hTraE 2120 lekcja - Rogalska Małgorzata - ebook + książka

hTraE 2120 lekcja ebook

Rogalska Małgorzata

4,6

Opis

Zobacz współczesny świat oczami bohaterów z przyszłości!

Zapraszam w podróż do 2120 roku, do świata bohaterów, którzy ziemskie życie znają jedynie z lekcji, opowieści, książek i starych pamiętników. Do świata naszych potomków, którzy dzięki nanorobotom – linkom – porozumiewają się w myślach, żyją w pokoju, znają wzajemne motywacje, intencje, lęki i marzenia. 

Czy żyjąc w jednomyślności więcej stracili, czy zyskali? 

Jak postrzegają problemy XXI wieku? 

Co myślą o naszej kulturze, decyzjach, konfliktach, wartościach i priorytetach? 

Co chcą nam przekazać? 

Czego nauczą się poznając nasze życie? 

Czy ocalą w sobie człowieczeństwo?

hTraE to fikcyjna planeta, na której żyją potomkowie ziemskich emigrantów z 2050 roku. Główna bohaterka Triv, poznaje losy przodków na lekcjach biologii, historii i fizyko-chemii oraz podczas rozmów z rodziną i znajomymi. Życie w 2120 roku jest piękne i harmonijne. Triv jest przekonana, że cywilizacja, w której żyje słusznie zwyciężyła ziemską wojnę o ludzkie dusze… do czasu, gdy zaczyna miewać powiązane z Ziemią sny, a w jej ręce wpada pamiętnik urodzonej na Ziemi babci. Przepełnione nieznanymi na hTraE uczuciami historie zaczynają budzić Triv, pokazując jej inny od przyswajanego na wykładach, obraz historii Ziemi. 

Niewielka nutka wątpliwości przekształca się w dźwięczną melodię, gdy niebo nad hTraE rozdziera wybuch, który zakłóca działanie linków i powoduje przerwy w kolektywnym myśleniu społeczności… oraz Gabriel, który pokazuje Triv pozytywne strony człowieczeństwa, które zatraciła jednomyślność. 

A to nie koniec niespodzianek…

Ebooka przeczytasz w aplikacjach Legimi na:

Androidzie
iOS
czytnikach certyfikowanych
przez Legimi
czytnikach Kindle™
(dla wybranych pakietów)
Windows
10
Windows
Phone

Liczba stron: 382

Odsłuch ebooka (TTS) dostepny w abonamencie „ebooki+audiobooki bez limitu” w aplikacjach Legimi na:

Androidzie
iOS
Oceny
4,6 (5 ocen)
4
0
1
0
0
Więcej informacji
Więcej informacji
Legimi nie weryfikuje, czy opinie pochodzą od konsumentów, którzy nabyli lub czytali/słuchali daną pozycję, ale usuwa fałszywe opinie, jeśli je wykryje.

Popularność




Copyright © Małgorzata Rogalska, 2021

Projekt okładki: Magdalena Zawadzka

Ilustracje na okładce: © Who_I_am/iStock

Redakcja: Anna Kielan

Korekta: ERATO

e-book: JENA

ISBN 978-83-66995-37-6

Wydawca

tel. 512 087 075

e-mail: [email protected]

www.bookedit.pl

facebook.pl/BookEditpl

instagram.pl/bookedit.pl

Niniejsza książka jest objęta ochroną prawa autorskiego. Całość ani żadna jej część nie mogą być publikowane ani w inny sposób powielane w formie elektronicznej oraz mechanicznej bez zgody wydawcy.

Książkę dedykuję wszystkim ludziom – wierzę, że wciąż więcej nas łączy, niż dzieli.

M.J.

Od autora…

Drogi Czytelniku, zabieram Cię w podróż do 2120 roku. Do cywilizacji naszych potencjalnych potomków, którzy stworzyli zupełnie nowy system społeczny, polityczny i kulturowy.

Czytając poszczególne rozdziały, pamiętaj, że jest to powieść science fiction. Zawarte w fabule kwestie (medyczne, historyczne, polityczne itp.) opisywane są z punktu widzenia żyjącej w innej świadomości, ewolucyjnie i technologicznie zaawansowanej, cywilizacji. Książka nie jest poradnikiem medycznym, politycznym czy historycznym, a zawarte w niej zjawiska są jedynie interpretacją możliwego kierunku naszej przyszłości.

Wspominane w książce ramy czasowe obejmują ostatnie dwa tysiące dwadzieścia jeden lat ziemskiej historii, ale też kolejne dwadzieścia dziewięć lat historii, która się jeszcze nie wydarzyła, na dzień wydania jest fikcją literacką. Inspiracje do każdego rozdziału są mieszanką różnych wydarzeń, historii, krajów i kultur, więc nie powinny być interpretowane ani przypisywane w sposób jednoznaczny.

A teraz zapnij pasy, weź głęboki oddech, otwórz umysł i serce, 3… 2… 1… Startujemy!

Dla mojej najdroższej Epoh – pełna nadziei Triv.

CZĘŚĆ PIERWSZA

LEKCJE BIOLOGII

Niechaj pożywienie będzie twoim lekarstwem, a lekarstwo pożywieniem.

Hipokrates

Rozdział I

Wszyscy jesteśmy połączeni

Rankiem wybudziła mnie postać ze snu, która przekazała mi następującą myśl: Wszyscy jesteśmy połączeni. W snach odczuwam ból i cierpienie całego świata. Przychodzą do mnie różni ludzie. Zdziwiona wstałam na równe nogi, nie pamiętając, dlaczego tak pomyślałam i co mi się przyśniło.

– Oczywiście, że jesteśmy połączeni. Triv, dzięki jednomyślności suma umysłów we wszechświecie wynosi jeden1 – przekazała mi w myślach mama, przenikając mnie swoimi dużymi, mądrymi oczyma.

Hmm… dziwny sen, pomyślałam, czym prędzej zakładając szary mundurek i ruszając na uczelnię. Dziś rozpoczynałam drugi semestr pierwszej konstelacji procesu przyswajania wiedzy o dwóch światach na Uniwersytecie Asków na planecie hTraE. Tak – na planecie, na której się urodziłam i żyłam, liczyliśmy czas w gwiezdnych konstelacjach2, które w pewnych odstępach czasowych pojawiały się na niebie wprost nad naszymi głowami.

Wiedza o konstelacjach była jednym z elementarnych programów linka, dostępnym już przy pierwszym ładunku danych do umysłu. Obecny w naszych mózgach nanorobot3 (zwany linkiem) dzięki połączeniu z siecią l!nkmind dawał nam dostęp do całej wiedzy ziemskiego i naszego świata – podzielonej na odpowiednie dla wieku i łatwo przyswajalne porcje. Nawet najznamienitsi naukaskowie4 nie byli w stanie wymyśleć sposobu na niezagrażającą śmiertelnym wyczerpaniem umysłu instalację pełnej wiedzy przy pierwszym załadunku danych.

Na hTraE żyliśmy w systemie jednomyślności, a wszyscy mieszkańcy planety porozumiewali się w myślach. Było to szybkie i wygodne, zlikwidowało konieczność uczenia się języków, a nawet mówienia. Nasze aparaty mowy nie były przystosowane do wypowiadania słów, usta stały się mniejsze, a język był jak niewygodny worek w jamie ustnej, więc część hTraEn usuwała go po osiągnięciu pełnoletności, aby niepotrzebnie nie zabierał miejsca w buzi.

Dzięki jednomyślności zyskaliśmy bezpieczeństwo i wyeliminowaliśmy hejt oraz przestępczość – no bo jak kogoś obgadywać, skląć czy okraść, jeśli potencjalna ofiara może wyczuć myśli każdej osoby w najbliższym otoczeniu?

Jak żyć z taką ilością cudzych myśli w głowie? To proste, linki pozwalały komunikować się na trzy sposoby. Pierwszy – hTraEnin odbierał szum myśli osób znajdujących się w najbliższym otoczeniu, co nie znaczyło, że wszystkie jednocześnie aktywnie interpretował. Brzmi chaotycznie? Niezupełnie – przecież właśnie tak działały ludzkie rozmowy. Różnica polegała na otwartym wyrażaniu intencji bez dodatkowych i skrywanych (jak w ludzkich umysłach) myśli. Poza tym wszyscy rozumieliśmy potrzebę higieny myśli i nie zaprzątaliśmy nikomu głowy bez powodu.

Drugą możliwością było nakierowanie myśli na daną osobę, uzyskanie zgody na dostęp i komunikacja bez względu na odległość. Dzięki temu mogłam wymieniać myśli z koleżankami po lekcjach, mama mogła przywołać mnie na śniadanie bez wchodzenia do pokoju, a profask5 zapytać, gdzie jestem, nie widząc mnie na uczelni.

Trzecim sposobem było komunikowanie ku chwale jednomyślności, poprzez ładowanie myśli bezpośrednio przez sieć l!nkmind do archiwów wiedzy hTraE. Gdy nie spaliśmy, nasze myśli, doświadczenia, spostrzeżenia były przez cały czas pobierane przez sieć i archiwizowane. Podczas snu link przechodził w stan hibernacji6 i ładowania baterii z wszechobecnego na hTraE pola energetycznego7. Z drugiej strony wprost z archiwów wysyłano nam informacje, spakowane w paczki danych dopasowanych do naszego wieku, rozwoju i etapu rozumienia obydwu światów. Komunikacja linka z siecią była dwustronna i trwała nieprzerwanie, kiedy hTraEnie pozostawali obudzeni. A co z prywatnością? Takimi rzeczami przejmują się tylko cywilizacje rządzone niskimi pobudkami. Dobry i szczery hTraEnin nie miał nic do ukrycia.

Sterowana linkiem jednomyślność wyeliminowała całe zło ziemskiego świata, aby nie miało dostępu do umysłów hTraEn. Szanowaliśmy siebie i innych, komunikowaliśmy tylko tyle, ile potrzebujemy i kiedy zachodziła taka konieczność. Tak wyglądała doskonała komunikacja perfekcyjnego społeczeństwa na planecie hTraE.

***

Na poziomie edukacji podstawowej załadowano mi dane o ziemskim systemie medialnym w dwudziestym pierwszym wieku. Podobno bez linka w umyśle Ziemianin nie był w stanie zapamiętać wszystkich krajowych wydarzeń z danego dnia, a co dopiero ze świata. Gdy liczba informacji, opowieści i historii stała się zbyt duża, media zaczęły je skracać do kilku zdań i opinii, które miały pomóc człowiekowi łatwiej i szybciej zrozumieć sytuację w danym regionie, kraju czy na świecie.

Z kolejnym załadunkiem danych dowiedziałam się, że Ziemianie byli podzieleni niczym zwaśnione plemiona: prawica kontra lewica, za zaostrzeniem prawa aborcyjnego i przeciwko, za szczepieniami i przeciwko, za Unią Europejską i przeciwko, za zwiększeniem podatków dla bogatszych ludzi i przeciwko, za wojną w danym regionie i przeciwko, za energetyką opartą na paliwach kopalnych i przeciwko.

Walki o panowanie jednego plemienia nad drugim toczyły się głównie w tamtejszej sieci połączeń – jak określano ją na Ziemi – lub podziałów – jak zaczęliśmy ją z czasem nazywać na hTraE, czyli w Internecie. Najznamienitsi profaskowie z Uniwersytetu Asków nazwali ten okres erą dwumyślności, gdyż materiały medialne z tamtych czasów wskazywały, że w każdym z konfliktów można było być tylko za lub przeciw. Zagłuszano opcje pośrodku tego czarno-białego muru, przemalowano wszystkie kolory opinii tęczy, upraszczając sposób pojmowania świata i sprowadzając go do dwóch przeciwstawnych frontów, aż do momentu globalnej katastrofy.

Na szczęście tuż przed nią w wybranej części społeczeństwa udało się zaprowadzić jednomyślność. Do jej powstawania konieczne było ukształtowanie nowej cywilizacji hTraEn, która zasiedliła planetę8 nazywaną potocznie ciemną gwiazdą – tak ciemną, że niewidoczną z Ziemi, a odkrytą dopiero po pierwszej podróży na Marsa9. Światełko jednomyślności zapaliło się, o ironio, na planecie bez światła słonecznego i z siedmiokrotnie większą od ziemskiej grawitacją. Moja mama zwykła żartować, że to wzmocniona większą grawitacją „przyziemność” czyniła nas bardziej zgodnymi od bujających w obłokach Ziemian. Dzięki większemu przyciąganiu moje pokolenie było nieco niższe od pokolenia mamy, a moje dzieci i wnuki miały być jeszcze niższe, aż do osiągnięcia idealnie przystosowanego do życia na ciemnej planecie wzrostu. Ta niewielka w wymiarach planeta ewolucyjnie zmusiła nas do dostosowania rozmiarów naszych ciał do jej powierzchni.

***

Na hTraE nauczano, że dla części ludzi jedzenie przestało być paliwem do funkcjonowania organizmu – jak to działało np. wśród dziko żyjących zwierząt – a stało się przyjemnością, nagrodą, rytuałem, kwestią wizyty towarzyskiej, aż w końcu nałogiem. Niskiej jakości wysokokaloryczne pokarmy pośrednio przyczyniały się do powstawania dziesiątkujących rozwinięte cywilizacje chorób. Podobno w niektórych krajach część ziem karczowano pod uprawę roślin dla zwierząt, które potem zabijano na mięso dla ludzi. W innych zaś regionach o przeżycie walczyli ludzie, których uprawy dziesiątkowały zmiany klimatyczne, pozbawiając ich nawet tego roślinnego, dostarczanego zwierzętom na ubój źródła pożywienia.

Organizmy ludzi były osłabione niewłaściwą dietą – obojętnie, czy wynikało to z przejadania się, niedojadania, ortoreksji10, czy tzw. śmieciowego odżywiania. Dlatego pierwotnym zadaniem technologii linków było przywrócenie równowagi, poprzez znajdowanie i naprawianie nieprawidłowości w działaniu organizmu. Pierwsze linki pracowały nad naprawą zmutowanych fragmentów DNA, eliminacją chorych komórek, uzupełnieniem brakujących składników odżywczych i mineralnych (wywołując zapotrzebowanie na odpowiednie pokarmy, a blokując na te niesłużące danej jednostce) oraz doprowadzaniem organizmów do pełnej równowagi fizyko-chemicznej i hormonalnej. Dzięki linkom pozbawione stanów zapalnych i chorób ciała stały się lekkie i pełne energii do przyswajania nowych zasobów wiedzy.

Powrót do natury w kwestiach odżywiania był pierwszym krokiem przystosowania organizmu do emigracji na hTraE. Na ciemnej planecie, bez promieni słonecznych, pożywienie było wytwarzane jedynie w laboratoriach Asków. Jeśli jedlibyśmy tyle, ile przodkowie, ze względu na niewielkie zasoby cywilizacja nie przetrwałaby nawet tygodnia. Dopasowanie kolejnych aktualizacji linka do warunków ciemnej planety przyspieszyło postęp technologiczny i ewolucyjny na hTraE. Dzięki kontroli wszystkich komórek ciała moje pokolenie miało się nigdy nie zestarzeć i zatrzymać na trzydziestej piątej konstelacji życia.

Niemożliwe?

WSZYSTKO JEST NIEMOŻLIWE, DOPÓKI TAK O TYM MYŚLIMY.

Na szczęście znalazł się człowiek, który przełamał paradygmat ziemskiego myślenia, że coś jest niemożliwe. Tym człowiekiem był Wielki Ask. Jego badania wykazały, że śmierć ciała następuje w wyniku nagromadzonych i powielanych przez lata życia błędów w komórkach organizmu, więc wystarczyło je w odpowiednim wieku naprawić, by wyeliminować ryzyko odejścia do wiecznego wszechświata. Wynaleziona przez niego technologia linka umożliwiła też rozwinięcie sieci neuronowej ziemskich mózgów na tyle, by mogły zrozumieć skomplikowane obliczenia matematyczne i prawa fizyki niezbędne do podróży na inne, zdatne do życia planety. Dokonane przez linki zmiany pozwoliły ziemskim organizmom na międzyplanetarną podróż – choć tylko w jedną stronę – i przedłużenie życia na czas niezbędny do wydania i wychowania dwóch pokoleń hTraEn, zapewniając w ten sposób kontynuację cywilizacji.

Mama czasami nawiązywała do wspomnień babci, która mawiała, że bez wyraźnych sygnałów z kosmosu ludzkość nie wierzyła w istnienie życia na innych planetach. Tymczasem to nie brak sygnału, a brak odpowiedniego odbiornika – czyli przystosowanego do komunikacji z prędkością myśli mózgu i dostosowanego do podróży międzyplanetarnych ciała – podtrzymywał takie wierzenie.

Od zawsze intrygowały mnie losy naszych przodków – jak wyglądali, co jedli, czym się interesowali, jakie prace wykonywali, o czym marzyli i co zajmowało ich myśli. Na Ziemi rozmowy były słyszalne dla wszystkich, jednak prawdziwe motywy działania kryły się właś­nie w myślach, dlatego zgłębianie ich sedna frapowało mnie bardziej, niż pobieranie pokazujących ludzkie rozmowy i zachowania filmików z YouTube’a. Często wypytywałam mamę o historie, które przekazała jej moja urodzona na Ziemi babcia. Odkąd pamiętam miewałam niewygodne przebłyski pamięci komórkowej, które czyniły mnie jedną z niewielu osób odczuwających szeroki wachlarz emocji w szczęśliwej społeczności hTraEn. Przez cały czas czułam też połączenie z obiema cywilizacjami – z hTraEnami przez sieć l!nkmind, oraz z moimi przodkami Ziemianami przez naturalną ciekawość dotyczącą ostatnich dwóch tysięcy lat ich niedokończonej historii.

Moja droga Epoh, bez względu na to, jak zakończy się ta historia, chciałam ją dla ciebie zapisać, żebyś mogła zrozumieć połączenie pomiędzy tymi światami… a jeśli dokonałam złego wyboru, żebyś umiała znaleźć dla mnie przebaczenie w swoim najczystszym sercu.

Prowadzona miłością

Triv

1 Nawiązanie do słów austriackiego fizyka Erwina Schrödingera znanego z powiedzenia: „Całkowita liczba umysłów we wszechświecie to jeden. W rzeczywistości świadomość jest fazą osobliwości we wszystkich istotach”, które najlepiej podsumowuje jego filozoficzne spojrzenie na naturę rzeczywistości. Zdanie to sugeruje, że pozorna wielość umysłów jest tylko iluzją i że istnieje tylko jeden lub jedna świadomość, która wyraża się na niezliczone sposoby. W takim światopoglądzie nie istnieje oddzielenie podmiotu od przedmiotu, wszyscy jesteśmy wyrazem jedności. Jednak mama Triv odnosi się do połączenia za pomocą technologii, nie natury.

2 Konstelacja in. gwiazdozbiór – obszar nieba o umownie wyznaczonych granicach (SJP.PWN).

3 Nanoroboty – niezwykle małe urządzenia (wielkości bakterii, mierzące maksymalnie kilkaset nanometrów) mające bardzo precyzyjny, mikroskopowy zakres działania, przewidywane do wykorzystania w medycynie do np. podawania leków bezpośrednio do chorych komórek czy robienia zdjęć w ich wnętrzach dzięki podróżowaniu po organizmie poprzez układ krwionośny (Dobrysłownik.pl).

4 Naukask – stworzona przez autorkę nazwa określająca naukowca na planecie hTraE.

5 Profask – stworzona przez autorkę nazwa określająca profesora nauczania wyższego na Uniwersytecie Asków na hTraE.

6 Hibernacja – stan fizjologiczny umożliwiający zwierzęciu przetrwanie zimy przez ograniczenie zapotrzebowania na energię zawartą w pokarmach; hibernacja sztuczna to medyczny stan obniżonej intensywności procesów życiowych (Encyklopedia PWN). W kontekście opisanej w książce technologii jest to stan uśpienia, podczas którego link nie może pobierać, przetwarzać i wysyłać informacji.

7 Wszechobecne pole energetyczne – na hTraE energia wytworzona jest przez elektromagnetyczny stan energetyczny i tzw. punkt zerowy, korzystające z wszechobecnego stanu energii kwantowej próżni. Oznacza to, że mieszkańcy planety mogą czerpać energię z przestrzeni bez spalania paliwa ani rozszczepiania lub stapiania atomów, centralnych elektrowni, linii przesyłowych i powiązanej infrastruktury.

8 hTraE jako planeta – według definicji planety z 2006 roku hTraE (gdyby istniało), podobnie jak Pluton zostałoby zaliczone do planet karłowatych. Pojęcie planety w kontekście hTraE jest bardziej zwyczajowe – wyraz ten odwołuje się do miejsca życia i rozwoju opisywanej cywilizacji.

9 Mars – czwarta według oddalenia od Słońca (za Ziemią) planeta Układu Słonecznego (Encyklopedia PWN).

10 Ortoreksja – patologiczna koncentracja na spożywaniu zdrowego jedzenia, która prowadzi do znacznych ograniczeń żywieniowych. Ścisła kontrola diety jest próbą osiągnięcia optymalnego zdrowia oraz uniknięcia chorób (Źródło: Wikipedia).

Rozdział II

Poza genetyką

– Żyjemy w magicznych czasach – oświadczyła z dumą profaska od epigenetyki11. – Nasi przodkowie wierzyli, że ich los jest zapisany w genach. Ba, dawno, dawno temu, zanim zaczęli w to wierzyć, myśleli, że za ich los odpowiadają gwiazdy12, a potem nawet „wierzyli w gwiazdy” – dodała wyraźnie rozbawiona.

– Jak można wierzyć w gwiazdy? – pomyślałam. – Przecież to złożone z gazów i plazmy, widoczne jako świetlne punkty na ciemnym niebie ciała niebieskie. W co tu można wierzyć? – rozważałam.

– Zależy, o której cywilizacji myślisz – odparła profaska Notpil. – W starożytności ludzie patrzyli w gwiazdy, szukając w nich wzorów, które pomagały im określać pory dnia, roku, kierunki geograficzne. Mniej więcej dwa tysiące lat później „gwiazdami” zaczęto nazywać ludzi, którzy posiadali więcej dóbr materialnych, wiedzy, talentów oraz byli znani szerszej społeczności – tłumaczyła.

– Czyli naukowców? – zapytałam.

– Nie, chodziło o tzw. celebrytów – odparła pani Notpil.

– A co takiego celebrowali? – drążyłam.

– Nasi przodkowie z dwudziestego pierwszego wieku celebrowali ich życie lub/i osiągnięcia – wytłumaczyła pani Notpil.

– Ale dlaczego? – dopytywałam, próbując zrozumieć istotę ziemskiego myślenia.

Tym razem pani Notpil rzuciła mi wymowne spojrzenie.

– Triv, to nie są lekcje historii półwiecza, tylko epigenetyki, czy możemy wrócić do tematu? – zapytała.

Zawstydzona uwagą szybko skinęłam głową, pozwalając jej kontynuować wybrany na dzisiaj temat zajęć.

– Linki naprawiają wszelkie uszkodzenia poprzez łączenie się z błoną komórek13 organizmu, bez względu na predyspozycje do chorób. Jednak w początkach genetyki naukowcy posiadaniem bądź nieposiadaniem pewnych genów warunkowali wyższe ryzyko wystąpienia niektórych form raka, odpowiedź organizmu na zawarte w diecie składniki odżywcze, czy nawet lepsze lub gorsze rezultaty w niektórych dyscyplinach sportowych – kontynuowała profaska, gdy przerwała jej myśl jednej z moich koleżanek.

– Ziemianie lubili oddawać władzę sile wyższej – uśmiechnęła się pod nosem Alima.

– Tak, czasem zapominali o własnej sprawczości w kontekście zdrowia – odparła profaska Notpil. – Dopiero epigenetyka pokazała, że organizm można stymulować poprzez czynniki zewnętrzne w kierunku zdrowia lub choroby. Badania epigenetyków otworzyły drogę nowym teoriom naukowym, które ostatecznie umożliwiły powstanie technologii linków.

– Czy podobnie myślano o chorobach cywilizacyjnych? – zapytała Ave.

– Słuszne pytanie – odparła profaska. – Choroby cywilizacyjne, jak wskazywała nazwa, pochodziły od sposobu życia danej cywilizacji, a nie jej biologicznych uwarunkowań. Choć dla części społeczeństwa „choroba cywilizacyjna” była tylko powszechnie rzucanym słowem wydmuszką, którego nie łączono z przekazywanym z pokolenia na pokolenie stylem życia i odżywiania. Czy domyślacie się skąd ten brak poczucia sprawczości nad własnym życiem? – zapytała profaska Notpil.

– Może ze skołowania umysłu nadmiarem informacji? – odparłam nieśmiało.

– Bardzo dobrze, Triv – pochwaliła mnie pani Notpil. – W cywilizacji nieustannie pobudzanej przez wysyp niemożliwych do przyswojenia ilości informacji wystarczyło zasiać ziarenko wątpliwości, do czego przyczyniały się nieustannie aktualizowane teorie lub informacje. Świetnym przykładem jest kwestia cholesterolu w kontekście spożywania jajek. W jednym czasopiśmie publikowano badania potwierdzające, że osoby z podwyższonym poziomem cholesterolu nie powinny spożywać jajek – w drugim, że jajka im nie zaszkodzą.

– Nic dziwnego, siła nauki leży w nieustannym badaniu zjawisk, obalaniu błędnych teorii i dokonywaniu nowych odkryć – dodała Aisa.

– Dobrze wnioskujesz. – Pani Notpil uśmiechnęła się do Aisy. – Chociaż niewielu miało czas na tak skrupulatne śledzenie doniesień naukowych, a wątpliwość wykorzystywano też w niecnych celach, np. w dezinformacyjnych kampaniach firm tytoniowych14, ustanawiając w ten sposób standard komunikowania niewygodnych informacji. Podobnie działało wykorzystywanie ideologii15. Czy ktoś potrafi podać przykłady jej użycia? – zapytała profaska.

– Ja! – odparła szybko Aisa. – W 1929 roku pracujący dla przemysłu tytoniowego i uważany za jednego z ojców public relations Edward L. Bernays nakłonił młode feministki do publicznego zapalenia papierosów „pochodni wolności” jako aktu emancypacji podczas wielkanocnej parady w Nowym Jorku. Nadając symboliczne znaczenie papierosom w rękach kobiet, wykorzystał ideologiczne postulaty ruchu społecznego do zwiększenia zysków ze sprzedaży szkodliwych wyrobów tytoniowych.

– Świetny przykład! – pogratulowała Aisie pani Notpil – Dlatego świadoma tych mechanizmów Rada Asków postanowiła wyeliminować możliwość zaistnienia konfliktu pomiędzy interesem firmy a człowiekiem poprzez brak zysków i własności, a co za tym idzie chęci ich posiadania. Czy znacie jakieś inne ziemskie sposoby na komunikację niewygodnych informacji? – zapytała ponownie profaska.

– Ummmm….Może strach? – pomyślała nieśmiało Ave.

– Zgadza się Ave. Dla przykładu spójrzcie na kampanie ukazujące drastyczne zdjęcia i filmy z wypadków samochodowych oraz wyznania tych, którzy kogoś stracili. Badanie ich skuteczności wykazało, że strach, lęk czy niepokój prędzej czy później powszednieje, potem następuje wyparcie obrazów, zdjęć, historii i zamknięcie uszu na smutne wyznania. Negatywny przekaz w perspektywie czasu jest skazany na porażkę… – kontynuowała profaska, gdy przerwała jej Alima.

– Dlaczego Ziemianie nie zakazali wykorzystującej strach, wątpliwości i ideologię komunikacji? – zapytała.

– Ale kto miałby jej zakazać? – uśmiechnęła się profaska – Jeśli media żyją i wypłacają z reklam i wyników oglądalności wynagrodzenia dla pracowników, to zrezygnowanie z części reklamodawców oznaczałoby utratę dochodów i idące za tym zwolnienia. Jeśli komunikacja przy pomocy strachu, wątpliwości czy ideologii przynosi zyski w postaci sprzedaży produktu danej firmy, to jej zaprzestanie pociąga za sobą straty finansowe oraz zwolnienia.

– To może chociaż jakoś uporządkować kwestie różnych teorii naukowych? – dopytywała Alima.

– Być może Alimo, ale czy media są w stanie zweryfikować, który z naukowców ma rację? – zapytała profaska. – A może powinien to zrobić nieposiadający wiedzy naukowej widz? Wśród tych wszystkich zagubionych duszyczek istnieli też ludzie, którzy celowo wprowadzali wątpliwości i wypuszczali nieprawdziwe informacje, jednak nie mamy powodów by wątpić w dobre intencje większości Ziemian. Oni robili to, co uważali za słuszne, wykonywali zlecone im zadania zgodnie z przyswojoną wiedzą i doświadczeniem zawodowym.

– Myślę, że warto zatrzymać się na chwilę przy ekonomicznych aspektach tej sytuacji. – Zaczął Gabriel – Ekonomia w dwudziestym pierwszym wieku była siecią nieskończonych zależności i powiązań…a przez to również problemów – kontynuował widząc aprobatę profaski. – Od istnienia danej firmy zależało przetrwanie pracowników jej podwykonawców, np. producentów opakowań, dostawców komponentów, sklepów, kurierów, mediów, aż po rządy i samorządy inwestujące otrzymane z podatków środki w życie innych, niepowiązanych z tą firmą ludzi. Straty w znaczącej gałęzi biznesu wywoływały efekt domina problemów, o których część Ziemian przekonała się dopiero podczas wielkiej pandemii i próbie naprawy zerwanych łańcuchów dostaw.

– Jak dobrze, że nie mamy tych problemów w jednomyślności. – Wtrąciła Aisa.

– Zgadzam się, Aiso – odparła pani Notpil. – Dziękuję za rozwinięcie tego zagadnienia, Gabrielu. A teraz wróćmy do dzisiejszego tematu, czyli początków epigenetyki. Jej odkrycie wywołało nie lada zamieszanie – epigenetyka trafiła w 2010 roku na okładkę prestiżowego magazynu „Time”16. Ludzkość zaczęła powoli rozumieć to, czego nauczyli nas Askowie – komórki, tak jak komputery, można programować. Porównanie do komputera pomogło ludziom zrozumieć działanie komórek, których błona jest również sterowana przez zewnętrzne, oddziałujące na nią czynniki, m.in. styl życia, klimat, powietrze, stres, jedzenie, które ludzie wkładali do swoich dużych ust… – dodała rozbawiona obrazem naszych przodków profaska Notpil.

– Szkoda, że tyle czasu minęło zanim epigenetyka zdominowała medycynę. – Alima zamyśliła się nad losem naszych przodków.

– Szkoda… – potwierdziła profaska – ale na Ziemi musiał narodzić się człowiek o niezwykle silnym charakterze i nieograniczonych środkach finansowych – Wielki Ask, który jako pierwszy miał wiedzę oraz zasoby, by na szeroką skalę wznowić badania nad odkryciem zewnętrznego sterowania komórkami. To dzięki jego nakładom naukowym i finansowym zakończyła się era „fatum” posiadanych genów i płynących z nich predyspozycji, chorób cywilizacyjnych, czy autoimmunologicznych, a rozpoczęła era kontroli nad własnym ciałem, umysłem i genami. A to w końcu otworzyło drogę dla technologii linków! Ludzkie organizmy były tak rozregulowane przez styl życia i odżywiania, że do zmiany potrzeba było rozwiązania, które zacznie działać od ręki, wpływającego na ludzkie zachowania na poziomie podświadomości, pomijając strefę wiedzy, komfortu czy przekonań.

– Czy to dlatego, że w dwudziestym pierwszym wieku część medycyny oparta była na farmacji? – zapytała Ave.

– Tak. W czasach, w których nie istniały inteligentne, zdolne wyszukać i naprawić uszkodzoną komórkę linki, do leczenia niektórych schorzeń używano tabletek, które traktowano jak wybawienie od choroby, zaprzestając poszukiwania jej źródła i przyczyny. Do tego dochodziło skołowanie umysłu ilością wszechobecnych porad i informacji powodujących dalsze… – zawiesiła przekaz pani Notpil.

– Wątpliwości! – odparliśmy zgodnie.

– To chyba będzie słowo klucz z dzisiejszych zajęć – dodała nauczycielka. – Jak myślicie, czy istniała droga do pozbycia się wątpliwości? A wracając do linków, czy można było przywrócić równowagę w organizmie bez naszej technologii? Co byście zrobili i jak rozwiązali problem uzdrowienia społeczeństwa w dwudziestym pierwszym wieku, ale bez niszczenia ekonomii, gospodarki, bez powodowania społecznych rozruchów i pozbawiania przeciętnego obywatela miejsca pracy? To będzie wasza praca domowa, opowiecie mi o tym za tydzień, a tymczasem zapraszam na przerwę przed kolejnymi zajęciami.

***

Przerwę pomiędzy zajęciami spędziłam z Gabrielem i moimi koleżankami. Mimo że Gabri był od nas starszy, przeniósł się na Uniwersytet Asków w tym samym roku, w którym rozpoczęłyśmy edukację. Wcześniej tak, jak wszystkie dzieci członków Armii Pokoju był szkolony w przeznaczonej dla nich jednostce. Kadeci Armii Pokoju dołączali do Uniwersytetu Asków w 23. konstelacji życia, gdzie uczęszczali na niektóre zajęcia w zależności od zaplanowanej dla nich przyszłości. Epigenetyka była jednym z przedmiotów, które dzieliliśmy.

Na hTraE nie było typowej dla Ziemian plemienności. Wszystkich traktowaliśmy z taką samą sympatią i szacunkiem. Nie było więc nic dziwnego, czy nadzwyczajnego w tym, że raz spędzałam przerwę z Gabrielem i jego kolegami, raz z Ainą i Alimą, a jeszcze innym razem z Aisą czy Ave. Byliśmy jedną wielką koleżeńską rodziną powiązaną poprzez linki i jednomyślność. Częstsze spędzanie czasu z niektórymi koleżankami czy kolegami nie wynikało z bliższej więzi, a jedynie z prostej kalkulacji – mieszkaliśmy w sąsiedztwie i częściej wracaliśmy razem z zajęć.

– Czy wiecie, że w dwudziestym pierwszym wieku w niektórych krajach używano genetyki, by zbudować perfekcyjnego człowieka? – zagaił podczas przerwy Gabriel.

– To chyba podobnie jak z linkami, przecież my jesteśmy trzecim pokoleniem idealnych ludzi – odparłam.

– No nie zupełnie, Triv – pomyślała Ave. – Pomysł na „genetyczne dzieci”17 zrodził się z chęci zapobiegania chorobom… ale szybko przerodził się w odpowiadającą na inne, bardziej przyziemne pragnienia pułapkę. U schyłku cywilizacji piękno definiowane przez wciąż zmieniające się kanony było czymś pożądanym, a im więcej człowiek miał środków finansowych, tym więcej mógł ich zainwestować, by poczuć się pięknym. Jeśli ktoś miał fundusze, by zapłacić za zdrowotne modyfikacje w genach nienarodzonego jeszcze dziecka, był skłonny się skusić, by dorzucić w pakiecie pożądany kolor oczu, predyspozycje sportowe, figurę, w zasadzie wszystko, co mu się zamarzyło – dodała Ave.

Ave poznałam pięć konstelacji temu, wcześniej mieszkała bliżej Miasta Asków, a przeprowadziła się, gdy jej tata zaczął zajmować się mapowaniem widocznego nad naszą częścią planety skrawka nieba. W wiecznie powiększającym się wszechświecie18 bardzo ważne było obserwowanie kosmosu i wyszukiwanie pojawiających się z konstelacji na konstelację różnic, aby upewnić się, że nie ma tam nic, co w przyszłości mogłoby zagrozić istnieniu naszej planety.

W tym momencie dołączyła do nas Aina, którą często nazywałam moją młodszą siostrzyczką. Aina miała zaledwie pół konstelacji mniej ode mnie i od urodzenia byłyśmy sąsiadkami. Razem poznawałyśmy zakamarki naszej planety, przyswajałyśmy wiedzę w kolejnych ładunkach danych i dodatkowe informacje z plików książek w Bibliotece Końca Ziemi. Obie byłyśmy radosne i jak na nasze jednomyślnie zgodne społeczeństwo, dość niepokorne i szalone w wyznawanych opiniach.

– Życie na Ziemi to był jeden szalony rollercoaster, co nie, Triv? – przekazała, siadając koło nas Aina.

– Chwała Wielkiemu Askowi za wynalezienie linka, bez niego nie mielibyśmy szansy na przeżycie ani na Ziemi, ani tym bardziej na hTraE. – Aisa skwitowała zbliżając się do nas.

Aisa była najbardziej skupiona i wyważona z towarzystwa moich sąsiadek. Zawsze dostojna, łagodna, poruszała się z gracją niczym królowa naszej planety. Aisa była rodziną samego Wielkiego Aska, co by tłumaczyło jej spokój, nieco większą od naszej wiedzę oraz ciągłe wychwalanie jednomyślności.

– Oj, dziewczyny, życie bez dreszczyku emocji jest nudne. Czy można całkowicie docenić coś, co jest nam na zawsze dane? Jeśli życie trwa bez końca czy zagrożeń, to czy nie zaczyna przypominać ciągnącej się, nudnej telenoweli? – Gabriel zapytał z uśmiechem.

– Chyba raczej przypomina raj, Gabrielu – zaznaczyła szybko Aisa. – Bez strachu o zdrowie, utratę życia albo kogoś bliskiego masz nieograniczony czas na rozwój osobisty i zdobywanie wiedzy. Zobacz, gdzie dzisiaj jesteśmy pod względem zaawansowania wiedzy, cywilizacji czy nawet ewolucji. Zobacz, jak rozrosły się nasze mózgi! Każde pokolenie hTraEn wynosi nas na zupełnie nowy poziom istnienia – dodała Aisa zachwycona przynależnością do najbardziej światłej cywilizacji, jaką ludzkość mogła sobie wyobrazić.

– W sumie mi podobały się mniejsze, bardziej kolorowe głowy naszych przodków, łatwiej ich było rozróżnić na pierwszy rzut oka – pomyślał żartobliwie Gabriel, przywołując przed nami obraz ślicznej brunetki z 2020 roku.

– No to teraz się popisałeś – odparła szybko Aisa. – Przecież przez ten Photoshop nie widać jej twarzy! Najpierw zdejmij tonę filtrów, potem makijażu – dodała, ściągając kolejne warstwy z zaprezentowanego przez Gabriela obrazka, po czym kontynuowała: – Zobacz jej naturalne piękno, a potem przypomnij sobie, że przede wszystkim piękno wypływa z wnętrza, z umysłu, z wiedzy, z czegoś, czego nie uchwyci zdjęcie, a nie z wyglądu – skwitowała.

– Tak to określiliśmy u nas, Aiso, ale pamiętaj, że każda cywilizacja i każde czasy rządziły się swoimi prawami. Jak stwierdził Nietzsche19, działania ludzi należy rozpatrywać w kontekście czasów, w których żyli, a nie z naszej perspektywy. Ba, w dwudziestym pierwszym wieku na Ziemi każdy kraj miał inny kanon piękna. Nie nam to oceniać. Jeśli my mieliśmy prawo ustalić w kolektywie jednomyślności, że największą cnotą i pięknem jest wiedza, to nie powinniśmy osądzać innej cywilizacji za to, co ustaliła w swoich czasach i poprzez swoje wartości – odparł grzecznie Gabriel.

– Ale jak oni mogli ustalić ten kanon? Na Ziemi żyło kilka miliardów ludzi, w samej Polsce było ich trzydzieści osiem milionów. Ludzie chodzili po ulicach, nie mając pojęcia, co kto inny myśli, jak więc mogli się porozumieć w jakiejkolwiek sprawie, a co dopiero w sprawie kanonu piękna? – zapytałam zdziwiona.

– Pani detektyw Triv – zaczął rozbawiony Gabriel, patrząc na mnie w przepełniony ciepłem sposób – masz bardzo ciekawy umysł, moja droga. Trafne pytanie. Otóż masz rację, nie mogli się porozumieć ani ustalić jednego kanonu piękna w sposób kolektywny – tak jak to się dzieje u nas. Mogli się jedynie opierać na kulturowej socjalizacji i wzorcach piękna, które były przekazywane przez otaczający tych ludzi świat.

– A kto przekazywał te wzorce? Media! – włączyła się Ave.

– Dokładnie tak. – potwierdził Gabriel – W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku podziwiano supermodelki20 typu Klaudia Schiffer, Naomi Campbell, Cindi Crawford – bardzo szczupłe, o długich nogach i symetrycznych rysach twarzy – kontynuował, przywołując co chwilę obrazy różnych kobiet. – Na początku dwudziestego pierwszego wieku rozpoczęła się era krągłości niejakiej Jennifer Lopez, które urosły w rozmiarach wraz z kanonem piękna wyznaczonym przez Kim Kardashian. Przez kogo została wyniesiona na ołtarze każda z kobiet uchodzących za wzorzec piękna? Przez media! To nie ludzie w Polsce czy na świecie zdecydowali, która z nich jest bezsprzecznie idealna. To media bombardowały Ziemian ze wszystkich stron pokazując te kobiety jako ideał piękna. W dwudziestym pierwszym wieku każdy Ziemianin poddawany był tak głębokiej socjalizacji, że aby ustalić, co człowiek tak naprawdę myśli, czuje, co mu się podoba, a co nie, musiałby się urodzić i wychować na bezludnej wyspie, a po dwudziestu latach życia zostać przewieziony do cywilizacji… Tak, wtedy dopiero bym uwierzył, że w tłumie wskazał kobietę, która mu się szczerze, wewnętrznie podoba, a nie kobietę, którą nauczono go pożądać ze względu na ustalone umownie kanony piękna – zakończył rozbawiony Gabriel.

Zaintrygowane opowieścią Gabriela koleżanki pożegnały się z nami i poszły obejrzeć oryginalne obrazy kanonów piękna prezentowane na łamach tzw. kolorowych gazet.

***

W Bibliotece Końca Ziemi na hTraE pamiątki z tamtej planety były zamknięte w przezroczystych gablotach, więc biblioteka – mimo że tak się nazywała – bardziej przypominała nowoczesne muzeum, którego transparentne ściany skrywały rękopisy, zdjęcia, gazety, książki, czyli spisany i wydrukowany dorobek ludzkości, zabrany podczas jednej z pierwszych misji na planetę prosto z „Biblioteki Końca Świata” na Spitsbergenie21.

W bibliotece mogliśmy pobierać dodatkowe, nieomawiane na lekcjach pliki informacji od zarządzających nimi bibliotekarek. Pliki te były inaczej zakodowane, dzięki czemu pobrane do jednego umysłu pozostawały tam, aż hTraEnin postanowił podzielić się dodatkową wiedzą z innymi. To był jedyny sposób na wkład uczniów w tematykę zajęć.

Jedną z bibliotekarek była mama Ainy, pewnie dlatego od dzieciństwa obydwie miałyśmy sentyment do tego miejsca i przechowywanych w nim plików wiedzy. Oryginalne dzieła były zamknięte w szczelnych gablotach, gdyż substancje chemiczne krążące w atmosferze hTraE mogły szybko zniszczyć pochodzący z Ziemi papier. To magiczne miejsce zapełnione przywiezioną z Ziemi wiedzą założyciele nazwali Biblioteką Końca Ziemi, gdyż jak słusznie stwierdzili, to nie świat się skończył, a jedynie losy planety Ziemi. Podobno taki egocentryzm był dość popularny na planecie, na której ludzie uważali, że są jedynym i zarazem całym światem.

Biblioteka w przeciwieństwie do sal lekcyjnych schowana była w jednej z wydrążonych jaskiń. Po pierwsze łatwiej było oświetlić wnętrze jaskini niż choćby kawałek wiecznego, panującego nad naszymi głowami mroku. Po drugie były tam nieco lepsze warunki atmosferyczne, które zapewniały łatwiejsze zdeponowanie ludzkiego dziedzictwa, po trzecie – w zamkniętym pomieszczeniu można było rozpylić zapach ksiąg, co nasi bibliotekarze czynili z codzienną starannością, abyśmy mieli szansę poczuć namiastkę zapachów, jakie istniały na Ziemi.

W naturalnych zasobach planety hTraE nie było niczego, co mogłoby pachnieć – ani roślin, ani zwierząt, ani ludzi. Ponieważ nasza gospodarka hormonalna była perfekcyjnie doszlifowana przez linki, ciała również nie wydzielały żadnych zapachów, a co najwyżej ciepłą lub chłodną, kolorową energię. Jej barwy symbolizowały rządzące umysłami większości hTraEn dwa stany – pozytywnego spokoju bądź względnej radości. Niestety mój wadliwy link czasami pozwalał mi doświadczać szerszego wachlarza emocji, więc byłam w tym niewielkim procencie hTraEn, którzy mieli nieszczęście wydzielać więcej kolorów nacechowanej uczuciami energii.

Bardzo lubiłam chodzić do Biblioteki Końca Ziemi, jakoś tak instynktownie dobrze się czułam pomiędzy tymi starociami. Chciałam iść z dziewczynami zobaczyć tę słynną Kim Kardashian, ale w ostatniej chwili Gabriel chwycił mnie za dłoń i łagodnie skinął głową bym z nim pozostała. Poczułam dziwne ciepło, nieco zawstydzona zaczęłam myśleć w jego kierunku.

– Jak dobrze, że u nas nie ma żadnego kanonu piękna. Jakie to musiało być niewygodne tak dopasowywać się do czyichś oczekiwań. Raz mieć krótkie, raz długie włosy, raz makijaż, raz naturalność, raz chuda sylwetka, innym razem umięśniona, a jeszcze innym krągła – czy ludzie na Ziemi w ogóle mieli czas na coś innego niż dbanie o wygląd? Przecież to zajmuje tyle czasu! Tym bardziej bez linka! Jak w tym wszystkim znaleźć swoją drogę, osobowość, wnętrze? – myślałam jak opętana, próbując jak najszybciej odwrócić uwagę od wcześniejszego dreszczu ciepłej energii. Ale Gabri i tak go poczuł, jednak niezniechęcony reakcją chwycił moją drugą dłoń.

– Spokojnie, Triv, pozwól, że coś ci pokażę. Zamknij oczy i zacznij robić powolne wdechy nosem na raz, dwa, trzy … , a teraz wstrzymaj na chwilę oddech i wypuść ustami powietrze powoli odliczając do pięciu, jakbyś się chciała pozbyć wszystkiego, co masz w płucach. Jeszcze raz to samo… – odliczał Gabri, siedząc naprzeciwko i trzymając lekko moje dłonie. – Pomyśl o strukturze mchu pod twoimi stopami, poczuj jego konsystencję, wyobraź sobie, jak całe twoje ciało zanurza się w tej miękkości – wyobrażałam sobie wszystko, o co prosił Gabriel, ale nadal nie mogłam uspokoić myśli, on wyczuwając to kontynuował. – A teraz zacznij wsłuchiwać się w bicie swojego serca. Powoli, spokojnie, poczuj każde uderzenie, raz, dwa, trzy… – odliczał w myślach Gabri, jednak dopiero, gdy zaczęłam wsłuchiwać się w bicie jego serca zamiast mojego, poczułam spokój.

Myśli zaczęły powoli i spokojnie przepływać przez mój umysł, bez chaosu pytań i odpowiedzi. Zobaczyłam fioletowe światło, które na początku tliło się jak mały punkcik gdzieś w środku umysłu, jakby pośrodku czoła nad moimi oczami, a następnie zaczęło jaśnieć i się powiększać… Nagle niczym błyskawica przemknęła mi przez umysł wizja następującej sytuacji: był piękny słoneczny dzień na Ziemi, młoda, zapłakana kobieta o rozmazanych konturach twarzy prowadziła samochód, mijała ciężarówkę, w smutku chciała skręcić kierownicą prosto na zderzenie czołowe.

– NIE! – Moje ciało przeszył promień energii, który odczuł także Gabri, dlatego jak porażony prądem cofnął rękę. Otworzyłam oczy.

– Triv, co to było – zapytał Gabri, z bardziej pozytywnie zaintrygowaną niż zaskoczoną lub przerażoną miną. – Kim była ta kobieta? Jak wytworzyłaś taką wiązkę energii? – dopytywał, podczas gdy ja próbowałam zebrać myśli.

– Nie wiem, Gabri, nie wiem, co ty wymyśliłeś, co mi zrobiłeś, wprowadziłeś mnie w jakiś dziwny trans, to teraz masz rezultaty – odparłam z nietypową dla hTraEn nerwowością, choć nadal w lekkim szoku.

– Trans?! – zapytał rozbawiony Gabriel. – Nie wiesz, jak bardzo wyjątkowy i do czego zdolny jest umysł. Ale niech ci będzie, zmykaj do Biblioteki Końca Ziemi, dziewczyny tam właśnie dotarły – zakończył odwracając moje ciało w stronę wejścia do jaskini.

Dopiero? Pomyślałam, podążając w kierunku wejścia do biblioteki. Spojrzałam w niebo by sprawdzić czas, jednak minęło zaledwie trzy i pół minuty. Kim była ta kobieta? Czy to wspomnienie z jakiegoś filmu lub książki? Przeszukiwałam archiwa jednomyślności z całą biblioteką dostępnej dla mojego wieku wiedzy, a także archiwa własnych doświadczeń, ale nigdzie nie mogłam znaleźć podobnej sytuacji. Pewnie znowu mam jakiś problem w linku – pomyślałam, dołączając do koleżanek stojących przed rozległą gablotą zdjęć pięknej czarnowłosej i krągłej Kim Kardashian.

11 Epigenetyka – nauka zajmująca się badaniem zmian ekspresji genów, które nie są związane ze zmianami w sekwencji nukleotydów w DNA. Ekspresja ta może być modyfikowana przez czynniki zewnętrzne i podlegać dziedziczeniu. Wyraz epigenetyka składa się ze słów epi – poza czymś, w dodatku do, oraz genetyka (Źródło: Wikipedia).

12 Wiara w gwiazdy – ok. 5000 lat temu niektórzy z pierwszych astronomów zaobserwowali zmiany Słońca i Księżyca. Często budowali świątynie lub kręgi, które opowiadały im o kluczowych astrologicznych momentach, takich jak przesilenie zimowe i letnie lub równonoc wiosenna i jesienna. Dzięki temu wiedzieli, kiedy sadzić rośliny po przymrozkach, a kiedy je zbierać przed nadejściem zimy. Starożytni żeglarze wykorzystywali gwiazdy, aby te poprowadziły ich po morzu. Fenicjanie spoglądali na ruch Słońca po niebie, który wskazywał im kierunek. Wcześni astronomowie zdali sobie sprawę, że niektóre konstelacje, takie jak Wielki Wóz, były widoczne tylko w północnej części nieba. Położenie Gwiazdy Polarnej – Polaris – pomogło podróżnikom określić kierunek, w którym powinni się udać, aby dotrzeć do celu. W starożytnym Babilonie astronomowie śledzili ścieżki i ruchy planet. Większość starożytnych cywilizacji wierzyła, że obserwowanie ruchu planet może pomóc przewidzieć przyszłość i określić kierunek życia jednostki.

13 Błona komórkowa – plazmolema, plazmalemma, błona plazmatyczna, biol. jeden z rodzajów błon komórki otaczający każdą komórkę prokariotyczną i eukariotyczną; oddziela cytoplazmę od środowiska zewnętrznego komórki (Encyklopedia PWN).

14 Kampanie tytoniowe – nawiązanie do kampanii firm tytoniowych w latach 1930–1950, w których palenie papierosów polecali lekarze i dentyści, twierdząc w reklamach, że istnieją naukowe dowody na to, że jedna marka papierosów jest zdrowsza od drugiej. Taka komunikacja wpłynęła na lata dezinformacji na temat szkodliwości produktów tytoniowych.

15 Ideologia – pojęcie występujące w filozofii i naukach społecznych oraz politycznych, które określa zbiory poglądów służących do całościowego interpretowania i przekształcania świata (Encyklopedia PWN).

16 „Time” – amerykański tygodnik społeczno-polityczny wydawany od 1923 r. w Nowym Jorku. Opisywana okładka ukazała się 18 stycznia 2010 r. z nagłówkiem „Why Your DNA Isn’t Your Destiny” (Dlaczego twoje geny nie są twoim przeznaczeniem).

17 Genetyczne dzieci – w 2019 r. chiński naukowiec, He Jiankui, został skazany na 3 lata więzienia za zmiany w genomie dwójki zarodków. He twierdzi, że wyłączył gen o nazwie CCR5, który koduje białko umożliwiające wirusowi HIV wnikanie do komórek. Jego celem było naśladowanie mutacji, która występuje u około 10% Europejczyków i pomaga chronić ich przed zakażeniem wirusem HIV. Jednak przez swoje działania mógł nieumyślnie spowodować mutacje w innych częściach genomu, co mogło mieć nieprzewidywalne konsekwencje zdrowotne (choć skazany twierdził, że nie znalazł takich mutacji). Uważa się również, że CCR5 pomaga ludziom zwalczać skutki różnych innych infekcji, takich jak wirus Zachodniego Nilu. Jeśli gen jest wyłączony, dziewczęta mogą być podatne na te infekcje, ale zidentyfikowanie skutków zdrowotnych może zająć lata. Ten fragment książki (pomimo nawiązania do prawdziwych wydarzeń) jest fikcją literacką rozważającą pokusy innych modyfikacji genetycznych w przyszłości.

18 Propagowana przez m.in. Neila deGrasse Tysona teoria zakłada, że cyt. „Cała przestrzeń się rozszerza – przestrzeń między galaktykami, przestrzeń między Ziemią a Słońcem, przestrzeń między twoimi oczami a ekranem komputera. Oczywiście ta ekspansja jest tak minimalna, że nawet nie zauważamy tego, gdy patrzymy na nasz lokalny układ słoneczny. Ale na kosmiczną skalę jej wpływ jest ogromny. Ponieważ przestrzeń kosmiczna jest tak rozległa, miliardy lat świetlnych przestrzeni rozszerzają się, powodując, że wiele galaktyk odlatuje od nas z niewyobrażalną prędkością. A jeśli ten lot będzie kontynuowany, w końcu kosmos będzie niczym więcej niż zimną, nieskończenie ciemną pustką. Jeśli się odwróci, wszechświat zapadnie się w sobie. Niestety nie mamy pojęcia, co się stanie, ponieważ nie mamy pojęcia, czym jest ciemna materia” (tłumaczenie własne). Neil deGrasse Tyson – amerykański astrofizyk, popularyzator nauki, autor wielu książek i publikacji o tematyce związanej z astrofizyką. Creighton Jolene, Neil deGrasse Tyson: We Don’t Understand the Most Fundamental Aspects of Our Universe, 16 marca 2018, futurism.com, https://futurism.com/neil-degrasse-tyson-universe.

19 Friedrich Nietzsche – filozof niemiecki, wyznawca nihilizmu, którego podstawami są negacja wartości i prawdy, poczucie bezcelowości świata i ateizm. Nietzsche zapowiedział rozwój aktywnego nihilizmu we wstrząsających światem wojnach ideologicznych. (Encyklopedia PWN)

20 Supermodelka – określenie dobrze zarabiającej modelki, zazwyczaj posiadającej ogromną popularność na całym świecie i mającej doświadczenie zarówno w zakresie mody luksusowej, jak i modelingu komercyjnego. Termin „supermodelka” został rozpowszechniony w latach 80. XX wieku (Źródło: Wikipedia).

21 Biblioteka Końca Świata [Arctic World Archive (AWA) lub Światowe Archiwum Arktyczne] – miejsce przechowywania ważnych dla ludzkości danych na archipelagu Svalbard na wyspie Spitsbergen w Norwegii, niedaleko Globalnego Banku Nasion. W archiwum są dane historyczne i kulturowe z kilku krajów, w tym dokumentacja UNICEF, zdigitalizowane dzieła sztuki (m.in. „Krzyk” Edvarda Muncha i „Straż nocna” Rembrandta) i literatury (m.in. „Boska komedia” Dante Alighieriego z kolekcji Biblioteki Watykańskiej i proza laureatki literackiej Nagrody Nobla Olgi Tokarczuk), a także kody źródłowe firmy GitHub, dokumentacja CERN i dużych firm (np. Siemens, SCG). Zdigitalizowane dane przechowywane są w głęboko zakopanym stalowym skarbcu, każdą rolkę chroni metalowy kontener, aluminiowa kaseta i plastikowe pudełko z kilkusetletnią datą trwałości. Zainspirowani kamieniem z Rosetty i zamieszczonym tam kluczem odczytu napisów w różnych językach autorzy technologii to samo zastosowali w nośnikach AWA, które mają wytrzymać od 500 do 1000 lat (Źródło: Wikipedia).

Rozdział III

Wierzyliśmy w gwiazdy

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział IV

Skąd wiesz

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział V

Bóg na emeryturze

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział VI

Senna prywatność

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział VII

Ziemia autorytetów

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

CZĘŚĆ DRUGA

LEKCJE HISTORII

Ludzkość potrafi lepiej opowiadać, co się wydarzyło, zamiast zrozumieć, dlaczego to się wydarzyło.

Yuval Noah Harari

Rozdział I

Traumy i powiązania

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział II

Dzieci jednomyślności

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział III

Trudne porównania

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział IV

Łapacz snów

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział V

Eksperyment wolnej woli

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział VI

Niedokończone historie

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział VII

Wojna o dusze

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

CZĘŚĆ TRZECIA

LEKCJE FIZYKO-CHEMII

Nie możemy rozwiązywać problemów, używając tego samego schematu myślowego, który je na nas sprowadził.

Albert Einstein

Rozdział I

Wielki wybuch

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział II

Pierwszy posłaniec

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział III

Siła ciążenia

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział IV

Państwo duchów

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział V

Puszka Pandory

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział VI

Uniwersalne prawdy

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział VII

Żałoba w pięciu etapach

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

CZĘŚĆ CZWARTA

LEKCJE CZASU

Kiedy nauka zacznie badać zjawiska niefizyczne, w ciągu jednej dekady osiągnie większy postęp, niż we wszystkich poprzednich wiekach istnienia.

Nikola Tesla

Rozdział I

Pierwsze spotkanie

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział II

Z prędkością myśli

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział III

Czy jesteśmy aniołami?

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział IV

Lekcje komunikacji

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział V

Powrót na Ziemię

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział VI

Zawróć z tej drogi

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział VII

Czy ty to ja, a ja to ty?

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

CZĘŚĆ PIĄTA

LEKCJE MIŁOŚCI

Miłość nie uznaje granic pomiędzy krajami, światami, gatunkami, życiem i śmiercią.

Triv

Rozdział I

Uniwersalny język

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział II

Wróćmy do marca

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

Rozdział III

Nadzieja umiera ostatnia

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -Tekst dostępny w pełnej wersji książki.

*Drogi Czytelniku!

To nie koniec tej historii.

Zapraszam Cię do współtworzenia kolejnych dwóch tomów tej unikalnej powieści, czyli „hTraE 2120 – Rozkwit” oraz „hTraE 2120 – Nadzieja”.

W moich mediach społecznościowych znajdziesz grafiki i cytaty z książki, którymi możesz dzielić się z innymi oraz pozytywne wyzwania, dzięki którym możemy jednoczyć ludzi i zmieniać świat na lepsze.

Na profilu będę publikować ciekawe wywiady, filmy i źródła, z których korzystam przy tworzeniu powieści, do czego zachęcam też Ciebie. Wybrane wydarzenia wplotę w fabułę pozostałych tomów.

Jeśli znasz kogoś, kto potrzebuje nadziei na lepsze jutro… albo po prostu spodobała Ci się opisana przeze mnie historia – nie zwlekaj – zostań posłańcem światła i wyślij ulubioną grafikę z cytatem do 11 osób.

Do zobaczenia!

M.J.

Źródła

Ackendorf Julie, How Did Ancient People Use the Stars and Planets, 23 kwietnia 2018, Sciencing.com, https://sciencing.com/did-people-use-stars-planets-8675019.html.

Amer Karim, Jehane Noujaim, Hakowanie świata, 2019, Netflix.

Anderson Kip, Kuhn Keegan, What the Health, 2017, Netflix.

Anderson Kip, Kuhn Keegan, Cowspiracy: tajemnica równowagi ekologicznej środowiska, 2014, Netflix.

Auschwitz-Birkenau, Prześladowania Żydów, dostęp: 15 sierpnia 2021, http://auschwitz.org/historia/przed-zaglada/przesladowania-zydow.

BBC, What North Korean Hwasong-15 missile launch pictures tell us, 30 listopada 2017, bbc.com / world, https://www.bbc.com/news/world-asia-42178873.

BBC, Draft Communications Data Bill to be redrafted – No 10, 11 grudnia 2012, bbc.com / uk politics, https://www.bbc.com/news/uk-politics-20676284.

BBC, Email and web use ‘to be monitored’ under new laws, 01 kwietnia 2012, bbc.com / uk politics, https://www.bbc.com/news/uk-politics-17576745.

Carey Benedict, Can We Really Inherit Trauma?, 10 grudnia 2018, nytimes.com / health, https://www.nytimes.com/2018/12/10/health/mind-epigenetics-genes.html.

Creighton Jolene, Neil deGrasse Tyson: We Don’t Understand the Most Fundamental Aspects of Our Universe, 16 marca 2018, futurism.com, https://futurism.com/neil-degrasse-tyson-universe.

Cyranoski David, The CRISPR-baby scandal: what’s next for human gene-editing, 26 lutego 2019, aktualizacja: 11 marca 2019, nature.com, https://www.nature.com/articles/d41586–019–00673–1.

Czyżewski Daniel, Kosmiczny wyścig o surowce Księżyca. Trwa ustawianie bloków startowych [ANALIZA], 17 lipca 2020 I 09:18, Energetyka24.com, https://www.energetyka24.com/kosmiczny-wyscig-o-surowce-ksiezyca-trwa-ustawianie-blokow-startowych-analiza.

Dadura Rafał, Czym jest anomalia uszkadzająca statki kosmiczne nad południowym Atlantykiem?, 27 września 2021, national-geographic.pl / kosmos, https://www.national-geographic.pl/artykul/czym-jest-anomalia-uszkadzajaca-statki-kosmiczne-nad-poludniowym-atlantykiem.

Dąbrowska-Górska Barbara, Kim jest osoba wysoko wrażliwa? (wywiad z Moniką Baryłą-Matejczuk) 15 października 2019 I 14:37, aktualizacja: 17 października 2021 I 16:24, hellozdrowie.pl / zdrowie psychiczne, https://www.hellozdrowie.pl/wysoka-wrazliwosc-zwieksza-sklonnosc-do-silnego-przezywania-stresu/.

ENDEVR, The Real Price of your Cell Phone | Mobile Phone | ENDEVR Documentary, 28 marca 2021, YouTube.

ENDEVR, Global Junk Food: How the Fast Food Industry is Making Poor Countries Fat | ENDEVR Documentary, 14 marca 2021, YouTube.

ENDEVR, The True Cost: Who Pays the Real Price for YOUR Clothes | Investigative Documentary, 7 luty 2021, YouTube.

ENDEVR, Neuromarketing: How Companies are Studying your Brain for Profit | ENDEVR Documentary, 18 października 2020, YouTube.

ENDEVR, Planned Obsolescence: Why Electronics Don’t Last Long | ENDEVR Documentary, 4 października 2020, YouTube.

ENDEVR, Food Globalization: The Truth Behind Cheap Food | ENDEVR Documentary, 27 września 2020, YouTube.

FRONTLINE PBS | The Facebook Dilemma, Part One, Part Two (full film) | FRONTLINE, 30 października 2018, YouTube.

Fenz, Przezroczyste aluminium – przyszłość nadeszła, dostęp: 15 sierpnia 2021, fenz.pl / ciekawostki, technologia, https://fenz.pl/artykuly/przezroczyste-aluminium-przyszlosc-nadeszla/.

Henriques Martha, Can the legacy of trauma be passed down the generations?, 26 marca 2019, BBC.com / Future, https://www.bbc.com/future/article/20190326-what-is-epigenetics

Informacja prasowa CERN Genewa, 3 sierpnia 2020 r., https://www.ncbj.gov.pl/aktualnosci/higgs-coraz-bardziej-standardowy-cms-atlas-donosza-o-prawdopodobnych-obserwacjach.

Joe Rogan Experience, #1658 – Neil deGrasse Tyson, 26 maja 2021, Spotify.

Joe Rogan Experience, #1638 – Dr. Shanna Swan, 21 kwietnia 2021, Spotify.

Joe Rogan Experience, #1574 – Jacques Vallée & James Fox, 5 grudnia 2020, Spotify.

Joe Rogan Experience, #1536 – Edward Snowden, 15 września 2020, Spotify.

Joe Rogan Experience, #1470 – Elon Musk, 7 maja 2020, Spotify.

Joe Rogan Experience, #872 – Graham Hancock & Randall Carlson, 16 listopada 2016, Spotify.

Johnson-Groh Mara and Merzdorf Jessica, NASA Researchers Track Slowly Splitting ‘Dent’ in Earth’s Magnetic Field, 17 sierpnia 2020, aktualizacja: 19 sierpnia 2020, nasa.gov, https://www.nasa.gov/feature/nasa-researchers-track-slowly-splitting-dent-in-earth-s-magnetic-field.

Klein Christopher, A Perfect Solar Superstorm: The 1859 Carrington Event, 14 marca 2012, aktualizacja: 22 sierpnia 2018, history.com, https://www.history.com/news/a-perfect-solar-superstorm-the-1859-carrington-event.

KOAT, Harrison Schmitt full interview, 14 listopada 2015, YouTube.

Kowalski Marek, Chang’e 5 to dopiero „początek”. Chiński plan podboju Księżyca sięga znacznie dalej niż pobranie próbek, 05 grudnia 2020 I 09:44, komputerświat.pl, https://www.komputerswiat.pl/artykuly/redakcyjne/change-5-to-dopiero-poczatek-chinski-plan-podboju-ksiezyca-siega-znacznie-dalej-niz/y2cxtk0.

Kuligowska Elżbieta, Jak niebezpieczne jest promieniowanie kosmiczne na Księżycu? 26 września 2020, urania.edu.pl, https://www.urania.edu.pl/wiadomosci/jak-niebezpieczne-jest-promieniowanie-kosmiczne-na-ksiezycu.

Lex Fridman Podcast, #196 – Yeonmi Park: North Korea, 1 lipca 2021, YouTube.

Lex Fridman Podcast, #185 – Sam Harris: Consciousness, Free Will, Psychedelics, AI, UFOs, and Meaning, 20 maja 2021, YouTube.

Lex Fridman Podcast, #164 – Andrew Huberman: Sleep, Dreams, Creativity, Fasting, and Neuroplasticity, 28 luty 2021, YouTube.

Lex Fridman Podcast, #154 – Avi Loeb: Aliens, Black Holes, and the Mystery of the Oumuamua, 14 stycznia 2021, YouTube.

Lex Fridman Podcast, #149 – Diana Walsh Pasulka: Aliens, Technology, Religion & the Nature of Belief, 28 grudnia 2020, YouTube.

Lex Fridman Podcast, #136 – Dan Carlin: Hardcore History, 3 listopada 2020, YouTube.

Lex Fridman Podcast, #122 – David Fravor: UFOs, Aliens, Fighter Jets, and Aerospace Engineering, 08 września 2020, YouTube.

Matacz Marek, Future Circular Collider – następca Wielkiego Zderzacza Hadronów, 01 lipca 2020, naukawpolsce.pap.pl, https://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C82867%2Cfuture-circular-collider-nastepca-wielkiego-zderzacza-hadronow.html.

Mostegel Iris, The Original Influencer, 06 lutego 2019, historytoday.com, https://www.historytoday.com/miscellanies/original-influencer.

Narodowe Centrum Badań Jądrowych, Higgs coraz bardziej standardowy – CMS i Atlas donoszą o prawdopodobnych obserwacjach rozpadów Higgsa na miony, 04 sierpnia 2020 I 15:04, ncbj.gov.pl/.

Parliament Europejski, Wszystko, co chcieliście wiedzieć o ACTA, 04 lipca 2012 I 13:28, europarl.europa.eu / społeczeństwo informacyjne, https://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-//EP//TEXT+IM-PRESS+20120220FCS38611+0+DOC+XML+V0//PL.

Przystanek Nauka, Anomalia magnetyczna nad południowym Atlantykiem, 23 marca 2021, przystaneknauka.us.edu.pl, https://przystaneknauka.us.edu.pl/artykul/anomalia-magnetyczna-nad-poludniowym-atlantykiem.

Psychology In Seattle, Trauma Bonding, Differentiation, and Other Topics, 20 sierpnia 2021, YouTube.

Psychology In Seattle, Attachment Parenting (2012 Return), 20 lutego 2021, YouTube.

Psychology In Seattle, Highly Sensitive Person HSP, 18 listopada 2020, YouTube.

Redakcja Medonet, konsultacja merytoryczna Lek. Wańczyk-Dręczewska Beata, Szyszynka – umiejscowienie, guz szyszynki, profilaktyka [WYJAŚNIAMY], 24 października 2019 I 11:53, medonet.pl, https://www.medonet.pl/zdrowie,szyszynka---umiejscowienie--wlasciwosci--guz-szyszynki--profilaktyka,artykul,1729090.html.

Restrepo Sandra, Brene Brown: Odwagi, 2019, Netflix.

Robert Klara, Throwback Thursday_ When Doctors Prescribed ‘Healthy’ Cigarette Brands, 18 czerwca 2015, adweek.com / https://www.adweek.com/brand-marketing/throwback-thursday-when-doctors-prescribed-healthy-cigarette-brands-165404/.

Tabrizi Ali, Ciemne strony rybołówstwa, 2021, Netflix.

Temperton James, ‘Now I am become Death, the destroyer of worlds’. The story of Oppenheimer’s infamous quote, 09 sierpnia 2017 I 09:58, wired.co.uk, https://www.wired.co.uk/article/manhattan-project-robert-oppenheimer.

The Aerospace Corporation, Moon 101 | Episode 3: A Conversation with Astronaut Harrison Schmitt, 02 listopada 2020, YouTube.

The Tesla Space, What Life In Elon Musk’s Mars Colony Will Be Like, 14 maja 2021, YouTube.

The Tesla Space, How SpaceX and NASA Will Colonize The Moon!, 25 kwietnia 2021, YouTube.

The Tesla Space, How Elon Musk Will Bring Humanity To Mars, 04 kwietnia 2021, YouTube.

The Tesla Space, How Neuralink Will Change Humanity…, 19 marca 2021, YouTube.

Therapist Aid LLC, Etapy żałoby, dostęp: 10 sierpnia 2021, therapistaid.com / therapy worksheet, https://www.therapistaid.com/worksheets/stages-of-grief-education-polish.pdf.

Tomala Ludwika, Jak komórki zapamiętują informacje? Pojawia się nowy trop, 10 listopada 2020, naukawpolsce.pap.pl / zdrowie, https://naukawpolsce.pap.pl/aktualnosci/news%2C84670%2Cjak-komorki-zapamietuja-informacje-pojawia-sie-nowy-trop.html.

Uniwersytet Warszawski, Zapytaj o cząstkę Higgsa, dostęp: 14 sierpnia 2021, uw.edu.pl, https://www.uw.edu.pl/zapytaj-o-czastke-higgsa/.

Weinstein Bret, How the sun could wipe us out, 19 lipca 2021, unherd.com, https://unherd.com/2021/07/how-the-sun-could-wipe-us-out/.

Wintjen Hendrik, Schrödinger Erwin, There is only one mind, 14 września 2018, https://www.hendrik-wintjen.info/consciousness/erwin-schroedinger-one-mind/.

Yuval Noah Harari, Michael Sandel & Yuval Noah Harari in conversation, 3 maja 2021, YouTube.

Valuetainment, The Future of Time Travel, Aliens & The Universe – Dr. Michio Kaku, 7 maja 2021, YouTube.

Valuetainment, Futurist & Hacker Reveals How To Solve World’s Biggest Problems – Pablos Holman, 23 października 2020, YouTube.

Valuetainment, Economic Hitman Makes a Confession About America’s Biggest Threat – John Perkins, 12 sierpnia 2020, YouTube.

Valuetainment, Heated Debate On Capitalism with America’s Most Prominent Marxist Economist – Richard Wolff, 28 maja 2020, YouTube.

Valuetainment, Communist Philosopher Debates Capitalism – Slavoj Žižek, 16 maja 2020, YouTube.