Psychocybernetyka ebook i audiobook

PRZED­MO­WA

MATT FUREY

Jak psy­cho­cy­ber­ne­ty­ka zmie­ni­ła moje ży­cie – i może zmie­nić też two­je

Są dwa ro­dza­je po­rad­ni­ków psy­cho­lo­gicz­nych: te, któ­re czy­tasz i mó­wisz: „Świet­na ksi­ążka”, oraz te, któ­re prze­ży­wasz tak głębo­ko, że two­je ży­cie zmie­nia się po­zy­tyw­nie na za­wsze. Gdy na­praw­dę prze­ży­jesz wspa­nia­ły po­rad­nik, to po­tra­fisz do­kład­nie po­wie­dzieć, kie­dy się na nie­go „przy­pad­kiem” na­tknąłeś – albo kto ci go po­le­cił. Mo­żesz też wy­ra­źnie okre­ślić ró­żni­cę mi­ędzy sobą przed prze­czy­ta­niem tej ksi­ążki a tym, kim je­steś te­raz.

Tak się wła­śnie sta­nie, gdy prze­czy­tasz Psy­cho­cy­ber­ne­ty­kę dok­to­ra Ma­xwel­la Malt­za, kla­sycz­ną po­zy­cję wśród po­rad­ni­ków psy­cho­lo­gicz­nych.

Od pierw­sze­go wy­da­nia w 1960 roku sprze­da­ło się po­nad 35 mi­lio­nów eg­zem­pla­rzy tej ksi­ążki na ca­łym świe­cie. Dzi­ęki niej czy­tel­ni­cy z naj­ró­żniej­szych śro­do­wisk spo­łecz­nych i za­wo­do­wych za­częli od­no­sić wi­ęk­sze suk­ce­sy niż kie­dy­kol­wiek wcze­śniej. Zmie­ni­ła się też sama bra­nża roz­wo­ju oso­bi­ste­go. Dzi­siaj prak­tycz­nie wszyst­ko, co się pi­sze i mówi o wi­zu­ali­za­cjach i ob­ra­zach men­tal­nych, znaj­du­je się pod bez­po­śred­nim wpły­wem pra­cy dok­to­ra Malt­za i jest głębo­ko za­ko­rze­nio­ne w za­sa­dach psy­cho­cy­ber­ne­ty­ki.

Moje za­zna­jo­mie­nie się z psy­cho­cy­ber­ne­ty­ką

W lu­tym 1987 roku, wkrót­ce po uko­ńcze­niu col­le­ge’u i prze­pro­wadz­ce do Ka­li­for­nii, po­sta­no­wi­łem za­ło­żyć wła­sną fir­mę jako oso­bi­sty tre­ner fit­nes­su. Po­nie­waż zdo­by­łem wcze­śniej ty­tuł uni­wer­sy­tec­kie­go mi­strza kra­ju w za­pa­sach i by­łem tre­no­wa­ny przez mi­strzów olim­pij­skich Dana Ga­ble’a i Bru­ce’a Baum­gart­ne­ra, uzna­łem, że mam coś war­to­ścio­we­go do prze­ka­za­nia mło­dym spor­tow­com oraz wszyst­kim, któ­rzy chcie­li­by być spraw­niej­si fi­zycz­nie.

Jed­nak już w chwi­li po­dej­mo­wa­nia tej dzia­łal­no­ści czu­łem, że coś mnie po­wstrzy­mu­je. We­wnętrz­ny głos mó­wił mi, że nie je­stem wy­star­cza­jąco do­bry, że mi się nie uda.

Szcze­rze mó­wi­ąc, po pierw­sze nie mia­łem do­świad­cze­nia biz­ne­so­we­go. Po dru­gie mia­łem bar­dzo mało pie­ni­ędzy. I po trze­cie – w głębi du­szy czu­łem się nie­udacz­ni­kiem, za­nim jesz­cze za­cząłem.

Wy­obraź so­bie. Chcia­łem od­nie­ść suk­ces, ale czu­łem się nie­udacz­ni­kiem.

Dla­cze­go czu­łem się nie­udacz­ni­kiem?

Kie­dy za­sta­na­wiam się nad tym py­ta­niem, to przy­po­mi­nam so­bie, że w szko­le śred­niej moim ce­lem było upra­wia­nie za­pa­sów pod okiem Dana Ga­ble’a na Uni­wer­sy­te­cie Iowa. Zre­ali­zo­wa­łem ten cel – ale nie by­łem naj­lep­szy w mo­jej ka­te­go­rii wa­go­wej. Za­wsze by­łem nu­me­rem dwa. Wy­stępo­wa­łem w wie­lu tur­nie­jach i dwu­me­czach uni­wer­sy­tec­kich, wy­gry­wa­łem wi­ęk­szo­ść walk – ale nie by­łem li­de­rem. Za­tem po dru­gim roku prze­nio­słem się na Uni­wer­sy­tet Edin­bo­ro w Pen­syl­wa­nii, gdzie mia­łem we­jść do pierw­szej dru­ży­ny.

W cza­sie mo­je­go ju­nior­skie­go roku w Edin­bo­ro usta­no­wi­łem re­kord zwy­ci­ęstw w jed­nym se­zo­nie (39) oraz zdo­by­łem ty­tuł mi­strza kra­jo­we­go w dru­giej li­dze fe­de­ra­cji NCAA (Kra­jo­we Sto­wa­rzy­sze­nie Spor­tów Aka­de­mic­kich). Z ty­tu­łem mi­strza dru­giej ligi zna­la­złem się na siód­mej po­zy­cji w ogól­no­kra­jo­wym ran­kin­gu i za­kwa­li­fi­ko­wa­łem się do tur­nie­ju w pierw­szej li­dze. Moim ce­lem było nie tyl­ko zwy­ci­ęstwo w tur­nie­ju, któ­ry już wy­gra­łem, ale też w tur­nie­ju pierw­szo­li­go­wym.

No cóż, nie uda­ło mi się tego do­ko­nać. Dużo mi za­bra­kło. By­łem po tym zdru­zgo­ta­ny – ale też w pe­łni zde­ter­mi­no­wa­ny, żeby po­wró­cić jako se­nior i za­trzeć swój sła­by wy­stęp.

W cza­sie mo­je­go se­nior­skie­go roku, mimo że mia­łem znacz­nie wi­ęk­sze umie­jęt­no­ści niż wcze­śniej, zno­wu mi się nie po­wio­dło. Za­jąłem pi­ąte miej­sce w tur­nie­ju dru­go­li­go­wym i nie za­kwa­li­fi­ko­wa­łem się do za­wo­dów w pierw­szej li­dze.

Te­raz mogę po­dać wie­le po­wo­dów mo­je­go nie­po­wo­dze­nia, ale wte­dy nie po­tra­fi­łem ich okre­ślić. Po­dej­rze­wam, że z tych sa­mych po­wo­dów nie­po­ko­iłem się o przy­szło­ść, gdy roz­po­czy­na­łem dzia­łal­no­ść mo­jej fir­my.

Zrządze­niem losu na po­cząt­ku maja 1987 roku, kie­dy pra­wie wy­pa­dłem z in­te­re­su na sku­tek bra­ku klien­tów, dwa­na­ście se­sji wy­ku­pił u mnie Jack, 57-let­ni, do­brze pro­spe­ru­jący przed­si­ębior­ca. Za­wsze, gdy przy­cho­dził na tre­ning, prze­glądał ksi­ążki, któ­re mia­łem w ga­bi­ne­cie, co pro­wa­dzi­ło do oży­wio­nych dys­ku­sji na te­mat tego, co wła­śnie czy­ta­my.

Pod­czas pi­ątej se­sji, w prze­rwie mi­ędzy ćwi­cze­nia­mi, Jack za­dał mi py­ta­nie, któ­re od­mie­ni­ło moje ży­cie: „Matt, czy czy­ta­łeś kie­dyś Psy­cho­cy­ber­ne­ty­kę?”.

„Nie”, od­pa­rłem. „Jest do­bra?”.

„Ha, to coś jak Bi­blia wśród po­rad­ni­ków. Na­praw­dę mu­sisz ją prze­czy­tać”.

Przez na­stęp­ne dzie­si­ęć mi­nut Jack opo­wia­dał mi o zwi­ąz­ku mi­ędzy suk­ce­sem a „ob­ra­zem sie­bie”. Po­wie­dział, że dok­tor Maltz był chi­rur­giem pla­stycz­nym, któ­ry od­krył, że czło­wiek nie może wznie­ść się po­nad to, jak sam sie­bie po­strze­ga. „Na­sza przy­szło­ść” – po­wie­dział Jack – „za­le­ży od men­tal­ne­go sche­ma­tu w podświa­do­mym umy­śle, któ­ry dyk­tu­je nam, gdzie jest na­sze miej­sce. Je­śli chcesz mieć wi­ęcej klien­tów i za­ra­biać wi­ęcej pie­ni­ędzy, to mu­sisz roz­sze­rzyć swój ob­raz sie­bie. Pró­by osi­ągni­ęcia celu bez roz­sze­rze­nia ob­ra­zu sie­bie nie pro­wa­dzą do trwa­łych po­zy­tyw­nych zmian”.

Po se­sji z Jac­kiem wsia­dłem do sa­mo­cho­du i po­je­cha­łem do naj­bli­ższej ksi­ęgar­ni Ca­pi­to­la Book Café. Ści­ągnąłem z pó­łki eg­zem­plarz Psy­cho­cy­ber­ne­ty­ki i wró­ci­łem do sie­bie, aby za­brać się do lek­tu­ry. We Wstępie, któ­ry w ory­gi­nal­nej wer­sji włączo­ny jest też do obec­ne­go wy­da­nia, dok­tor Maltz na­pi­sał: „Ksi­ążka ta zo­sta­ła za­pro­jek­to­wa­na nie tyl­ko do czy­ta­nia, ale też do do­świad­cza­nia. Czy­ta­jąc ksi­ążkę, mo­żesz zdo­być in­for­ma­cje. Ale żeby jej «do­świad­czyć», mu­sisz twór­czo re­ago­wać na in­for­ma­cje”. Da­lej dok­tor Maltz ra­dzi czy­tel­ni­kom, żeby prak­ty­ko­wa­li tech­ni­ki w niej opi­sa­ne i wstrzy­ma­li się z oce­ną ich sku­tecz­no­ści przez co naj­mniej 21 dni – czy­li przez czas, któ­ry, jak te­raz po­twier­dza­ją ba­da­nia, po­trzeb­ny jest do wy­wo­ła­nia zmian. Za­le­ca czy­tel­ni­kom, aby nie ana­li­zo­wa­li nad­mier­nie tych tech­nik i nie pró­bo­wa­li in­te­lek­tu­al­nie do­cie­kać, czy za­dzia­ła­ją. „Mo­żna udo­wod­nić so­bie ich sku­tecz­no­ść, [tyl­ko] prak­ty­ku­jąc je i sa­me­mu oce­nia­jąc wy­ni­ki”.

Okej, tak wła­śnie zro­bi­łem. I wkrót­ce za­cząłem ro­zu­mieć, dla­cze­go czu­łem się nie­udacz­ni­kiem i jak ten sła­by „ob­raz sa­me­go sie­bie” w isto­cie ha­mu­je mnie w moim biz­ne­sie.

Krót­ko mó­wi­ąc, czu­łem się nie­udacz­ni­kiem, po­nie­waż wci­ąż na nowo prze­ży­wa­łem moje roz­cza­ro­wa­nia, nie­po­wo­dze­nia i po­ra­żki. Ka­żde­go dnia, gdy czu­łem się źle ze sobą, było tak, jak­bym za­nu­rzał twarz w mu­li­stym na­wo­zie złych wspo­mnień, za­miast spry­ski­wać ją kry­sta­licz­nie czy­stą wodą wspo­mnień o tym, co zro­bi­łem do­brze.

Oto wy­ci­nek tego, co so­bie mó­wi­łem: Tak, zre­ali­zo­wa­łem swój cel, ja­kim było upra­wia­nie za­pa­sów na Uni­wer­sy­te­cie Iowa pod kie­run­kiem Dana Ga­ble’a, ale nie by­łem w pierw­szej dru­ży­nie. By­łem nu­me­rem dwa. Tak, by­łem w pierw­szej dru­ży­nie na Uni­wer­sy­te­cie Edin­bo­ro i zdo­by­łem ty­tuł mi­strza kra­ju, ale nie zo­sta­łem mi­strzem w pierw­szej li­dze ani nie zdo­by­łem tego ty­tu­łu w dru­giej li­dze jako se­nior. Tak, usta­no­wi­łem re­kord zwy­ci­ęstw w jed­nym se­zo­nie, ale nie wy­gra­łem wszyst­kich po­je­dyn­ków.

Mimo że osi­ągnąłem coś, cze­go pra­wie nikt, kto za­czy­na upra­wiać ja­kiś sport, ni­g­dy nie osi­ągnie, uwa­ża­łem się za nie­udacz­ni­ka, po­nie­waż nie wy­gra­łem wszyst­kie­go. Co wi­ęcej nie zda­wa­łem so­bie spra­wy, że wy­zna­cze­nie so­bie ce­lów i my­śle­nie po­zy­tyw­ne nie wy­star­czy. Nikt mi ni­g­dy nie po­wie­dział o ob­ra­zie sa­me­go sie­bie. Mimo że uczy­łem się au­to­hip­no­zy, któ­ra, jak sądzi­łem, po­mo­że mi przy­go­to­wać się psy­chicz­nie, nikt ni­g­dy mnie nie uczył po­wra­cać do prze­szło­ści i prze­ży­wać na nowo naj­lep­sze wspo­mnie­nia. Nikt mnie nie uczył wy­obra­żać so­bie, cze­go chcę, a co do­pie­ro czuć, że mogę to mieć (i że fak­tycz­nie to mam).

Mia­łem w so­bie uczu­cie po­ra­żki, któ­re wno­si­łem do mo­je­go biz­ne­su i do wszyst­kich mo­ich dzia­łań. Po­wta­rzam: wy­zna­cza­łem so­bie cele. Na­praw­dę chcia­łem od­nie­ść suk­ces. Jed­no­cze­śnie wąt­pi­łem, czy je­stem do­sta­tecz­nie do­bry, aby tre­no­wać lu­dzi. Bo ki­mże w ko­ńcu by­łem? Nie by­łem mi­strzem świa­ta ani mi­strzem olim­pij­skim. By­łem „tyl­ko” jed­no­krot­nym mi­strzem kra­ju.

Po­chła­nia­jąc Psy­cho­cy­ber­ne­ty­kę, od­kry­łem i prze­ży­łem to, co po­wi­nie­nem ro­bić na co dzień. To było coś, cze­go ni­g­dy wcze­śniej nie ro­bi­łem. Mia­łem we­jść do Te­atru Umy­słu, jak to przy in­nej oka­zji na­zwał dok­tor Maltz. Za­my­ka­łem oczy, a po­tem przy­po­mi­na­łem so­bie i prze­ży­wa­łem na nowo swo­je naj­lep­sze mo­men­ty – jak­bym oglądał men­tal­ny film. Moje zwy­ci­ęstwa. Moje suk­ce­sy. Moje naj­szczęśliw­sze chwi­le.

Po po­now­nym prze­ży­ciu i do­świad­cze­niu sie­bie w swo­ich naj­lep­szych mo­men­tach, by­łem w sta­nie prze­sta­wić prze­łącz­nik i użyć wy­obra­źni w ten sam spo­sób, w jaki uży­wa­łem swo­jej pa­mi­ęci. Mo­głem so­bie wy­obra­zić, że osi­ągam ja­kiś cel w przy­szło­ści, ale prze­żyć to nie­mal tak, jak­by to dzia­ło się te­raz, jak­by to było wspo­mnie­nie in­ne­go, już osi­ągni­ęte­go celu.

Kie­dy opa­no­wa­łem tę tech­ni­kę, wszyst­ko za­częło się zmie­niać w moim ży­ciu.

Na­tych­miast – tak, do­słow­nie na­tych­miast – czu­łem się do­brze. Czu­łem się szczęśli­wy. Czu­łem się czło­wie­kiem suk­ce­su. Czu­łem się zwy­ci­ęz­cą.

To było dziw­ne do­zna­nie. In­te­lek­tu­al­nie nie mia­ło sen­su. Jak mó­głbym te­raz być szczęśli­wy? Dla­cze­go mia­łbym te­raz mieć po­czu­cie suk­ce­su? Jak mó­głbym te­raz czuć się zwy­ci­ęz­cą? Czyż nie mu­sia­łem naj­pierw osi­ągnąć tych ce­lów, aby czuć się do­brze, aby być szczęśli­wym? A co z wszyst­ki­mi po­ra­żka­mi? Czy mia­ły zo­stać po pro­stu za­po­mnia­ne? Czyż nie po­wi­nie­nem wiecz­nie czuć się źle z tego po­wo­du, że nie osi­ągnąłem wszyst­kie­go, co za­mie­rzy­łem?

Na tym wła­śnie po­le­ga to, że Psy­cho­cy­ber­ne­ty­ki nie da się zro­zu­mieć po­przez bier­ne czy­ta­nie. Nie da się jej zro­zu­mieć po­przez ana­li­zy, dys­ku­sje i in­te­lek­tu­ali­zo­wa­nie. Mu­sisz jej do­świad­czyć, aby po­znać praw­dę. Samo czy­ta­nie słów nie po­zwo­li ci do­świad­czyć praw­dy.

Wie­le osi­ągnąłem od tam­te­go wspa­nia­łe­go dnia w maju 1987 roku. Li­sta tych osi­ągni­ęć, do­ko­nań i zwy­ci­ęstw jest dość dłu­ga. W krót­kim cza­sie zbu­do­wa­łem do­brze pro­spe­ru­jącą fir­mę ofe­ru­jącą tre­ning per­so­nal­ny. Na­stęp­nie w 1997 roku, w wie­ku 34 lat, wy­gra­łem w Pe­ki­nie mi­strzo­stwa świa­ta w kung-fu, po­ko­nu­jąc Chi­ńczy­ków w ich wła­snej sztu­ce wal­ki, cze­go wcze­śniej nie do­ko­nał ża­den Ame­ry­ka­nin. Od tam­tej pory na­pi­sa­łem wie­le ksi­ążek i stwo­rzy­łem pro­gra­my tre­nin­gu fit­ness i sztuk wal­ki, któ­re zna­la­zły od­bior­ców na ca­łym świe­cie.

W 2003 roku mój przy­ja­ciel Dan Ken­ne­dy, któ­ry kie­ro­wał wów­czas Fun­da­cją Psy­cho­cy­ber­ne­ty­ki, po­pro­sił mnie, abym za­jął się stro­ną in­ter­ne­to­wą Fun­da­cji. Dwa lata pó­źniej ku­pi­łem tę fir­mę i od tego cza­su pro­wa­dzę se­mi­na­ria na te­mat psy­cho­cy­ber­ne­ty­ki, a ta­kże gru­po­we i in­dy­wi­du­al­ne szko­le­nia w za­kre­sie jej tech­nik i za­sad. Lu­dzie, z któ­ry­mi pra­co­wa­łem, a jest ich bar­dzo wie­lu, mogą za­świad­czyć, że osi­ągnęli suk­ces, któ­ry wcze­śniej wy­da­wał im się nie­mo­żli­wy. Przed­si­ębior­cy, le­ka­rze, han­dlow­cy, spor­tow­cy, praw­ni­cy, tre­ne­rzy, na­uczy­cie­le, mu­zy­cy, pi­sa­rze, lu­dzie z naj­ró­żniej­szych śro­do­wisk wy­ko­rzy­sta­li wie­dzę tak prze­ko­nu­jąco prze­ka­za­ną nam przez dok­to­ra Malt­za. Oni i mi­lio­ny in­nych osób, któ­re przez lata zo­sta­ły wpro­wa­dzo­ne w za­sa­dy psy­cho­cy­ber­ne­ty­ki, na­uczy­li się spra­wiać, że ich ży­cie jest wspa­nia­łe te­raz – i będzie lep­sze w przy­szło­ści.

Czy­ta­jąc tę ksi­ążkę, po­znasz wie­le se­kre­tów i zro­zu­miesz też to: mo­żesz być szczęśli­wy te­raz i ka­żde­go dnia, gdy dążysz do osi­ągni­ęcia ce­lów. Kie­dy od­kry­jesz szczęście w dro­dze – za­miast ocze­ki­wać, że mo­żesz być szczęśli­wy tyl­ko po osi­ągni­ęciu celu – będzie to ozna­cza­ło, że już spe­łni­łeś obiet­ni­cę psy­cho­cy­ber­ne­ty­ki.

Dr Way­ne W. Dyer w ksi­ążce I Can See Cle­ar­ly Now (Te­raz wi­dzę ja­sno), pi­sze o wpły­wie psy­cho­cy­ber­ne­ty­ki na swo­ją ka­rie­rę i ła­two zro­zu­mieć, dla­cze­go tak lubi po­wta­rzać: „Nie ma dro­gi do szczęścia. Szczęście jest dro­gą”.

W obec­nym wy­da­niu Psy­cho­cy­ber­ne­ty­ki sło­wa dok­to­ra Ma­xwel­la Malt­za zo­sta­ły nie­mal w ca­ło­ści za­cho­wa­ne w pier­wot­nej for­mie, aby ży­wo­ść jego prze­ka­zu mo­gła oświe­cić cię jak sło­ńce. Nie­wiel­kie zmia­ny mają uczy­nić tekst bar­dziej przy­stęp­nym dla wspó­łcze­sne­go czy­tel­ni­ka.

Mój wkład do tego wy­da­nia ogra­ni­cza się do Przed­mo­wy, Po­sło­wia oraz krót­kich ko­men­ta­rzy (wkom­po­no­wa­nych w tekst głów­ny w ram­kach), któ­re po­win­ny ci po­móc le­piej zro­zu­mieć pro­ces po­pra­wy ob­ra­zu sa­me­go sie­bie.

Będę wdzi­ęcz­ny za wszel­kie li­sty z py­ta­nia­mi i uwa­ga­mi do­ty­czący­mi tej ksi­ążki oraz pra­cy dok­to­ra Malt­za. Li­sty mo­żna prze­słać przez stro­nę in­ter­ne­to­wą: psy­cho-cy­ber­ne­tics.com, gdzie mo­żna też uzy­skać in­for­ma­cje na te­mat szko­leń, se­mi­na­riów, cer­ty­fi­ka­tów oraz dal­szych mo­żli­wo­ści roz­po­wszech­nia­nia tego prze­sła­nia na ca­łym świe­cie.

Matt Fu­rey

Pre­zes Fun­da­cji Psy­cho­cy­ber­ne­ty­ki

WSTĘP

Jak ko­rzy­stać z tej ksi­ążki, aby zmie­nić swo­je ży­cie

Odkry­cie „ob­ra­zu sa­me­go sie­bie” sta­no­wi prze­łom w psy­cho­lo­gii i w dzie­dzi­nie twór­czej oso­bo­wo­ści. Zna­cze­nie ob­ra­zu sa­me­go sie­bie jest zna­ne od wcze­snych lat 50. XX wie­ku, jed­nak nie­wie­le o nim pi­sa­no przed uka­za­niem się Psy­cho­cy­ber­ne­ty­ki. Co cie­ka­we, dzia­ło się tak nie dla­te­go, że „psy­cho­lo­gia ob­ra­zu sie­bie” nie dzia­ła, ale dla­te­go że dzia­ła tak zdu­mie­wa­jąco do­brze. Jak to ujął je­den z mo­ich ko­le­gów: „nie­chęt­nie pu­bli­ku­ję moje usta­le­nia, zwłasz­cza w tek­stach dla la­ików, bo gdy­bym przed­sta­wił nie­któ­re hi­sto­rie przy­pad­ków i opi­sał te zdu­mie­wa­jące i spek­ta­ku­lar­ne po­pra­wy w oso­bo­wo­ści, to za­rzu­co­no by mi, że prze­sa­dzam albo pró­bu­ję za­ło­żyć sek­tę, albo jed­no i dru­gie”.

Ja rów­nież mia­łem po­dob­ne opo­ry. Ka­żda ksi­ążka, jaką mó­głbym o tym na­pi­sać, z pew­no­ścią zo­sta­ła­by uzna­na przez nie­któ­rych mo­ich ko­le­gów za nie­co nie­orto­dok­syj­ną z kil­ku po­wo­dów. Po pierw­sze to dość nie­ty­po­we, by chi­rurg pla­stycz­ny pi­sał o psy­cho­lo­gii. Po dru­gie w nie­któ­rych kręgach za­pew­ne za jesz­cze bar­dziej nie­orto­dok­syj­ne uzna­no by wy­jście poza cia­sny do­gmat – „za­mkni­ęty sys­tem psy­cho­lo­gii na­uko­wej” – i szu­ka­nie od­po­wie­dzi do­ty­czących ludz­kie­go za­cho­wa­nia w ta­kich dzie­dzi­nach jak fi­zy­ka, ana­to­mia oraz nowa na­uka: cy­ber­ne­ty­ka.

Moim zda­niem ka­żdy do­bry chi­rurg pla­stycz­ny jest i musi być psy­cho­lo­giem, czy tego chce, czy nie chce. Kie­dy zmie­niasz twarz czło­wie­ka, to pra­wie za­wsze zmie­niasz też jego przy­szło­ść. Je­śli zmie­niasz czy­jś wy­gląd fi­zycz­ny, to pra­wie za­wsze zmie­niasz też sa­me­go czło­wie­ka – jego oso­bo­wo­ść, za­cho­wa­nie – a cza­sem na­wet jego pod­sta­wo­we ta­len­ty i zdol­no­ści.

Pi­ęk­no leży głębiej

Chi­rurg pla­stycz­ny nie zmie­nia tyl­ko twa­rzy czło­wie­ka. Zmie­nia też jego we­wnętrz­ne ja. Chi­rur­gicz­ne in­ge­ren­cje si­ęga­ją da­le­ko pod skó­rę. Często wcho­dzą głębo­ko w psy­chi­kę. Już daw­no temu uzna­łem, że to wiel­ka od­po­wie­dzial­no­ść i po­wi­nie­nem do­wie­dzieć się cze­goś wi­ęcej o tym, co ro­bię. Ża­den od­po­wie­dzial­ny le­karz nie pró­bo­wa­łby wy­ko­nać ope­ra­cji pla­stycz­nej bez spe­cja­li­stycz­nej wie­dzy i od­po­wied­nie­go prze­szko­le­nia. I po­dob­nie uwa­żam, że je­śli zmia­na twa­rzy czło­wie­ka pro­wa­dzi rów­nież do zmia­ny jego wnętrza, to moim obo­wi­ąz­kiem jest zdo­być spe­cja­li­stycz­ną wie­dzę rów­nież w tej dzie­dzi­nie.

Nie­po­wo­dze­nia, któ­re do­pro­wa­dzi­ły do suk­ce­su

W po­przed­niej mo­jej ksi­ążce, na­pi­sa­nej po­nad 20 lat temu (New Fa­ces – New Fu­tu­res, 1936), przed­sta­wi­łem zbiór przy­pad­ków, w któ­rych za­bie­gi chi­rur­gii pla­stycz­nej, a zwłasz­cza ope­ra­cje pla­stycz­ne twa­rzy, otwo­rzy­ły wie­lu lu­dziom drzwi do no­we­go ży­cia. Pi­sa­łem tam o zdu­mie­wa­jących zmia­nach oso­bo­wo­ści czło­wie­ka, któ­re często za­cho­dzą zu­pe­łnie na­gle i spek­ta­ku­lar­nie, gdy do­ko­na się zmian w jego twa­rzy. By­łem nie­zmier­nie ura­do­wa­ny mo­imi suk­ce­sa­mi w tym za­kre­sie. Ale po­dob­nie jak Sir Hum­ph­ry Davy, na­uczy­łem się wi­ęcej z mo­ich po­ra­żek niż z suk­ce­sów.

Nie­któ­rzy pa­cjen­ci po ope­ra­cji pla­stycz­nej twa­rzy nie wy­ka­zy­wa­li żad­nych zmian w oso­bo­wo­ści. W wi­ęk­szo­ści przy­pad­ków oso­ba, któ­ra mia­ła ude­rza­jąco brzyd­ką twarz albo ja­kiś „dzi­wacz­ny” de­fekt, po chi­rur­gicz­nej ko­rek­cie do­świad­cza­ła nie­mal na­tych­mia­sto­we­go (zwy­kle w ci­ągu 21 dni) wzro­stu sa­mo­oce­ny i pew­no­ści sie­bie. Jed­nak w nie­któ­rych przy­pad­kach pa­cjen­ci na­dal mie­li po­czu­cie ni­ższo­ści, czu­li się gor­si. Krót­ko mó­wi­ąc, ci „nie­udacz­ni­cy” na­dal się czu­li i za­cho­wy­wa­li do­kład­nie tak, jak­by na­dal mie­li brzyd­ką twarz.

To mi uświa­do­mi­ło, że sama re­kon­struk­cja wy­glądu fi­zycz­ne­go nie jest „praw­dzi­wym” klu­czem do zmian w oso­bo­wo­ści. Było coś in­ne­go, na co zwy­kle wpły­wa chi­rur­gia twa­rzy, ale nie za­wsze. Kie­dy to „coś in­ne­go” ule­ga re­kon­struk­cji, zmie­nia się cały czło­wiek. Kie­dy to „coś in­ne­go” nie zo­sta­je zre­kon­stru­owa­ne, czło­wiek po­zo­sta­je taki sam, choć jego ce­chy fi­zycz­ne mo­gły zo­stać ca­łko­wi­cie od­mie­nio­ne.

Twarz oso­bo­wo­ści

Było tak, jak­by sama oso­bo­wo­ść mia­ła „twarz”. Ta nie fi­zycz­na „twarz oso­bo­wo­ści” wy­da­wa­ła się praw­dzi­wym klu­czem do zmia­ny oso­bo­wo­ści. Je­śli po­zo­sta­wa­ła oszpe­co­na, znie­kszta­łco­na, „brzyd­ka” czy w ja­kiś spo­sób gor­sza, to czło­wiek w swo­im za­cho­wa­niu na­dal od­gry­wał tę rolę, bez względu na zmia­ny w fi­zycz­nym wy­glądzie. Je­śli tę „twarz oso­bo­wo­ści” uda­ło się zre­kon­stru­ować, je­śli mo­żna było usu­nąć sta­re bli­zny emo­cjo­nal­ne, to zmie­niał się sam czło­wiek, na­wet bez chi­rur­gii twa­rzy. Od­kąd za­cząłem zgłębiać tę dzie­dzi­nę, od­kry­wa­łem co­raz wi­ęcej zja­wisk, któ­re po­twier­dza­ły, że „ob­raz sa­me­go sie­bie”, men­tal­ny i du­cho­wy wi­ze­ru­nek lub „por­tret” sa­me­go sie­bie, jest praw­dzi­wym klu­czem do oso­bo­wo­ści i za­cho­wa­nia. Wi­ęcej o tym w pierw­szym roz­dzia­le.

Praw­da jest tam, gdzie ją znaj­dziesz

Za­wsze uwa­ża­łem, że na­le­ży iść wszędzie tam, gdzie to ko­niecz­ne, aby zna­le­źć praw­dę, na­wet je­śli trze­ba prze­kro­czyć mi­ędzy­na­ro­do­we gra­ni­ce. Kie­dy wie­le lat temu po­sta­no­wi­łem zo­stać chi­rur­giem pla­stycz­nym, nie­miec­cy le­ka­rze byli w tej dzie­dzi­nie da­le­ko przed resz­tą świa­ta. Po­je­cha­łem za­tem do Nie­miec.

W mo­ich po­szu­ki­wa­niach „ob­ra­zu sa­me­go sie­bie” rów­nież mu­sia­łem prze­kra­czać gra­ni­ce, ale nie­wi­docz­ne. Cho­ciaż w psy­cho­lo­gii uzna­wa­no ist­nie­nie ob­ra­zu sie­bie i jego roli w ludz­kim za­cho­wa­niu, to od­po­wie­dź psy­cho­lo­gii na py­ta­nie, w jaki spo­sób ob­raz sa­me­go sie­bie wy­wie­ra wpływ, jak two­rzy nową oso­bo­wo­ść, co się dzie­je w ukła­dzie ner­wo­wym, kie­dy zmie­nia się ob­raz sa­me­go sie­bie, brzmia­ła: „ja­koś”.

Wi­ęk­szo­ść od­po­wie­dzi zna­la­złem w no­wej na­uce – cy­ber­ne­ty­ce – któ­ra przy­wró­ci­ła te­le­olo­gię jako sza­no­wa­ną kon­cep­cję na­uko­wą. To dość dziw­ne, że cy­ber­ne­ty­ka wy­ro­sła z prac fi­zy­ków i ma­te­ma­ty­ków, a nie psy­cho­lo­gów, zwłasz­cza że zaj­mu­je się te­le­olo­gią – dąże­niem do celu, na­kie­ro­wa­ny­mi na cel dzia­ła­nia­mi sys­te­mów me­cha­nicz­nych. Cy­ber­ne­ty­ka wy­ja­śnia „co się dzie­je” i „co jest ko­niecz­ne” w ce­lo­wym za­cho­wa­niu ma­szyn. Psy­cho­lo­gia, z całą jej osła­wio­ną wie­dzą o ludz­kiej psy­chi­ce, nie po­tra­fi­ła za­do­wa­la­jąco wy­ja­śnić pro­stych sy­tu­acji ce­lo­we­go dzia­ła­nia, np. jak to mo­żli­we, że czło­wiek jest w sta­nie pod­nie­ść ołó­wek z biur­ka. Ale fi­zyk miał wy­ja­śnie­nie. Zwo­len­ni­cy wie­lu teo­rii psy­cho­lo­gicz­nych przy­po­mi­na­li tro­chę lu­dzi, któ­rzy spe­ku­lu­ją, co jest w ko­smo­sie i na in­nych pla­ne­tach, ale nie po­tra­fią po­wie­dzieć, co znaj­du­je się na ich wła­snym po­dwór­ku.

Cy­ber­ne­ty­ka umo­żli­wi­ła wa­żny prze­łom w psy­cho­lo­gii. Sam nie przy­pi­su­ję so­bie żad­nej za­słu­gi w tym względzie poza tym, że go do­strze­głem.

Fakt, że ten prze­łom na­stąpił dzi­ęki pra­cy fi­zy­ków i ma­te­ma­ty­ków, nie po­wi­nien nas dzi­wić. Ka­żdy prze­łom w na­uce za­zwy­czaj po­cho­dzi spo­za sys­te­mu. „Eks­per­ci” są naj­le­piej za­zna­jo­mie­ni z wie­dzą wy­pra­co­wa­ną w ra­mach wy­zna­czo­nych gra­nic da­nej na­uki. Ka­żda nowa wie­dza musi zwy­kle po­cho­dzić z ze­wnątrz – nie od „eks­per­tów”, ale od ko­goś z ca­łko­wi­cie świe­żym spoj­rze­niem.

Pa­steur nie był le­ka­rzem. Bra­cia Wri­ght nie byli in­ży­nie­ra­mi ae­ro­nau­ty­ki, tyl­ko me­cha­ni­ka­mi od ro­we­rów. Ein­ste­in, ści­śle rzecz bio­rąc, nie był fi­zy­kiem, lecz ma­te­ma­ty­kiem. A jed­nak jego od­kry­cia ma­te­ma­tycz­ne wy­wró­ci­ły do góry no­ga­mi wszyst­kie ulu­bio­ne teo­rie fi­zy­ków. Skło­dow­ska-Cu­rie nie była le­ka­rzem, lecz fi­zy­kiem, a mimo to wnio­sła istot­ny wkład do nauk me­dycz­nych.

Jak mo­żesz wy­ko­rzy­stać tę nową wie­dzę

W tej ksi­ążce sta­ram się nie tyl­ko prze­ka­zać ci tę nową wie­dzę z dzie­dzi­ny cy­ber­ne­ty­ki, ale rów­nież po­ka­zać, jak mo­żesz ją wy­ko­rzy­stać w swo­im ży­ciu, aby osi­ągać cele, któ­re są dla cie­bie wa­żne.

Za­sa­dy ogól­ne

Ob­raz sa­me­go sie­bie jest klu­czem do ludz­kiej oso­bo­wo­ści i ludz­kie­go za­cho­wa­nia. Je­śli zmie­ni się ob­raz sa­me­go sie­bie, to zmie­ni się też oso­bo­wo­ść i za­cho­wa­nie.

Ale to nie wszyst­ko: ob­raz sa­me­go sie­bie wy­zna­cza gra­ni­ce in­dy­wi­du­al­nych osi­ągni­ęć. Okre­śla, co mo­żesz, a cze­go nie mo­żesz zro­bić. Po­sze­rza­jąc ob­raz sa­me­go sie­bie, po­sze­rzasz „ob­szar tego, co mo­żli­we”. Roz­wój ade­kwat­ne­go, re­ali­stycz­ne­go ob­ra­zu sie­bie spra­wia, że czło­wiek zda­je się mieć nowe zdol­no­ści i ta­len­ty – do­słow­nie zmie­nia po­ra­żkę w suk­ces.

Psy­cho­lo­gia ob­ra­zu sa­me­go sie­bie nie tyl­ko udo­wod­ni­ła swo­je za­le­ty, ale wy­ja­śnia też wie­le zja­wisk, któ­re od daw­na były zna­ne, ale w prze­szło­ści nie były wła­ści­wie ro­zu­mia­ne. Na przy­kład mamy dzi­siaj nie­pod­wa­żal­ne do­wo­dy kli­nicz­ne w psy­cho­lo­gii in­dy­wi­du­al­nej, me­dy­cy­nie psy­cho­so­ma­tycz­nej i psy­cho­lo­gii pra­cy, że ist­nie­ją typy oso­bo­wo­ści, któ­re „pre­dys­po­nu­ją do suk­ce­su”, oraz ta­kie, któ­re „pre­dys­po­nu­ją do po­ra­żki”; ta­kie, któ­re „sprzy­ja­ją szczęściu”, oraz ta­kie, któ­re „pro­wa­dzą do nie­szczęścia”; ta­kie, któ­re „słu­żą zdro­wiu”, oraz ta­kie, któ­re „wpędza­ją w cho­ro­bę”. Psy­cho­lo­gia ob­ra­zu sa­me­go sie­bie rzu­ca świa­tło na ta­kie dane oraz na wie­le in­nych ob­ser­wo­wal­nych fak­tów ży­cia. Rzu­ca nowe świa­tło na „moc po­zy­tyw­ne­go my­śle­nia”, a co wa­żniej­sze, wy­ja­śnia, dla­cze­go ono „dzia­ła” w przy­pad­ku jed­nych osób, a nie „dzia­ła” w przy­pad­ku in­nych. („My­śle­nie po­zy­tyw­ne” fak­tycz­nie „dzia­ła”, gdy jest spój­ne z ob­ra­zem sie­bie da­nej oso­by. A do­słow­nie nie może „dzia­łać”, kie­dy jest nie­spój­ne z ob­ra­zem sa­me­go sie­bie – do­pó­ki ten ob­raz nie zo­sta­nie zmie­nio­ny).

Aby zro­zu­mieć psy­cho­lo­gię ob­ra­zu sa­me­go sie­bie i wy­ko­rzy­stać ją we wła­snym ży­ciu, mu­sisz po­znać me­cha­nizm, któ­ry ten ob­raz wy­ko­rzy­stu­je do osi­ągni­ęcia swo­je­go celu. Jest wie­le do­wo­dów na­uko­wych na to, że ludz­ki mózg i układ ner­wo­wy dzia­ła­ją ce­lo­wo, zgod­nie ze zna­ny­mi za­sa­da­mi cy­ber­ne­ty­ki, aby osi­ągnąć cele jed­nost­ki. Je­śli cho­dzi o funk­cję, to mózg i układ ner­wo­wy sta­no­wią wspa­nia­ły i skom­pli­ko­wa­ny „me­cha­nizm dążący do celu”, swe­go ro­dza­ju wbu­do­wa­ny au­to­ma­tycz­ny sys­tem ste­ro­wa­nia, któ­ry dzia­ła dla cie­bie jako „me­cha­nizm suk­ce­su”, albo prze­ciw­ko to­bie jako „me­cha­nizm po­ra­żki”, w za­le­żno­ści od tego, jak „TY”, jako ope­ra­tor, będziesz się nim po­słu­gi­wał i ja­kie cele mu wy­zna­czysz.

Na iro­nię za­kra­wa fakt, że cy­ber­ne­ty­ka, któ­ra po­wsta­ła jako na­uka o ma­szy­nach i za­sa­dach dzia­łań ma­szyn, przy­czy­nia się w du­żej mie­rze do przy­wró­ce­nia god­no­ści czło­wie­ka jako nie­po­wta­rzal­nej, twór­czej isto­ty. Psy­cho­lo­gia, któ­ra po­wsta­ła jako na­uka o ludz­kiej psy­chi­ce czy du­szy, nie­mal się za­ko­ńczy­ła, po­zba­wia­jąc czło­wie­ka du­szy. Be­ha­wio­ry­ści, któ­rzy nie ro­zu­mie­li ani czło­wie­ka, ani jego ma­szy­ny – i w kon­se­kwen­cji my­li­li jed­no z dru­gim – mó­wi­li nam, że myśl jest je­dy­nie ru­chem elek­tro­nów, a świa­do­mo­ść tyl­ko dzia­ła­niem che­micz­nym. „Wola” i „cel” to tyl­ko mity. Cy­ber­ne­ty­ka, któ­ra za­częła się od ba­da­nia ma­szyn, nie po­pe­łnia ta­kie­go błędu. Nie mówi nam, że czło­wiek jest ma­szy­ną, ale że czło­wiek ma i wy­ko­rzy­stu­je ma­szy­nę. Co wi­ęcej, mówi nam, jak ta ma­szy­na dzia­ła i jak mo­żna ją wy­ko­rzy­stać.

Se­kre­tem jest do­świad­cza­nie

Ob­raz sa­me­go sie­bie zmie­nia się, na lep­sze lub gor­sze, nie dzi­ęki sa­me­mu in­te­lek­to­wi czy dzi­ęki wie­dzy in­te­lek­tu­al­nej, lecz dzi­ęki „do­świad­cza­niu”. Świa­do­mie albo nie­świa­do­mie ukszta­łto­wa­łeś swój ob­raz sa­me­go sie­bie po­przez twór­cze do­świad­cza­nie w prze­szło­ści. Mo­żesz go zmie­nić w ten sam spo­sób.

To nie dziec­ko, któ­re uczy się o mi­ło­ści, lecz dziec­ko, któ­re do­świad­czy­ło mi­ło­ści, wy­ra­sta na zdro­we­go, szczęśli­we­go, do­brze przy­sto­so­wa­ne­go czło­wie­ka. Nasz obec­ny stan pew­no­ści sie­bie i opa­no­wa­nia jest efek­tem tego, cze­go do­świad­czy­li­śmy, a nie tego, cze­go na­uczy­li­śmy się in­te­lek­tu­al­nie.

Psy­cho­lo­gia ob­ra­zu sa­me­go sie­bie wy­pe­łnia też lukę – i roz­wi­ązu­je wi­docz­ne kon­flik­ty – mi­ędzy ró­żny­mi me­to­da­mi te­ra­peu­tycz­ny­mi, ja­kie się dzi­siaj sto­su­je. Sta­no­wi wspól­ny mia­now­nik dla bez­po­śred­niej lub po­śred­niej po­mo­cy psy­cho­lo­gicz­nej, psy­cho­lo­gii kli­nicz­nej, psy­cho­ana­li­zy, a na­wet au­to­su­ge­stii. Wszyst­kie te dzie­dzi­ny w ten czy inny spo­sób wy­ko­rzy­stu­ją twór­cze do­świad­cza­nie do bu­do­wy lep­sze­go ob­ra­zu sa­me­go sie­bie. Nie­za­le­żnie od teo­rii, to wła­śnie w isto­cie się dzie­je, na przy­kład w „sy­tu­acji te­ra­peu­tycz­nej” kre­owa­nej w szko­le psy­cho­ana­li­tycz­nej. Ana­li­tyk ni­g­dy nie kry­ty­ku­je, nie wy­ra­ża dez­apro­ba­ty, nie mo­ra­li­zu­je, ni­g­dy nie jest za­szo­ko­wa­ny, gdy pa­cjent wy­le­wa swo­je lęki, ujaw­nia swo­je uczu­cie za­wsty­dze­nia, swo­je po­czu­cie winy i swo­je „złe my­śli”. Pa­cjent, być może po raz pierw­szy w ży­ciu, do­świad­cza ak­cep­ta­cji jako czło­wiek; „czu­je”, że jego ja ma war­to­ść i god­no­ść; za­czy­na ak­cep­to­wać sie­bie i poj­mo­wać swo­je ja w nowy spo­sób.

Na­uka od­kry­wa „syn­te­tycz­ne” do­świad­cza­nie

Ko­lej­ne od­kry­cie, tym ra­zem w dzie­dzi­nie psy­cho­lo­gii eks­pe­ry­men­tal­nej i kli­nicz­nej, po­zwa­la nam wy­ko­rzy­stać „do­świad­cza­nie” jako bez­po­śred­nią i kon­tro­lo­wa­ną me­to­dę zmia­ny ob­ra­zu sa­me­go sie­bie. Rze­czy­wi­ste do­świad­cze­nia mogą być su­ro­wym i bez­względ­nym na­uczy­cie­lem. Wrzuć czło­wie­ka do wody, a to do­świad­cze­nie może na­uczyć go pły­wać. To samo do­świad­cze­nie może jed­nak spra­wić, że ktoś inny uto­nie. Woj­sko „zro­bi mężczy­znę” z wie­lu mło­dych chłop­ców. Ale bez wąt­pie­nia u wie­lu może wy­wo­łać ner­wi­cę. Od wie­ków wia­do­mo, że „suk­ces ro­dzi suk­ces”. Uczy­my się sku­tecz­nie dzia­łać, do­świad­cza­jąc suk­ce­su. Wspo­mnie­nia o wcze­śniej­szych suk­ce­sach dzia­ła­ją jak wbu­do­wa­ny „ma­ga­zyn in­for­ma­cji”, któ­ry daje nam pew­no­ść sie­bie, gdy mie­rzy­my się z obec­ny­mi za­da­nia­mi. Ale jak czło­wiek może czer­pać ze wspo­mnień o wcze­śniej­szych suk­ce­sach, je­śli do­świad­czył tyl­ko nie­po­wo­dzeń? Jego trud­ne po­ło­że­nie przy­po­mi­na sy­tu­ację mło­dzie­ńca, któ­ry nie może zna­le­źć pra­cy, bo nie ma do­świad­cze­nia, a nie może zdo­być do­świad­cze­nia, bo nie ma pra­cy.

Ten pro­blem zo­stał roz­wi­ąza­ny dzi­ęki in­ne­mu wa­żne­mu od­kry­ciu, któ­re po­zwa­la nam, prak­tycz­nie rzecz bio­rąc, syn­te­ty­zo­wać do­świad­cza­nie, do­słow­nie two­rzyć je i kon­tro­lo­wać w la­bo­ra­to­rium na­sze­go umy­słu. Za­rów­no psy­cho­lo­gia eks­pe­ry­men­tal­na, jak i kli­nicz­na do­wio­dły po­nad wszel­ką wąt­pli­wo­ść, że ludz­ki układ ner­wo­wy nie jest w sta­nie od­ró­żnić fak­tycz­ne­go do­świad­cza­nia od do­świad­cza­nia, któ­re jest żywo i szcze­gó­ło­wo wy­obra­żo­ne.

Cho­ciaż może się wy­da­wać, że to prze­sad­ne stwier­dze­nie, w tej ksi­ążce prze­ana­li­zu­je­my eks­pe­ry­men­ty la­bo­ra­to­ryj­ne, w któ­rych ta­kie „syn­te­tycz­ne” do­świad­cza­nie wy­ko­rzy­sty­wa­no bar­dzo prak­tycz­nie do po­pra­wy umie­jęt­no­ści rzu­ca­nia lot­ka­mi czy tra­fia­nia do ko­sza w ko­szy­ków­ce. Zo­ba­czy­my, jak dzia­ła ono w ży­ciu osób, któ­re wy­ko­rzy­sty­wa­ły je, aby po­pra­wić swo­je umie­jęt­no­ści pu­blicz­ne­go prze­ma­wia­nia, po­ko­nać lęk przed den­ty­stą, roz­wi­nąć opa­no­wa­nie w sy­tu­acjach spo­łecz­nych, zbu­do­wać pew­no­ść sie­bie, sprze­dać wi­ęcej to­wa­rów, stać się lep­szym sza­chi­stą – i prak­tycz­nie w ka­żdej in­nej sy­tu­acji, w któ­rej „do­świad­cza­nie” przy­no­si suk­ces. Przyj­rzy­my się zdu­mie­wa­jące­mu eks­pe­ry­men­to­wi, w któ­rym dwóch wy­bit­nych psy­cho­lo­gów tak za­ara­nżo­wa­ło sy­tu­ację, by oso­by cier­pi­ące na ner­wi­cę mo­gły do­świad­czać „nor­mal­nie” – i dzi­ęki temu je wy­le­czy­li!

Być może naj­wa­żniej­sze jest to, że do­wie­my się, jak chro­nicz­nie nie­szczęśli­wi lu­dzie na­uczy­li się cie­szyć ży­ciem po­przez „do­świad­cza­nie” szczęścia!

Se­kret wy­ko­rzy­sta­nia tej ksi­ążki do zmia­ny swo­je­go ży­cia

Ksi­ążka ta zo­sta­ła za­pro­jek­to­wa­na nie tyl­ko do czy­ta­nia, ale też do do­świad­cza­nia.

Czy­ta­jąc ksi­ążkę, mo­żesz zdo­by­wać in­for­ma­cje. Ale żeby jej „do­świad­czyć”, mu­sisz twór­czo re­ago­wać na in­for­ma­cje. Na­by­wa­nie in­for­ma­cji jest bier­ne. Do­świad­cza­nie jest ak­tyw­ne. Kie­dy „do­świad­czasz”, coś się dzie­je w two­im ukła­dzie ner­wo­wym i mó­zgu. Two­rzą się nowe „śla­dy pa­mi­ęcio­we” i „wzor­ce neu­ro­nal­ne”, któ­re są za­pi­sy­wa­ne w sub­stan­cji sza­rej two­je­go mó­zgu.

Ksi­ążka ta zo­sta­ła tak za­pro­jek­to­wa­na, by do­słow­nie zmu­sić cię do „do­świad­cza­nia”. Przy­wo­ły­wa­ne hi­sto­rie przy­pad­ków zo­sta­ły ce­lo­wo ogra­ni­czo­ne do mi­ni­mum. Za­miast tego pro­szę cię o wnie­sie­nie wła­snych „hi­sto­rii przy­pad­ków” po­przez wy­ko­rzy­sta­nie wła­snej wy­obra­źni i pa­mi­ęci.

Na ko­ńcu roz­dzia­łów nie za­miesz­czam żad­nych pod­su­mo­wań. Za­miast tego pro­szę, abyś sam od­no­to­wał naj­wa­żniej­sze kwe­stie, któ­re uznasz za klu­czo­we i war­te za­pa­mi­ęta­nia. Le­piej prze­tra­wisz in­for­ma­cje za­war­te w tej ksi­ążce, je­śli sam do­ko­nasz ana­li­zy i pod­su­mo­wa­nia po­szcze­gól­nych roz­dzia­łów.

Wresz­cie w ca­łej ksi­ążce znaj­dziesz pew­ne rze­czy do zro­bie­nia oraz prak­tycz­ne ćwi­cze­nia. Ćwi­cze­nia te są pro­ste i ła­twe, ale mu­szą być wy­ko­ny­wa­ne re­gu­lar­nie, je­śli chcesz wy­ci­ągnąć z nich mak­sy­mal­ne ko­rzy­ści.

Wstrzy­maj się z oce­ną przez 21 dni

Nie znie­chęcaj się, je­śli będziesz miał wra­że­nie, że nic się nie dzie­je, gdy za­czniesz prak­ty­ko­wać opi­sa­ne w tej ksi­ążce tech­ni­ki zmia­ny ob­ra­zu sa­me­go sie­bie. Wstrzy­maj się z oce­ną – i kon­ty­nu­uj prak­ty­kę – przez co naj­mniej 21 dni.

Zwy­kle po­trze­ba co naj­mniej 21 dni, aby na­stąpi­ła za­uwa­żal­na zmia­na w ob­ra­zie men­tal­nym. Po ope­ra­cji pla­stycz­nej prze­ci­ęt­ny pa­cjent po­trze­bu­je oko­ło 21 dni, aby przy­zwy­cza­ić się do no­wej twa­rzy. Po am­pu­ta­cji ręki czy nogi przez oko­ło 21 dni utrzy­mu­je się „ko­ńczy­na fan­to­mo­wa”. W no­wym domu trze­ba miesz­kać przez oko­ło trzy ty­go­dnie, aby za­cząć „czuć się jak w domu”. Te i inne po­wszech­nie ob­ser­wo­wa­ne zja­wi­ska wska­zu­ją, że po­trze­ba mi­ni­mum 21 dni, aby sta­ry ob­raz men­tal­ny mógł zo­stać za­stąpio­ny przez nowy.

Dla­te­go od­nie­siesz wi­ęcej ko­rzy­ści z tej ksi­ążki, je­śli wy­pra­cu­jesz we­wnętrz­ną zgo­dę na to, by wstrzy­mać się z kry­tycz­ną oce­ną przez co naj­mniej trzy ty­go­dnie. W tym cza­sie nie spraw­dzaj ci­ągle, jak ci idzie, nie sta­raj się mie­rzyć swo­ich po­stępów. Przez te 21 dni nie spie­raj się in­te­lek­tu­al­nie z przed­sta­wio­ny­mi tu ide­ami, nie pro­wa­dź we­wnętrz­nej de­ba­ty, czy będą dzia­łać, czy nie. Wy­ko­nuj ćwi­cze­nia, na­wet je­śli będą ci się wy­da­wa­ły nie­prak­tycz­ne. Wy­trwa­le od­gry­waj nową rolę, myśl o so­bie w nowy spo­sób, na­wet je­śli będziesz miał po­czu­cie, że kry­je się w tym ja­kaś hi­po­kry­zja, na­wet je­śli ten nowy ob­raz sa­me­go sie­bie będzie się wy­da­wał tro­chę nie­wy­god­ny czy „nie­na­tu­ral­ny”.

Idei i kon­cep­cji opi­sa­nych w tej ksi­ążce nie da się ani udo­wod­nić, ani oba­lić za po­mo­cą in­te­lek­tu­al­nych ar­gu­men­tów i dys­ku­sji. Ale mo­żna je so­bie udo­wod­nić, prak­ty­ku­jąc je i sa­me­mu oce­nia­jąc wy­ni­ki. Pro­szę tyl­ko, byś wstrzy­mał się z kry­tycz­ną oce­ną i ana­li­zą przez 21 dni – w ten spo­sób dasz so­bie szan­sę na udo­wod­nie­nie albo oba­le­nie ich za­sad­no­ści w two­im wła­snym ży­ciu.

Bu­do­wa­nie wła­ści­we­go ob­ra­zu sa­me­go sie­bie jest czy­mś, co po­win­no trwać przez całe ży­cie. To ja­sne, że przez trzy ty­go­dnie nie da się osi­ągnąć ca­łe­go ży­cio­we­go roz­wo­ju. Ale mo­żna w tym cza­sie do­świad­czyć po­pra­wy – a cza­sa­mi ta po­pra­wa jest dość ra­dy­kal­na.

Czym jest suk­ces?

Po­nie­waż w tej ksi­ążce często mó­wię o „suk­ce­sie”, my­ślę, że war­to na po­cząt­ku zde­fi­nio­wać to po­jęcie.

W moim ro­zu­mie­niu „suk­ces” nie wi­ąże się z sym­bo­la­mi pre­sti­żu, ale z twór­czym do­ko­na­niem. Wła­ści­wie „suk­ces” ni­g­dy nie po­wi­nien być ce­lem sa­mym w so­bie, ale ka­żdy po­wi­nien pró­bo­wać re­ali­zo­wać wa­żne cele i „cie­szyć się po­wo­dze­niem”. Dąże­nie do „suk­ce­su” w sen­sie na­by­wa­nia sym­bo­li pre­sti­żu czy ze­wnętrz­nych oznak po­wo­dze­nia pro­wa­dzi do ner­wi­cy, fru­stra­cji i nie­szczęścia. Dąże­nie do „sku­tecz­nej re­ali­za­cji celu” przy­no­si nie tyl­ko suk­ces ma­te­rial­ny, ale po­czu­cie sa­tys­fak­cji, spe­łnie­nia i szczęścia.

Noah We­bster okre­ślił suk­ces jako „sa­tys­fak­cjo­nu­jące osi­ągni­ęcie celu, do któ­re­go się dąży­ło”. Twór­cze dąże­nie do celu, któ­ry jest dla cie­bie wa­żny ze względu na two­je głębo­kie po­trze­by, aspi­ra­cje i zdol­no­ści (a nie sym­bo­le, ja­kich spo­dzie­wa­ją się po to­bie „Ko­wal­scy”), przy­no­si suk­ces i daje po­czu­cie szczęścia, po­nie­waż funk­cjo­nu­jesz zgod­nie ze swo­ją na­tu­rą. Czło­wiek jest z na­tu­ry isto­tą, któ­ra dąży do celu. A po­nie­waż „tak jest zbu­do­wa­ny”, nie jest szczęśli­wy, je­śli nie funk­cjo­nu­je tak jak po­wi­nien – jako oso­ba dążąca do celu. Praw­dzi­wy suk­ces i praw­dzi­we szczęście nie tyl­ko idą w pa­rze, ale na­wza­jem się wzmac­nia­ją.

ROZ­DZIAŁ 1

Ob­raz sa­me­go sie­bie – klucz do lep­sze­go ży­cia

W la­tach pi­ęćdzie­si­ątych XX wie­ku roz­po­częła się ci­cha re­wo­lu­cja w psy­cho­lo­gii, psy­chia­trii i me­dy­cy­nie. Nowe teo­rie i kon­cep­cje do­ty­czące „ja­źni” (self) za­częły wy­ła­niać się z prac psy­cho­lo­gów kli­nicz­nych, prak­ty­ku­jących psy­chia­trów, a na­wet chi­rur­gów pla­stycz­nych i ko­sme­tycz­nych. Nowe me­to­dy wy­ni­ka­jące z tych od­kryć za­owo­co­wa­ły ogrom­ny­mi zmia­na­mi w poj­mo­wa­niu oso­bo­wo­ści, zdro­wia, a na­wet pod­sta­wo­wych umie­jęt­no­ści i zdol­no­ści. Chro­nicz­ni nie­udacz­ni­cy za­czy­na­ją od­no­sić suk­ce­sy. Dwój­ko­wi ucznio­wie z ty­go­dnia na ty­dzień zmie­nia­ją się w szóst­ko­wych bez żad­nych ko­re­pe­ty­cji. Lu­dzie nie­śmia­li, za­ha­mo­wa­ni i za­mkni­ęci w so­bie sta­ją się ra­do­śni i to­wa­rzy­scy.

W stycz­nio­wym nu­me­rze ma­ga­zy­nu „Co­smo­po­li­tan” z 1959 roku T. F. Ja­mes stre­ścił najświe­ższe do­ko­na­nia psy­cho­lo­gów i le­ka­rzy na­stępu­jąco:

Zro­zu­mie­nie psy­cho­lo­gii ja może ozna­czać ró­żni­cę mi­ędzy suk­ce­sem a po­ra­żką, mi­ło­ścią a nie­na­wi­ścią, go­ry­czą a szczęściem. Od­kry­cie praw­dzi­we­go ja może ura­to­wać roz­pa­da­jące się ma­łże­ństwo, pod­trzy­mać za­chwia­ną ka­rie­rę za­wo­do­wą, prze­obra­zić ofia­ry „nie­ade­kwat­nej oso­bo­wo­ści”. Na in­nej płasz­czy­źnie od­kry­cie swo­je­go praw­dzi­we­go ja ozna­cza ró­żni­cę mi­ędzy wol­no­ścią a we­wnętrz­nym przy­mu­sem kon­for­mi­zmu.

Twój klucz do lep­sze­go ży­cia

Naj­wi­ęk­szym psy­cho­lo­gicz­nym od­kry­ciem XX wie­ku jest od­kry­cie „ob­ra­zu sa­me­go sie­bie”. Czy zda­je­my so­bie z tego spra­wę, czy nie, ka­żdy z nas nosi w so­bie umy­sło­wy ob­raz sa­me­go sie­bie. Może on być za­mglo­ny i nie­wy­ra­źny dla na­szej świa­do­mo­ści. W rze­czy­wi­sto­ści bywa zu­pe­łnie nie­uświa­da­mia­ny. Ale na pew­no mamy go w so­bie i jest uko­ńczo­ny w naj­drob­niej­szych szcze­gó­łach. Ob­raz sa­me­go sie­bie jest na­szym wła­snym po­jęciem tego, „jaką oso­bą je­ste­śmy”. Po­wstał z na­szych prze­ko­nań o so­bie sa­mych. Wi­ęk­szo­ść z nich wy­nie­śli­śmy nie­świa­do­mie z na­szych do­świad­czeń: suk­ce­sów, po­ra­żek, upo­ko­rzeń, trium­fów oraz z re­ak­cji in­nych lu­dzi na nas, szcze­gól­nie we wcze­snym dzie­ci­ństwie. Na pod­sta­wie tego wszyst­kie­go stwo­rzy­li­śmy na­sze ja (ina­czej ob­raz sa­me­go sie­bie). Je­śli ja­kaś opi­nia lub prze­ko­na­nie na nasz te­mat sta­je się częścią tego ob­ra­zu, sta­je się też „praw­dą”, przy­naj­mniej dla nas. Nie kwe­stio­nu­je­my jej słusz­no­ści, lecz dzia­ła­my, jak­by fak­tycz­nie była to praw­da.

Ten ob­raz sa­me­go sie­bie sta­je się zło­tym klu­czem do lep­sze­go ży­cia dzi­ęki dwóm wa­żnym od­kry­ciom.

1. Wszyst­kie two­je dzia­ła­nia, uczu­cia, za­cho­wa­nia, a na­wet zdol­no­ści, są za­wsze spój­ne z ob­ra­zem sa­me­go sie­bie, jaki w so­bie no­sisz. Krót­ko mó­wi­ąc, za­cho­wu­jesz się jak oso­ba, któ­rą we­dług sie­bie je­steś. Co wa­żniej­sze, po pro­stu nie po­tra­fisz za­cho­wać się ina­czej, na­wet gdy­byś bar­dzo się sta­rał. Oso­ba, któ­ra sądzi, że jest „nie­udacz­ni­kiem”, za­wsze znaj­dzie spo­sób, by się jej nie po­wio­dło, mimo do­brych in­ten­cji i sil­nej woli, na­wet gdy szan­se na suk­ces do­słow­nie spa­da­ją jej z nie­ba. Oso­ba, któ­ra uwa­ża się za ofia­rę nie­spra­wie­dli­wo­ści, ko­goś, komu „pi­sa­ne jest cier­pie­nie”, bez tru­du znaj­dzie po­twier­dze­nie tej opi­nii.

Ob­raz sa­me­go sie­bie sta­no­wi fun­da­ment, na któ­rym opie­ra się two­ja oso­bo­wo­ść, za­cho­wa­nie, a na­wet oso­bi­sta sy­tu­acja. Dla­te­go na­sze do­świad­cze­nia z re­gu­ły po­twier­dza­ją i wzmac­nia­ją nasz ob­raz sie­bie, i w ten spo­sób po­wsta­je albo ne­ga­tyw­ne błęd­ne koło, albo po­zy­tyw­ne sprzęże­nie zwrot­ne.

Na przy­kład uczeń, któ­ry my­śli o so­bie, że jest „dwój­ko­wy” lub „tępy z ma­te­ma­ty­ki”, na pew­no znaj­dzie po­twier­dze­nie tej opi­nii na świa­dec­twie. Ma wte­dy „do­wód”. Mło­da dziew­czy­na, któ­ra po­strze­ga sie­bie jako oso­bę, któ­rej nikt nie lubi, prze­ko­nu­je się, że inni fak­tycz­nie uni­ka­ją jej na szkol­nej po­ta­ńców­ce. Ona do­słow­nie pro­si się o od­rzu­ce­nie. Jej zbo­la­ły wy­raz twa­rzy, po­sta­wa wi­no­waj­czy­ni, nad­mier­na chęć przy­po­do­ba­nia się, a może na­wet nie­świa­do­ma wro­go­ść wo­bec tych, od któ­rych spo­dzie­wa się afron­tu – wszyst­ko to od­py­cha lu­dzi, któ­rych mo­gła­by przy­ci­ągać. Po­dob­nie sprze­daw­ca czy przed­si­ębior­ca za­wsze znaj­dą fak­ty utwier­dza­jące ich w prze­ko­na­niu, że ich ob­raz sie­bie jest pra­wi­dło­wy.

Ze względu na ten obiek­tyw­ny „do­wód” bar­dzo rzad­ko przy­cho­dzi nam do gło­wy, że pro­blem tkwi w na­szym ob­ra­zie sie­bie czy w na­szej sa­mo­oce­nie. Po­wiedz ucznio­wi, że jemu się tyl­ko wy­da­je, iż nie po­tra­fi opa­no­wać al­ge­bry, a za­cznie wąt­pić w two­je wła­dze umy­sło­we. Prze­cież pró­bo­wał wie­lo­krot­nie, a co z tego wy­szło – wi­dać na świa­dec­twie. Po­wiedz sprze­daw­cy, że je­dy­nie we wła­snym prze­ko­na­niu nie po­tra­fi prze­kro­czyć pew­ne­go po­zio­mu sprze­da­ży, a na­tych­miast udo­wod­ni, że je­steś w błędzie, po­ka­zu­jąc ci ksi­ążkę za­mó­wień. Prze­cież on sam wie naj­le­piej, że się sta­rał i nie dał rady. Lecz za­rów­no w oce­nach uzy­ski­wa­nych przez uczniów, jak i w mo­żli­wo­ściach za­rob­ko­wych sprze­daw­ców za­szła, jak zo­ba­czy­my, nie­sły­cha­na po­pra­wa, gdy tyl­ko uda­ło się ich na­kło­nić do zmia­ny ob­ra­zu sa­me­go sie­bie.

2. Ob­raz sa­me­go sie­bie mo­żna zmie­nić. Licz­ne przy­pad­ki do­wo­dzą, że ni­g­dy lu­dzie nie są za mło­dzi ani za sta­rzy, by zmie­nić ob­raz sa­me­go sie­bie i roz­po­cząć nowe ży­cie.

Zmia­na na­wy­ków, oso­bo­wo­ści czy sty­lu ży­cia wy­da­je się lu­dziom tak trud­na mi­ędzy in­ny­mi dla­te­go, że kon­cen­tru­ją nie­mal cały wy­si­łek na tym, co znaj­du­je się na ze­wnątrz ja, a nie na sa­mym ja. Od wie­lu pa­cjen­tów sły­sza­łem coś w ro­dza­ju: „Je­śli mó­wisz o tzw. po­zy­tyw­nym my­śle­niu, to już tego pró­bo­wa­łem; w moim przy­pad­ku to nie dzia­ła”. Jed­nak wy­star­czy kil­ka py­tań, by się oka­za­ło, że ci lu­dzie prak­ty­ko­wa­li „po­zy­tyw­ne my­śle­nie”, a ra­czej sta­ra­li się je prak­ty­ko­wać, albo wo­bec ja­kie­jś ze­wnętrz­nej sy­tu­acji, albo ja­kie­goś swo­je­go na­wy­ku czy wady cha­rak­te­ru („Do­sta­nę tę pra­cę”; „W przy­szło­ści będę bar­dziej spo­koj­ny i od­prężo­ny”; „Ten biz­nes przy­nie­sie mi suk­ces” itd.). Ale ni­g­dy nie przy­szło im do gło­wy, by zmie­nić my­śle­nie o so­bie, czy­li o tym kimś, kto miał do­ko­nać tych wszyst­kich rze­czy.

Je­zus ostrze­gał nas przed na­szy­wa­niem łaty z no­we­go suk­na na sta­re ubra­nie oraz przed na­le­wa­niem świe­że­go wina do sta­rych bu­kła­ków. „Po­zy­tyw­ne my­śle­nie” nie przy­nie­sie żad­nych ko­rzy­ści, je­śli będzie sta­no­wić łatę na sta­rym ob­ra­zie sa­me­go sie­bie. W isto­cie praw­dzi­wie po­zy­tyw­ne my­śle­nie o do­wol­nej sy­tu­acji jest wręcz nie­mo­żli­we, je­śli utrzy­mu­je się ne­ga­tyw­ny ob­raz sa­me­go sie­bie. Licz­ne eks­pe­ry­men­ty świad­czą, że gdy zmie­ni się zda­nie na swój te­mat, inne rze­czy zgod­ne z tym no­wym zda­niem osi­ąga się ła­two i bez wy­si­łku.

Je­den z naj­wcze­śniej­szych i naj­bar­dziej prze­ko­nu­jących eks­pe­ry­men­tów prze­pro­wa­dził Pre­scott Lec­ky, pio­nier psy­cho­lo­gii ob­ra­zu sa­me­go sie­bie. Lec­ky uwa­żał, że oso­bo­wo­ść to „sys­tem idei”, z któ­rych ka­żda musi wy­da­wać się spój­na z in­ny­mi. Idee nie­spój­ne z ca­ło­ścią są od­rzu­ca­ne, „nie daje się im wia­ry” i nie po­stępu­je zgod­nie z nimi. Na­to­miast idee, któ­re wy­da­ją się spój­ne z sys­te­mem, są ak­cep­to­wa­ne. W sa­mym cen­trum tego sys­te­mu jest ob­raz sa­me­go sie­bie, czy­li kon­cep­cja czło­wie­ka na te­mat wła­snej oso­by – to fun­da­ment, na któ­rym zbu­do­wa­ne jest wszyst­ko inne.

Lec­ky był na­uczy­cie­lem i miał oka­zję prze­te­sto­wać tę teo­rię na ty­si­ącach uczniów. Przy­jął hi­po­te­zę, że uczeń ma pro­ble­my z ja­ki­mś przed­mio­tem wte­dy, gdy opa­no­wa­nie tego przed­mio­tu kłó­ci się z jego ob­ra­zem sa­me­go sie­bie. Był prze­ko­na­ny, że je­śli uda się na­kło­nić ucznia do zmia­ny ob­ra­zu sa­me­go sie­bie, to jego zdol­no­ści przy­swa­ja­nia wie­dzy rów­nież się zmie­nią. To się po­twier­dzi­ło. Pe­wien uczeń, któ­ry zro­bił 55 błędów or­to­gra­ficz­nych w 100 sło­wach i za­wa­lił tyle przed­mio­tów, że mu­siał po­wta­rzać kla­sę, w na­stęp­nym roku miał jed­ną z naj­wy­ższych śred­nich w ca­łej szko­le. Chło­pak, któ­re­go wy­rzu­co­no z col­le­ge’u z po­wo­du sła­bych ocen, do­stał się na Uni­wer­sy­tet Co­lum­bia i prze­sze­dł przez stu­dia jak bu­rza. Dziew­czy­na, któ­ra czte­ro­krot­nie ob­la­ła ła­ci­nę, po trzech roz­mo­wach ze szkol­nym psy­cho­lo­giem uko­ńczy­ła na­ukę z bar­dzo do­brą oce­ną. Chło­pak, któ­re­mu po­wie­dzia­no, że nie po­tra­fi się wy­sła­wiać, w na­stęp­nym roku zdo­był na­gro­dę li­te­rac­ką.

Pro­blem tych uczniów nie po­le­gał na tym, że byli tępi czy po­zba­wie­ni pod­sta­wo­wych uzdol­nień. Oni mie­li po pro­stu nie­ade­kwat­ny ob­raz sa­me­go sie­bie („Nie mam gło­wy do ma­te­ma­ty­ki”; „Je­stem sła­by z or­to­gra­fii”). Uto­żsa­mia­li się ze swo­imi błęda­mi i nie­po­wo­dze­nia­mi. Za­miast po­wie­dzieć: „Nie zda­łem eg­za­mi­nu” (stwier­dze­nie opi­so­we), for­mu­ło­wa­li wnio­sek: „Je­stem do ni­cze­go”. Za­miast po­wie­dzieć: „Za­wa­li­łem ten przed­miot”, mó­wi­li so­bie: „Je­stem sła­by”. (Je­śli ktoś chce do­wie­dzieć się wi­ęcej o pra­cy Pre­scot­ta Lec­ky’ego, może si­ęgnąć po jego ksi­ążkę Self-Con­si­sten­cy: A The­ory of Per­so­na­li­ty [1945, Spój­no­ść sie­bie. Teo­ria oso­bo­wo­ści] ).

Lec­ky sto­so­wał tę samą me­to­dę, wy­ci­ąga­jąc uczniów z ta­kich na­wy­ków jak ob­gry­za­nie pa­znok­ci i jąka­nie.

Moje wła­sne ar­chi­wa za­wie­ra­ją rów­nie prze­ko­nu­jące hi­sto­rie: czło­wiek, któ­ry tak się bał spo­tkań z nie­zna­jo­my­mi, że pra­wie nie wy­cho­dził z domu, te­raz za­ra­bia na ży­cie, da­jąc wy­kła­dy. Sprze­daw­ca, któ­ry miał już na­pi­sa­ną re­zy­gna­cję z pra­cy („po pro­stu się do niej nie na­da­ję”), po sze­ściu mie­si­ącach uzy­skał naj­lep­sze wy­ni­ki spo­śród stu pra­cow­ni­ków fir­my. Pa­stor, któ­ry po­wa­żnie roz­wa­żał prze­jście na eme­ry­tu­rę, gdyż „miał za sła­be ner­wy” i nie wy­trzy­my­wał pre­sji przy­go­to­wy­wa­nia co­ty­go­dnio­wych ka­zań, te­raz w ka­żdym ty­go­dniu pro­wa­dzi trzy do­dat­ko­we po­ga­dan­ki dla wier­nych i nie wie, co to ner­wy.

Jak chi­rurg pla­stycz­ny za­in­te­re­so­wał się psy­cho­lo­gią ob­ra­zu sa­me­go sie­bie

Mo­gło­by się wy­da­wać, że chi­rur­gia jest dzie­dzi­ną od­le­głą od psy­cho­lo­gii. Lecz to wła­śnie pra­ca chi­rur­gów pla­stycz­nych po raz pierw­szy zwró­ci­ła moją uwa­gę na ist­nie­nie „ob­ra­zu sa­me­go sie­bie” i po­sta­wi­ła pew­ne py­ta­nia, któ­re do­pro­wa­dzi­ły do wa­żnych od­kryć psy­cho­lo­gicz­nych.

Kie­dy wie­le lat temu za­cząłem pra­co­wać jako chi­rurg pla­stycz­ny, by­łem zdu­mio­ny spek­ta­ku­lar­ny­mi i na­gły­mi zmia­na­mi w cha­rak­te­rze i oso­bo­wo­ści w wy­ni­ku sko­ry­go­wa­nia ja­kie­goś de­fek­tu uro­dy. Mo­żna było od­nie­ść wra­że­nie, że zmia­na wy­glądu w wie­lu przy­pad­kach pro­wa­dzi do po­wsta­nia ca­łko­wi­cie no­wej oso­by. Skal­pel w mo­ich rękach dzia­łał jak ma­gicz­na ró­żdżka, zmie­nia­jąc nie tyl­ko wy­gląd pa­cjen­tów, ale całe ich ży­cie. Lu­dzie nie­śmia­li i za­hu­ka­ni sta­wa­li się od­wa­żni i prze­bo­jo­wi. „Nie­roz­gar­ni­ęty”, „głu­pi” chło­piec zmie­nił się w by­stre­go mło­dzie­ńca, któ­ry po la­tach zo­stał jed­nym z dy­rek­to­rów w wiel­kiej fir­mie. Sprze­daw­ca, któ­ry utra­cił wia­rę w swo­je umie­jęt­no­ści, stał się wzo­rem pew­no­ści sie­bie. Chy­ba naj­bar­dziej zdu­mie­wa­jący ze wszyst­kich był przy­pa­dek „za­twar­dzia­łe­go” kry­mi­na­li­sty, któ­ry – choć ni­g­dy wcze­śniej nie wy­ka­zy­wał żad­nej chęci zmia­ny – nie­mal z dnia na dzień stał się wzo­ro­wym wi­ęźniem, z cza­sem uzy­skał zwol­nie­nie wa­run­ko­we i wró­cił do od­po­wie­dzial­ne­go ży­cia w spo­łe­cze­ństwie.

Wie­le ta­kich przy­pad­ków opi­sa­łem w mo­jej ksi­ążce New Fa­ces – New Fu­tu­res. Po jej wy­da­niu oraz po za­miesz­cze­niu kil­ku po­dob­nych ar­ty­ku­łów w czo­ło­wych cza­so­pi­smach zo­sta­łem za­sy­pa­ny li­sta­mi od kry­mi­no­lo­gów, psy­cho­lo­gów, so­cjo­lo­gów i psy­chia­trów. Sta­wia­li py­ta­nia, na któ­re nie zna­łem od­po­wie­dzi, i pro­wo­ko­wa­li mnie do po­szu­ki­wań. Co cie­ka­we, po­ra­żki na­uczy­ły mnie tyle samo co suk­ce­sy, je­śli nie wi­ęcej.

Ła­two było wy­ja­śnić suk­ce­sy. Przy­po­mi­nam so­bie chłop­ca z od­sta­jący­mi usza­mi, któ­re­go po­rów­na­no kie­dyś do tak­sów­ki z drzwia­mi otwar­ty­mi po obu stro­nach; wy­śmie­wa­no się z nie­go, od­kąd pa­mi­ętał – często bar­dzo okrut­nie. Kon­tak­ty z in­ny­mi ozna­cza­ły dla nie­go upo­ko­rze­nie i ból. Dla­cze­go mia­łby ich nie uni­kać? Dla­cze­go mia­łby ufać lu­dziom, a nie za­mknąć się w so­bie? Bał się w ogó­le ode­zwać, uzna­no więc, że jest „nie­roz­gar­ni­ęty”. Kie­dy do­ko­na­łem ko­rek­ty jego uszu, spo­dzie­wa­łem się na­tu­ral­nie, że sko­ro przy­czy­na jego upo­ko­rzeń zo­sta­ła usu­ni­ęta, za­cznie się za­cho­wy­wać jak ka­żdy chło­piec – i wła­śnie tak się sta­ło.

Albo sprze­daw­ca, któ­re­go twarz zo­sta­ła zde­for­mo­wa­na w wy­pad­ku sa­mo­cho­do­wym. Ka­żde­go ran­ka pod­czas go­le­nia mu­siał oglądać okrop­ną bli­znę na po­licz­ku i usta wy­krzy­wio­ne w gro­te­sko­wym gry­ma­sie. Stał się bo­le­śnie sa­mo­świa­do­my. Wsty­dził się swo­je­go wy­glądu i miał po­czu­cie, że jest od­ra­ża­jący dla in­nych. Ob­se­syj­nie my­ślał o bli­źnie na twa­rzy. Czuł się „od­mie­ńcem”. Za­czął się za­sta­na­wiać, co inni o nim my­ślą. Wkrót­ce jego ob­raz sa­me­go sie­bie stał się jesz­cze bar­dziej oka­le­czo­ny niż twarz. Stra­cił zu­pe­łnie wia­rę w sie­bie. Zro­bił się zgorzk­nia­ły i wro­go na­sta­wio­ny do lu­dzi. Całą uwa­gę kie­ro­wał na sie­bie, a jego głów­nym ce­lem sta­ła się ochro­na wła­sne­go ego: uni­kał sy­tu­acji, któ­re gro­zi­ły upo­ko­rze­niem. Nie­trud­no zro­zu­mieć, że ope­ra­cja pla­stycz­na ko­ry­gu­jąca de­for­ma­cję i przy­wra­ca­jąca mu „nor­mal­ną” twarz zmie­ni­ła z dnia na dzień jego po­de­jście do ży­cia i do sie­bie, co wkrót­ce za­owo­co­wa­ło suk­ce­sem za­wo­do­wym.

Ale co z wy­jąt­ka­mi – z tymi, któ­rzy się nie zmie­ni­li? Na przy­kład pew­na ksi­ężna przez całe ży­cie była bar­dzo nie­śmia­ła i skrępo­wa­na z po­wo­du wiel­kie­go gar­bu na no­sie. Choć w wy­ni­ku ope­ra­cji uzy­ska­ła kla­sycz­ny nos i praw­dzi­wie pi­ęk­ną twarz, na­dal od­gry­wa­ła rolę brzyd­kie­go ka­cząt­ka, nie­chcia­nej sio­stry, któ­ra ni­g­dy nie spoj­rzy czło­wie­ko­wi pro­sto w oczy. Je­śli sam skal­pel czy­nił cuda, dla­cze­go nie za­dzia­łał w jej przy­pad­ku?

A co z in­ny­mi, któ­rzy uzy­ska­li nowe twa­rze, lecz kur­czo­wo trzy­ma­li się swo­jej sta­rej oso­bo­wo­ści? Jak wy­ja­śnić za­cho­wa­nie tych, któ­rzy się upie­ra­ją, że za­bieg ope­ra­cyj­ny w ża­den spo­sób nie zmie­nił ich wy­glądu? Ka­żdy chi­rurg pla­stycz­ny ma za sobą ta­kie do­świad­cze­nia i praw­do­po­dob­nie był nimi rów­nie zdu­mio­ny jak ja. Bez względu na to, jak ra­dy­kal­ne są zmia­ny w wy­glądzie, nie­któ­rzy pa­cjen­ci z upo­rem twier­dzą: „Wy­glądam do­kład­nie tak samo jak wcze­śniej – nic się nie zmie­ni­ło”. Przy­ja­cie­le, a na­wet ro­dzi­na, le­d­wo ich roz­po­zna­ją, za­chwy­ca­ją się ich nową „uro­dą”, a oni twar­do ob­sta­ją przy tym, że wi­dzą tyl­ko nie­znacz­ną po­pra­wę, lub wręcz utrzy­mu­ją, że wszyst­ko po­zo­sta­ło bez zmian. Po­rów­na­nie fo­to­gra­fii sprzed i po za­bie­gu nie przy­no­si re­zul­ta­tu, cza­sem na­wet wzbu­dza ich zło­ść. Do­ko­nu­jąc ja­kie­jś in­te­lek­tu­al­nej ekwi­li­bry­sty­ki, pa­cjent po­tra­fi stwier­dzić: „Oczy­wi­ście że wi­dzę – nie mam już gar­bu na no­sie, ale nos na­dal wy­gląda do­kład­nie tak samo”. Albo: „Bli­zna jest już nie­wi­docz­na, ale ona na­dal tam jest”.

Bli­zny, któ­re się ob­no­si z dumą

Inną wska­zów­ką w po­szu­ki­wa­niu nie­uchwyt­ne­go ob­ra­zu sa­me­go sie­bie jest fakt, że nie za­wsze bli­zny czy de­for­ma­cje są przy­czy­ną wsty­du i upo­ko­rzeń. Kie­dy stu­dio­wa­łem me­dy­cy­nę w Niem­czech, wie­lu stu­den­tów ob­no­si­ło z dumą „bli­zny z po­je­dyn­ku”, tak jak Ame­ry­ka­nin chlu­bi­łby się me­da­lem za od­wa­gę. Po­je­dyn­ku­jący się sta­no­wi­li eli­tę spo­łecz­no­ści stu­denc­kiej, a bli­zna na twa­rzy świad­czy­ła o przy­na­le­żno­ści do tego to­wa­rzy­stwa. Dla tych mło­dzie­ńców uzy­ska­nie okrop­nej bli­zny na po­licz­ku mia­ło taki sam psy­cho­lo­gicz­ny efekt jak usu­ni­ęcie bli­zny w przy­pad­ku mo­je­go pa­cjen­ta sprze­daw­cy. Za­cząłem ro­zu­mieć, że sam nóż nie ma żad­nej ma­gicz­nej mocy. W jed­nym przy­pad­ku po­wo­du­je bli­znę, w dru­gim ją usu­wa, a psy­cho­lo­gicz­ny sku­tek jest taki sam.

Ta­jem­ni­ca wy­ima­gi­no­wa­nej brzy­do­ty

U osób z po­wa­żną wro­dzo­ną ułom­no­ścią lub z twa­rzą moc­no zde­for­mo­wa­ną na sku­tek wy­pad­ku chi­rur­gia pla­stycz­na wy­da­je się rze­czy­wi­ście czy­nić cuda. Na tej pod­sta­wie mo­żna by wy­snuć hi­po­te­zę, że za­bieg chi­rur­gicz­ny, usu­wa­jący wszel­kie cie­le­sne de­fek­ty, by­łby le­kar­stwem na wszyst­kie ner­wi­ce, nie­szczęścia, po­ra­żki, lęki i brak pew­no­ści sie­bie. Jed­nak zgod­nie z ta­kim za­ło­że­niem oso­by z nor­mal­ny­mi twa­rza­mi nie po­win­ny mieć żad­nych psy­chicz­nych do­le­gli­wo­ści. Po­win­ny być ra­do­sne, szczęśli­we, pew­ne sie­bie, wol­ne od za­ha­mo­wań i lęków. Wie­my jed­nak aż na­zbyt do­brze, że tak nie jest.

Taka teo­ria nie wy­ja­śnia też, dla­cze­go lu­dzie przy­cho­dzą do chi­rur­ga pla­stycz­ne­go i żąda­ją za­bie­gów ko­ry­gu­jących wy­ima­gi­no­wa­ne wady. Na przy­kład 35- czy 45-let­nie ko­bie­ty, któ­re są prze­ko­na­ne, że wy­gląda­ją „sta­ro”, cho­ciaż ich wy­glądo­wi nic nie mo­żna za­rzu­cić, a często by­wa­ją nie­zwy­kle atrak­cyj­ne.

Albo mło­de dziew­czy­ny, któ­re uwa­ża­ją, że są brzyd­kie, po­nie­waż ich usta, nos lub biust nie są do­kład­nie ta­kie jak u ak­tu­al­nie kró­lu­jącej ak­tor­ki z Hol­ly­wo­od. Zda­rza­ją się też oczy­wi­ście mężczy­źni, któ­rzy sądzą, że mają za duże uszy lub za dłu­gi nos. Ża­den etycz­ny chi­rurg pla­stycz­ny nie pod­jąłby się ope­ro­wa­nia ta­kich lu­dzi, ale nie­ste­ty nie­któ­rzy „le­ka­rze es­te­tycz­ni”, któ­rych nie przyj­mie żad­ne sto­wa­rzy­sze­nie me­dycz­ne, nie mają ta­kich skru­pu­łów.

Wy­ima­gi­no­wa­na brzy­do­ta nie jest zja­wi­skiem rzad­kim. Nie­daw­ne ba­da­nie stu­den­tów col­le­ge’u po­ka­za­ło, że 90% z nich to oso­by nie­za­do­wo­lo­ne ze swe­go wy­glądu. Je­śli ta­kie sło­wa jak „nor­mal­ny” czy „prze­ci­ęt­ny” mają ja­kieś zna­cze­nie, to jest oczy­wi­ste, że 90% po­pu­la­cji nie może wy­glądać „nie­nor­mal­nie”, „dziw­nie” lub „ułom­nie”. Mimo to ba­da­nia świad­czą, że mniej wi­ęcej taki sam od­se­tek wszyst­kich lu­dzi znaj­du­je po­wo­dy do wsty­du i nie­za­do­wo­le­nia ze swo­jej uro­dy.

Ci lu­dzie za­cho­wu­ją się do­kład­nie tak, jak­by rze­czy­wi­ście byli po­wa­żnie oszpe­ce­ni. Od­czu­wa­ją ten sam wstyd. Do­pa­da­ją ich te same lęki. Ich zdol­no­ść do ko­rzy­sta­nia z pe­łni ży­cia jest ha­mo­wa­na i dła­wio­na przez te same psy­cho­lo­gicz­ne blo­ka­dy. Ich „bli­zny”, cho­ciaż bar­dziej psy­chicz­ne i emo­cjo­nal­ne niż fi­zycz­ne, mają do­kład­nie ten sam ne­ga­tyw­ny efekt.

Ob­raz sa­me­go sie­bie – praw­dzi­wy se­kret

Od­kry­cie ob­ra­zu sa­me­go sie­bie wy­ja­śnia wszyst­kie po­zor­ne sprzecz­no­ści, o któ­rych mó­wi­my. Ob­raz sa­me­go sie­bie jest wspól­nym mia­now­ni­kiem – czyn­ni­kiem spraw­czym we wszyst­kich opi­sy­wa­nych przy­pad­kach, za­rów­no po­ra­żek, jak i suk­ce­sów.

Se­kret jest na­stępu­jący: aby na­praw­dę żyć, to zna­czy mieć sa­tys­fak­cję z ży­cia, mu­sisz mieć ade­kwat­ny i re­ali­stycz­ny ob­raz sa­me­go sie­bie i po­zo­sta­wać z nim w zgo­dzie. Mu­sisz sie­bie za­ak­cep­to­wać. Mu­sisz mieć zdro­wą sa­mo­oce­nę. Mu­sisz so­bie za­ufać i uwie­rzyć w sie­bie. Mu­sisz być kimś, kogo się nie wsty­dzisz, kogo mo­żesz swo­bod­nie i twór­czo wy­ra­żać, a nie – ukry­wać czy ma­sko­wać. Mu­sisz mieć ob­raz sie­bie, któ­ry od­po­wia­da rze­czy­wi­sto­ści, aby móc sku­tecz­nie funk­cjo­no­wać w re­al­nym świe­cie. Mu­sisz znać sie­bie (za­rów­no swo­je sil­ne, jak i sła­be stro­ny) i uczci­wie się oce­niać. Twój ob­raz sie­bie musi być roz­sąd­nym przy­bli­że­niem „cie­bie”; nie może być ni­czym mniej ani wi­ęcej, niż je­steś ty sam.

Kie­dy ten ob­raz sa­me­go sie­bie jest cały i bez­piecz­ny, czu­jesz się do­brze. Kie­dy jest za­gro­żo­ny, od­czu­wasz nie­po­kój i nie­pew­no­ść. Kie­dy jest ade­kwat­ny i mo­żesz być z nie­go dum­ny – czu­jesz się pew­nie, mo­żesz swo­bod­nie „być sobą” i wy­ra­żać sie­bie, wy­ko­rzy­stu­jesz pe­łnię swo­ich mo­żli­wo­ści. Kie­dy wsty­dzisz się ob­ra­zu sa­me­go sie­bie, sta­rasz się go ra­czej ukryć niż wy­ra­zić – two­ja kre­atyw­no­ść jest za­blo­ko­wa­na, za­czy­nasz być wro­go na­sta­wio­ny do in­nych i trud­no z tobą wy­trzy­mać.

Je­śli bli­zna na twa­rzy wzmac­nia ob­raz sa­me­go sie­bie (jak w przy­pad­ku nie­miec­kich ama­to­rów po­je­dyn­ków), pod­no­si się sa­mo­oce­na i zwi­ęk­sza wia­ra w sie­bie. Je­śli bli­zna na twa­rzy osła­bia ob­raz sa­me­go sie­bie (jak w przy­pad­ku sprze­daw­cy), sa­mo­oce­na się ob­ni­ża, a wia­ra w sie­bie zmniej­sza.

Gdy chi­rurg pla­stycz­ny sko­ry­gu­je de­for­ma­cję twa­rzy, ra­dy­kal­ne zmia­ny psy­cho­lo­gicz­ne na­stąpią tyl­ko wte­dy, gdy od­po­wied­nio do tego zmie­ni się oka­le­czo­ny ob­raz sa­me­go sie­bie. Cza­sa­mi oszpe­co­ny ob­raz sa­me­go sie­bie utrzy­mu­je się mimo uda­nej ope­ra­cji, po­dob­nie jak tak zwa­na ko­ńczy­na fan­to­mo­wa po­tra­fi bo­leć przez całe lata po am­pu­ta­cji ręki czy nogi.

Moje pierw­sze kro­ki w no­wym za­wo­dzie

Te ob­ser­wa­cje za­po­cząt­ko­wa­ły moją nową dro­gę za­wo­do­wą. Ja­kiś czas temu do­sze­dłem do prze­ko­na­nia, że wie­lu lu­dzi szu­ka­jących po­mo­cy u chi­rur­ga pla­stycz­ne­go po­trze­bu­je cze­goś wi­ęcej niż tyl­ko ope­ra­cji, a nie­któ­rym za­bieg chi­rur­gicz­ny w ogó­le nie jest po­trzeb­ny. Je­że­li mia­łem trak­to­wać te oso­by pod­mio­to­wo, a nie tyl­ko jak nos, ucho, usta, rękę czy nogę, mu­sia­łem dać im coś wi­ęcej. Mu­sia­łem im po­ka­zać, jak mo­żna wy­ko­nać du­cho­wy li­fting, jak usu­nąć bli­zny emo­cjo­nal­ne, jak zmie­nić po­sta­wy i my­śli, a nie tyl­ko po­pra­wić swój wy­gląd ze­wnętrz­ny.

Za­cząłem pro­wa­dzić sys­te­ma­tycz­ne ob­ser­wa­cje i do­ku­men­to­wać przy­pad­ki z wła­snej prak­ty­ki. Ba­da­nia te przy­nio­sły mi wie­le sa­tys­fak­cji. Dzi­siaj je­stem bar­dziej niż kie­dy­kol­wiek prze­ko­na­ny, że ka­żdy z nas tak na­praw­dę po­trze­bu­je wi­ęcej ży­cia. Szczęście, suk­ces, spo­kój umy­słu – co­kol­wiek przy­nie­sie ci naj­wi­ęk­szą sa­tys­fak­cję – w isto­cie ozna­cza wi­ęcej ży­cia. Kie­dy na­ra­sta w nas uczu­cie szczęścia, wia­ra w sie­bie i za­czy­na się nam do­brze wie­ść, to do­świad­cza­my wi­ęcej ży­cia. A kie­dy blo­ku­je­my na­sze uzdol­nie­nia, mar­nu­je­my dane nam ta­len­ty i do­pusz­cza­my do sie­bie lęk, strach, sa­mo­po­tępie­nie i nie­za­do­wo­le­nie z sie­bie, do­słow­nie dła­wi­my wła­sną siłę ży­cia i od­wra­ca­my się od da­rów da­nych nam przez Stwór­cę. Re­zy­gnu­jąc z ży­cia, wy­bie­ra­my śmie­rć.

Twój pro­gram na lep­sze ży­cie

Sądzę, że psy­cho­lo­gia i psy­chia­tria często na­zbyt pe­sy­mi­stycz­nie pod­cho­dzą do czło­wie­ka i jego mo­żli­wo­ści świa­do­mej zmia­ny sa­me­go sie­bie, a na­wet osi­ągni­ęcia wiel­ko­ści. Po­nie­waż psy­cho­lo­go­wie i psy­chia­trzy zaj­mu­ją się głów­nie tzw. pa­to­lo­gicz­ny­mi przy­pad­ka­mi, li­te­ra­tu­ra przed­mio­tu jest prze­wa­żnie po­świ­ęco­na nie­pra­wi­dło­wo­ściom, na przy­kład skłon­no­ściom nie­któ­rych osób do au­to­de­struk­cji.

Oba­wiam się, że wie­lu lu­dzi po lek­tu­rze ta­kich tek­stów za­częło uwa­żać nie­na­wi­ść, au­to­de­struk­cję, po­czu­cie winy, sa­mo­po­tępie­nie i inne tego typu ne­ga­tyw­ne zja­wi­ska za nor­mal­ne. Prze­ci­ęt­ny czło­wiek czu­je się kom­plet­nie bez­sil­ny, gdy – chcąc osi­ągnąć zdro­wie i szczęście – musi prze­ciw­sta­wić swo­ją sła­bą wolę tym ciem­nym si­łom na­szej na­tu­ry. Gdy­by to miał być praw­dzi­wy ob­raz ludz­kiej kon­dy­cji, to rze­czy­wi­ście wszel­kie pró­by sa­mo­do­sko­na­le­nia by­ły­by ra­czej ska­za­ne na po­ra­żkę.

Jed­nak w moim prze­ko­na­niu – a po­twier­dza­ją to do­świad­cze­nia mo­ich pa­cjen­tów – nie je­steś wca­le sam, po­dej­mu­jąc to za­da­nie. Ka­żdy z nas ma w so­bie in­stynkt ży­cia, któ­ry za­wsze pra­cu­je na rzecz zdro­wia, szczęścia i wszyst­kie­go, co skła­da się na ja­ko­ść ży­cia. In­stynkt ży­cia pra­cu­je dla cie­bie za po­śred­nic­twem cze­goś, co na­zy­wam Twór­czym Me­cha­ni­zmem lub – gdy jest po­praw­nie uży­wa­ny – Me­cha­ni­zmem Suk­ce­su. Ten me­cha­nizm jest wbu­do­wa­ny w ka­żde­go z nas.

Nowa na­uko­wa wi­zja „podświa­do­me­go umy­słu”

Nowa na­uka – cy­ber­ne­ty­ka – do­star­czy­ła nam prze­ko­nu­jących do­wo­dów na to, że tzw. podświa­do­my umy­sł wca­le nie jest umy­słem, lecz na­sta­wio­nym na cele ser­wo­me­cha­ni­zmem, któ­re­go częścia­mi są mózg i układ ner­wo­wy; na­to­miast umy­sł po­słu­gu­je się i kie­ru­je tym ser­wo­me­cha­ni­zmem. Mó­wi­ąc bar­dziej ob­ra­zo­wo, czło­wiek nie ma dwóch umy­słów, lecz je­den umy­sł (lub świa­do­mo­ść), któ­ry ste­ru­je au­to­ma­tycz­ną, na­sta­wio­ną na re­ali­za­cję ró­żnych ce­lów ma­szy­ną. Ta au­to­ma­tycz­na, na­sta­wio­na na cele ma­szy­na funk­cjo­nu­je mniej wi­ęcej w ten sam spo­sób jak elek­tro­nicz­ne ser­wo­me­cha­ni­zmy, ale jest znacz­nie wspa­nial­sza i bar­dziej skom­pli­ko­wa­na niż ja­ki­kol­wiek mózg elek­tro­nicz­ny, kom­pu­ter czy po­cisk sa­mo­ste­ru­jący, skon­stru­owa­ny przez czło­wie­ka.

Twór­czy Me­cha­nizm, któ­ry no­sisz w so­bie, jest bez­oso­bo­wy. Dzia­ła au­to­ma­tycz­nie i bez­oso­bo­wo, by do­pro­wa­dzić cię do suk­ce­su i szczęścia lub nie­po­wo­dze­nia i nie­szczęścia, w za­le­żno­ści od ce­lów, na ja­kie zo­sta­nie przez cie­bie na­sta­wio­ny. Je­śli na­sta­wisz go na suk­ces, to będzie funk­cjo­no­wać jako Me­cha­nizm Suk­ce­su. Je­śli na­sta­wisz go na po­ra­żkę, to rów­nie sku­tecz­nie za­dzia­ła jako Me­cha­nizm Po­ra­żki. Po­dob­nie jak wszyst­kie ser­wo­me­cha­ni­zmy, musi mieć wy­ra­źnie okre­ślo­ny cel czy „pro­blem”, nad któ­rym ma pra­co­wać.