Święty Tomasz z Akwinu - ebook

_SŁOWO WSTĘPNE_

T

_a książka nie ma pre­ten­sji być ni­czym wię­cej, jak po­pu­lar­nym szki­cem wiel­kiej hi­sto­rycz­nej po­staci, która za­słu­guje na więk­szą, niż obec­nie, po­pu­lar­ność. Cel jej zo­sta­nie osią­gnięty, je­żeli tym wszyst­kim, któ­rzy na­wet nie sły­szeli o św. To­ma­szu z Akwinu, po­służy za za­chętę do prze­czy­ta­nia o nim in­nych, lep­szych od tej, prac. Lecz z ko­niecz­nego w tym wy­padku ogra­ni­cze­nia wy­ni­kają już od sa­mego po­czątku nie­unik­nione na­stęp­stwa._

_Po pierw­sze: ob­szer­ność opo­wia­da­nia ze względu na tych, któ­rzy, cho­ciaż św. To­masz jest im obcy, mogą się nim jed­nak in­te­re­so­wać po­dob­nie jak ja Kon­fu­cju­szem lub Ma­ho­me­tem. Cho­ciaż ską­d­inąd istotna po­trzeba przed­sta­wie­nia ja­sno od­ci­na­ją­cego się za­rysu tej po­staci wy­maga wkro­cze­nia w stany my­ślowe tych, któ­rzy mają inne po­glądy Gdy­bym pi­sał szkic o Nel­so­nie, prze­zna­czony głów­nie dla cu­dzo­ziem­ców, mu­siał­bym wy­czer­pu­jąco ob­ja­śnić wiele rze­czy zna­nych każ­demu An­gli­kowi a opu­ścić, dla krót­ko­ści, wiele szcze­gó­łów, o któ­rych nie­je­den An­glik chciałby coś wię­cej wie­dzieć. Jed­nakże trudno by było na­kre­ślić bar­dzo żywe i wzru­sza­jące opo­wia­da­nie o Nel­so­nie, zu­peł­nie opusz­cza­jąc fakt jego walk z Fran­cu­zami. Tak samo by­łoby nie­sto­sowne pi­sząc szkic o św. To­ma­szu po­mi­nąć jego walki z he­re­ty­kami, cho­ciażby ten fakt był ba­la­stem w sto­sunku do istot­nych za­mie­rzeń tej książki. Mogę je­dy­nie wy­ra­zić na­dzieję a wła­ści­wie prze­ko­na­nie, że ci, któ­rzy uwa­żają mnie za he­re­tyka, nie będą chyba mieli mi za złe, że wy­po­wia­dam swoje wła­sne po­glądy, a tym bar­dziej, że wy­ra­żam prze­ko­na­nia mego bo­ha­tera. Ta kwe­stia zresztą do­ty­czy tylko jed­nego punktu tego tak pro­stego opo­wia­da­nia. Mia­no­wi­cie wy­po­wie­dzia­nego w nim może nie­jed­no­krot­nie zda­nia, że schi­zma szes­na­stego wieku była wła­ści­wie spóź­nio­nym bun­tem pe­sy­mi­stów trzy­na­stego wieku. Była to po­zo­sta­łość daw­nego pu­ry­ta­ni­zmu au­gu­stiań­skiego, skie­ro­wa­nego prze­ciw ary­sto­te­le­sow­skiemu li­be­ra­li­zmowi. Bez tej wzmianki nie mógł­bym umie­ścić mo­jej, hi­sto­rycz­nej prze­cież po­staci św. To­ma­sza w hi­sto­rii. Jed­nakże ca­łość jest po­my­ślana je­dy­nie jako su­rowy szkic po­staci w kra­jo­bra­zie, a nie jako kra­jo­braz z po­sta­ciami._

_Po wtóre wy­nika, że przy tak krót­kim uję­ciu trudno mi wiele po­wie­dzieć o tym fi­lo­zo­fie poza wy­ka­za­niem, że był fi­lo­zo­fem. Da­łem tu je­dy­nie, że tak po­wiem, próbki tej jego fi­lo­zo­fii. Wresz­cie wy­nika stąd, że nie­po­dobna we wła­ściwy spo­sób za­jąć się jego teo­lo­gią. Pewna moja zna­joma, któ­rej wpadł w ręce wy­bór tek­stów św. To­ma­sza z ko­men­ta­rzem, uf­nie za­częła czy­tać roz­dział za­opa­trzony nie­win­nym na­głów­kiem: „Pro­stota Boga”, po czym odło­żyła książkę z wes­tchnie­niem i rze­kła: „Je­żeli to jest Jego pro­stota, to czym jest Jego zło­żo­ność?” Nie ubli­ża­jąc temu do­sko­na­łemu ko­men­ta­rzowi to­mi­stycz­nemu, o któ­rym wspo­mnia­łem, mu­szę przy­znać, że nie chciał­bym, aby ni­niej­szą książkę po pierw­szych prze­czy­ta­nych sło­wach odło­żono na bok z po­dob­nym wes­tchnie­niem. Je­stem zda­nia, że bio­gra­fia jest wstę­pem do fi­lo­zo­fii, a fi­lo­zo­fia wstę­pem do teo­lo­gii, i że mogę je­dy­nie prze­pro­wa­dzić czy­tel­nika poza pierw­szy etap._

_Po trze­cie: nie są­dzi­łem za po­trzebne uwa­żać na tych kry­ty­ków, któ­rzy od czasu do czasu grają roz­pacz­li­wie „dla ga­le­rii” i po­wta­rzać za nimi ustę­pów de­mo­no­lo­gii śre­dnio­wiecz­nej w chęci prze­ra­że­nia współ­cze­snej pu­blicz­no­ści uży­wa­niem nie­zna­nego dla niej ję­zyka. By­łem prze­ko­nany, iż lu­dzie wy­kształ­ceni wie­dzą, że św. To­masz z Akwinu i wszy­scy jemu współ­cze­śni za­równo jak wszy­scy jego opo­nenci w póź­niej­szych wie­kach wie­rzyli w czarty i tym po­dobne zja­wi­ska, ale nie zda­wało mi się to godne wzmianki dla tej pro­stej przy­czyny, że nie do­po­mo­głoby do pla­stycz­niej­szego od­two­rze­nia jego por­tretu. Co do tej ma­te­rii nie było by­naj­mniej nie­po­ro­zu­mień mię­dzy teo­lo­gami pro­te­stanc­kimi a ka­to­lic­kimi od sa­mego po­czątku ist­nie­nia teo­lo­gii, przy czym św. To­masz nie od­zna­czał się spe­cjal­nym pod­kre­śla­niem tych spraw, a je­żeli to czy­nił, to bar­dzo oględ­nie._

_Je­śli więc nie roz­wi­ja­łem tego te­matu, to nie dla­tego, abym miał ja­ki­kol­wiek po­wód do ukry­wa­nia tych rze­czy, ale dla­tego, że pod żad­nym wzglę­dem nie do­ty­czą oso­bi­ście tej je­dy­nej osoby, którą dać po­znać jest tu moim za­da­niem._

_Tak czy owak, nie ma miej­sca dla ta­kiej po­staci jak św. To­masz w po­dob­nych ra­mach._PRZYPISY

_Can­ter­bury Ta­les_ Geof­freya Chau­cera (1340–1400) (przyp. tłum.).

Kry­tyk an­giel­ski, wol­no­my­śli­ciel (przyp. tłum.).

Er­nest Re­nan (1823–1892), fi­lo­log i hi­sto­ryk fran­cu­ski. Główne dzieła: _Les ori­gi­nes du chri­stia­ni­sme_ i _La vie de Je­sus._ (przyp. tłum.).

Ar­nold Ma­te­usz (1822–1888), an­giel­ski po­eta i kry­tyk (przyp. tłum.).

Uży­wam tu słowa li­be­ra­lizm w ści­śle ogra­ni­czo­nym sen­sie teo­lo­gicz­nym, tak jak go uży­wają New­man i inni teo­lo­go­wie. W po­pu­lar­nym zna­cze­niu po­li­tycz­nym św. To­masz był ra­czej li­be­ra­łem, szcze­gól­nie na swoją epokę. (Przyp. au­tora).

Fran­cis Thomp­son (1859–1907), po­eta i pro­zaik, au­tor po­ematu _The Ho­und of He­aven (Ogar Nie­bie­ski)_ (przyp. tłum.).

Char­les Pla­ter (1875–1921), je­zu­ita, gło­si­ciel ka­to­li­cy­zmu spo­łecz­nego, twórca re­ko­lek­cji ro­bot­ni­czych, główne dzieło _Pri­mer of Pe­ace and War_ (1915) (przyp. tłum.).

Ri­chard Cob­den (1804–1865), eko­no­mi­sta, zwo­len­nik wol­nego han­dlu.

John Bri­ght (1811–1899), mówca, mąż stanu; wraz z Cob­de­nem był wy­bit­nym przed­sta­wi­cie­lem sfer prze­my­sło­wych. (przyp. tłum.).

Mo­ody, ame­ry­kań­ski mi­sjo­narz pro­te­stancki (przyp. tłum.].

San­key, ame­ry­kań­ski mi­sjo­narz pro­te­stancki (przyp. tłum.].

Mu­ret we Fran­cji n.Ga­ronną. W roku 1213 tu się od­była bi­twa z al­bi­gen­sami, w któ­rej zwy­cię­żyli Krzy­żowcy pod wo­dzą Szy­mona de Mont­fort, przy czym po­le­gli Raj­mund hr. Tu­luzy i Piotr II Ara­goń­ski. (przyp. tłum.).