło­wac­ki zo­stał lau­re­atem Na­gro­dy Li­te­rac­kiej Mia­sta Sto­łecz­ne­go War­sza­wy w ka­te­go­rii „War­szaw­ski twór­ca”, a w in­nych ka­te­go­riach uho­no­ro­wa­no Jo­an­nę Pa­pu­ziń­ską i Ma­cie­ja Szy­mo­no­wi­cza, Ja­ro­sła­wa Mi­ko­ła­jew­skie­go oraz Eu­sta­che­go Ry­skie­go, a tak­że Mag­da­le­nę Sto­pę i Jana Bryk­czyń­skie­go.

Pre­ze­sem WSiP zo­stał Je­rzy Gar­lic­ki, po­przed­nio pre­zes pol­skie­go od­dzia­łu fir­my far­ma­ceu­tycz­nej Astra Ze­ne­ca.

Zmarł Boh­dan Osad­czuk (91 lat), ukra­iń­ski pu­bli­cy­sta i dzien­ni­karz, so­wie­to­log, ba­dacz hi­sto­rii Eu­ro­py Środ­ko­wo-Wschod­niej, na­zy­wa­ny „ata­ma­nem pol­sko-ukra­iń­skie­go po­jed­na­nia”.

Li­sto­pad

34

tys. osób od­wie­dzi­ło 15. Tar­gi Książ­ki w Kra­ko­wie, w któ­rych uczest­ni­czy­ło 536 wy­staw­ców i bli­sko 400 au­to­rów.

Od­by­ły się ju­bi­le­uszo­we XX Tar­gi Książ­ki Hi­sto­rycz­nej, któ­re od­wie­dzi­ło pra­wie 21 tys. osób, uczest­ni­czy­ło w nich 196 wy­daw­ców.

Pod­czas Nad­zwy­czaj­ne­go Wal­ne­go Zgro­ma­dze­nia PIK re­zy­gna­cję zło­żył pre­zes Piotr Mar­ci­szuk, nie przy­ję­to na­to­miast re­zy­gna­cji po­zo­sta­łych ośmiu człon­ków Rady. No­wym pre­ze­sem wy­bra­no Gra­ży­nę Szar­szew­ską, po­przed­nio zwią­za­ną z wy­daw­nic­twem Lan­gen­sche­idt Pol­ska. Przy­ję­to for­mal­nie zmia­ny w sta­tu­cie, o któ­rych zde­cy­do­wa­no pod­czas ma­jo­we­go Wal­ne­go Zgro­ma­dze­nia.

Zło­te Ber­ło Fun­da­cji Kul­tu­ry Pol­skiej otrzy­mał Wie­sław My­śliw­ski.

Han­na Świ­da-Ziem­ba, au­tor­ka książ­ki „Mło­dzież PRL. Por­tre­ty po­ko­leń w kon­tek­ście hi­sto­rii” (Wy­daw­nic­two Li­te­rac­kie) zo­sta­ła uho­no­ro­wa­na Na­gro­dą im. Jana Dłu­go­sza za naj­lep­szą książ­kę hu­ma­ni­stycz­ną

2010

roku.

Ja­nusz Gło­wac­ki zo­stał lau­re­atem na­gro­dy im. Cze­sła­wa Mi­ło­sza przy­zna­wa­nej przez am­ba­sa­dę USA w Pol­sce za wkład w po­ro­zu­mie­nie ame­ry­kań­sko-pol­skie.

Lau­re­atem Na­gro­dy Li­te­rac­kiej im. Jó­ze­fa Mac­kie­wi­cza zo­stał Woj­ciech We­ncel, któ­re­go uho­no­ro­wa­no za tom „De pro­fun­dis” (Ar­ka­na).

Zmarł Ol­gierd Bu­dre­wicz, po­dróż­nik, au­tor re­por­ta­ży z wie­lu kra­jów, ale i ksią­żek o War­sza­wie i jej miesz­kań­cach. Do­tarł do 160 państw, do nie­któ­rych jako pierw­szy pol­ski dzien­ni­karz.

W War­sza­wie w wie­ku 85 lat zmarł po­eta i tłu­macz An­drzej Man­da­lian.

Gru­dzień

W Ło­dzi od­był się I Sa­lon Cie­ka­wej Książ­ki z udzia­łem 63 wy­staw­ców.

W war­szaw­skim Klu­bie Księ­ga­rza ob­cho­dzo­no 55-le­cie Sto­wa­rzy­sze­nia Księ­ga­rzy Pol­skich i 90-le­cie To­wa­rzy­stwa Bi­blio­fi­lów Pol­skich.

Anna

Bi­kont ode­bra­ła w Bruk­se­li na­gro­dę Książ­ka Eu­ro­pej­ska za re­por­taż „My z Je­dwab­ne­go” (Pró­szyń­ski i S-ka).

Bia­ło­ru­ska pi­sar­ka Swie­tła­na Alek­si­je­wicz otrzy­ma­ła Li­te­rac­ką Na­gro­dę Eu­ro­py Środ­ko­wej An­ge­lus za po­wieść „Woj­na nie ma w so­bie nic z ko­bie­ty” (Czar­ne).

W Ki­jo­wie po raz trze­ci wrę­czo­no ufun­do­wa­ną przez In­sty­tut Pol­ski na­gro­dę li­te­rac­ką im. Jo­se­pha Con­ra­da, któ­rą otrzy­ma­ła lwow­ska pi­sar­ka Na­tal­ka Snia­dan­ko.

Na­gro­dę Pol­skie­go PEN Clu­bu za wy­bit­ne do­ko­na­nia trans­la­tor­skie otrzy­mał Mar­tin Pol­lack – za prze­kład na ję­zyk nie­miec­ki współ­cze­snej pro­zy pol­skiej.

W kon­kur­sie „Pió­ro Fre­dry” to­wa­rzy­szą­ce­mu dwu­dzie­stej edy­cji Wro­cław­skich Pro­mo­cji Do­brych Ksią­żek na­gro­dę głów­ną otrzy­ma­ło wy­daw­nic­two sło­wo/ob­raz te­ry­to­ria „Po­piół i dia­ment An­drze­ja Waj­dy” Krzysz­to­fa Kor­nac­kie­go.

W kon­kur­sie Książ­ka Roku 2011 or­ga­ni­zo­wa­nym przez Pol­ską Sek­cję IBBY na­gro­dy otrzy­ma­ły: Jo­an­na Kla­ra Te­ske za „Pies w Kra­inie Wę­dru­ją­cej Nocy” (Mi­mo­cho­dem) i Zo­fia Besz­czyń­ska za „Jaj­ko księ­ży­ca” (Aka­pit Press), Iwo­na Chmie­lew­ska za ilu­stra­cje i tekst „Pa­mięt­ni­ka Blum­ki” w opra­co­wa­niu gra­ficz­nym Do­ro­ty No­wac­kiej (Me­dia Ro­dzi­na) oraz Aga­ta Du­dek za ilu­stra­cje do książ­ki „Wę­dru­jąc po nie­bie z Ja­nem He­we­liu­szem” Anny Czer­wiń­skiej-Ry­del we­dług pro­jek­tu Mał­go­rza­ty Frąc­kie­wicz/Po­waż­ne Stu­dio (Mu­cho­mor). Na­gro­dę za upo­wszech­nia­nie czy­tel­nic­twa przy­zna­no Ewie Świer­żew­skiej, re­dak­tor na­czel­nej por­ta­lu Ql­tur­ka.pl. Wrę­czo­no też na­gro­dy za ca­ło­kształt twór­czo­ści – Me­da­le Pol­skiej Sek­cji IBBY – An­nie Oni­chi­mow­skiej i Sta­sy­so­wi Eidri­ge­vi­ciu­so­wi.

Dom

Wy­daw­ni­czy Re­bis po raz dwu­na­sty otrzy­mał cer­ty­fi­kat „Przed­się­bior­stwo Fair Play”, zaś wy­róż­nie­niem „Am­ba­sa­dor Fair Play w Biz­ne­sie” uho­no­ro­wa­no pre­ze­sa ofi­cy­ny To­ma­sza Szpon­de­ra.

Księ­gar­ska fir­ma Książ­ni­ca Pol­ska z Olsz­ty­na otrzy­ma­ła ty­tuł Ge­par­da Biz­ne­su, wy­róż­nie­nie w kon­kur­sie Ma­ga­zy­nu Przed­się­bior­ców „Eu­ro­pej­ska Fir­ma”.

Elż­bie­ta Ste­fań­czyk, do­tych­cza­so­wa za­stęp­czy­ni dy­rek­to­ra Bi­blio­te­ki Na­ro­do­wej zo­sta­ła peł­no­moc­ni­kiem dy­rek­to­ra ds. współ­pra­cy z bi­blio­te­ka­mi pu­blicz­ny­mi. Za­stęp­cą dy­rek­to­ra ds. roz­wo­ju mia­no­wa­no Mi­ko­ła­ja Ba­li­szew­skie­go, a Ka­ta­rzy­na Śla­ska ob­ję­ła sta­no­wi­sko za­stęp­cy dy­rek­to­ra ds. cy­fro­wych.

W Bruk­se­li w wie­ku 89 lat zmarł Le­opold Unger, dzien­ni­karz, pu­bli­cy­sta bel­gij­skie­go „Le Soir”, pa­ry­skiej „Kul­tu­ry” (pod pseu­do­ni­mem Bruk­sel­czyk), a tak­że „Ga­ze­ty Wy­bor­czej”.

W wie­ku 89 lat zmarł Zbi­gniew Sa­fian, pi­sarz i sce­na­rzy­sta, któ­ry wspól­nie z An­drze­jem Szy­pul­skim jako An­drzej Zbych, byli twór­ca­mi „Staw­ki więk­szej niż ży­cie”.

Opra­co­wał Piotr Do­bro­łęc­ki

Część pierw­sza WY­DAW­NIC­TWA

Roz­dział pierw­szy Głów­ne tren­dy na ryn­ku wy­daw­ni­czym

Rok 2011 był naj­gor­szy dla pol­skie­go ryn­ku książ­ki od wie­lu lat. Przy­cho­dy wy­daw­ców osią­gnę­ły 2,71 mld zł, no­tu­jąc bli­sko 8 proc. spad­ku w sto­sun­ku do 2010 roku.

Głów­ną przy­czy­ną spad­ku war­to­ści ryn­ku była sys­te­mo­wa zmia­na wy­so­ko­ści po­dat­ku VAT na książ­ki dru­ko­wa­ne i ad­mi­ni­stra­cyj­no-or­ga­ni­za­cyj­ne za­mie­sza­nie, któ­re to­wa­rzy­szy­ło temu wy­da­rze­niu. Nie­pre­cy­zyj­ne za­pi­sy re­gu­lu­ją­ce za­sa­dy obo­wią­zy­wa­nia okre­su przej­ścio­we­go (od po­cząt­ku stycz­nia do koń­ca kwiet­nia), kie­dy książ­ki wy­dru­ko­wa­ne do koń­ca grud­nia 2010 roku mo­gły być sprze­da­wa­ne z ze­ro­wym VAT, a pre­mie­ro­wa pro­duk­cja wy­daw­ni­cza zo­sta­ła ob­ło­żo­na już no­wym, zwięk­szo­nym po­dat­kiem, za­owo­co­wa­ły kil­ku­ty­go­dnio­wym pa­ra­li­żem ryn­ku dys­try­bu­cji książ­ki. Jed­nym z naj­bar­dziej za­uwa­żal­nych efek­tów tych wy­da­rzeń było znacz­ne – do­cho­dzą­ce do 30 proc. – ogra­ni­cze­nie licz­by no­wych ty­tu­łów wpro­wa­dza­nych do obie­gu han­dlo­we­go.

Za­mie­sza­nie zwią­za­ne z wpro­wa­dze­niem okre­su przej­ścio­we­go, a na­stęp­nie 5 proc. VAT, spo­wo­do­wa­ło wzrost na­pię­cia mię­dzy wy­daw­ca­mi a dys­try­bu­to­ra­mi i du­ży­mi od­bior­ca­mi de­ta­licz­ny­mi.

Kul­mi­na­cja kon­flik­tu na­stą­pi­ła wio­sną, kie­dy więk­szość firm hur­to­wych i dys­try­bu­cyj­nych za­pro­po­no­wa­ła swo­im do­staw­com zmia­nę wa­run­ków współ­pra­cy. Pro­po­no­wa­ne wy­daw­com nowe umo­wy za­wie­ra­ły m.in. za­pi­sy do­ty­czą­ce zwięk­sze­nia wy­so­ko­ści udzie­la­nych ra­ba­tów, wy­dłu­że­nia ter­mi­nów płat­no­ści (stan­dar­do­wo ze 120 do 150 dni) czy prze­nie­sie­nia na pro­du­cen­tów ksią­żek czę­ści kosz­tów, np. zwią­za­nych z trans­por­tem ksią­żek i in­ny­mi usłu­ga­mi lo­gi­stycz­ny­mi.

Wy­nik obo­wią­zy­wa­nia okre­su przej­ścio­we­go to tak­że zna­czą­ce spad­ki przy­cho­dów ze sprze­da­ży więk­szo­ści dzia­ła­ją­cych na ryn­ku pod­mio­tów. Słab­sze niż rok wcze­śniej wy­ni­ki de­kla­ro­wa­ły wy­daw­nic­twa, naj­więk­sze fir­my dys­try­bu­cyj­ne, jak i de­ta­li­ści, z Em­pi­kiem na cze­le.

Ko­lej­nym pro­ble­mem ryn­ku w pierw­szej po­ło­wie 2011 roku było wi­docz­ne zmniej­sze­nie za­in­te­re­so­wa­nia książ­ką od­bior­ców osta­tecz­nych – w tym okre­sie klien­tów w tra­dy­cyj­nych księ­gar­niach in­dy­wi­du­al­nych i pla­ców­kach du­żych sie­ci było po pro­stu znacz­nie mniej niż za­zwy­czaj, za to czę­ściej od­wie­dza­li punk­ty z ta­nią książ­ką, ko­rzy­sta­jąc z nad­mier­nie licz­nych wy­prze­da­ży.

Pod­wyż­ka VAT-u wy­mu­si­ła tak­że na ca­łym ryn­ku za­sad­ni­czą zmia­nę w po­li­ty­ce han­dlo­wej, li­kwi­du­jąc nie­mal wszech­obec­ną do­tąd kon­sy­gna­cję, czy­li sprze­daż na za­sa­dach ko­mi­su, co w re­zul­ta­cie ozna­cza­ło współ­pra­cę opar­tą na sprze­da­ży na fak­tu­rę. To z ko­lei uwi­docz­ni­ło ko­lej­ne zja­wi­sko, któ­re mia­ło za­sad­ni­czy wpływ na sy­tu­ację w bran­ży wy­daw­ni­czej w kil­ku­na­stu ko­lej­nych mie­sią­cach – ol­brzy­mią nad­pro­duk­cję z po­przed­nich lat, zde­cy­do­wa­ny prze­rost ofer­ty w sto­sun­ku do moż­li­wo­ści na­byw­czych ryn­ku. Wspo­mnia­ne ma­so­we wy­prze­da­że tyl­ko przy­pie­czę­to­wa­ły bez­na­dziej­ny ob­raz bran­ży książ­ko­wej, a wy­prze­da­wa­li nie­mal wszy­scy, nie wy­łą­cza­jąc naj­więk­szych sie­ci księ­gar­skich.

Mimo nie­znacz­ne­go wzro­stu, o 2 proc., licz­by wy­da­nych ty­tu­łów – opu­bli­ko­wa­no 24920 po­zy­cji, w tym 12180 pierw­szych edy­cji, po­twier­dza się teza o na­sy­ce­niu ryn­ku. Licz­ba wpro­wa­dzo­nych do sprze­da­ży no­wo­ści była bo­wiem niż­sza o 9 proc. niż w 2010 roku. Przy­rost ty­tu­łów to głów­nie efekt dru­ku na żą­da­nie, moż­li­wo­ści wpro­wa­dza­nia ni­skich na­kła­dów, czę­sto ksią­żek, któ­re nie mają w ogó­le ryn­ko­we­go zna­cze­nia, pu­bli­ka­cji re­gio­nal­nych czy wy­da­wa­nych sump­tem au­to­ra de­biu­tów.

Per­tur­ba­cje w ob­sza­rze dys­try­bu­cji spo­wo­do­wa­ły znacz­ny spa­dek łącz­ne­go na­kła­du – o 12 proc. Wy­dru­ko­wa­no 122,4 mln ksią­żek. Sprze­da­no o 14,6 proc. mniej – 119,3 mln egz.

Przez więk­szą cześć 2011 roku cała bran­ża mia­ła znacz­ne trud­no­ści z wy­ha­mo­wa­niem spad­ków przy­cho­dów ze sprze­da­ży. I choć od maja w dys­try­bu­cji po­ja­wia­ło się co­raz wię­cej no­wych ty­tu­łów, to wy­daw­cy sta­nę­li przed ko­lej­nym wy­zwa­niem, czy­li ol­brzy­mią i dłu­go­trwa­łą falą zwro­tów, za­rów­no „pa­pie­ro­wych”, jak i fi­zycz­nych. Dla­te­go naj­po­pu­lar­niej­szym spo­so­bem na po­zy­ska­nie go­tów­ki z ryn­ku sta­ły się wy­prze­da­że. Trend ten ma­so­wo ogar­nął naj­więk­sze sie­ci de­ta­licz­ne z Em­pi­kiem na cze­le, nie omi­ja­jąc też in­nych sil­nych pod­mio­tów z tego sek­to­ra, któ­re sto­sun­ko­wo do­brze znio­sły trud­ny czas okre­su przej­ścio­we­go, jak olsz­tyń­ska Książ­ni­ca Pol­ska. W okre­sie let­nim książ­ko­we wy­prze­da­że za­go­ści­ły rów­nież w sie­ci dys­kon­to­wej Bie­dron­ka, dys­po­nu­ją­cej wów­czas licz­bą po­nad 1600 skle­pów w ca­łym kra­ju. Wspo­mnia­ny już Em­pik jesz­cze na po­cząt­ku 2011 roku na sto­łecz­nych Ka­ba­tach uru­cho­mił pierw­szy sa­lon outle­to­wy, a w ko­lej­nych mie­sią­cach fir­ma pod­ję­ła de­cy­zję o roz­wo­ju tego mo­de­lu po­przez stwo­rze­nie spe­cjal­nych stref wy­prze­da­żo­wych w wy­bra­nych sa­lo­nach, m.in. we fla­go­wym Em­pi­ku Ju­nior w War­sza­wie, ale tak­że w sa­lo­nie przy Ryn­ku Głów­nym w Kra­ko­wie i przy ul. Ra­taj­cza­ka w Po­zna­niu. Po­li­ty­kę wy­prze­da­ży przez cały 2011 rok pro­wa­dzi­ła dru­ga pod wzglę­dem wiel­ko­ści sieć księ­gar­ska w Pol­sce – Ma­tras.

W dal­szej czę­ści 2011 roku wy­daw­com przy­szło tak­że zmie­rzyć się z ko­lej­nym pro­ble­mem po­dat­ko­wym, po­śred­nio zwią­za­nym z pod­wyż­ką VAT. Trud­ny do re­ali­za­cji, zwłasz­cza dla słab­szych eko­no­micz­nie pod­mio­tów wy­daw­ni­czych, oka­zał się obo­wią­zek wy­sta­wie­nia fak­tu­ry po 120 dniach od do­sta­wy lub za­żą­da­nia zwro­tu to­wa­ru prze­ka­za­ne­go do dys­try­bu­cji. Dla wy­daw­ców, przy­zwy­cza­jo­nych, ale tak­że nie­co roz­le­ni­wio­nych przez za­sa­dy obo­wią­zu­ją­ce przy sprze­da­ży kon­sy­gna­cyj­nej, ozna­cza­ło to ko­niecz­ność cał­ko­wi­tej zmia­ny w za­kre­sie po­li­ty­ki han­dlo­wej, ale tak­że pla­no­wa­nia ofer­ty i pro­duk­cji.

W po­przed­niej edy­cji „Ryn­ku książ­ki w Pol­sce” pi­sa­li­śmy o dra­ma­tycz­nym spad­ku śred­nie­go na­kła­du książ­ki dru­ko­wa­nej w 2010 roku, któ­ry wy­niósł 5710 egz. (spa­dek o 11 proc. w sto­sun­ku do 2009 roku). W 2011 roku wskaź­nik ten za­no­to­wał ko­lej­ny spa­dek, tym ra­zem o 5 proc., do po­zio­mu 5410 egz., a na­le­ży pa­mię­tać, że śred­ni na­kład obej­mu­je rów­nież pod­ręcz­ni­ki czy ma­so­we wy­da­nia kie­ro­wa­ne do kio­sków.

O nie­ty­po­wym cha­rak­te­rze 2011 roku na ryn­ku książ­ki świad­czy też fakt, że zna­czą­cy spa­dek jego war­to­ści od­no­to­wa­no mimo wzro­stu – i to nie­ma­łe­go, bo o po­nad 10 proc. – śred­niej ceny książ­ki – z 34,30 do 37,80 zł. Do­daj­my przy tym, że wzrost cen no­wo­ści był znacz­nie więk­szy i prze­kro­czył kil­ka­na­ście pro­cent.

Fun­da­men­tal­nym pro­ble­mem dla więk­szo­ści pod­mio­tów z bran­ży wy­daw­ni­czej po­zo­sta­je re­al­ny czas prze­pły­wu pie­nią­dza za sprze­da­ne książ­ki – przede wszyst­kim sta­łych opóź­nień w płat­no­ściach na ko­lej­nych eta­pach dys­try­bu­cyj­ne­go łań­cu­cha. Jest to też głów­na przy­czy­na po­wta­rza­ją­cych się re­gu­lar­nie na­pięć na li­nii wy­daw­cy-dys­try­bu­to­rzy.

Zgod­nie z prze­wi­dy­wa­nia­mi ryn­ko­wi nie uda­ło się nad­ro­bić strat spo­wo­do­wa­nych za­mie­sza­niem zwią­za­nym z prze­cho­dze­niem na 5 proc. po­dat­ku VAT. Jed­nak, po­dob­nie jak na ca­łym świe­cie, tak­że w Pol­sce bran­ża wy­daw­ni­cza kur­czy się z po­wo­du od­pły­wu klien­tów, któ­re­go przy­czyn na­le­ży upa­try­wać przede wszyst­kim w zmia­nach cy­wi­li­za­cyj­nych i dy­na­micz­ne­go roz­wo­ju elek­tro­nicz­nych form dys­try­bu­cji i trans­mi­sji tre­ści, jak: Fa­ce­bo­ok, YouTu­be czy apli­ka­cje na urzą­dze­nia mo­bil­ne.

Wy­zwań przed ja­ki­mi stoi dziś ry­nek książ­ki nie bra­ku­je. Dla wie­lu wy­daw­ców 2011 rok był więc okre­sem, kie­dy w wy­raź­ny spo­sób roz­po­czę­li pro­ces roz­sze­rza­nia wła­snej stra­te­gii biz­ne­so­wej i bu­do­wy cy­fro­wej ofer­ty oraz sys­te­mów sprze­da­ży ksią­żek elek­tro­nicz­nych. Mimo że ob­ro­ty ze sprze­da­ży pli­ków na­wet naj­bar­dziej ak­tyw­nych w tym za­kre­sie firm nie prze­kra­cza­ją jesz­cze 1-2 proc. przy­cho­dów, to po kil­ku la­tach na­zna­czo­nych dużą nie­uf­no­ścią w sto­sun­ku do in­we­sty­cji w tę część dzia­łal­no­ści, wy­raź­nie wi­dać, że wy­daw­cy uzna­li ta­kie dzia­ła­nia za ko­niecz­ne i, co jesz­cze waż­niej­sze, re­al­nie per­spek­ty­wicz­ne.

Jed­no­cze­śnie waż­nym te­ma­tem we­wnątrz bran­żo­wej de­ba­ty po­zo­sta­je kwe­stia pi­rac­twa in­ter­ne­to­we­go, dzia­łal­ność ser­wi­sów ta­kich jak Cho­mi­kuj.pl i spo­so­bów wal­ki z tym pro­ce­de­rem.

Trud­ny dla bran­ży 2011 rok za­owo­co­wał m.in. wy­raź­ny­mi spad­ka­mi przy­cho­dów, któ­re nie omi­nę­ły rów­nież czo­ło­wych na ryn­ku gra­czy, czy pod­mio­tów dy­na­micz­nie roz­wi­ja­ją­cych się w la­tach po­przed­nich.

Wśród wy­daw­ców naj­więk­sze wzro­sty od­no­to­wa­li w tym okre­sie: jed­na z naj­szyb­ciej roz­wi­ja­ją­cych się ofi­cyn z seg­men­tu książ­ki ka­to­lic­kiej Dom Wy­daw­ni­czy Ra­fa­el (38 proc.), re­ali­zu­ją­ca plan roz­bu­do­wy tra­dy­cyj­nej ofer­ty dzie­cię­cej o pu­bli­ka­cje dla mło­dzie­ży i po­pu­lar­ną li­te­ra­tu­rę dla do­ro­słych Na­sza Księ­gar­nia (23 proc.), sku­tecz­nie wy­ko­rzy­stu­ją­ce modę na li­te­ra­tu­rę po­dróż­ni­czą i książ­ki sy­gno­wa­ne zna­ny­mi na­zwi­ska­mi G+J RBA (21 proc.), kon­se­kwent­nie zwięk­sza­ją­ce swo­ją ofer­tę i sprze­daż wy­daw­nic­two Ole­sie­juk (12 proc.). Du­żym, choć z uwa­gi na ogól­ną ska­lę przed­się­wzię­cia już nie tak im­po­nu­ją­cym w po­rów­na­niu z in­ny­mi fir­ma­mi wzro­stem przy­cho­dów, le­gi­ty­mu­je się też do­mi­ni­kań­skie wy­daw­nic­two W Dro­dze (33 proc.).

Do słab­szych – je­że­li cho­dzi o sprze­daż pu­bli­ka­cji – 2011 rok za­li­czy­ły: od kil­ku lat od­czu­wa­ją­cy re­gres sprze­da­ży wy­sył­ko­wej Re­ader’s Di­gest (–23 proc.), słab­sze eko­no­micz­nie, a przez to sła­biej od swo­jej kon­ku­ren­cji, z seg­men­tu pu­bli­ka­cji fa­cho­wych roz­wi­ja­ją­ce ofer­tę elek­tro­nicz­ną ODDK (–21 proc.), po­dob­nie w tym sa­mym seg­men­cie Ver­lag Da­shöfer (–25 proc.) czy bo­ry­ka­ją­ca się z wy­raź­nym schył­kiem za­po­trze­bo­wa­nia na pu­bli­ka­cje re­fe­ren­cyj­ne i kry­zy­sem do­tych­cza­so­wej kon­cep­cji biz­ne­so­wej Gru­pa PWN (–15 proc., w tym Wy­daw­nic­two Na­uko­we PWN spa­dek o 20 proc, a Wy­daw­nic­two Szkol­ne PWN aż o 22 proc.).

Przede wszyst­kim z uwa­gi na nad­zwy­czaj­ne przy­cho­dy w 2010 roku zwią­za­ne z prze­ce­ną i wy­prze­da­żą za­pa­sów ksią­żek pod jego ko­niec oraz z uwa­gi na zmia­nę staw­ki VAT i kry­zys w seg­men­cie ksią­żek be­le­try­stycz­nych znacz­ne spad­ki przy­cho­dów za­no­to­wa­li wy­daw­cy be­le­try­sty­ki jak: Muza (–20 proc.) czy Re­bis (–18 proc.). Z ko­lei przy­pa­dek firm So­nia Dra­ga (–27 proc.) czy Al­ba­tros (–16 proc.) to rów­nież efekt bra­ku w ofer­cie be­st­sel­le­ra na mia­rę „Za­gi­nio­ne­go sym­bo­lu” Dana Brow­na, któ­ry jako wy­da­ny w ko­edy­cji rok wcze­śniej za­no­to­wał łącz­ną sprze­daż prze­kra­cza­ją­cą 300 tys. egz.

Li­sty be­st­sel­le­rów w 2011 roku

Na prze­strze­ni po­nad dwóch de­kad wol­ne­go, ko­mer­cyj­ne­go ryn­ku książ­ki w Pol­sce nie uda­ło się zbu­do­wać ab­so­lut­nie wia­ry­god­ne­go źró­dła da­nych na te­mat sprze­da­ży ksią­żek, a co za tym idzie tak­że wzor­co­we­go ze­sta­wie­nia książ­ko­wych be­st­sel­le­rów.

Przez wie­le lat naj­więk­szą re­no­mą w bran­ży oraz wśród czy­tel­ni­ków cie­szy­ła się li­sta be­st­sel­le­rów opra­co­wy­wa­na przez An­drze­ja Ros­to­ckie­go na ła­mach „No­te­su Wy­daw­ni­cze­go” oraz dzien­ni­ka „Rzecz­po­spo­li­ta”. Te mie­sięcz­ne i rocz­ne ze­sta­wie­nia naj­le­piej sprze­da­ją­cych się ty­tu­łów mu­sia­ły jed­nak opie­rać się na da­nych de­kla­ro­wa­nych przez wy­daw­ców, bez moż­li­wo­ści we­ry­fi­ka­cji w ra­por­tach sprze­da­ży nie tyl­ko sa­mych wy­daw­ców, ale przede wszyst­kim bez moż­li­wo­ści kon­fron­ta­cji ze sprze­da­żą ge­ne­ro­wa­ną w punk­tach de­ta­licz­nych.

Jed­nak ostat­ni rocz­ny ran­king be­st­sel­le­rów An­drze­ja Ros­to­ckie­go uka­zał się w 2009 roku. Au­tor, po roz­sta­niu z dzien­ni­kiem, nie przy­go­to­wał już ze­sta­wie­nia za ko­lej­nych 12 mie­się­cy, w czym na ła­mach tego sa­me­go pe­rio­dy­ku i w opar­ciu o po­dob­ną me­to­do­lo­gię za­stą­pił go Pa­weł Wasz­czyk. Nie­ste­ty, w 2012 roku „Rzecz­po­spo­li­ta” sku­pio­na na we­wnętrz­nych pro­ble­mach, a przede wszyst­kim gwał­tow­nych pro­ce­sach zwią­za­nych ze zmia­na­mi wła­sno­ścio­wy­mi, nie opu­bli­ko­wa­ła już żad­ne­go ma­te­ria­łu za­wie­ra­ją­ce­go tego typu ze­sta­wie­nie. W ten spo­sób z ryn­ku znik­nę­ło ostat­nie miej­sce, w któ­rym oprócz li­sty naj­le­piej sprze­da­ją­cych się ty­tu­łów po­wo­ły­wa­no się na kon­kret­ne licz­by. Na­le­ży też pod­kre­ślić, że wy­daw­cy co­raz mniej chęt­nie de­cy­du­ją się na pu­bli­ka­cję in­for­ma­cji na te­mat wy­so­ko­ści sprze­da­wa­nych na­kła­dów swo­ich hi­to­wych po­zy­cji, tłu­ma­cząc ta­kie po­dej­ście oba­wą przed co­raz sil­niej­szą i bar­dziej kon­fron­ta­cyj­ną niż jesz­cze kil­ka lat wcze­śniej kon­ku­ren­cją.

Na ro­dzi­mym ryn­ku książ­ki funk­cjo­nu­je wie­le „list be­st­sel­le­rów”, „to­pek sprze­da­ży”, „ran­kin­gów naj­le­piej sprze­da­ją­cych się ksią­żek”. Przo­du­ją zbior­cze ze­sta­wie­nia pre­zen­tu­ją­ce naj­po­pu­lar­niej­sze ty­tu­ły w po­szcze­gól­nych sie­ciach księ­gar­skich, nie­za­leż­nych księ­gar­niach sta­cjo­nar­nych czy księ­gar­niach in­ter­ne­to­wych. Mniej lub bar­dziej wia­ry­god­ne „top­ki” są waż­nym na­rzę­dziem mar­ke­tin­go­wym, kreu­ją­cym po­pyt i sprze­daż, nie­ja­ko pod­su­wa­jąc klien­tom to, co inni od­bior­cy uwa­ża­ją za naj­cie­kaw­sze na ryn­ku w da­nym okre­sie.

Peł­ne­go ob­ra­zu ryn­ku nie gwa­ran­tu­je li­sta księ­gar­skich hi­tów „Ma­ga­zy­nu Li­te­rac­kie­go KSIĄŻ­KI”, po­nie­waż opie­ra się wy­łącz­nie na de­kla­ra­cjach firm de­ta­licz­nych: sie­ci Em­pik i Ma­tras oraz re­gio­nal­nych Do­mach Książ­ki. Ze­sta­wie­nie to po­wsta­je dzię­ki kom­pi­la­cji wy­ni­ków sprze­da­ży w 300 księ­gar­niach w kra­ju. Pod uwa­gę bra­ne są wy­ni­ki sprze­da­ży z 30 dni, zaś o ko­lej­no­ści na li­ście de­cy­du­ją punk­ty przy­zna­wa­ne za miej­sca 1-5 w po­szcze­gól­nych pla­ców­kach księ­gar­skich.

Po­ni­żej pre­zen­tu­je­my ran­king „Ma­ga­zy­nu Li­te­rac­kie­go KSIĄŻ­KI” au­tor­stwa Ka­mi­li Bau­man i Krzysz­to­fa Ma­sło­nia za 2011 rok (licz­ba w na­wia­sie ozna­cza zdo­by­te przez daną pu­bli­ka­cję punk­ty)1:

Be­ata Paw­li­kow­ska: „Blon­dyn­ka na ję­zy­kach. An­giel­ski, bry­tyj­ski”,

G+J

(150)

Geo­r­ge R.R. Mar­tin: „Gra o tron”, Zysk i S-ka

(148)

Agnies

z­ka Osiec­ka, Je­re­mi Przy­bo­ra: „Li­sty na wy­czer­pa­nym pa­pie­rze”, Ago­ra (125)

Ca­mil­la Läck­berg: „Sy­ren­ka”, Czar­na

Owca (112)

Ma­riusz Szczy­gieł: „Zrób so­bie raj”, Czar­ne

(100)

Geo­r­ge R.R. Mar­tin: „Na­wał­ni­ca mie­czy. Tom I - Stal i śnieg”, Zysk i S-ka

(95)

P.C. Cast, Kr

i­stin Cast: „Ku­szo­na”, Książ­ni­ca (93)

Har­lan Co­ben: „Na go­rą­cym uczyn­ku”, Al­ba­tros

(92)

Geo­r­ge R.R. Mar­tin: „Pieśń lodu i ognia. Star­cie kró­lów” Zysk i S-ka

(91)

Woj­ciech Mann: „Rock­Man, czy­li jak nie zo­sta­łem sak­so­fo­ni­stą”,

SIW

Znak (88)

Ca­mil­la Läck­berg: „Nie­miec­ki bę­kart”, Czar­na

Owca (79)

Jo­an­na Chmie­lew­ska:

„Gwałt”, Klin (79)

Ja­nusz Gło­wac­ki: „Good ni­ght, Dże­rzi”, Świat Książ­ki

(79)

Mał­go­rza­ta Ka­li­ciń­ska: „Zwy­czaj­ny fa­cet”,

Zysk

i S-ka (74)

Jan

To­masz Gross, Ire­na Gru­dziń­ska Gross. „Zło­te żni­wa”, SIW Znak (73)

Geo­r­ge R.R. Mar­tin: „Na­wał­ni­ca mie­czy. Tom II – Krew i zło­to”, Zysk i S-ka

(72)

Szy­mon Ho­łow­nia: „Bóg. Ży­cie i twór­czość”,

SIW

Znak (72)

Woj­ciech Cej­row­ski: „Po­dróż­nik WC”, Ber­nar­di­num

(72)

Pau­lo Co­el­ho: „Wal­ki­rie”, Drze­wo Ba­bel

(71)

Mał­go­rza­ta Gu­tow­ska-Adam­czyk: „Cu­kier­nia pod Amo­rem. Hry­cio­wie”, Na­sza Księ­gar­nia

(71)

P.C. Cast, Kr

i­stin Cast: „Osa­czo­na”, Książ­ni­ca (67)

Nor­man Da­vies: „Za­gi­nio­ne kró­le­stwa”,

SIW

Znak (66)

Ma­rek Kra­jew­ski: „Licz­by Cha­ro­na”,

SIW

Znak (60)

Eric-E

m­ma­nu­el Schmitt: „Tru­ci­ciel­ka”, SIW Znak (60)

Car­los Ruiz Za­fón: „Pa­łac Pół­no­cy”,

Muza

(59)

An­drzej Pi­li­piuk: „Oko je­le­nia”, Fa­bry­ka

Słów (57)

Ja­nusz L. Wi­śniew­ski: „Łóż­ko”, Świat Książ­ki

(56)

Ni­cho­las Sparks: „Bez­piecz­na przy­stań”, Al­ba­tros

(54)

Ra­fał Ko­sik: „Fe­lix, Net i Nika oraz Bunt Ma­szyn”, Po­wer­graph

(51)

Nie było w 2011 roku ty­tu­łów, któ­re wy­raź­nie do­mi­no­wa­ły­by nad kon­ku­ren­cją. Po­szcze­gól­ne książ­ki rów­nie szyb­ko mel­do­wa­ły się w ran­kin­gu, co z nie­go spa­da­ły. Bar­dzo, ale to bar­dzo źle dzie­je się z li­te­ra­tu­rą pol­ską. Jest to w du­żej mie­rze wy­nik szko­dli­wych dzia­łań śro­do­wi­ska mie­nią­ce­go się kry­ty­ką li­te­rac­ką, któ­re w la­tach 90. wy­ma­chu­jąc sztan­da­rem post­mo­der­ni­zmu sku­tecz­nie za­beł­ta­ło w gło­wach i pi­sa­rzom, i czy­tel­ni­kom. W efek­cie czło­wiek pa­ra­ją­cy się pió­rem nie boi się na­pi­sać książ­ki urą­ga­ją­cej zdro­we­mu roz­sąd­ko­wi i ele­men­tar­nym za­sa­dom przy­zwo­ito­ści, ale książ­ki uzna­nej za no­wo­cze­sną. A ge­ne­ral­nie czy­ta­my co­raz mniej, od li­te­ra­tu­ry w za­sa­dzie ni­cze­go poza roz­ryw­ką nie ocze­ku­jąc. Stąd bio­rą się suk­ce­sy fan­ta­sy, sta­no­wią­cej od­trut­kę na książ­ki ułom­ne, ka­le­kie i po­ro­nio­ne. Lep­sza li­te­ra­tu­ra o czym­kol­wiek niż li­te­ra­tu­ra o ni­czym – pi­sał w pod­su­mo­wa­niu li­sty be­st­sel­le­rów 2011 roku Krzysz­tof Ma­słoń2. Na prze­strze­ni ca­łe­go roku naj­wię­cej ty­tu­łów na li­ście umie­ścił Znak – 20. Pierw­szą piąt­kę uzu­peł­nia­ją: Pró­szyń­ski Me­dia – 15, Zysk i S-ka – 12, Al­ba­tros – 11 i Czar­na Owca – 9 ty­tu­łów.

W mar­cu 2011 roku na ła­mach „Ga­ze­ty Wy­bor­czej” za­de­biu­to­wa­ło ko­lej­ne ze­sta­wie­nie be­st­sel­le­rów. Po­wsta­je ono w opar­ciu o wy­ni­ki co­mie­sięcz­ne­go ba­da­nia ryn­ku książ­ki GfK Po­lo­nia Re­ta­il and Tech­no­lo­gy, ba­zu­ją­ce­go na rze­czy­wi­stej sprze­da­ży w naj­więk­szych sie­ciach księ­gar­skich, księ­gar­niach, skle­pach in­ter­ne­to­wych i sie­ciach han­dlo­wych na te­re­nie ca­łej Pol­ski. Dane, któ­re po­słu­ży­ły do opra­co­wa­nia ze­sta­wie­nia za 2011 rok po­cho­dzi­ły z 910 punk­tów de­ta­licz­nych na ko­niec roku.

O po­zy­cji w ran­kin­gu de­cy­du­je łącz­na licz­ba sprze­da­nych eg­zem­pla­rzy da­ne­go ty­tu­łu, nie­za­leż­nie od for­my jego wy­da­nia (opra­wa mięk­ka, twar­da, wer­sja fil­mo­wa itp.). Z ran­kin­gu wy­łą­czo­ne są po­zy­cje sprze­da­wa­ne w ra­mach ak­cji pro­mo­cyj­nych (z du­żym upu­stem w sto­sun­ku do ceny ryn­ko­wej). Ran­king li­te­ra­tu­ry pięk­nej obej­mu­je za­rów­no sze­ro­ko ro­zu­mia­ną be­le­try­sty­kę (w tym li­te­ra­tu­rę sen­sa­cyj­ną, ko­bie­cą i fan­ta­sty­kę), jak i po­ezję oraz dra­mat. Z ran­kin­gu li­te­ra­tu­ry dzie­cię­cej i mło­dzie­żo­wej wy­łą­czo­ne są książ­ki ak­ty­wi­zu­ją­ce i edu­ka­cyj­ne. Z ran­kin­gu li­te­ra­tu­ry fak­tu wy­łą­czo­ne są po­rad­ni­ki, wy­daw­nic­twa re­fe­ren­cyj­ne, pro­fe­sjo­nal­ne i na­uko­we. Li­sta pod­su­mo­wu­ją­ca rok pre­zen­tu­je się w na­stę­pu­ją­cy spo­sób3:

Ka­te­go­ria „li­te­ra­tu­ra pięk­na”

„Cmen­tarz w Pra­dze”, Umber­to

Eco (Noir sur Blanc)

„Gra o tron”, Geo­r­ge R.R. Mar­tin (Zysk i S-ka)

„Męż­czyź­ni, któ­rzy nie­na­wi­dzą ko­biet”, Stieg Lars­son (Czar­na

Owca)

„Dziew­czy­na, któ­ra igra­ła z ogniem”, Stieg Lars­son (Czar­na Owca)

„Za­mek z pia­sku, któ­ry ru­nął”, Stieg Lars­son (Czar­na

Owca)

„Alef”, Pau­lo Co­el­ho (Drze­wo Ba­bel)

„Tru­ci­ciel­ka”, Eric-Em­ma­nu­el

Schmitt (SIW Znak)

„Nie­miec­ki bę­kart”, Ca­mil­la Läck­berg (Czar­na

Owca)

„Cu­kier­nia Pod Amo­rem. Hry­cio­wie”, Mał­go­rza­ta Gu­tow­ska-Adam­czyk (Na­sza Księ­gar­nia)

„Sy­ren­ka”, Ca­mil­la Läck­berg (Czar­na

Owca)

„Sie­dem lat póź­niej”, Emi­ly Gif­fin (Wy­daw­nic­two Otwar­te)

„Star­cie kró­lów”, Geo­r­ge R.R. Mar­tin (Zysk i S-ka)

„La­tar­nik”, Ca­mil­la Läck­berg (Czar­na

Owca)

„Licz­by Cha­ro­na”, Ma­rek Kra­jew­ski

(SIW Znak)

„Kli­ni­ka śmier­ci”, Har­lan Co­ben (Al­ba­tros A. Ku­ry­ło­wicz)

Ka­te­go­ria „li­te­ra­tu­ra fak­tu”

„Ma­rze­nia i ta­jem­ni­ce”, Da­nu­ta Wa­łę­sa (Wy­daw­nic­two Li­te­rac­kie)

„Każ­dy szczyt ma swój Czu­ba­szek”, Ar­tur An­drus i Ma­ria Czu­ba­szek (Pró­szyń­ski i S-ka)

„Bóg,

kasa

i rock’n’roll”, Szy­mon Ho­łow­nia i Mar­cin Pro­kop (SIW Znak)

„Po­dró­że małe i duże, czy­li jak zo­sta­li­śmy świa­tow­ca­mi”, Woj­ciech Mann i Krzysz­tof Ma­ter­na

(SIW Znak)

„Ste­ve Jobs”, Wal­ter Isa­ac­son (In­si­gnis)

„Jedz, módl się, ko­chaj”, Eli­za­beth Gil­bert (Re­bis)

„Po­dróż­nik WC”, Woj­ciech Cej­row­ski (Ber­nar­di­num)

„Ma­kat­ka”, Ka­ta­rzy­na Gro­cho­la i Do­ro­ta Sze­lą­gow­ska (Wy­daw­nic­two Li­te­rac­kie)

„Vil­las. Nic prze­cież nie mam do ukry­cia” Iza Mi­cha­le­wicz i Je­rzy Da­ni­le­wicz (Świat Książ­ki)

„Zło­te żni­wa”, Jan To­masz Gross i Ire­na Gru­dziń­ska-Gross

(SIW Znak)

„Mes­si. Hi­sto­ria chłop­ca, któ­ry stał się le­gen­dą”, Luca Ca­io­li

(Sine Qua Non)

„Rock­Mann, czy­li jak nie zo­sta­łem sak­so­fo­ni­stą”, Woj­ciech

Mann (SIW Znak)

„Snaj­per. Opo­wieść ko­man­do­sa Seal Team Six”, Ho­ward E. Was­din i Ste­phen Tem­plin

(SIW Znak)

„ Ży­cie. Au­to­bio­gra­fia” Ke­ith Ri­chards (Al­ba­tros An­drzej Ku­ry­ło­wicz)

„Lal­ki w ogniu. Opo­wie­ści z In­dii” Pau­li­na Wilk (Car­ta Blan­ca)

Ka­te­go­ria „dla dzie­ci i mło­dzie­ży”

„Pa­łac Pół­no­cy”, Car­los Ruiz Za­fón (Muza)

„Dzie­dzic­two”, Chri­sto­pher Pa­oli­ni

(Mag)

„Świa­tła wrze­śnia” Car­los Ruiz Za­fón (Muza)

„Po­czy­taj mi, mamo. Księ­ga pierw­sza” (Na­sza Księ­gar­nia)

„Przed świ­tem”, Ste­phe­nie Mey­er (Wy­daw­nic­two Dol­no­ślą­skie)

„Osa­czo­na. Dom Nocy 5”, Kri­stin Cast i P.C. Cast (Książ­ni­ca)

„Mon­ster High 1. Upior­na szko­ła”, Lisi Har­ri­son (Bu­ko­wy

Las)

„Ksią­żę Mgły”, Car­los Ruiz Za­fón (Muza)

„Zmierzch”, Ste­phe­nie Mey­er (Wy­daw­nic­two Dol­no­ślą­skie)

„Ania z Wy­spy Księ­cia Edwar­da” Lucy Maud Mont­go­me­ry (Wy­daw­nic­two Li­te­rac­kie)

Ana­li­zu­jąc do­stęp­ne ze­sta­wie­nia naj­le­piej sprze­da­ją­cych się ty­tu­łów moż­na dojść do wnio­sku, że są to źró­dła w mia­rę spój­ne, pre­zen­tu­ją­ce sto­sun­ko­wo jed­no­rod­ną gru­pę ty­tu­łów. Róż­ni­ce, któ­rych oczy­wi­ście nie bra­ku­je, wy­ni­ka­ją przede wszyst­kim z od­mien­no­ści przy­ję­tej me­to­do­lo­gii czy spo­so­bu pre­zen­ta­cji da­nych (ze­sta­wie­nie zbior­cze lub po­dział na ka­te­go­rie).

Zde­cy­do­wa­ną wadą obec­nie pu­bli­ko­wa­nych ze­sta­wień jest ich frag­men­ta­rycz­ny cha­rak­ter i fakt, że nie są one re­pre­zen­ta­tyw­ne dla ca­łe­go ryn­ku oraz brak in­for­ma­cji o wy­so­ko­ści sprze­da­ży no­to­wa­nej w gru­pie ba­da­nych punk­tów de­ta­licz­nych. Co wię­cej, li­sty o cha­rak­te­rze zbior­czym, pre­zen­tu­ją­ce sprze­daż w pew­nej zbio­ro­wo­ści, a nie ogra­ni­cza­ją­ce się wy­łącz­nie do jed­nej sie­ci księ­gar­skiej czy e-księ­gar­ni, cał­ko­wi­cie po­mi­ja­ją np. sprze­daż wy­sył­ko­wą i nie uwzględ­nia­ją wy­ni­ków dys­try­bu­cji po­przez punk­ty sprze­da­ży pra­sy, hi­per- i su­per­mar­ke­ty ogól­no­asor­ty­men­to­we i mar­ke­ty ze sprzę­tem elek­tro­nicz­nym, sie­ci dys­kon­to­we, sie­ci dro­ge­ryj­ne itd.

Jaki ob­raz pre­fe­ren­cji czy­tel­ni­czych i za­ku­po­wych daje nam ana­li­za po­wyż­szych list be­st­sel­le­rów? Przyj­mu­jąc, że pol­ski kon­su­ment w dal­szym cią­gu naj­chęt­niej się­gał po be­le­try­sty­kę, wy­róż­nić trze­ba przy­pa­dek pro­zy ame­ry­kań­skie­go pi­sa­rza fan­ta­sy Geo­r­ge’a R.R. Mar­ti­na. Po raz pierw­szy tra­fi­ła ona pod strze­chy pol­skich mi­ło­śni­ków ga­tun­ku w po­ło­wie lat 90. XX wie­ku, jed­nak jej ów­cze­sna po­pu­lar­ność nie do­rów­ny­wa­ła tej uzy­ska­nej w ostat­nich kil­ku­na­stu mie­sią­cach. Jest to tak­że ko­lej­ny przy­kład na zna­cze­nie, ja­kie dla ko­mer­cyj­ne­go po­wo­dze­nia książ­ki może mieć jej ma­riaż z fil­mem lub te­le­wi­zją. Re­ne­sans ryn­ko­wej po­pu­lar­no­ści ksią­żek, któ­rych pol­skim wy­daw­cą jest Zysk i S-ka, był moż­li­wy dzię­ki świa­to­wej i pol­skiej pre­mie­rze, w kwiet­niu 2011 roku, zre­ali­zo­wa­ne­go przez sta­cję HBO se­ria­lu „Gra o tron”, opar­te­go na pierw­szej po­wie­ści z be­st­sel­le­ro­we­go cy­klu ame­ry­kań­skie­go pi­sa­rza „Pie­śni lodu i ognia”. Me­dial­ny roz­głos i uzna­nie wi­dzów ja­kie w krót­kim cza­sie zdo­by­ła te­le­wi­zyj­na pro­duk­cja, dały „dru­gie ży­cie” tak­że ko­lej­nym to­mom cy­klu. At­mos­fe­rę sen­sa­cji i za­in­te­re­so­wa­nie pod­grza­ła do­dat­ko­wo je­sien­na pre­mie­ra, po­dzie­lo­nej na dwie czę­ści, naj­now­szej od­sło­ny sagi za­ty­tu­ło­wa­nej „Ta­niec ze smo­ka­mi”.

Po na­sy­ce­niu się ryn­ku try­lo­gią Stie­ga Lars­so­na, na czo­ło­we­go au­to­ra naj­po­pu­lar­niej­szych w Pol­sce skan­dy­naw­skich au­to­rów po­wie­ści kry­mi­nal­nych wy­ro­sła Ca­mil­la Läck­berg. Jest to jed­no­cze­śnie po­twier­dze­nie sil­nej po­zy­cji wy­daw­nic­twa Czar­na Owca, któ­re po gi­gan­tycz­nym suk­ce­sie swo­je­go czo­ło­we­go au­to­ra, kon­se­kwent­nie i z bar­dzo do­bry­mi re­zul­ta­ta­mi pro­mu­je kil­ku­oso­bo­wą gru­pę twór­ców. Znaw­ców bran­ży wy­daw­ni­czej i li­te­ra­tu­ry za pew­ne nie dzi­wi też ko­mer­cyj­ny suk­ces naj­now­szej, wy­cze­ki­wa­nej zresz­tą od wie­lu lat, po­wie­ści Umber­to Eco „Cmen­tarz w Pra­dze”.

Na­zwi­ska pi­sa­rzy za­gra­nicz­nych, ta­kich jak: Har­lan Co­ben, Ni­cho­las Sparks, Eric-Em­ma­nu­el Schmitt, Pau­lo Co­el­ho czy twór­ców pol­skich jak: Ja­nusz Gło­wac­ki, Ma­rek Kra­jew­ski, An­drzej Pi­li­puk, Mał­go­rza­ta Gu­tow­ska-Adam­czyk, Ja­nusz L. Wi­śniew­ski, Jo­an­na Ka­li­ciń­ska, Woj­ciech Cej­row­ski czy Be­ata Paw­li­kow­ska od kil­ku lat nie­zmien­nie sta­no­wią znak fir­mo­wy, a sy­gno­wa­ne przez nich po­zy­cje re­gu­lar­nie znaj­du­ją się w ze­sta­wie­niach naj­chęt­niej ku­po­wa­nych ksią­żek.

Od bli­sko de­ka­dy nie­zwy­kłą po­pu­lar­no­ścią wśród pol­skich czy­tel­ni­ków cie­szą się pu­bli­ka­cje z ga­tun­ku li­te­ra­tu­ry fak­tu. Nie­za­prze­czal­nie hi­tem nu­mer je­den wśród nich w 2011 roku był wy­wiad-rze­ka z Da­nu­tą Wa­łę­są „Ma­rze­nia i ta­jem­ni­ce”, któ­ry uka­zał się na­kła­dem Wy­daw­nic­twa Li­te­rac­kie­go. Książ­ka cie­szą­ca się od dnia pre­mie­ry nie­zwy­kłym za­in­te­re­so­wa­niem czy­tel­ni­ków pod­re­pe­ro­wa­ła kon­dy­cję fi­nan­so­wą nie­jed­nej księ­gar­ni, choć wie­le z nich – zwłasz­cza pro­wa­dzą­cych sprze­daż on-line – ofe­ro­wa­ło na nią znacz­nie wyż­sze niż stan­dar­do­wo przy­ję­te ra­ba­ty, zu­peł­nie nie­po­trzeb­nie tra­cąc mar­żę. Bio­gra­ficz­na książ­ka żony le­gen­dar­ne­go przy­wód­cy „So­li­dar­no­ści” to pod­ręcz­ni­ko­wy przy­kład po­łą­cze­nia chwy­tli­we­go te­ma­tu – czy jak w tym kon­kret­nym wy­pad­ku uni­kal­nej po­sta­ci, któ­ra w na­tu­ral­ny spo­sób sta­je się po­ten­cjal­nie atrak­cyj­nym dla czy­tel­ni­ka bo­ha­te­rem książ­ki – ze sku­tecz­ny­mi dzia­ła­nia­mi pro­mo­cyj­ny­mi.

Gło­śnym me­dial­nym echem, któ­re­go po­kło­siem był m.in. boj­kot skrzy­nek e-ma­ilo­wych wy­daw­nic­twa Znak, od­bi­ło się wy­da­nie książ­ki „Zło­te żni­wa” Jana To­ma­sza Gros­sa, na­pi­sa­nej w du­ecie z żoną Ire­ną Gru­dziń­ską-Gross. Zresz­tą w tej ka­te­go­rii (choć in­ne­go zgo­ła ka­li­bru) kra­kow­ska ofi­cy­na na li­sty be­st­sel­le­rów wpro­wa­dzi­ła jesz­cze kil­ka ty­tu­łów au­tor­stwa ro­dzi­mych me­dial­nych oso­bo­wo­ści, jak: Woj­ciech Mann, Krzysz­tof Ma­ter­na, Szy­mon Ho­łow­nia czy Mar­cin Pro­kop. Nie za­bra­kło tu rów­nież naj­now­szej pu­bli­ka­cji eta­to­we­go twór­cy be­st­sel­le­rów Zna­ku, czy­li Nor­ma­na Da­vie­sa.

Ko­lej­ny rok z rzę­du dużą po­pu­lar­no­ścią cie­szy­ły się tak­że bio­gra­fie, spo­śród któ­rych naj­więk­sze za­in­te­re­so­wa­nie wzbu­dzi­ły po­zy­cje po­świę­co­ne ży­ciu i do­ko­na­niom ta­kich po­sta­ci jak kul­to­wa diva pol­skiej pio­sen­ki Wio­let­ta Vil­las, twór­ca suk­ce­su fir­my Ap­ple i wi­zjo­ner Ste­ve Jobs czy le­gen­dar­ny gi­ta­rzy­sta The Rol­ling Sto­nes Ke­ith Ri­chards.

W ostat­nich la­tach po­śród wy­daw­ców, któ­rzy dys­po­nu­ją naj­więk­szą licz­bą be­st­sel­le­rów w swo­jej ofer­cie do gru­py li­de­rów za­li­cza­ją się z pew­no­ścią: Znak, Al­ba­tros, Wy­daw­nic­two Li­te­rac­kie, Zysk i S-ka, Czar­na Owca, Fa­bry­ka Słów. Swój ak­ces do tego gro­na zgła­sza­ją też ofi­cy­ny ta­kie jak: Muza, Re­bis, Pró­szyń­ski Me­dia, Otwar­te, In­si­gnis, Na­sza Księ­gar­nia.

Ta­be­la na na­stęp­nej stro­nie przed­sta­wia licz­bę ty­tu­łów wpro­wa­dzo­nych w ko­lej­nych la­tach na pod­su­mo­wu­ją­cą dany rok li­stę be­st­sel­le­rów „Rzecz­po­spo­li­tej” (w 2009 roku do­da­li­śmy czte­ry po­zy­cje Wy­daw­nic­twa Dol­no­ślą­skie­go – po­mi­nię­te przez An­drze­ja Ros­to­ckie­go – w 2010 uczy­ni­li­by­śmy po­dob­nie, gdy­by Ros­to­cki zde­cy­do­wał się na pu­bli­ka­cję zak­tu­ali­zo­wa­nej, czy­li uzu­peł­nio­nej o bra­ki, li­sty hi­tów w „No­te­sie Wy­daw­ni­czym”, co było jego zwy­cza­jem do 2010 roku włącz­nie). Nie­ste­ty, nie jest to ze­sta­wie­nie, któ­re moż­na by na­zwać war­to­ścio­wym z punk­tu wi­dze­nia ko­niecz­nej do zro­bie­nia ana­li­zy po­rów­naw­czej. Krót­ka, je­śli cho­dzi o licz­bę po­zy­cji, li­sta za 2010 rok (je­dy­nie 30 ty­tu­łów, po­da­nych bez po­dzia­łu na ka­te­go­rie), to sła­by punkt od­nie­sie­nia. Uzna­ny li­der księ­gar­skich hi­tów Świat Książ­ki no­tu­je bo­wiem w 2010 roku je­dy­nie trzy po­zy­cje, pod­czas gdy w po­przed­nich la­tach było ich znacz­nie wię­cej, bo po­nad 10 (nie mó­wiąc o 2005 roku, kie­dy edy­tor wpro­wa­dził na li­stę Ros­to­ckie­go aż 22 ty­tu­ły). Gdy­by opie­rać się na po­niż­szym ran­kin­gu, naj­wię­cej po­zy­cji wpro­wa­dzi­li na ry­nek edy­to­rzy wca­le nie bę­dą­cy gi­gan­ta­mi. Pierw­sze miej­sce z czte­re­ma ty­tu­ła­mi zaj­mu­je tu­taj Al­ba­tros An­drze­ja Ku­ry­ło­wi­cza, dru­gie Otwar­te, któ­re z nie­by­wa­łym suk­ce­sem wpro­wa­dzi­ło na ry­nek „die­te­tycz­ną” ofer­tę dra Pier­re’a Du­ka­na, dzię­ki cze­mu z mi­kro wy­daw­nic­twa prze­mie­ni­ło się w ła­two roz­po­zna­wal­ne­go uczest­ni­ka ryn­ku. Trze­cie miej­sce to – moż­na by rzec – przy­pa­dek po­dob­ny. I tu bo­wiem nie­by­wa­ły skok przy­cho­dów za­wdzię­cza fir­ma jed­ne­mu au­to­ro­wi (Stieg Lars­son), któ­ry zna­ko­mi­tą sprze­da­żą kil­ku ty­tu­łów (se­ria „Mil­len­nium”) po­cią­gnął za sobą kil­ka in­nych na­zwisk (przede wszyst­kim Ca­mil­la Läck­berg), przy­czy­nia­jąc się do suk­ce­su ko­mer­cyj­ne­go nie­wiel­kie­go edy­to­ra4.

Nie­ste­ty, wraz z za­nie­cha­niem opra­co­wy­wa­nia przez „Rzecz­po­spo­li­tą” li­sty be­st­sel­le­rów, stra­ci­li­śmy jed­no z być może naj­bar­dziej wia­ry­god­nych źró­deł in­for­ma­cji o wy­so­ko­ści sprze­da­ży naj­po­pu­lar­niej­szych ksią­żek w na­szym kra­ju. W związ­ku z tym nie mo­że­my przed­sta­wić da­nych po­rów­naw­czych uwzględ­nia­ją­cych 2011 rok.

Licz­ba be­st­sel­le­rów w rocz­nym ze­sta­wie­niu za lata 2001–2010

Na­zwa wy­daw­nic­twa

Licz­ba ty­tu­łów na li­ście w la­tach:

2010

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

Al­ba­tros

4

5

4

6

7

7

7

3

3

1

Wy­daw­nic­two Otwar­te

4

4

0

0

0

0

0

0

0

0

Czar­na

Owca

4

3

0

0

0

0

1

0

0

1

Świat Książ­ki

3

12

13

9

10

22

16

11

17

13

Znak

3

5

8

10

3

7

6

9

6

7

Muza

3

5

3

4

1

1

0

2

3

0

Re­bis

2

2

2

2

0

3

0

2

2

0

Wy­daw­nic­two Li­te­rac­kie

1

5

8

4

3

6

2

3

5

5

Pró­szyń­ski Me­dia

1

3

4

5

5

6

6

5

5

2

Drze­wo Ba­bel

1

3

4

3

0

2

2

5

2

5

In­si­gnis

1

2

2

3

2

0

0

0

0

0

Sol

1

2

2

1

0

0

0

0

0

0

So­nia Dra­ga

1

2

0

0

2

4

3

0

0

0

Nowa

Pro­za

1

1

2

0

0

0

0

0

0

0

Klin

1

1

0

0

0

0

0

0

0

0

Bia­ły

Kruk

1

0

0

0

0

3

0

0

0

0

Zysk

i S-ka

0

7

7

5

2

1

0

2

8

4

W.A.B.

0

4

2

4

5

3

4

4

2

2

Wy­daw­nic­two Dol­no­ślą­skie

0

4

0

0

0

0

0

0

0

0

Fa­bry­ka

Słów

0

3

4

2

1

0

1

0

0

0

Me­dia Ro­dzi­na

0

1

3

0

3

3

5

0

4

4

No­bi­lis

0

1

2

5

4

2

1

0

0

0

M

0

1

1

1

1

3

1

0

3

0

Am­ber

0

1

1

1

1

1

3

3

2

2

Ber­nar­di­num

0

1

1

0

0

0

0

0

0

0

Czy­tel­nik

0

1

0

4

0

0

0

0

0

0

Nowa

0

1

0

1

1

0

1

1

1

8

Czar­ne

0

1

0

0

1

2

1

1

0

0

Ko­bra Me­dia

0

0

1

1

1

1

1

2

2

1

Aka­pit

Press

0

0

1

1

1

1

1

0

0

2

Mag

0

0

1

0

2

0

0

0

0

0

Wo­ło­szań­ski

0

0

1

0

1

2

0

0

0

0

Wy­daw­nic­two Au­tor­skie

0

0

0

1

1

1

0

0

0

0

a5

0

0

0

1

0

1

0

1

0

0

TBA

0

0

0

1

0

0

0

0

0

0

Cis

0

0

0

1

0

0

0

0

0

0

Noir

sur Blanc

0

0

0

0

1

0

0

0

0

1

Wy­daw­nic­two św. Sta­ni­sła­wa BM

0

0

0

0

0

3

1

1

0

0

A.M.F. Plus

Gro­up

0

0

0

0

0

3

1

0

0

0

Klusz­czyń­ski

0

0

0

0

0

1

0

0

0

0

Po­lwen

0

0

0

0

0

1

0

0

0

0

WAM

0

0

0

0

0

1

0

0

0

0

Co­lo­ri

0

0

0

0

0

0

3

2

0

2

Ro­sner & Wspól­ni­cy

0

0

0

0

0

0

2

0

0

0

Stu­dio Mar­ka Łeb­kow­skie­go

0

0

0

0

0

0

1

1

0

0

Edi­pres­se Pol­ska

0

0

0

0

0

0

1

0

1

0

Klub

Dla Cie­bie

0

0

0

0

0

0

1

0

0

0

Lam­pa i Iskra

Boża

0

0

0

0

0

0

0

1

1

0

Iskr

y

0

0

0

0

0

0

0

1

1

1

W dro­dze

0

0

0

0

0

0

0

1

0

0

Ego

0

0

0

0

0

0

0

1

0

0

Ko­wal­ska/Stia­sny

0

0

0

0

0

0

0

1

0

0

He­lion

0

0

0

0

0

0

0

1

0

0

Re­ader’s Di­gest

0

0

0

0

0

0

0

0

2

0

Do

0

0

0

0

0

0

0

0

1

1

Osso­li­neum

0

0

0

0

0

0

0

0

1

0

Phi­lip Wil­son War­saw

0

0

0

0

0

0

0

0

0

1

Na­gro­dy li­te­rac­kie

Na­gro­dy li­te­rac­kie bu­du­ją po­zy­cję pi­sa­rzy, są wy­znacz­ni­kiem war­to­ścio­wych po­zy­cji dla czy­tel­ni­ków, a dla wy­daw­ców to oka­zja do zwięk­sze­nia sprze­da­ży. Nie­ste­ty, w świe­cie za­ni­ka­ją­cych au­to­ry­te­tów, tak­że ran­ga na­gród ule­ga szyb­kiej de­wa­lu­acji, a jej ko­mer­cyj­ne prze­ło­że­nie na ryn­ko­we suk­ce­sy jest co­raz mniej­sze. Na­gro­dy dzie­lą los kry­ty­ków oraz pra­sy li­te­rac­kiej – prze­gry­wa­ją w cha­osie in­for­ma­cji ja­kie przy­nio­sła era in­ter­ne­tu. Przy­zna­wa­ne przez czy­tel­ni­ków Ama­zon.com czy choć­by Mer­lin.pl gwiazd­ki lub punk­ty ocen czę­sto zna­czą wię­cej niż de­cy­zje jury zło­żo­nych z za­wo­dow­ców. Inna spra­wa, że fa­chow­cy po czę­ści sami są so­bie win­ni, tra­dy­cyj­nie igno­ru­jąc to, co czy­tel­ni­ków in­te­re­su­je, lub wręcz kry­tycz­nie wy­po­wia­da­jąc się o czy­tel­ni­czych gu­stach. Pew­ne na­pię­cie, opo­zy­cja po­mię­dzy ma­so­wym czy­tel­ni­kiem a sno­bi­stycz­nym kry­ty­kiem, to bar­dzo ne­ga­tyw­ne zja­wi­sko, któ­re bar­dzo utrud­nia pro­mo­wa­nie am­bit­nej li­te­ra­tu­ry, a zwłasz­cza waż­nych de­biu­tów.

Fakt otrzy­ma­nia przez książ­kę ro­dzi­mych i mię­dzy­na­ro­do­wych na­gród jest jed­nym z pod­sta­wo­wych na­rzę­dzi mar­ke­tin­gu i pro­mo­cji, po­wszech­nie wy­ko­rzy­sty­wa­nym w pro­mo­cji przez jej wy­daw­cę. Z dru­giej stro­ny edy­to­rzy ofi­cjal­nie przy­zna­ją, że re­al­ne prze­ło­że­nie na wyż­szą sprze­daż mają nie­licz­ne z przy­zna­wa­nych w pol­skich re­aliach na­gród i wy­róż­nień.

W świa­to­wej li­te­ra­tu­rze ogrom­ne zna­cze­nie pro­mo­cyj­ne przez lata mia­ła oczy­wi­ście na­gro­da No­bla, choć je­śli do­sta­je ją pi­sarz mniej zna­ny (a tak by­wa­ło czę­sto w ostat­nich la­tach), to trud­no ją prze­kuć na ko­mer­cyj­ny suk­ces. Kil­ka bar­dzo kon­tro­wer­syj­nych de­cy­zji o przy­zna­niu li­te­rac­kie­go No­bla w ostat­nich la­tach, a przede wszyst­kim ho­no­ro­wa­nie pi­sa­rzy mniej zna­nych, spra­wia­ją, że i te lau­ry tra­cą swój daw­ny blask. Oczy­wi­ście do­ty­czy to opi­nii pu­blicz­nej, nie sa­mych pi­sa­rzy, dla któ­rych No­bel wciąż jest nie­zwy­kłym uko­ro­no­wa­niem ży­cio­we­go do­rob­ku i osta­tecz­nym utwier­dze­niem ich po­zy­cji w li­te­rac­kim par­na­sie.

Na ro­dzi­mym ryn­ku naj­waż­niej­sza jest Na­gro­da Li­te­rac­ka Nike, przy­zna­wa­na od 1997 roku. Zwy­cięz­ca wy­ła­nia­ny jest w trzy­eta­po­wym kon­kur­sie. Pierw­szy etap to przy­zna­nie przez jury 20 no­mi­na­cji, któ­re ogła­sza­ne są w maju, na­stęp­nie sied­miu fi­na­li­stów we wrze­śniu i z tej gru­py wy­ła­nia­ny jest zwy­cięz­ca. Zwy­cza­jo­wo przy­zna­wa­na jest w paź­dzier­ni­ku. Lau­re­at otrzy­mu­je sta­tu­et­kę dłu­ta prof. Gu­sta­wa Ze­mły, czek na 100 tys. zł oraz – co z ko­mer­cyj­ne­go punk­tu wi­dze­nia naj­waż­niej­sze – roz­głos gwa­ran­to­wa­ny przez „Ga­ze­tę Wy­bor­czą” – współ­or­ga­ni­za­to­ra (ra­zem z Fun­da­cją Ago­ry) przed­się­wzię­cia (in­for­ma­cję o Nike po­wta­rza­ją zresz­tą prak­tycz­nie wszyst­kie opi­nio­twór­cze me­dia w kra­ju). Pa­trząc na po­ziom sprze­da­ży na­gra­dza­nych ksią­żek, Nike czę­sto przez pol­skich czy­tel­ni­ków sta­wia­na była wy­żej od No­bla, co po­nie­kąd wy­da­je się zro­zu­mia­łe, bo któż znał u nas wcze­śniej ta­kich jego lau­re­atów jak: Imre Ker­tesz, Da­rio Fo, Do­ris Les­sing, Ha­rold Pin­ter czy Jose Sa­ra­ma­go? W po­przed­nich la­tach Nike ho­no­ro­wa­no: Wie­sła­wa My­śliw­skie­go za „Wid­no­krąg” (Muza), Cze­sła­wa Mi­ło­sza za „Pie­ska przy­droż­ne­go” (Znak), Sta­ni­sła­wa Ba­rań­cza­ka za „Chi­rur­gicz­ną pre­cy­zję. Ele­gie i pio­sen­ki z lat 1995-1997” (wy­daw­nic­two a5), Ta­de­usza Ró­że­wi­cza za tom „Mat­ka od­cho­dzi” (Wy­daw­nic­two Dol­no­ślą­skie), Je­rze­go Pil­cha za „Pod Moc­nym Anio­łem” (Wy­daw­nic­two Li­te­rac­kie), Jo­an­nę Ol­czak-Ro­ni­kier za „W ogro­dzie pa­mię­ci” (Znak), Ja­ro­sła­wa Mar­ka Rym­kie­wi­cza za „Za­chód słoń­ca w Mi­la­nów­ku” (Sic!), Woj­cie­cha Ku­czo­ka za „Gnój” (W.A.B.), An­drze­ja Sta­siu­ka za „Ja­dąc do Ba­da­bag” (Czar­ne), Do­ro­tę Ma­słow­ską za „Pa­wia kró­lo­wej” (Lam­pa i Iskra Boża), po raz dru­gi Wie­sła­wa My­śliw­skie­go za „Trak­tat o łu­ska­niu fa­so­li” (Znak), Olgę To­kar­czuk za „Bie­gu­ni” (Wy­daw­nic­two Li­te­rac­kie), po­etę Eu­ge­niu­sza Tka­czy­szy­na-Dyc­kie­go za „Pio­sen­kę o za­leż­no­ściach i uza­leż­nie­niach” (Biu­ro Li­te­rac­kie), Ta­de­usza Sło­bo­dzian­ka za „Na­szą kla­sę. Hi­sto­rię w XIV lek­cjach” (Sło­wo/ob­raz te­ry­to­ria), a w 2011 roku Ma­ria­na Pi­lo­ta za „Pió­ro­pusz” (Wy­daw­nic­two Li­te­rac­kie).

O ogrom­nej sile pro­mo­cyj­nej Nike świad­czyć mogą wy­so­kie po­zy­cje na li­stach be­st­sel­le­rów ksią­żek au­to­rów choć­by do niej no­mi­no­wa­nych. Na­gro­dzo­ny w 2004 roku „Gnój” roz­szedł się po ogło­sze­niu lau­re­ata w licz­bie 62,5 tys. egz., a „Ja­dąc do Ba­da­bag” w 2005 roku w licz­bie 60 tys. egz. Mniej­szy suk­ces od­nio­sła na­gro­dzo­na w 2006 roku Ma­słow­ska, jej „Paw kró­lo­wej” po ogło­sze­niu wer­dyk­tu jury roz­szedł się w licz­bie za­le­d­wie 20 tys. egz. Na­gro­dzo­na w 2008 roku po­wieść To­kar­czuk mia­ła sprze­daż na po­zio­mie 37 tys. egz. Ich suk­ce­sów nie po­wtó­rzy­li nie­ste­ty ko­lej­ni lau­re­aci: po­ezja Eu­ge­niu­sza Tka­czy­szy­na-Dyc­kie­go w 2009 roku w ogó­le nie za­ist­nia­ła jako wy­da­rze­nie ryn­ko­we, po­dob­nie było w 2010 roku z utwo­rem Ta­de­usza Sło­bo­dzian­ka i w 2011 z książ­ką Ma­ria­na Pi­lo­ta. Trud­no po­wie­dzieć, czy to na­gro­da stra­ci­ła swój blask, czy na­gra­dza­no zbyt her­me­tycz­ne ty­tu­ły, praw­do­po­dob­nie i jed­no, i dru­gie ode­gra­ło rolę. Im bar­dziej wy­bo­ry jury roz­mi­ja­ją się z pre­fe­ren­cja­mi czy­tel­ni­ków, tym bar­dziej czy­tel­ni­cy lek­ce­wa­żą de­cy­zje ju­ro­rów. Nie­ste­ty, głos fa­cho­we­go kry­ty­ka stra­cił siłę prze­bi­cia i na­le­ży spo­dzie­wać się, że lata świet­no­ści Nike już nie wró­cą.

Inne zna­czą­ce na­gro­dy li­te­rac­kie w Pol­sce to:

Li­te­rac­ka Na­gro­da Eu­ro­py Środ­ko­wej An­ge­lus – wy­róż­nie­nie przy­zna­wa­ne od 2006 roku przez wła­dze Wro­cła­wia. Na­gro­dę otrzy­mu­je środ­ko­wo­eu­ro­pej­ski au­tor naj­lep­szej książ­ki pro­za­tor­skiej, wy­da­nej po pol­sku w roku po­prze­dza­ją­cym edy­cję na­gro­dy. Jest to naj­wyż­sza pod wzglę­dem fi­nan­so­wym (150 tys. zł) na­gro­da li­te­rac­ka w Pol­sce. Jej prze­ło­że­nie na pro­mo­cję jest jed­nak znacz­nie słab­sze niż ma to miej­sce w przy­pad­ku Nike. Jej pierw­szym lau­re­atem w 2006 roku zo­stał ukra­iń­ski pro­za­ik i po­eta Ju­rij An­dru­cho­wycz za po­wieść „Dwa­na­ście krę­gów” (wy­daw­nic­two Czar­ne), dru­gim – au­striac­ki pi­sarz Mar­tin Pol­lack za „Śmierć w bun­krze – opo­wieść o moim ojcu” (rów­nież Czar­ne), w 2008 roku Péter Es­ter­házy z Wę­gier za tom „Har­mo­nia cæle­stis” (Czy­tel­nik), w 2009 – Jo­sef Škvo­rec­ký z Czech za „Przy­pad­ki in­ży­nie­ra ludz­kich dusz” (Po­gra­ni­cze), w 2010 Gy­ör­gy Spi­ró za „Me­sja­szy” (W.A.B.), a w 2011 Swie­tła­na Alek­si­je­wicz z Bia­ło­ru­si za „Woj­na nie ma w so­bie nic z ko­bie­ty” (Czar­ne).

Na­gro­da Fun­da­cji im. Ko­ściel­skich przy­zna­wa­na od 1962 roku przez Fun­da­cję im. Ko­ściel­skich – jed­ną z naj­star­szych pol­skich in­sty­tu­cji kul­tu­ral­nych, dzia­ła­ją­cą w Ge­ne­wie. Po­wsta­ła ona na mocy te­sta­men­tu zmar­łej w lip­cu 1959 roku Mo­ni­ki Ko­ściel­skiej, wdo­wy po Wła­dy­sła­wie Au­gu­ście. Lau­re­atów, któ­rzy nie prze­kro­czy­li 40. roku ży­cia, wy­bie­ra jury po­wo­ły­wa­ne przez Radę Fun­da­cji i peł­nią­ce swo­ją funk­cję ho­no­ro­wo. Oce­nia­ny jest do­tych­cza­so­wy do­ro­bek pi­sa­rzy ze szcze­gól­nym uwzględ­nie­niem ostat­nich ksią­żek w ka­te­go­riach pro­zy, po­ezji i ese­ju. War­tość na­gro­dy zwa­nej „pol­skim No­blem dla mło­dych pi­sa­rzy” nie jest sta­ła, wy­no­si w przy­bli­że­niu kil­ka­dzie­siąt ty­się­cy zło­tych. Ostat­ni lau­re­aci to: An­drzej Fra­na­szek (2011), Mar­cin Ku­rek (2010), Ta­de­usz Dą­brow­ski (2009), Ja­cek Du­kaj (2008), Mi­ko­łaj Ło­ziń­ski (2007), Jo­lan­ta Stef­ko (2006), Ja­cek Deh­nel (2005), To­masz Ró­życ­ki (2004), Da­wid Bień­kow­ski (2003).

Pasz­port „Po­li­ty­ki” jest na­gro­dą usta­no­wio­ną w 1993 roku przez ty­go­dnik „Po­li­ty­ka”, przy­zna­wa­ną twór­com w sze­ściu ka­te­go­riach: „li­te­ra­tu­ra”, „film”, „te­atr”, „mu­zy­ka po­waż­na”, „pla­sty­ka” (sztu­ki wi­zu­al­ne) i „es­tra­da” oraz – od 2002 roku – na­gro­dę spe­cjal­ną „kre­ator kul­tu­ry” za osią­gnię­cia w jej krze­wie­niu. Ostat­ni lau­re­aci w ka­te­go­rii „li­te­ra­tu­ra” to: Mi­ko­łaj Ło­ziń­ski (2011), Igna­cy Kar­po­wicz (2010), Piotr Pa­ziń­ski (2009), Syl­wia Chut­nik (2008), Mi­chał Wit­kow­ski (2007), Ja­cek Deh­nel (2006), Ma­rek Kra­jew­ski (2005), Sła­wo­mir Shu­ty (2004), Woj­ciech Ku­czok (2003).

Na­gro­da Li­te­rac­ka Gdy­nia zo­sta­ła po­wo­ła­na w 2006 roku przez pre­zy­den­ta Gdy­ni w celu uho­no­ro­wa­nia wy­jąt­ko­wych osią­gnięć ży­ją­cych, pol­skich twór­ców i jest przy­zna­wa­na rok­rocz­nie au­to­rom naj­lep­szych ksią­żek wy­da­nych w po­przed­nim roku. Zwy­cięz­cy w trzech ka­te­go­riach – „pro­za”, „po­ezja” i „ese­isty­ka”, otrzy­mu­ją pa­miąt­ko­we sta­tu­et­ki (Kost­ki Li­te­rac­kie) oraz na­gro­dę w wy­so­ko­ści 50 tys. zł. Do­tych­czas uho­no­ro­wa­no – w 2006 roku: „Dzie­je ro­dzin pol­skich” Eu­ge­niu­sza Tka­czy­szy­na-Dyc­kie­go (Sic!), „Lu­bie­wo” Mi­cha­ła Wit­kow­skie­go (Ha!art) i „Za­miast” Mar­ka Za­le­skie­go (Wy­daw­nic­two Li­te­rac­kie), w 2007: „Peł­ne mo­rze” Woj­cie­cha Bo­no­wi­cza (Biu­ro Li­te­rac­kie), „Trak­tat o łu­ska­niu fa­so­li” Wie­sła­wa My­śliw­skie­go (Znak) i „Pro­jekt han­dlu ka­bar­dyń­ski­mi koń­mi” Krzysz­to­fa Śro­dy (Świat Li­te­rac­ki), w 2008: „Pen­sum” Ada­ma Wie­de­man­na (Wo­je­wódz­ka Bi­blio­te­ka Pu­blicz­na i Cen­trum Ani­ma­cji Kul­tu­ry w Po­zna­niu), „Ostat­ni zlot Anio­łów” Ma­ria­na Pan­kow­skie­go (Kry­ty­ka Po­li­tycz­na) i „Twarz Tu­wi­ma” Pio­tra Ma­ty­wiec­kie­go (W.A.B.), w 2009: „Je­de­na­ście” Mar­ci­na Świe­tlic­kie­go (Wy­daw­nic­two EMG), „Pio­sen­kę o za­leż­no­ściach i uza­leż­nie­niach”: Eu­ge­niu­sza Tka­czy­szy­na-Dyc­kie­go (Biu­ro Li­te­rac­kie) i „ Inne ob­ra­zy” Ma­rii Po­przęc­kiej (Sło­wo/ob­raz te­ry­to­ria), w 2010: „Tak­sim” An­drze­ja Sta­siu­ka (Czar­ne), „Dwa fia­ty” Ju­sty­ny Bar­giel­skiej (Wo­je­wódz­ka Bi­blio­te­ka Pu­blicz­na i Cen­trum Ani­ma­cji Kul­tu­ry w Po­zna­niu), „Cia­ła Sien­kie­wi­cza” Ry­szar­da Ko­zioł­ka (Wy­daw­nic­two Uni­wer­sy­te­tu Ślą­skie­go) plus Na­gro­da Osob­na dla Mał­go­rza­ty Szej­nert za „Wy­spę klucz” (Znak), w 2011: „Ob­so­let­ki” Ju­sty­ny Bar­giel­skiej (Czar­ne), „Po­głos” Ewy Lip­skiej (Wy­daw­nic­two Li­te­rac­kie), „Sa­mo­bój­stwo jako do­świad­cze­nia wy­obraź­ni” Ste­fa­na Chwi­na (Ty­tuł) plus Na­gro­da Osob­na za „Po­ems” dla An­drze­ja So­snow­skie­go (Biu­ro Li­te­rac­kie), a w 2012: „Wło­skie szpil­ki” Mag­da­le­ny Tul­li (Ni­sza), „Re­zy­den­cja su­ry­ka­tek” Mar­ty Pod­gór­nik (Biu­ro Li­te­rac­kie), „Opis kra­iny Gog” Ma­ria­na Swo­rze­nia (Więź) oraz Mie­czy­sła­wa Po­ręb­skie­go jako lau­re­ata Na­gro­dy Osob­nej.

Na­gro­da Li­te­rac­ka Mia­sta Sto­łecz­ne­go War­sza­wy – wy­róż­nie­nie przy­zna­wa­ne jesz­cze przed wy­bu­chem II Woj­ny Świa­to­wej re­ak­ty­wo­wa­no je­sie­nią 2008 roku. Or­ga­ni­za­to­rem i fun­da­to­rem na­gro­dy jest urząd m.st. War­sza­wy. Na­gro­da przy­zna­wa­na była po­cząt­ko­wo w czte­rech, a obec­nie po roz­bi­ciu ka­te­go­rii „Li­te­ra­tu­ra pięk­na” na osob­ne wy­róż­nie­nia w dzie­dzi­nie pro­zy i po­ezji, w pię­ciu ka­te­go­riach. Naj­waż­niej­szą z nich jest „War­szaw­ski twór­ca”. Jej do­tych­cza­so­wy­mi lau­re­ata­mi byli: prof. Ja­nusz Ta­zbir (2012), Ja­nusz Gło­wac­ki (2011), Ma­rek No­wa­kow­ski (2010), Jó­zef Hen (2009), Ta­de­usz Kon­wic­ki (2008). Zwy­cięz­cy tej ka­te­go­rii otrzy­mu­ją pa­miąt­ko­wy me­dal i 100 tys. zł. Na­gro­dy w po­zo­sta­łych ka­te­go­riach otrzy­ma­li do­tych­czas: „Li­te­ra­tu­ra pięk­na – pro­za”: Ja­ro­sław Mi­ko­ła­jew­ski (2012), Eu­sta­chy Ryl­ski (2011), Ry­szard Przy­byl­ski (2010); „Li­te­ra­tu­ra pięk­na – po­ezja”: Ja­cek Łu­ka­sie­wicz (2012), Ja­ro­sław Mi­ko­ła­jew­ski (2011), Anna Piw­kow­ska (2009), Ju­lia Har­twig (2008); „Książ­ka dla dzie­ci”: Mał­go­rza­ta Strzał­kow­ska (2012), Jo­an­na Pa­pu­ziń­ska i Ma­ciej Szy­ma­no­wicz (2011), Pa­weł Be­rę­se­wicz (2010), Ma­ciej Woj­tysz­ko (2009), Jo­an­na Kul­mo­wa (2008); „Edy­cja war­szaw­ska”: Ewa Mo­ry­cin­ska-Dzius (2012), Mag­da­le­na Sto­pa i Jan Bryk­czyń­ski (2011), Sta­ni­sław Mi­lew­ski (2010), Ma­rek Kwiat­kow­ski (2009), To­masz Paw­łow­ski i Ja­ro­sław Zie­liń­ski (2008).

Na­gro­da Fan­do­mu Pol­skie­go imie­nia Ja­nu­sza A. Zaj­dla jest co­rocz­ną na­gro­dą w dzie­dzi­nie fan­ta­sty­ki, przy­zna­wa­ną przez mi­ło­śni­ków tego ga­tun­ku au­to­rom naj­lep­szych pol­skich utwo­rów li­te­rac­kich. Przy­zna­wa­na jest w dwóch ka­te­go­riach: „po­wieść” i „opo­wia­da­nie”. Ostat­ni lau­re­aci: Anna Kań­toch i Ja­cek Du­kaj (2010), Anna Kań­toch, Ro­bert M. We­gner (2009), Ra­fał Ko­sik, Anna Kań­toch (2008), Ja­cek Du­kaj, Wit Szo­stak (2007), Ja­ro­sław Grzę­do­wicz, Maja Li­dia Kos­sa­kow­ska (2006), Ja­ro­sław Grzę­do­wicz (2005), Ja­cek Du­kaj, Anna Brze­ziń­ska (2004), Ja­cek Du­kaj, An­drzej Zie­miań­ski (2003), An­drzej Sap­kow­ski, An­drzej Pi­li­piuk (2002).

Na­gro­da „Książ­ka Roku »Ma­ga­zy­nu Li­te­rac­kie­go KSIĄŻ­KI«” przy­zna­wa­na od 2001 roku w kil­ku ka­te­go­riach, au­to­rom pol­skim i za­gra­nicz­nym, ho­no­ru­ją­ca przede wszyst­kim wy­si­łek wy­daw­ców, któ­rzy do­sta­ją sta­tu­et­ki. Do­tych­czas uho­no­ro­wa­no nią fir­my: Świat Książ­ki, Znak, Re­bis, Muza, Bia­ły Kruk, Wy­daw­nic­two Na­uko­we PWN, Zysk i S-ka, Wy­daw­nic­two Dol­no­ślą­skie, G+J RBA, De­mart, Bosz, Eg­mont, Me­dia Ro­dzi­na, Ar­ka­dy, Lan­gen­sche­idt, Czy­tel­nik, Mul­ti­co, Wol­ters Klu­wer Pol­ska, C.H. Beck, So­nia Dra­ga, Mar­gi­ne­sy. Od 2006 roku przy­zna­wa­ne są też wy­róż­nie­nia dla „Wy­daw­cy roku” – do­tąd uho­no­ro­wa­no nimi: Znak, PWN, WSiP, Wy­daw­nic­two Li­te­rac­kie, Re­bis, Zysk i S-ka oraz Ar­ka­dy. Po­nad­to od 2010 re­dak­cja przy­zna­je na­gro­dę za „Wy­da­rze­nie roku”. Jej do­tych­cza­so­wy­mi lau­re­ata­mi są: Au­dio­te­ka.pl, Świat Książ­ki i Książ­ni­ca Pol­ska.

Na­gro­da im. Fi­li­pa Kal­li­ma­cha przy­zna­wa­na od 2009 roku przez re­dak­cję „Ma­ga­zy­nu Li­te­rac­kie­go KSIĄŻ­KI” za wy­bit­ne osią­gnię­cia w sfe­rze edu­ka­cji. Jej ce­lem jest wy­róż­nie­nie osób, któ­re w szcze­gól­ny spo­sób za­pi­sa­ły się na kar­tach pol­skiej oświa­ty. Lau­re­ata­mi pierw­szej edy­cji zo­sta­li: Jo­an­na Bia­ło­brze­ska, Zo­fia Agniesz­ka Kła­ków­na, Wal­de­mar Le­wiń­ski, An­drzej Pie­niak, Bar­ba­ra Sa­gnow­ska oraz au­to­rzy wy­da­wa­ne­go przez WSiP cy­klu „We­so­ła Szko­ła”, w dru­giej edy­cji na­gro­dzo­no: Ma­rię Na­ga­jo­wą, Mał­go­rza­tę Do­bro­wol­ską, Krzysz­to­fa Paz­dro, au­tor­ki pro­gra­mu do na­ucza­nia fi­zy­ki w gim­na­zjum – Gra­ży­nę Or­nat-Fran­cuz, Te­re­sę Ku­la­wik i Ma­rię No­wot­ny-Ró­żań­ską (Nowa Era) oraz twór­czy­nie pro­gra­mu do edu­ka­cji wcze­snosz­kol­nej „Na­sze przed­szko­le” – Mał­go­rza­tę Kwa­śniew­ską i Wie­sła­wę Żabę-Ża­biń­ską (Gru­pa Edu­ka­cyj­na). W 2010 roku spe­cjal­ne wy­róż­nie­nie otrzy­mał Adam Ma­zu­rek, twór­ca Ofi­cy­ny Po­li­gra­ficz­no-Wy­daw­ni­czej Adam, któ­ra od dwu­dzie­stu lat wy­da­je książ­ki do na­ucza­nia ma­te­ma­ty­ki. Uho­no­ro­wa­no tak­że go­spo­da­rza tar­gów „Edu­ka­cja” – Tar­gi Kiel­ce. Rok 2011 przy­niósł wy­róż­nie­nia dla: Mar­ty Bog­da­no­wicz, Zo­fii Do­bkow­skiej, Anny Du­biec­kiej, Fe­li­cji Ka­li­now­skiej, Fe­lik­sa Szlaj­fe­ra, Mag­da­le­ny Ptak, Ha­li­ny Sowy-Ba­bik i Elż­bie­ty Świer­czyń­skiej. W ko­lej­nej edy­cji, roz­strzy­gnię­tej w 2012 roku na­gro­dy przy­pa­dły: Ma­rii Pą­chal­skiej, Wie­sła­wie Sur­dyk-Fertsch, Bo­gu­sła­wo­wi Śli­wer­skie­mu, An­nie War­choł, twór­com ini­cja­ty­wy edu­ka­cyj­nej De­DO­MO – dr Grze­go­rzo­wi Śpie­wa­ko­wi i Mar­ko­wi Jan­na­szo­wi oraz po­my­sło­daw­com ser­wi­su WSiP­net.pl – Ol­gier­do­wi Bu­choc­kie­mu, An­nie Du­biec­kiej, Woj­cie­cho­wi Ję­dry­chow­skie­mu, Mar­ko­wi Le­gut­ko, Re­na­cie Ła­piń­skiej i Ewie Ru­ciń­skiej.

Na­gro­dy Ma­gel­la­na przy­zna­wa­ne od 2009 roku przez re­dak­cję „Ma­ga­zy­nu Li­te­rac­kie­go KSIĄŻ­KI” dla naj­lep­szych prze­wod­ni­ków, map, atla­sów. Do­tych­czas w trzech edy­cjach na­gro­dzo­no ty­tu­ły wy­daw­nictw: Bez­dro­ża, Pol­ska Tu­ry­stycz­na, Ha­chet­te Pol­ska, Pas­cal, Pie­tru­ska & Mier­kie­wicz, Expres­sMap, De­mart, Eko-Ka­pio, Sy­gna­tu­ra, Po­rad­nia K, Lan­gen­sche­idt, Agen­cja TD, Ter­ra­Qu­est, Iskry, WAM, Otwar­te, Re­wasz, So­rus, Dwie Sio­stry, Film Fru­it, zaś w ka­te­go­rii „wy­da­rze­nie roku” ho­no­ro­wa­no dwu­krot­nie Wy­daw­nic­two Na­uko­we PWN za prze­wod­ni­ki Glo­bal PWN oraz kon­cern Ago­ra za wy­kre­owa­nie no­we­go ga­tun­ku pu­bli­ka­cji tu­ry­stycz­nej czy­li „spa­ce­row­ni­ka”. Do­dat­ko­wo od 2010 roku wrę­cza­ne są na­gro­dy spe­cjal­ne za po­pu­la­ry­zo­wa­nie po­dró­żo­wa­nia, do­tąd otrzy­ma­li je: Elż­bie­ta Dzi­kow­ska, Be­ata Paw­li­kow­ska, Ol­gierd Bu­dre­wicz, Mar­ty­na Woj­cie­chow­ska, An­drzej Sta­siuk i Piotr Kraś­ko.

Kon­kurs na Książ­kę Au­dio Roku or­ga­ni­zo­wa­ny od 2009 roku przez fir­my Ne­xto.pl i Bi­blio­te­ka Ana­liz. Na­gro­dy przy­zna­wa­ne są w na­stę­pu­ją­cych ka­te­go­riach: „li­te­ra­tu­ra fak­tu i re­por­ta­że”, „li­te­ra­tu­ra pięk­na”, „kry­mi­nał i sen­sa­cja”, „dla dzie­ci i mło­dzie­ży”, „po­rad­ni­ki i inne”, „opra­wa gra­ficz­na”. W ra­mach każ­dej z ka­te­go­rii no­mi­no­wa­nych jest osiem ty­tu­łów spo­śród wszyst­kich zgło­szeń wy­daw­ców. W pierw­szej edy­cji wy­gra­ły po­zy­cje wy­daw­nictw: Pro­ma­tek Au­dio, Ago­ra, Pol­skie Wy­daw­nic­two Mu­zycz­ne, Muza i Bel­lo­na, a w dru­giej: Aka­de­mia Roz­wo­ju Wy­obraź­ni BUKA, Wy­daw­nic­two Li­te­rac­kie, Me­dia Ro­dzi­na, Al­ba­tros, MT Biz­nes.

Wy­daw­ni­czy biz­nes

Przy­po­mnij­my, przy­cho­dy wy­daw­nictw w 2011 roku spa­dły o 8 proc. – li­cząc w ce­nach zby­tu z 2,94 do 2,71 mld zł5. Jak już pod­kre­śla­li­śmy, głów­nych przy­czyn za­ist­nia­łej sy­tu­acji na­le­ży upa­try­wać w za­mie­sza­niu po­wsta­łym wo­kół okre­su przej­ścio­we­go i zmia­ny staw­ki po­dat­ku VAT na książ­ki dru­ko­wa­ne z 0 do 5 proc., jak rów­nież w dy­na­micz­nym roz­wo­ju no­wych tech­no­lo­gii i me­diów cy­fro­wych, któ­re w na­tu­ral­ny spo­sób od­bie­ra­ją książ­ce czy­tel­ni­ka/użyt­kow­ni­ka, a książ­ko­wym de­ta­li­stom klien­ta.

Za­po­cząt­ko­wa­ny w 2011 roku kry­zys wy­wo­ła­ny per­tur­ba­cja­mi na ryn­ku dys­try­bu­cji ksią­żek, wy­raź­ną nad­pro­duk­cją wy­daw­ni­czą i ogra­ni­czo­ną wy­dol­no­ścią ka­na­łów sprze­da­ży, prze­niósł się na 2012 rok, a pro­gno­zy dla na­stęp­nych lat tak­że nie są do­bre. W ob­li­czu zmian cy­wi­li­za­cyj­nych, od­wro­tu czy­tel­ni­ka od dru­ku na rzecz me­diów cy­fro­wych, wy­da­je się, że bran­ża po­win­na za­cie­śniać współ­pra­cę, cha­rak­te­ry­zo­wać się so­li­dar­no­ścią i zro­zu­mie­niem wspól­nych wy­zwań. Tym­cza­sem ob­ser­wu­je­my co­raz bar­dziej bez­względ­ne wal­ki ra­ba­to­we, na­si­la­ją­cą się kon­ku­ren­cyj­ność, któ­rej to­wa­rzy­szy upa­dek do­brych oby­cza­jów na ryn­ku, ob­ni­ża się też ran­ga za­wo­du wy­daw­cy czy re­dak­to­ra, książ­ki wy­da­wa­ne są co­raz ta­niej, a więc co­raz bar­dziej nie­chluj­nie. Jak man­tra po­wta­rza­na jest po­trze­ba cię­cia kosz­tów, cze­go efek­tem będą dal­sze spad­ki sprze­da­ży, a bar­dziej dłu­go­fa­lo­wo – utra­ta po­zy­cji na rzecz le­piej przy­go­to­wa­nych do no­wych re­aliów firm wy­ra­sta­ją­cych z sek­to­ra IT, w tym świa­to­wych gi­gan­tów, jak: Go­ogle, Ama­zon, Ap­ple, IBM, Mi­cro­soft oraz z sek­to­ra te­le­ko­mu­ni­ka­cji: Oran­ge, T-Mo­bi­le, być może AT&T. Do­brym wy­znacz­ni­kiem jest tu sy­tu­acja pra­sy, któ­rej wy­daw­cy wy­raź­nie prze­gra­li z ser­wi­sa­mi in­ter­ne­to­wy­mi wal­kę o uwa­gę od­bior­cy.

Wzro­sty przy­cho­dów, w do­dat­ku znacz­nie mniej­sze niż w la­tach po­przed­nich, na­stą­pi­ły w za­le­d­wie dwóch z seg­men­tów ryn­ku: pod­ręcz­ni­kach szkol­nych oraz li­te­ra­tu­rze na­uko­wej i fa­cho­wej. Spad­ki sta­ły się udzia­łem ofi­cyn spe­cja­li­zu­ją­cych się w li­te­ra­tu­rze pięk­nej, re­li­gij­nej, książ­kach dla dzie­ci i mło­dzie­ży czy ilu­stro­wa­nych.

Po­gor­sze­nie się ko­niunk­tu­ry w pol­skiej bran­ży wy­daw­ni­czej roz­po­czę­ło się w roku 2009, kie­dy przy­cho­dy spa­dły o 1,7 proc. – z 2,91 do 2,86 mld zł. Na­stą­pi­ło ono po re­kor­do­wym dla ro­dzi­me­go ryn­ku wy­daw­ni­cze­go roku 2008, w któ­rym po wzro­ście o bli­sko 12 proc. osią­gnął on war­tość 2,91 mld zł. Po spad­ku z 2009 roku, ko­lej­ne 12 mie­się­cy przy­nio­sło wzrost przy­cho­dów bran­ży – o 3 proc. – z 2,86 do ko­lej­ne­go re­kor­do­we­go osią­gnię­cia na po­zio­mie 2,94 mld zł. W 2010 roku wskaź­nik in­fla­cji wy­niósł 2,6 proc., tym sa­mym nie­mal wra­ca­jąc do po­zio­mu z 2007 roku, kie­dy wy­niósł 2,5 proc. O pra­wie 1 proc. był tak­że niż­szy niż rok wcze­śniej (3,5 proc.) i o 1,6 proc. niż w 2008 (4,2 proc.). Wzrost sprze­da­ży po uwzględ­nie­niu in­fla­cji wy­niósł za­tem 0,4 proc. Idąc tym tro­pem, wspo­mnia­ny już no­mi­nal­ny spa­dek przy­cho­dów na ryn­ku w 2011 roku o 8 proc. oka­zu­je się być jesz­cze wyż­szy (12 proc.), gdy weź­mie się pod uwa­gę po­ziom in­fla­cji z tego okre­su (4,6 proc.)6.

Ana­li­zu­jąc wy­ni­ki sprze­da­ży z po­przed­niej de­ka­dy wy­raź­nie do­strzec moż­na okre­sy, w któ­rych na­sy­co­ny ry­nek re­ago­wał mniej­szy­mi za­ku­pa­mi. Trend ten wi­dać na przy­kła­dzie spad­ków w 2002 roku, a zwłasz­cza w 2006 i 2009 roku.

Czę­ścio­wo sce­na­riusz ten spraw­dził się tak­że w przy­pad­ku 2011 roku. Na­le­ży jed­nak pa­mię­tać, że już od czerw­ca na ryn­ku roz­po­czę­ły się przy­go­to­wa­nia do prze­pro­wa­dze­nia pro­ce­su zmia­ny staw­ki po­dat­ku VAT z 0 na 5 proc. Znacz­na część firm po­dej­mo­wa­ła w tym okre­sie wie­le de­cy­zji, m.in. do­ty­czą­cych prze­ce­ny za­pa­sów ma­ga­zy­no­wych i wy­prze­da­ży czę­ści asor­ty­men­tu, któ­re w re­zul­ta­cie wpły­nę­ły na nie­co sztucz­ny wzrost ich przy­cho­dów. To m.in. w związ­ku z tymi dzia­ła­nia­mi oraz nie­pew­no­ścią, co do sy­tu­acji na ryn­ku w pierw­szych mie­sią­cach po pod­wyż­ce VAT, wie­le firm w swo­ich pro­gno­zach na ko­lej­nych 12 mie­się­cy za­kła­da­ło więc spa­dek ob­ro­tów.

Je­śli po­rów­na­my ry­nek w prze­li­cze­niu na ame­ry­kań­ską wa­lu­tę (prze­li­cze­nie na euro nie daje moż­li­wo­ści po­rów­na­nia w okre­sach wie­lo­let­nich), to przy przy­ję­ciu śred­nio­rocz­ne­go kur­su NBP przy­cho­dy w 2011 roku spa­dły bar­dzo wy­raź­nie, bo o 18 proc. – z 974 do 797 mln do­la­rów (kurs do­la­ra wzrósł z 3,02 do 3,40 zł)7. Rok wcze­śniej wzro­sły o 5,9 proc., a w 2009, kie­dy utrzy­my­wał się wy­jąt­ko­wo wy­so­ki – naj­wyż­szy od 2005 roku – kurs do­la­ra, spa­dek war­to­ści pol­skie­go ryn­ku książ­ki w wa­lu­cie ame­ry­kań­skiej wy­niósł aż 23,8 proc.

Bio­rąc pod uwa­gę kurs euro, któ­re zna­czą­co zy­ska­ło na war­to­ści w 2009 roku, ale nie­co stra­ci­ło w 2010, wów­czas wzrost przy­cho­dów wy­no­si 9,6 proc. (spa­dek war­to­ści euro z 4,33 do 3,99 zł), ale rok wcze­śniej spa­dek przy­cho­dów wy­niósł 20,1 proc. – wów­czas kurs euro był naj­wyż­szy od 2004 roku. W prze­li­cze­niu na oby­dwie wa­lu­ty przy­cho­dy za 2010 rok za­tem rów­nież były re­kor­do­we. W 2011 roku kurs euro wzrósł do 4,48 zł8, a spa­dek przy­cho­dów wy­niósł 17,9 proc.

Tra­dy­cyj­nie już wy­ni­ki ba­dań Bi­blio­te­ki Ana­liz po­rów­nu­je­my w na­szej pu­bli­ka­cji z da­ny­mi, któ­re po­wsta­ją w wy­ni­ku pra­cy Za­kła­du Sta­ty­sty­ki Wy­daw­nictw Bi­blio­te­ki Na­ro­do­wej i pu­bli­ko­wa­ne są w co­rocz­nym ra­por­cie „Ruch wy­daw­ni­czy w licz­bach”. Kon­fron­ta­cja ta na­zna­czo­na jest od­mien­no­ścią przy­ję­tych me­to­do­lo­gii, w tym tak­że ich za­let i wad.

Bi­blio­te­ka Ana­liz pro­wa­dzi ba­da­nia an­kie­to­we wy­daw­ców, tak­że szcze­gó­ło­we ana­li­zy in­for­ma­cji po­cho­dzą­cych z Mo­ni­to­ra Go­spo­dar­cze­go, akt po­zo­sta­ją­cych w dys­po­zy­cji są­dów go­spo­dar­czych oraz wszel­kie­go ro­dza­ju do­ku­men­tach o cha­rak­te­rze spra­woz­daw­czo-fi­nan­so­wym.

Na­ro­do­wa książ­ni­ca opie­ra się w swych pra­cach do­ku­men­ta­cyj­nych i ba­daw­czych na wpły­wa­ją­cym do jej za­so­bów eg­zem­pla­rzu obo­wiąz­ko­wym pu­bli­ka­cji, któ­ry z mocy Usta­wy o obo­wiąz­ko­wych eg­zem­pla­rzach bi­blio­tecz­nych z dn. 7 li­sto­pa­da 1996 roku przy­na­le­ży jej i 16 in­nym pla­ców­kom (BN oraz Bi­blio­te­ka Uni­wer­sy­te­tu Ja­giel­loń­skie­go upraw­nio­ne są do otrzy­my­wa­nia po 2 egz. każ­de­go ty­tu­łu – nie tyl­ko zresz­tą ksią­żek, ale tak­że cza­so­pism, map, atla­sów, dru­ków mu­zycz­nych i ulot­nych, płyt, taśm, ka­set, pu­bli­ka­cji elek­tro­nicz­nych, a na­wet… glo­bu­sów).

Od 2001 roku, nie­prze­rwa­nie przez sześć lat, ob­ser­wo­wa­li­śmy spa­dek licz­by wy­da­wa­nych ty­tu­łów – wy­ka­zy­wa­ny w an­kie­tach nad­sy­ła­nych przez wy­daw­ców (za ten sam okres Bi­blio­te­ka Na­ro­do­wa, do któ­rej wpły­wa eg­zem­plarz obo­wiąz­ko­wy, nie­prze­rwa­nie no­to­wa­ła wzrost – z 21,6 tys. w 2000 roku do 31,5 tys. wo­lu­mi­nów w 2011 roku; róż­ni­ce wy­ni­ka­ją bez wąt­pie­nia z tego, że Bi­blio­te­ka Na­ro­do­wa re­je­stru­je wszyst­kie dru­ki, tak­że te, któ­re uka­za­ły się sump­tem au­to­rów czy to­wa­rzystw re­gio­nal­nych i na­uko­wych, co nie­mal cał­ko­wi­cie umy­ka an­kie­tom Bi­blio­te­ki Ana­liz). Pa­trząc na sta­ty­sty­ki Bi­blio­te­ki Ana­liz i „Rzecz­po­spo­li­tej”, ten­den­cja spad­ku licz­by wy­da­wa­nych ty­tu­łów zo­sta­ła za­trzy­ma­na w 2007 roku, kie­dy opu­bli­ko­wa­no ich 21810 – o 9,5 proc. wię­cej niż w 2006 roku (wciąż jest to jed­nak o 15 proc. mniej niż w 2000 roku). W 2008 opu­bli­ko­wa­no mi­ni­mal­nie mniej, nie­speł­na pół pro­cent, łącz­nie uka­za­ło się 21740 po­zy­cji, w 2009 roku, po­mi­mo kry­zy­su, znów na­stą­pił wzrost (3 proc.) – opu­bli­ko­wa­no 22460 po­zy­cji, a rok 2010 przy­niósł ko­lej­ny skok – tym ra­zem o 9 proc., do 24380 ty­tu­łów. Mimo dys­try­bu­cyj­nych pro­ble­mów w pierw­szych mie­sią­cach 2011 roku i do­nie­sie­niach o zna­czą­cym – się­ga­ją­cym 30 proc. w sto­sun­ku do ana­lo­gicz­ne­go okre­su po­przed­nie­go roku – spad­ku licz­by no­wo­ści wpro­wa­dza­nych na ry­nek, cały rok za­mknął się licz­bą 24920 opu­bli­ko­wa­nych ty­tu­łów, co ozna­cza 2 proc. wzro­stu w sto­sun­ku do roku po­przed­nie­go. Jak już jed­nak wspo­mnie­li­śmy, wzrost nie ma zna­cze­nia ryn­ko­we­go, jest to głów­nie efekt zmian tech­no­lo­gicz­nych – ła­twe­go i ta­nie­go dru­ku na żą­da­nie, a co­raz czę­ściej tak­że de­biu­tów w for­mie wy­łącz­nie cy­fro­wej, opa­trzo­nych jed­nak­że – jak książ­ki dru­ko­wa­ne – nu­me­rem sta­ty­stycz­nym ISBN. W cza­sach, kie­dy każ­dy może być wy­daw­cą wła­snej książ­ki (tak jak każ­dy może na­pi­sać ha­sło do en­cy­klo­pe­dii – Wi­ki­pe­dii) licz­ba wy­da­wa­nych ty­tu­łów sta­le bę­dzie ro­snąć, jed­nak wskaź­nik ten prze­sta­je mieć istot­ne zna­cze­nie dla sa­me­go ryn­ku. Już dziś bli­sko 30 proc. z ty­tu­łów re­je­stro­wa­nych przez Bi­blio­te­kę Na­ro­do­wą nie tra­fia do ob­ro­tu han­dlo­we­go. Są przed­mio­tem roz­daw­nic­twa, mają cha­rak­ter dru­ków oka­zjo­nal­nych czy pa­miąt­ko­wych.

W la­tach 2007–2010 sys­te­ma­tycz­nie, choć nie­znacz­nie ro­sła licz­ba pierw­szych wy­dań. W 2010 uka­za­ło się ich 13430, w 2009 – 13310, w 2008 – 13280, a w 2007 – 13260. Rok 2011 przy­niósł ze sobą sy­gna­li­zo­wa­ny już spa­dek – do 12180 po­zy­cji (9 proc.). Re­kor­do­wy pod tym wzglę­dem po­zo­sta­je więc rok 2000, w któ­rym opu­bli­ko­wa­no 15300 no­wo­ści, a więc o 20,4 proc. wię­cej niż w 2011.

Po­cząw­szy od 2008 roku ob­ser­wu­je­my też sys­te­ma­tycz­ny spa­dek śred­nie­go na­kła­du. Jed­nak na­le­ży w tym miej­scu pa­mię­tać, że lata 2004–2008 to okres, w któ­rym ogrom­ne na­kła­dy ksią­żek sprze­da­wa­no w po­łą­cze­niu z wie­lo­ma ty­tu­ła­mi pra­so­wy­mi (zja­wi­sko to ob­ser­wu­je­my nadal, ale o mniej­szym już na­si­le­niu). W 2008 roku śred­ni na­kład wy­niósł 6702 egz., w 2009 – 6429 egz., w 2010 – 5710 egz. Ko­lej­ny rok przy­niósł spa­dek aż o 14 proc., do 4912 egz.

O 12 proc. – do 122,4 mln egz. spadł też łącz­ny na­kład ksią­żek wy­pro­du­ko­wa­nych w 2011 roku. Na­to­miast w po­rów­na­niu z 2000 ro­kiem spa­dek łącz­nej pro­duk­cji eg­zem­pla­rzo­wej wy­no­si 22,7 proc.

Ruch wy­daw­ni­czy w licz­bach 2011

We­dług sta­ty­sty­ki Bi­blio­te­ki Na­ro­do­wej w 2011 roku w Pol­sce uka­za­ło się 31515 ty­tu­łów9, o 1976 wię­cej niż rok wcze­śniej, czy­li o 6,7 proc. (w 2010 roku uka­za­ło się 29539 ty­tu­łów). Struk­tu­ra za­re­je­stro­wa­nych przez Za­kład Sta­ty­sty­ki Wy­daw­nictw Bi­blio­te­ki Na­ro­do­wej ty­tu­łów za 2011 rok pre­zen­tu­je się na­stę­pu­ją­co: 10998 pu­bli­ka­cji na­uko­wych (35 proc.), 1804 pod­ręcz­ni­ki dla szkół wyż­szych (6,5 proc.), 1646 pu­bli­ka­cji za­wo­do­wych (5 proc.), 1691 pod­ręcz­ni­ków szkol­nych (5 proc.), 8397 pu­bli­ka­cji „po­pu­lar­nych ogól­nych” (26,5 proc.), 5089 ty­tu­łów li­te­ra­tu­ry pięk­nej dla do­ro­słych (16 proc.) i 1890 li­te­ra­tu­ry pięk­nej dla dzie­ci i mło­dzie­ży (6 proc.).

Pew­ne­go wy­ja­śnie­nia wy­ma­ga­ją dwie gru­py pu­bli­ka­cji wska­za­ne przez Bi­blio­te­kę Na­ro­do­wą. Ka­te­go­ria pu­bli­ka­cji za­wo­do­wych w na­szej me­to­do­lo­gii obej­mu­je ma­te­ria­ły szko­le­nio­we, pod­ręcz­ni­ki na szko­le­nia i kur­sy, szko­le­nia ide­olo­gicz­ne, ma­so­we i inne, ma­te­ria­ły dla lek­to­rów, li­te­ra­tu­rę do­sko­na­le­nia za­wo­do­we­go, po­rad­ni­ki za­wo­do­we i in­struk­cje, słow­ni­ki bran­żo­we i pu­bli­ka­cje z za­kre­su BHP, a tak­że ma­te­ria­ły zjaz­dów i kon­fe­ren­cji bran­żo­wych, związ­ko­wych i ich uchwa­ły – tłu­ma­czy­ła Mag­da­le­na Bro­dow­ska-Wa­siak, ów­cze­sna kie­row­nicz­ka Za­kła­du Sta­ty­sty­ki Wy­daw­nictw Bi­blio­te­ki Na­ro­do­wej (w tej chwi­li funk­cję tę peł­ni Jo­an­na Po­tę­ga)10. Za­sa­dy zo­sta­ły przy­ję­te bar­dzo daw­no, ale Bi­blio­te­ka Na­ro­do­wa utrzy­mu­je je dla jed­no­li­to­ści wy­ni­ków sta­ty­sty­ki, któ­ra sto­so­wa­na jest od nie­mal pół wie­ku.

Na­to­miast ka­te­go­ria „pu­bli­ka­cje po­pu­lar­ne”, jak tłu­ma­czy­ła Mag­da­le­na Bro­dow­ska-Wa­siak, za­wie­ra okre­śla­nia jesz­cze bar­dziej ana­chro­nicz­ne, ale w prak­ty­ce pra­cow­ni­cy Za­kła­du Sta­ty­sty­ki Wy­daw­nictw do­sto­so­wu­ją je do ak­tu­al­nych re­aliów. W tej ka­te­go­rii, zgod­nie z in­struk­cją, od­no­to­wu­je się pu­bli­ka­cje z za­kre­su: pro­pa­gan­dy ide­olo­gicz­nej, ma­te­ria­ły par­tyj­ne, zjaz­dy i ple­na, ale też li­te­ra­tu­rę fak­tu, bio­gra­fię i pa­mięt­ni­ki, re­por­taż, ese­je, pu­bli­cy­sty­kę i fe­lie­to­ny, wy­daw­nic­twa oko­licz­no­ścio­we, al­bu­my zwią­za­ne z wy­da­rze­nia­mi, po­rad­ni­ki ży­cia prak­tycz­ne­go, prze­wod­ni­ki i in­for­ma­cje tu­ry­stycz­ne oraz po zbio­rach i za­byt­kach, roz­mów­ki, słow­ni­ki, pod­ręcz­ni­ki do na­uki ję­zy­ków ob­cych, ale rów­nież wy­da­nia Bi­blii, śpiew­ni­ki ko­ściel­ne, mo­dli­tew­ni­ki i ka­te­chi­zmy oraz en­cy­klo­pe­die po­pu­lar­ne – wy­ja­śnia­li­śmy w 2010 roku11.

Zwra­ca­ją uwa­gę dys­pro­por­cje ja­kie za­cho­dzą po­mię­dzy da­ny­mi, któ­re po­da­je Bi­blio­te­ka Na­ro­do­wa a tymi, któ­re na pod­sta­wie an­kiet wy­peł­nia­nych przez wy­daw­ców pu­bli­ku­je co­rocz­nie fir­ma Bi­blio­te­ka Ana­liz.

Po­dob­nie jak w la­tach po­przed­nich tak­że w przy­pad­ku sta­ty­sty­ki za 2011 rok po­ja­wia się w tym za­kre­sie istot­na róż­ni­ca: 6596 (20,9 proc.) po­zy­cji na rzecz sza­cun­ków na­ro­do­wej książ­ni­cy. A jest prze­cież rze­czą oczy­wi­stą i ofi­cjal­nie de­kla­ro­wa­ną przez Bi­blio­te­kę Na­ro­do­wą, że nie wszy­scy wy­daw­cy nad­sy­ła­ją do niej eg­zem­plarz obo­wiąz­ko­wy, a za­tem dys­pro­por­cja po­win­na być jesz­cze więk­sza. W 2010 roku róż­ni­ca ta była nie­co niż­sza i wy­no­si­ła 17,5 proc. (5159 po­zy­cji). Rok wcze­śniej było to na­to­miast 5668 ty­tu­łów (20 proc.). Gdzie na­le­ży szu­kać przy­czy­ny ta­kie­go sta­nu rze­czy? War­to zwró­cić uwa­gę m.in. na fakt, że Bi­blio­te­ka Na­ro­do­wa ewi­den­cjo­nu­je dla da­ne­go roku wszyst­kie książ­ki (a w za­sa­dzie dru­ki zwar­te), ja­kie w tym cza­sie do niej na­pły­nę­ły. Mamy tu więc do czy­nie­nia z książ­ka­mi da­to­wa­ny­mi w da­nym roku, ale rów­nież pu­bli­ka­cja­mi z lat po­przed­nich, ja­kie wy­daw­cy do­star­cza­ją z opóź­nie­niem, a jest ich dość dużo. Do­ty­czy to zwłasz­cza pierw­sze­go kwar­ta­łu każ­de­go roku, kie­dy do ewi­den­cji wpi­sy­wa­ne są nie­mal wy­łącz­nie książ­ki z roku po­przed­nie­go. Jako ar­gu­ment, któ­ry ma pod­nieść wia­ry­god­ność tego sys­te­mu ewi­den­cji pra­cow­ni­cy Bi­blio­te­ki Na­ro­do­wej przed­sta­wia­ją opi­nię, we­dług któ­rej opóź­nie­nia w do­star­cza­niu eg­zem­pla­rzy obo­wiąz­ko­wych prze­no­szą się z roku na rok i po­wo­du­ją, że w re­zul­ta­cie po­wsta­je uśred­nio­na licz­ba, któ­ra jest naj­bliż­sza rze­czy­wi­sto­ści. Praw­do­po­dob­nie tak w isto­cie jest. Duża dys­pro­por­cja to za­tem głów­nie efekt zmian tech­no­lo­gicz­nych. W ba­da­niach an­kie­to­wych, kie­ro­wa­nych do uczest­ni­ków ryn­ku, nie je­ste­śmy w sta­nie uwzględ­niać ro­sną­cej pro­duk­cji oko­licz­no­ścio­wych wy­dań, któ­re uka­zu­ją się w mi­ni­mal­nych na­kła­dach w dru­ku na żą­da­nie, a któ­re tra­fia­ją do na­ro­do­wych zbio­rów. Dys­pro­por­cje te będą ro­snąć wraz z po­ja­wia­niem się co­raz więk­szej licz­by wy­dań wy­łącz­nie w for­mie cy­fro­wej. Wy­da­nie książ­ki sta­ło się po­wszech­nie do­stęp­ne, wy­daw­cą może być każ­dy. Po­cząw­szy od 2010 roku w swo­ich ba­da­niach Bi­blio­te­ka Ana­liz przy­ję­ła do­dat­ko­we 10 proc. do­da­ne do łącz­nej licz­by wy­da­nych ty­tu­łów we­dług wska­zań an­kie­to­wych, jed­nak jak się oka­zu­je ska­la tego zja­wi­ska to dziś już być może na­wet 30 proc. uka­zu­ją­cej się każ­de­go roku ofer­ty.

Po­niż­sza ta­be­la pre­zen­tu­je po­rów­na­nie sta­ty­sty­ki licz­by wy­da­nych ty­tu­łów spo­rzą­dza­nych przez Bi­blio­te­kę Na­ro­do­wą w cią­gu ostat­nich 13 lat w po­rów­na­niu z da­ny­mi pu­bli­ko­wa­ny­mi przez Bi­blio­te­kę Ana­liz.

Licz­ba wy­da­nych ty­tu­łów w la­tach 1998–2011 we­dług ewi­den­cji Bi­blio­te­ki Na­ro­do­wej i ba­dań Bi­blio­te­ki Ana­liz

Rok

Bi­blio­te­ka Na­ro­do­wa

Bi­blio­te­ka Ana­liz

Róż­ni­ca

Róż­ni­ca (w proc.)

1998

1659

7

2400

0

– 7403

– 30,8%

1999

1948

0

2450

0

– 5020

– 20,5%

2000

2029

8

2570

0

– 5402

– 21,0%

2001

1976

0

2442

0

– 4660

– 19,1%

2002

1937

1

2296

0

– 3589

– 15,6%

2003

2078

0

2243

0

– 1650

– 7,3%

2004

2247

5

2089

0

1705

7,0%

2005

1999

9

2056

0

– 561

– 2,7%

2006

2464

0

1992

0

4720

19,2%

2007

2522

6

2181

0

3416

13,5%

2008

2824

8

2174

0

6508

23,0%

2009

2812

8

2246

0

5668

20,0%

2010

2953

9

2438

0

5159

17,5%

2011

3151

5

2492

0

6596

20,9%

Aż do 2005 roku dane Bi­blio­te­ki Na­ro­do­wej były re­gu­lar­nie niż­sze od sza­cun­ków Bi­blio­te­ki Ana­liz, jed­nak od roku 2006 znacz­nie je prze­wyż­sza­ją. Przej­rza­łam na­szą bazę pod ką­tem ty­tu­łów w ra­mach eg­zem­pla­rzy obo­wiąz­ko­wych wpły­wa­ją­cych do Bi­blio­te­ki Na­ro­do­wej. Do chwi­li obec­nej wpły­nę­ło oko­ło 26 tys. ty­tu­łów ksią­żek z datą wy­da­nia 2009, po­nad­to 5445 ty­tu­łów wy­daw­nictw dźwię­ko­wych i au­dio­wi­zu­al­nych. Nie bra­łam pod uwa­gę do­ku­men­tów kar­to­gra­ficz­nych, mu­zycz­nych – mó­wi­ła w „Ryn­ku książ­ki w Pol­sce” w wy­da­niu z 2010 roku Han­na Kę­sic­ka, ów­cze­sna kie­row­nicz­ka Za­kła­du Gro­ma­dze­nia i Uzu­peł­nia­nia Zbio­rów BN12. W ko­lej­nych la­tach wy­daw­nic­twa nie do­star­cza­ły ter­mi­no­wo swo­ich pu­bli­ka­cji.

Po­nad­to war­to­ści pre­zen­to­wa­ne przez Bi­blio­te­kę Na­ro­do­wą nie znaj­du­ją jed­nak po­twier­dze­nia nie tyl­ko w ba­da­niach Bi­blio­te­ki Ana­liz, ale tak­że w ka­ta­lo­gach firm dys­try­bu­cyj­nych. Sza­cun­ko­wo rocz­nie do dys­try­bu­cji tra­fia­ło w ostat­nich la­tach od 20 do 24 tys. ty­tu­łów.

Stąd od lat po­ta­rza­ne py­ta­nie, co w rze­czy­wi­sto­ści obej­mu­je sta­ty­sty­ka na­ro­do­wej książ­ni­cy, a więc jaka jest struk­tu­ra ewi­den­cjo­no­wa­nych ty­tu­łów, czy są to tyl­ko książ­ki, czy też inne ro­dza­je pu­bli­ka­cji, jaką część sta­no­wią dru­ki oka­zjo­nal­ne, w na­kła­dach do 100 egz. Py­ta­nie do­ty­czy tak­że spo­so­bu in­ter­pre­to­wa­nia przez wy­daw­ców do­dru­ków, jaka część z nich uka­zu­je się z no­wy­mi nu­me­ra­mi ISBN jako ko­lej­ne wy­da­nia, jaka część ze sta­ry­mi? Pró­ba od­po­wie­dzi spro­wa­dza się do bra­ku w tych sza­cun­kach zna­ne­go zja­wi­ska „dłu­gie­go ogo­na” – ty­tu­łów wy­da­wa­nych przez nie­wiel­kie wy­daw­nic­twa lub inne pod­mio­ty po­dej­mu­ją­ce się wy­da­nia ksią­żek na mi­kro­ska­lę, a któ­re nie są uchwyt­ne dla ryn­ko­wych sza­cun­ków, nie tra­fia­ją w ogó­le do dys­try­bu­cji, na­to­miast tra­fia­ją do re­je­stru Bi­blio­te­ki Na­ro­do­wej, cho­ciaż­by dla pre­sti­żu ich au­to­rów czy edy­to­rów. Po­zo­sta­jąc poza, lub z rzad­ka sta­jąc się przed­mio­tem ob­ro­tu han­dlo­we­go, są po­mi­ja­ne w ryn­ko­wych sza­cun­kach, choć zo­sta­ły fi­zycz­nie wy­da­ne i za­re­je­stro­wa­ne (po­sia­da­ją nu­me­ry ISBN). Są tu jed­nak tak­że ty­tu­ły han­dlo­wo ak­tyw­ne, ale do­dru­ko­wy­wa­ne w zni­ko­mych ilo­ściach i ofe­ro­wa­ne wy­łącz­nie na stro­nach in­ter­ne­to­wych wy­daw­ców. Czę­sto są to na­kła­dy nie prze­kra­cza­ją­ce na­wet 50 egz. rocz­nie, swo­iste uzu­peł­nie­nie sta­nów ma­ga­zy­no­wych tak by na­kład nig­dy nie był do koń­ca wy­czer­pa­ny. Ze wzglę­dów sta­ty­stycz­nych ro­dzi to wie­le pro­ble­mów, ale też po­ja­wia­ją się trud­no­ści w co­dzien­nej prak­ty­ce wy­daw­ni­czej – w umo­wach z au­to­ra­mi i roz­li­cza­niu sprze­da­ży, w in­for­ma­tycz­nych sys­te­mach ma­ga­zy­no­wych i księ­go­wych. Wraz z co­raz szer­szą ofer­tą wy­dań cy­fro­wych pro­blem ten znaj­du­je prak­tycz­ne roz­wią­za­nie w for­mie no­wych umów au­tor­skich oraz osob­nych kont księ­go­wych dla po­zy­cji, któ­re wy­kra­cza­ją po­nad pod­sta­wo­wy na­kład, a z uwa­gi na mi­kro­ska­lę nie są ko­lej­nym wy­da­niem. Sta­ty­sty­ka na ra­zie po­zo­sta­je w tyle za szyb­ki­mi zmia­na­mi i moż­li­wo­ścia­mi ja­kie dała cy­fro­wa tech­no­lo­gia.