Łowy łucznicze ebook

© Copyright by Wydawnictwo Poligraf, 2015

© Copyright by Ziemowit Tokarski, 2015

Wszelkie prawa zastrzeżone.

Żaden fragment nie może być publikowany ani reprodukowany bez pisemnej zgody wydawcy.

Projekt okładki: Izabela Surdykowska-Jurek, Magdalena Muszyńska

Redakcja: Anna Kurzyca

Korekta: Klaudia Dróżdż, Bożena Dembińska, Monika Wójtowicz

Skład: Andrzej Sokulski, Wojciech Ławski

Zdjęcia (str. 37 oraz str. 48): Ziemowit Tokarski

Pozostałe zdjęcia: Przemysław Stolarski

Konwersja do EPUB/MOBI: InkPad

ISBN: 978-83-63506-99-5

Wydawnictwo Poligraf

ul. Młyńska 38

55-093 Brzezia Łąka

tel./fax (71) 344-56-35

www.WydawnictwoPoligraf.pl

WSTĘP

Łowy łucznicze, z uwagi na wyjątkowo bliską interakcję ze zwierzyną, dostarczają niezwykłych przeżyć. Zmuszają organizm łowcy do pracy na najwyższych obrotach, bezlitośnie obnażając przy tym jego psychofizyczne słabości. Ukazują naszą nieporadność w konfrontacji z naturą oraz przepaść pomiędzy ludzką percepcją a zmysłami zwierzyny. Zmysłami wyostrzonymi do granic niewyobrażalnych dla współczesnego człowieka incydentalnie odwiedzającego knieję. Dzięki owym zmysłom w świadomości prehistorycznych łowców zwierzyna jawiła się jako istota obdarzona boskimi przymiotami. Współczesny myśliwy łucznik doskonale rozumie odczucia neolitycznych myśliwych, bowiem podczas polowania z łukiem sam niejednokrotnie doświadcza niemal ekstatycznych doznań. W konfrontacji ze zmysłami zwierzyny łucznik musi wykazać się wyjątkowym kunsztem myśliwskim, aby ostatecznie znaleźć się w odległości etycznego strzału, niezauważalnie i bezgłośnie przelać w ramiona łuku siłę własnych ramion, a następnie precyzyjnie posłać strzałę do celu. Z szacunku do życia, z szacunku do kniei łowca nie okazuje wówczas radości. Oddaje się głębokiej refleksji, a zwierzynie oddaje należną jej cześć, zgodnie z tradycją i w zgodzie z własnym sumieniem.

Pomimo nowoczesnej metodologii i sprzętu łowy łucznicze pozostają jedną z najstarszych form myślistwa. Specyficzna metodyka jest niby niekończąca się lekcja pokory w starym duchu niegdysiejszych tradycji, które staramy się ocalić przed ostatecznym odejściem w niepamięć.

Powoli skradamy się przez knieję. Co chwila sprawdzam wiatr. Marcel postanawia zawabić. Nieopodal odpowiada byk. Ruszamy w jego kierunku. Marcel co kilkadziesiąt kroków wabi na rogu. Byk za każdym razem odpowiada. Na dystansie 100 metrów widać wyraźnie, że mamy do czynienia z obustronnie koronnym, regularnym szesnastakiem. Ostrożnie wycofujemy się, aby go nie spłoszyć, nie zakłócić jelenich godów. Idziemy dalej. Powoli, cicho, krok za krokiem, pod wiatr. Znów słychać ryk. Marcel wabi. Kolejny byk odpowiada. Ruszamy. Kiedy wydaje nam się, że byk ryczy tuż przed nami – zatrzymujemy się i skrywamy za drzewem. Marcel wypatruje przez lornetkę byka. Widać wyraźnie potężne, umięśnione ciało królewskiego zwierzęcia, ale od karku po wieniec skrywa go knieja. Nie wiemy, co ma na głowie. Umawiamy się na sygnał – jeśli to selekt, Marcel zaryczy przeciągle, jeśli byk jest przyszłościowy, Marcel zawabi, naśladując urywane porykiwanie. Ruszam sam w kierunku jelenia. Marcel zostaje na miejscu i nadal stara się wypatrzyć poroże. Na próżno. Byk nie chce się ruszyć. Marcel łamie w dłoniach gałązki. Skutkuje. Potężny jeleń rusza w naszą stronę. Od jego gniewnego ryku drży knieja. Ja zresztą też… Znów się zatrzymuje. Jest 38 metrów ode mnie. Skrywam się za kolejnym drzewem. Serce zaczyna swój szalony taniec. W gardle mnie dławi. Ledwo łapię oddech. W skroniach kowalski młot wybija coraz szybszy rytm. Czuję, jak serce ciska mi się o żebra: bum bum, bum bum, bum bum! Zawsze zastanawiam się, czy słychać ten łomot… Zdaje mi się, że dźwięk ten rozchodzi się daleko po kniei wszerz i wzdłuż. Gałązki ponownie trzaskają w dłoniach Marcela i sprowokowany byk ryczy tak gniewnie, że czuję to całym sobą. Za chwilę naciągnę łuk i ostrożnie, niezwykle wolno wychylę się zza drzewa… chyba że wcześniej zejdę tu na zawał…

(ten i następne fragmenty wspomnień autora pochodzą z blogu publikowanego na www.bowhunter.pl)

1. SPRZĘT DO MYŚLISTWA ŁUCZNICZEGO

1.1. Łuk

Łuk towarzyszy człowiekowi niemal od początku kształtowania się pierwotnych form cywilizacji. Jego powstanie naukowcy datują na ponad 35 tys. lat przed naszą erą. To pierwsze w dziejach skonstruowane przez człowieka urządzenie służące magazynowaniu energii, które wywołało prawdziwą rewolucję w ówczesnej technice polowania, stanowiącego główne źródło zdobywania pożywienia. Używanie łuku przez naszych praprzodków, skazanych dotąd na niemal bezustanne łowy, oszczędzało znacznie czas i energię, które odtąd ludzie mogli poświęcać na rozwijanie innych umiejętności1. Tym samym łuk otworzył przed ludzkością wrota do cywilizacyjnego rozwoju.

Ze względów ekologicznych oraz humanitarnych idea myślistwa łuczniczego jest oficjalnie promowana przez międzynarodowe organizacje łowieckie (m.in. przez International Council for Game and Wildlife Conservation C.I.C. – Międzynarodową Radę Łowiectwa i Ochrony Zwierzyny). Aktualnie łuk jako narzędzie do polowań przeżywa absolutny renesans. W samej Europie do roku 2015 ten rodzaj polowania dozwolony był już w 15 krajach. Według szacunków Europejskiej Federacji Myślistwa Łuczniczego (European Bowhunting Federation), w Europie poluje z łukiem ponad 35 tys. myśliwych.

Łuk jest wyjątkowo bezpiecznym narzędziem do pozyskiwania zwierzyny. Myśliwy łucznik oddaje strzał z niewielkich dystansów wyłącznie w warunkach dobrej widoczności, co w efekcie niemal do minimum ogranicza ryzyko nierozpoznania celu i popełnienia pomyłki. Ze względu na specyfikę działania łuku strzelec nie może przemieszczać się z „naładowaną bronią”, eliminując tym samym możliwość przypadkowego wystrzału, a zasada działania strzały myśliwskiej całkowicie wyklucza rykoszet.

W aspekcie ekonomicznym łuk jest wyjątkowo atrakcyjnym i uniwersalnym narzędziem dla myśliwego. Tym samym modelem łuku można z powodzeniem polować zarówno na ptactwo, zwierzynę drobną, jak i zwierzynę grubą. Dobór właściwego osprzętu do polowania sprowadza się w zasadzie do adekwatnego doboru grotu myśliwskiego. Ponieważ grot wkręca się w przednią część strzały, można go z łatwością wymienić na inny rodzaj – odpowiedni do obranego celu. W ten sposób tej samej strzały można używać na każdy gatunek zwierzyny w łowisku. Myśliwska strzała, choć oczywiście droższa od pojedynczego naboju, jest jednakże amunicją wielokrotnego użytku zarówno podczas łowów, jak i w szczególności podczas treningów strzeleckich, co w ostatecznym rozrachunku sprawia, że z ekonomicznego punktu widzenia jest bardziej efektywna. Specyfika działania łuku bloczkowego (brak efektów akustycznych w postaci huku wystrzału) znacznie ogranicza płoszenie zwierzyny w łowisku oraz niepokojenie innych zwierząt.

Łuku nie obciąża wśród części społeczeństwa niezwiązanej z myślistwem negatywny stereotyp. Nie zdarzają się strzelaniny, napady na banki, inne przypadki przestępstw z jego zastosowaniem. Pozytywna opinia ogółu społeczeństwa o łowiectwie w krajach, gdzie poluje się z łukiem, determinowana jest wysokimi wymogami etycznymi stawianymi łucznikom. Myśliwi łucznicy szczycą się wartościami, na jakich opiera się ta wyjątkowa sztuka, m.in. zasadą szlachetnej równości szans – zwierzyna versus łowca. Specyfika łuczniczej metodyki sprawia, że łucznik traci przewagę technologiczną nad zwierzyną, a jej nieporównywalnie wyostrzonym zmysłom musi przeciwstawić swój spryt oraz umiejętności. Ten rodzaj metodyki łowieckiej dzięki wyzwaniom, jakie stawia przed łowcą, przyciąga coraz więcej młodych adeptów sztuki myśliwskiej.

Obierając za punkt odniesienia zastosowanie w łowiectwie, wyróżniamy trzy podstawowe typy łuków:

Łuk długi (ang. longbow) – współcześnie ma niewielkie zastosowanie w myślistwie. Budową najbardziej zbliżony do pierwotnego wzorca łuku. Wykonywany jest z materiałów naturalnych. Strzela się z niego instynktownie, nie używając przyrządów celowniczych. Skuteczne posługiwanie się nim na łowach wymaga wyjątkowego kunsztu.

Łuk ref leksyjny (ang. recurve) – nieco częściej stosowany we współczesnym myślistwie niż łuk długi. Może być wykonany zarówno z naturalnych materiałów, jak i nowoczesnych kompozytów. Strzela się z niego instynktownie lub za pomocą urządzeń celowniczych. Możliwe jest mocowanie do niego akcesoriów typu kołczan, stabilizator, tłumiki. Podobnie jak w przypadku łuku długiego naciąganie oraz zwalnianie cięciwy odbywa się bez użycia spustu mechanicznego.

Łuk bloczkowy(ang. compound) – współczesny łuk wynaleziony w latach 60. ubiegłego wieku w USA. Jego pierwotnym i głównym przeznaczeniem jest myślistwo. Specjalny system bloczków znacząco redukuje siłę niezbędną do utrzymania łuku w pozycji naciągniętej, umożliwiając myśliwemu długie pozostawanie w pozycji strzeleckiej w oczekiwaniu na odpowiednie ustawienie się zwierzyny. Zdolność generowania znacznej energii w połączeniu z wyjątkową precyzją czynią nowoczesny łuk bloczkowy skutecznym narzędziem w rękach doświadczonego myśliwego.

Z uwagi na znaczącą przewagę udziału łuku bloczkowego w nowoczesnym myślistwie łuczniczym przyjrzymy się bliżej jego podstawowym parametrom, ze szczególnym uwzględnieniem cech predestynujących go do celów łowieckich.

Rys. 1. Budowa myśliwskiego łuku bloczkowego

1.1.1. Zdolność generowania energii potencjalnej

Aby lepiej zrozumieć zasadę działania łuku, przypomnimy sobie podstawową wiedzę z fizyki. W celu naciągnięcia łuku należy wykonać pracę, która będzie oddawana podczas wyzwalania strzału. W naciągniętym łuku zmagazynowana jest tzw. potencjalna energia sprężystości, stanowiąca równoważnik pracy niezbędnej do jego naciągnięcia. W momencie zwolnienia cięciwy potencjalna energia sprężystości przekazywana jest strzale, ulegając przekształceniu w energię kinetyczną. Wartość energii kinetycznej strzały zależy przede wszystkim od jej prędkości oraz – w mniejszym stopniu – od jej masy. Im większa jest zdolność łuku do generowania potencjalnej energii sprężystości, tym większą energię kinetyczną osiągnie wystrzelona z niego strzała. A im większa energia kinetyczna strzały, tym bardziej płaska trajektoria jej lotu (mniejsze prawdopodobieństwo złego trafienia przy błędnej ocenie odległości), większa prędkość strzały (znacząca redukcja ryzyka związanego ze zjawiskiem tzw. string jumpingu – patrz rozdz. 3.8), mniejsza podatność na niekorzystne warunki zewnętrzne (np. podmuchy silnego wiatru) oraz większa zdolność do penetracji.

Aby odpowiednio docenić potencjał łuku bloczkowego do generowania energii, porównamy go w tym zakresie do łuków tradycyjnych. W przypadku łuku długiego magazynowana energia ma w przybliżeniu wykres liniowy. Innymi słowy, im bardziej naciągniesz łuk, tym większą energię uzyskasz. Wartość energii rośnie liniowo w stosunku do długości naciągu. Na wykresie (rys. 2) ukazano w uproszczeniu schemat magazynowania energii w łukach tradycyjnych. Zacienione pole poniżej zielonej linii odzwierciedla energię magazynowaną w trakcie naciągania łuku.

Rys. 2. Schemat magazynowania energii w łuku tradycyjnym

Myśliwski łuk bloczkowy posiada w tej kwestii zasadniczą przewagę nad łukami tradycyjnymi. Dzięki systemowi agresywnych bloczków (krzywek) łuk ten zmienia prostą zieloną linię na powyższym wykresie w paraboliczny wulkan zmagazynowanej energii. Krzywki pozwalają manipulować cyklem naciągu w taki sposób, aby maksymalna siła naciągu była osiągana znacznie wcześniej niż w łukach tradycyjnych. Ma to ogromny wpływ na wartość zmagazynowanej energii. W efekcie strzała wystrzelona z łuku bloczkowego będzie się charakteryzować znacznie większą energią kinetyczną niż ta sama strzała wystrzelona z łuku tradycyjnego o tej samej sile naciągu. Ilustruje to wykres na rys. 3.

Rys. 3. Schemat magazynowania energii w myśliwskim łuku bloczkowym

1.1.2. Kształty bloczków

Wyróżniamy bloczki okrągłe (soft), bloczki średnio agresywne (medium) oraz agresywne (hard). Kształt bloczka przesądza o zdolności łuku do wytwarzania energii. Tę zależność obrazuje rys. 4. Tak jak na poprzednich wykresach linie poziome reprezentują rosnącą długość naciągu, natomiast linie pionowe odpowiednio rosnącą siłę naciągu. Obszar niebieski oznacza energię magazynowaną w łuku, a obszar czerwony to energia kinetyczna wyzwalana w momencie strzału.

Rys. 4. Schematy generowania energii w zależności od kształtu bloczków

Bloczki okrągłe (ang. soft) dają bardzo łagodny cykl naciągu. Szczytowa siła osiągana jest jedynie przez chwilę, a następnie płynnie maleje aż do zupełnego odpuszczenia (ang. let-off). Łuk z klasycznymi, okrągłymi bloczkami charakteryzuje się bardzo płynnym i łatwym naciągiem, ale zmagazynuje najmniej energii, a w efekcie strzała wystrzelona z takiego łuku będzie lecieć najwolniej. Aktualnie łuki o takich bloczkach z oczywistych względów prawie nie znajdują zastosowania w myślistwie, niemniej niektórzy producenci łuków cały czas pracują nad innowacyjnym połączeniem płynnego naciągu cechującego okrągłe bloczki ze zdolnością do generowania znacznej energii.

Bloczki średnio agresywne (ang. medium cam).W porównaniu z bloczkami okrągłymi osiągają one maksymalną wartość siły naciągu wcześniej i zarazem bardziej gwałtownie przechodzą do odpuszczenia. Logiczną konsekwencją jest zdolność magazynowania znacznie większej energii, a tym samym nadanie strzale większej prędkości. Bloczki typu medium cam, zapewniając komfort płynnego naciągu idący w parze z wyzwoleniem stosunkowo dużej energii, znajdują zwolenników pośród początkujących myśliwych.

Bloczki agresywne (ang. hard cam)mają największą zdolność generowania energii. Charakteryzują się najmniejszym komfortem cyklu naciągu. Na rys. 4 widać wyraźnie, jak szybko osiągana jest maksymalna siła naciągu. Reprezentująca ją pozioma linia pokazuje, iż wartość maksymalna utrzymywana jest przez większą część cyklu naciągania, aby nagle, pod koniec procesu, gwałtownie przejść w odpuszczenie. Ten bezkompromisowy typ bloczków jest trudny do opanowania, dlatego preferowany jest przez zaawansowanych strzelców, oczekujących od łuku myśliwskiego najwyższych prędkości.

1.1.3. Systemy bloczków

We współczesnych łukach bloczkowych występują cztery typy systemów bloczków: single (solocam), hybrid (hybrydowe), binary (binarne) oraz twin (bliźniacze). Wszystkie systemy zostały zaprojektowane do osiągnięcia tego samego celu, ale każdy z nich charakteryzuje się indywidualnym zestawem zalet i wad. Aktualnie systemy bloczków oferują porównywalne osiągi, co nie oznacza, iż podobnie działają.

System bloczków typu single, często nazywany też solocam. Układ składa się z okrągłego bloczka w górnym ramieniu łuku oraz eliptycznego w dolnym. Za magazynowanie energii oraz let-off odpowiada dolna krzywka. Ten system z reguły pracuje ciszej i jest łatwiejszy w utrzymaniu od tradycyjnych systemów typu twin, ponieważ nie wymaga synchronizacji pracy bloczków. System ten jest powszechnie uważany za płynny i niezawodny, z czego wynika jego znaczna popularność wśród myśliwych.

System bloczków typu hybrid. System hybrydowy posiada dwa eliptyczne bloczki, kabel rozwidlony, kabel kontrolny i główną cięciwę. Wynalazła go firma Darton Archery, jednak dopiero innowacja firmy Hoyt pod nazwą Cam & ½ zwróciła na to rozwiązanie uwagę myśliwych łuczników. Aktualnie Hoyt ma w ofercie agresywniejszą modyfikację tego systemu pod nazwą Turbo Cam & ½. Dzięki systemowi hybrid uzyskuje się prostą trajektorię lotu, podobnie jak z dobrze ustawionego łuku z systemem twin. Wymaga on mniej uwagi w utrzymaniu prawidłowej synchronizacji niż tradycyjne systemy bliźniacze, ale stwierdzenie, że nie wymaga jej w ogóle, byłoby nadużyciem. Istnieje kilka modeli hybrydowych, które są zadziwiająco szybkie i ciche, nie ustępując w niczym najlepszym łukom solocam. Cieszą się dużą popularnością wśród polujących łuczników.

System bloczków typu binary. Wynaleziony przez firmę Bowtech Archery w 2005 r. jest zmodyfikowanym systemem twin. Bloczki są w nim przytwierdzone bardziej do siebie nawzajem niż do ramion. W systemie tym początkowo nie stosowano rozwidlonego kabla, lecz jedynie dwa kable kontrolne łączące krzywki. Otrzymujemy w ten sposób płynny układ, w którym bloczki automatycznie dopasowują się, korygując niedoskonałości odkształcanych ramion oraz długości cięciwy i kabla kontrolnego. Aktualne wersje bloczków binarnych zwane overdrive binary przeniosły funkcje samoregulujące do wnętrza bloczka, powracając do rozwidlonego kabla. Z technicznego punktu widzenia ten samoregulujący się system nie powinien sprawiać żadnych problemów z synchronizacją oraz powinien zapewniać wyjątkowo płaską trajektorię lotu. Łuki wyposażane w ten system stają się niezwykle szybkie, a zarazem łatwe do ustawienia, nie dziwi więc, że myśliwi coraz chętniej po nie sięgają.

System bloczków typu twin nazywany też dual cam. Bloczki są idealnie symetryczne, w wersji myśliwskiej – eliptyczne. Odpowiednio ustawione zapewniają doskonały tor lotu, celność i szybkość. Wymagają jednak więcej uwagi w utrzymaniu synchronizacji, ale dzięki postępom w produkcji włókna do cięciw robi się to coraz prostsze. Oprócz trudności w utrzymaniu synchronicznej pracy bloczków inną niedogodnością układu typu twin jest to, że pracuje nieco głośniej w porównaniu z pozostałymi trzema systemami.

1.1.4. Długość łuku

Długość łuku (ang. axle to axle – ATA)to odległość pomiędzy osiami, na których bloczki zamocowane są do ramion łuku. Obierając kryterium rozstawu osiowego (ATA), łuki bloczkowe dzielimy umownie na krótkie (ATA poniżej 33 cali), średnie (33 ≤ ATA ≤ 38 cali) oraz długie (ATA powyżej 38 cali). Stopień wybaczalności łuku, czyli łatwość jego opanowania i precyzyjnego oddawania strzałów, jest bezpośrednio skorelowany z parametrem ATA. Im większy rozstaw osiowy, tym łuk bardziej wybaczalny, odporny na ewentualne błędy strzelca. Pomimo to myśliwi z uwagi na warunki towarzyszące polowaniu najczęściej wybierają łuki krótkie. Im krótszy łuk, tym łatwiej nim manewrować podczas podchodu w gęstych zaroślach, a także łatwiej złożyć się do strzału w ciasnej przestrzeni, polując z zasiadki. Na myśliwskich dystansach 10–30 metrów aspekt wybaczalności zdecydowanie ustępuje ergonomii.

1.1.5. Długość naciągu

1.1.6. Wysokość cięciwy

Wysokość cięciwy(ang. brace hight – BH) to odległość mierzona pod kątem prostym od cięciwy w stanie spoczynku do najgłębszego wcięcia w uchwycie łuku. Im mniejszy parametr brace hight, tym dłużej podczas wyzwalania strzału cięciwa oddziałuje na strzałę, nadając jej większą prędkość, ale jednocześnie zmniejszając wybaczalność łuku na błędy strzelca. Analogicznie jak w przypadku parametru ATA na myśliwskich dystansach strzeleckich aspekt wybaczalności ustępuje energii uzyskiwanej dzięki niskiemu BH. Wysokość cięciwy bloczkowych łuków myśliwskich najczęściej wynosi 6–8 cali.

Rys. 5. Parametry łuku

1.1.7. Siła naciągu

Siła naciągu(ang. draw weight)powinna