Bądź niezniszczalna ebook i audiobook

Dro­ga Aga­to,

dłu­go za­sta­na­wia­łam się, czy po­win­nam za­wra­cać Ci gło­wę. Czu­ję, że Cię za­wio­dłam, bo zo­bo­wi­ąza­łam się do cze­goś i nie do­trzy­ma­łam sło­wa. Mia­łam prze­czy­tać i zre­cen­zo­wać Two­ją ksi­ążkę, a tego nie zro­bi­łam. Prze­pra­szam.

Nie mam nic na swo­je uspra­wie­dli­wie­nie. Chy­ba po pro­stu nie by­łam go­to­wa na prze­czy­ta­nie cze­goś tak mądre­go i za­ra­zem pro­ste­go w prze­ka­zie. Pi­szesz o rze­czach, któ­re do­ty­czą nas wszyst­kich, o kry­zy­sach, upad­kach i o tym, jak się po nich pod­no­sić. Pro­blem w tym, że nie­któ­rzy (w tym nie­ste­ty ja) w ta­kich kry­zy­sach upa­tru­ją dla sie­bie szan­sy na to, by móc bez­kar­nie uża­lać się nad sobą i tkwić w tym sta­nie w nie­sko­ńczo­no­ść. Prze­czy­ta­łam po­ło­wę ksi­ążki i się pod­da­łam. Nie by­łam chy­ba go­to­wa czy­tać o do­świad­cze­niach ko­goś, kto po­tra­fi roz­wi­ązy­wać swo­je pro­ble­my i czer­pać z tego ko­rzy­ść dla sie­bie. Zro­zu­mia­łam to w pe­łni do­pie­ro dzi­siaj.

Po co Ci to wszyst­ko pi­szę? Bo chcę, że­byś wie­dzia­ła, że bar­dzo Cię sza­nu­ję i za­mie­rzam prze­czy­tać ksi­ążkę, któ­rą mi po­wie­rzy­łaś, tyl­ko do­tych­czas nie by­łam na to go­to­wa i ci­ągle szu­ka­łam wy­mó­wek. Los ostat­nio mnie oszczędzał. Nie mam wi­ęk­szych pro­ble­mów ani w domu, ani w uko­cha­nej pra­cy. Przy­cup­nęłam więc w tym swo­im ży­ciu ci­chut­ko w kąci­ku, na­kry­łam gło­wę ko­cem i tak trwam w za­wie­sze­niu, za­jąw­szy bez­piecz­ną po­zy­cję. Dla­te­go mia­łam wra­że­nie, że lek­tu­ra ksi­ążki o kry­zy­sach będzie co naj­mniej nie na miej­scu. Bo co ja mogę o tym wie­dzieć?! Mam wra­że­nie, że nie żyję, więc nie prze­cho­dzę kry­zy­sów... i to jest chy­ba wła­śnie mój naj­wi­ęk­szy kry­zys, z któ­rym tak upar­cie nie po­tra­fię się roz­stać.

Do tej pory naj­bar­dziej mo­ty­wu­jące były dla mnie ży­cio­we tra­ge­die, bo wte­dy nie mia­łam wy­bo­ru – mu­sia­łam się ogar­nąć i za­cząć dzia­łać... Kie­dy nic się nie dzie­je, mam wra­że­nie, że sie­dzę i cze­kam, aż zda­rzy się coś, co zmu­si mnie do dzia­ła­nia. Go­rzej, jak się nie zda­rza, a ja tkwię w ta­kim ma­ra­zmie.

Two­ja hi­sto­ria o pe­ry­pe­tiach z ad­op­to­wa­nym sy­nem Mi­cha­łem i resz­tą Wa­szej eki­py spo­wo­do­wa­ła, że za­częłam roz­my­ślać. O so­bie, mo­ich sy­nach i tym, co w ży­ciu ro­bię. I do­szłam do wnio­sku, że ci­ągle od cze­goś ucie­kam, ro­bię wszyst­ko, żeby przy­pad­kiem nie od­nie­ść suk­ce­su. Bo co ja wte­dy po­cznę?! Jest mi tak ja­koś smut­no i jed­no­cze­śnie przy­kro. Tak bar­dzo za­zdrosz­czę Ci tego, że umiesz żyć. Że chce Ci się chcieć. Że bra­ku­je Ci cza­su, że mu­sisz zma­gać się z co­dzien­no­ścią i mniej­szy­mi lub wi­ęk­szy­mi kry­zy­sa­mi... Ja prze­śli­zgu­ję się przez swo­je ży­cie. I jest mi z tym tak bar­dzo źle. Dla­te­go spró­bu­ję wzi­ąć za sie­bie od­po­wie­dzial­no­ść i prze­czy­tam Two­ją ksi­ążkę. Nie tyl­ko dla­te­go, że je­stem to win­na To­bie, ale przede wszyst­kim dla­te­go, że na to za­słu­gu­ję... Kin­ga

Moi ko­cha­ni Czy­tel­ni­cy! Ten list jest tak szcze­ry i praw­dzi­wy, że za zgo­dą au­tor­ki po­sta­no­wi­łam wła­śnie nim roz­po­cząć moją ksi­ążkę. Kry­zys nie­jed­no ma imię. Cza­sem jest ci­chut­ki jak przy­cza­jo­ny kot, in­nym ra­zem krzy­czy roz­dzie­ra­jącym wrza­skiem. Mamy kry­zy­sy wie­ku śred­nie­go, kry­zy­sy ma­łże­ńskie, za­wo­do­we, ro­dzi­ciel­skie, fi­nan­so­we, kry­zy­sy to­żsa­mo­ści i war­to­ści. Kry­zy­sy glo­bal­ne i bar­dzo oso­bi­ste. Wszyst­kie po­dob­nie od­dzia­łu­ją na na­sze po­czu­cie szczęścia i sa­tys­fak­cji z wła­snych po­czy­nań. Sche­mat po­stępo­wa­nia przed­sta­wio­ny w tej ksi­ążce to sku­tecz­ny su­rvi­val emo­cjo­nal­ny na ka­żdą oka­zję bez względu na to, ja­kie imię nosi twój obec­ny kry­zys.

Mam wra­że­nie, że wie­le z nas jest w po­dob­nej do Kin­gi sy­tu­acji, zwłasz­cza w ostat­nich, na­zna­czo­nych pan­de­mią i woj­ną tuż za na­szą gra­ni­cą la­tach. Na­rze­ka­my, że jest kiep­sko, ale ży­cie nie jest aż tak tra­gicz­ne, żeby trze­ba było po­ko­ny­wać dra­ma­tycz­ne prze­ciw­no­ści. A je­śli nie jest tra­gicz­nie, to po co co­kol­wiek zmie­niać? Ży­je­my w mia­rę spo­koj­nie, ale bez fa­jer­wer­ków, w mia­rę bez­piecz­nie, ale bez wi­ęk­szych suk­ce­sów. I to jest je­den z na­szych naj­wi­ęk­szych kry­zy­sów. Przy­cup­nęli­śmy w kąci­ku, na­rzu­ci­li­śmy ko­cyk na gło­wę i bo­imy się spod nie­go wyj­rzeć. Jest nam cie­pło i ciem­no. Za­miast na­praw­dę żyć, z lęku przed czy­ha­jącym za­gro­że­niem prze­cze­ku­jesz ży­cie w na­dziei na lep­sze cza­sy. A prze­cież ży­cie to cała gama do­znań. To wzlo­ty i upad­ki, pod­no­sze­nie się po po­ra­żkach, duma z ich po­ko­ny­wa­nia, ra­do­ść z suk­ce­sów. To roz­pacz po stra­cie i czu­ło­ść bli­skich, któ­rzy bio­rą nas w ra­mio­na. Je­śli z lęku przed cier­pie­niem nie da­jesz so­bie szan­sy na do­świad­cza­nie ca­łej pa­le­ty uczuć, to nie za­znasz sa­tys­fak­cji, ra­do­ści, szczęścia, eks­ta­zy i po­czu­cia spe­łnie­nia. Co wi­ęcej, mo­żesz na­wet za­cząć nie­na­wi­dzić wszyst­kich tych, któ­rzy mie­li od­wa­gę spró­bo­wać. Je­steś wście­kła, że nie umiesz żyć tak jak oni. O swo­je cier­pie­nie ob­wi­niasz prze­szło­ść, ro­dzi­ców, in­sty­tu­cje i in­nych „onych”. Sta­jesz się ofia­rą wła­snych lęków.

Po dru­giej stro­nie znaj­du­ją się uza­le­żnie­ni od kry­zy­sów. To ci z nas, któ­rzy po­trze­bu­ją kry­zy­su, by coś ze sobą zro­bić, coś zmie­nić, ru­szyć z miej­sca. To ci, któ­rzy wie­rzą w to, że spo­kój i spe­łnie­nie im się nie na­le­żą, że za ka­żde szczęście trze­ba za­pła­cić nie­szczęściem. To ci, któ­rzy bez­u­stan­nie sa­bo­tu­ją wła­sne szczęście, ści­ąga­jąc so­bie na gło­wę ko­lej­ne kry­zy­sy, a na­stęp­nie wy­kli­na­ją Boga i zły los.

Ka­żdy z tych me­cha­ni­zmów to po­wie­la­jąca się se­kwen­cja zda­rzeń, wy­uczo­ny i na­wy­ko­wy wzo­rzec, któ­ry wy­ma­ga zmia­ny. Al­bert Ein­ste­in twier­dził, że sza­le­ństwem jest ro­bić wci­ąż to samo i ocze­ki­wać ró­żnych re­zul­ta­tów – i miał ra­cję. Zmień jed­ną rzecz, a zmie­nisz wszyst­ko. Wy­bierz inną tra­sę, zmień ko­lej­no­ść, zrób coś odro­bi­nę sza­lo­ne­go. Być może na­bi­jesz so­bie guza, ale zy­skasz szan­sę na do­świad­cze­nie cze­goś nie­sa­mo­wi­te­go.

Ja­kiś czas temu ogląda­łam z dzie­cia­ka­mi film Kru­do­wie. Niech to będzie Two­je pierw­sze za­da­nie na dzi­siaj: obej­rzyj Kru­dów. Sama, z part­ne­rem, z dzie­ćmi, z psem, wszyst­ko jed­no. Po pro­stu obej­rzyj ten film, ma­jąc w gło­wie to, co tu prze­czy­ta­łaś. To będzie Twój pierw­szy krok w stro­nę ży­cia z roz­po­star­ty­mi ra­mio­na­mi go­to­wy­mi przy­tu­lić ka­żdy cud, któ­ry świat przy­go­to­wał dla Cie­bie w pre­zen­cie.

Kim je­stem

Pies pisz­czy od pi­ątej trzy­dzie­ści. Na­ci­ągam ko­łdrę na gło­wę i za­ci­skam po­wie­ki. Bu­dzik za­dzwo­ni do­pie­ro za pół go­dzi­ny. Do skom­le­nia do­cho­dzi ner­wo­we stu­ka­nie pa­zu­rów o par­kiet. Ko­cham tego ma­łe­go bia­łe­go kun­del­ka ze schro­ni­ska. To zwie­rzak po prze­jściach. Tak jak wszyst­kie moje dzie­ci, tak jak ja sama. Tyl­ko że ja nie bie­gam po domu od pi­ątej trzy­dzie­ści ani nie bu­dzę dzie­ci, by po­dzie­lić się z nimi swo­imi lęka­mi.

Pies na­dal pisz­czy i drep­cze. Za­raz obu­dzi Kry­stia­na. Mój syn z ze­spo­łem Do­wna ko­ńczy w tym roku pi­ęt­na­ście lat. Kry­stian nie mówi, nie pi­sze, nie czy­ta. Po­tra­fi jed­nak punk­tu­al­nie, bez bu­dzi­ka wsta­wać o szó­stej trzy­dzie­ści. Wie, kie­dy jest wto­rek, bo to dzień, w któ­rym brat od­bie­ra go ze szko­ły, a kie­dy śro­da, bo ten dzień spędza z tatą (już wy­ja­śniam: je­stem osiem lat po roz­wo­dzie, dzie­ci wy­cho­wu­ję sama). Kry­stian po­tra­fi jesz­cze mnó­stwo in­nych rze­czy, o któ­rych nam, zdro­wym śmier­tel­ni­kom, na­wet się nie śni­ło. Jest moim mędr­cem w dzie­ci­ęcej skó­rze, Bud­dą, na­uczy­cie­lem bez­wa­run­ko­wej mi­ło­ści i ży­cia w mod­nym obec­nie tu i te­raz. Mimo ogrom­nej czu­ło­ści, któ­rą da­rzę syn­ka, bar­dzo lu­bię moje pół go­dzi­ny sa­mot­no­ści o po­ran­ku. Dla­te­go wsta­ję o szó­stej. Mam wów­czas czas, by po­być sama ze sobą, po­me­dy­to­wać w uko­cha­nym fo­te­lu, z kub­kiem go­rącej kawy w dło­niach po­wi­tać sło­ńce. Je­śli zwie­rzak obu­dzi Kry­stia­na przed szó­stą, z mo­jej kawy i me­dy­ta­cji nici.

Otwie­ram drzwi do ogro­du w na­dziei, że pies chce tyl­ko siku. Stoi w drzwiach jak słup i boi się prze­kro­czyć próg. Oho, dzi­siaj jego de­mo­ny sza­le­ją. Ja tyl­ko chcę po­być w ci­szy. Czy to zbyt wie­le? Wy­ska­ku­ję więc w kap­ciach jed­no­ro­żcach na po­kry­ty szro­nem traw­nik i po­ka­zu­ję, że tu nic nie ma, nie ma się cze­go bać. Wy­cho­dzi nie­śmia­ło, ły­pi­ąc po­dejrz­li­wie okiem. Za­my­kam za sobą drzwi, sia­dam z kawą i otu­lam się ko­cem. Włączam mu­zy­kę, za­my­kam oczy, wy­pusz­czam po­wie­trze, bio­rę łyk go­rącej kawy i... na­gły ha­łas za oknem bu­rzy mój zen. To pies. Ska­cze na okno, żeby go wpu­ścić. Jego wy­my­ślo­ne de­mo­ny wła­śnie pod­rzy­na­ją mu gar­dło.

Sły­szę Kry­stia­na scho­dzące­go po scho­dach. To chy­ba ko­niec tego bło­gie­go po­ran­ka. Przy­tu­lam syn­ka i czu­ję jego de­li­kat­ne cia­ło wy­pe­łnia­jące wszyst­kie za­głębie­nia mo­je­go. Sto­imy tak przez chwi­lę przy­tu­le­ni, ca­łu­ję go w czu­bek gło­wy, od­pusz­czam me­dy­ta­cję i bio­rę się za śnia­da­nie. Pół go­dzi­ny pó­źniej bu­dzę Adę, moją je­de­na­sto­let­nią có­recz­kę, któ­rą ad­op­to­wa­łam, kie­dy mia­ła trzy mie­si­ące. Po­win­nam po­wie­dzieć: „ad­op­to­wa­li­śmy”, bo wte­dy by­łam jesz­cze mężat­ką. Trzy lata pó­źniej prze­szłam przez pie­kło roz­wo­du.

To był mój po­my­sł. Nie chcia­łam tak dłu­żej żyć. Tak, to zna­czy jak? – za­py­tasz. Osiem lat temu po ty­go­dniu dia­gno­zo­wa­nia do­sta­łam wy­pis ze szpi­ta­la z dia­gno­zą: nad­ci­śnie­nie, de­pre­sja, ner­wi­ca lęko­wo-de­pre­syj­na. Coś mu­sia­łam zmie­nić w ży­ciu, tyl­ko co? Prze­cież mój świat był ide­al­ny: przy­zwo­ity mąż, wiel­ki dom, dwa ele­ganc­kie sa­mo­cho­dy w ga­ra­żu, tro­je dzie­ci w osob­nych po­ko­jach i do­brze pro­spe­ru­jąca fir­ma. Tyl­ko że ja w tym wszyst­kim za­częłam szwan­ko­wać. Roz­wód oka­zał się pie­kiel­nym do­świad­cze­niem i tym sa­mym zde­tro­ni­zo­wał do­tych­cza­so­wy kosz­mar nu­mer je­den, czy­li na­ro­dzi­ny nie­pe­łno­spraw­ne­go syna. Na­ro­dzin syna z ze­spo­łem Do­wna nie wy­bra­łam. Do­dat­ko­wy chro­mo­som Kry­stia­na spa­dł mi na gło­wę bez ostrze­że­nia i zro­bił nie­złe spu­sto­sze­nie, kie­dy przez ko­lej­ne sze­ść lat pró­bo­wa­łam go na­pra­wić. Roz­wód na­to­miast wy­bra­łam sama i sama mu­sia­łam po­nie­ść kon­se­kwen­cje tej de­cy­zji.

Nie, nie ode­szłam do ko­goś. Ode­szłam z ży­cia, któ­re nie było moje, na któ­re się zgo­dzi­łam, ale któ­re­go nie wy­bra­łam. Wte­dy bo­wiem nie wie­dzia­łam, że mam pra­wo wy­bo­ru, że za­słu­gu­ję na to, cze­go pra­gnę. Na­wet nie wie­dzia­łam, że mam pra­wo cze­goś pra­gnąć. Świ­ęcie prze­ko­na­na, że dla świ­ęte­go spo­ko­ju i do­bra miru w ro­dzi­nie na­le­ży po­świ­ęcać swo­je po­trze­by, ma­rze­nia, war­to­ści, sie­bie, re­zy­gno­wa­łam z tego wszyst­kie­go ka­wa­łek po ka­wa­łku, aż po trzy­na­stu la­tach nic nie zo­sta­ło. By­łam pu­stą, brzyd­ką sko­ru­pą bez ma­rzeń, bez sen­su ży­cia, bez wia­ry w lep­sze ju­tro, bez na­dziei na ja­kąkol­wiek zmia­nę, za to z du­szącą de­pre­sją i pa­ni­ku­jącą ner­wi­cą. Po­szłam na te­ra­pię in­dy­wi­du­al­ną, po­tem na ma­łże­ńską. Dla nas było już za pó­źno, dla mnie – na szczęście jesz­cze nie. Mu­sia­łam wy­brać mi­ędzy ży­ciem a po­wol­nym umie­ra­niem. Mi­ędzy do­trzy­ma­niem przy­si­ęgi ma­łże­ńskiej a wier­no­ścią so­bie. Mi­ędzy bie­żący­mi po­trze­ba­mi dzie­ci a ich przy­szło­ścią. Co chcia­łam im prze­ka­zać? Cze­go ich na­uczyć? Czy je­śli któ­reś z nich za trzy­dzie­ści lat sta­nie przed ta­kim sa­mym wy­bo­rem, to co mu do­ra­dzę? I je­śli po­wiem: „Ucie­kaj i ra­tuj sie­bie”, ale sama tego nie zro­bię, to ja­kim przy­kła­dem będę dla mo­ich dzie­ci? Dla­te­go wła­śnie mój roz­wód był pie­kłem nu­mer je­den.

Cały czas oko­ło­ro­zwo­do­wy był gi­gan­tycz­ną la­wi­ną kry­zy­so­wą. Mia­łam wów­czas czter­dzie­ści lat, tro­je dzie­ci, by­łam cho­ra i nie wie­rzy­łam w roz­wo­dy. Wie­dzia­łam, że będę oce­nia­na przez oto­cze­nie, być może wy­ty­ka­na przez ob­cych i kie­dyś pod­su­mo­wa­na przez moje dzie­ci.

Mi­nęło osiem lat. W ubie­głym roku mój naj­star­szy syn pi­sał ma­tu­rę. Jego pra­cę za­li­cze­nio­wą z języ­ka an­giel­skie­go prze­tłu­ma­czo­ną na pol­ski mo­żna prze­czy­tać na stro­nie in­ter­ne­to­wej www.aga­ta­ko­mo­row­ska.pl, w za­kład­ce O MNIE. Tak, to była pra­ca za­ty­tu­ło­wa­na The sto­ry of my mom, czy­li „Hi­sto­ria mo­jej mamy”. Aleks prze­słał mi ją ma­ilem w środ­ku nocy w mar­cu 2021 roku, kie­dy wal­czy­łam z co­vi­dem. Pod­czas bez­sen­nych go­dzin od­pa­li­łam lap­to­pa i zo­ba­czy­łam wia­do­mo­ść od syna. Za­wie­ra­ła tyl­ko za­łącz­nik ze wspo­mnia­nym tek­stem, bez żad­ne­go ko­men­ta­rza. Łka­łam, czy­ta­jąc to, i do tej pory za ka­żdym ra­zem, kie­dy wra­cam do tego tek­stu, łzy ci­sną mi się do oczu. Nie spo­dzie­wa­łam się tak pi­ęk­ne­go pod­su­mo­wa­nia mo­je­go ma­cie­rzy­ństwa i czło­wie­cze­ństwa. Zwłasz­cza od Alek­sa, któ­ry przez wie­le lat wi­dział we mnie swo­je­go naj­wi­ęk­sze­go wro­ga.

Za­sko­cze­nie było tym wi­ęk­sze, że Aleks jest czło­wie­kiem wy­ra­ża­jącym swo­je my­śli małą licz­bą słów. Po trzy­na­stu la­tach dia­gno­zo­wa­nia jego in­no­ść zo­sta­ła w ko­ńcu na­zwa­na: ze­spół Asper­ge­ra. Syn miał wte­dy szes­na­ście lat. Dia­gno­za spa­dła na nas jak grom z ja­sne­go nie­ba i po­mi­mo mo­je­go prze­ko­na­nia o wła­snej od­por­no­ści na ży­cio­we kry­zy­sy zwa­li­ła mnie z nóg. Po raz ko­lej­ny mu­sia­łam wstać, otrze­pać się i bo­gat­sza o nowe do­świad­cze­nie ru­szyć da­lej. Mój star­szy syn jest nie­zwy­kle rze­czo­wym, bez­po­śred­nim i słow­nym czło­wie­kiem, któ­ry nie po­tra­fi zro­zu­mieć ani prze­wi­dzieć emo­cji in­nych. W szko­le był uwiel­bia­ny przez dzie­ci za zu­chwa­łe ko­men­ta­rze wo­bec na­uczy­cie­li, przez tych dru­gich zaś za to samo tępio­ny. Nie­na­wi­dził gim­na­zjum, z do­kład­no­ścią kal­ku­la­to­ra wy­li­czał licz­bę nie­obec­no­ści, na któ­re może so­bie po­zwo­lić, by prze­śli­zgnąć się do ko­lej­nej kla­sy. W pierw­szej kla­sie Aleks po­znał Mi­cha­ła, chło­pa­ka z domu dziec­ka. Rok pó­źniej zo­sta­łam ro­dzi­ną za­stęp­czą ko­le­gi mo­je­go syna, a po ko­lej­nych dwu­na­stu mie­si­ącach – mamą ad­op­cyj­ną. Całą tę hi­sto­rię opi­sa­łam w ksi­ążce Czy mogę ci mó­wić MAMO. Wspom­nę tyl­ko, że nie oby­ło się bez bó­jek, po­by­tów w szpi­ta­lach, ko­mi­sa­ria­tach i spraw sądo­wych. Przez dwa lata kry­zys był sta­łym miesz­ka­ńcem na­sze­go domu.

Dzi­siaj Mi­chał na­dal pró­bu­je od­ci­ąć się od prze­szło­ści, co wbrew po­zo­rom nie jest ta­kie pro­ste. Po­szu­ku­je sie­bie, ale nie jest już sam, bo ma nas, ro­dzi­nę. I choć re­la­cje mi­ędzy Mi­cha­łem i Alek­sem prze­cho­dzą obec­nie po­wa­żną pró­bę, to dzi­ęki temu, że do­świad­czy­łam w ży­ciu tak wie­lu kry­zy­sów, tra­ge­dii, po­ra­żek i upad­ków, wiem, że zmar­twych­wsta­nie jest za­wsze mo­żli­we.

My­lisz się, dro­ga Czy­tel­nicz­ko, je­śli sądzisz, że nie do­świad­czam już żad­nych kry­zy­sów, że za­wsze je­stem pe­łna opty­mi­zmu, ener­gii i ra­do­ści. Moje ży­cie jest pe­łne kry­zy­sów, a mój au­to­ma­tycz­ny me­cha­nizm obron­ny spra­wia, że nie­ru­cho­mie­ję, za­pa­dam się i od­czu­wam przy­tła­cza­jący ci­ężar świa­ta wa­lące­go mi się na gło­wę. Kie­dyś w ta­kich sy­tu­acjach prze­łącza­łam za­si­la­nie z ser­ca na mózg i za­czy­na­łam bar­dzo ra­cjo­nal­nie, kon­se­kwent­nie i sys­te­ma­tycz­nie dzia­łać. Wiem, że może się to wy­da­wać świet­nym roz­wi­ąza­niem. Nic bar­dziej myl­ne­go. Stłu­mio­ne emo­cje nie zni­ka­ją. One się ku­mu­lu­ją i za­czy­na­ją tra­wić czło­wie­ka od środ­ka. A czło­wiek, któ­ry pró­bu­je za­głu­szyć emo­cje mor­der­czą pra­cą, nie­ustan­nym bie­giem bez od­de­chu, w ko­ńcu opa­da z sił. Tłu­mio­ne emo­cje są jak bom­ba z opó­źnio­nym za­pło­nem. Bom­ba, któ­ra w moim przy­pad­ku wy­bu­chła sze­ść lat po na­ro­dzi­nach syna z ze­spo­łem Do­wna.

Przez sze­ść lat wy­pie­ra­łam to, że mój syn nie będzie taki jak inne dzie­ci. Od­ci­ęłam emo­cje i ru­szy­łam do wal­ki o jego nor­mal­no­ść. By­łam jak do­sko­na­le za­pro­gra­mo­wa­ny ro­bot, jak ta­ran, jak po­cisk wie­lo­za­da­nio­wy. Nie ja­dłam, nie spa­łam, nie od­po­czy­wa­łam. Bez prze­rwy dzia­ła­łam, je­ździ­łam, szu­ka­łam. Pu­ka­łam do wszyst­kich drzwi go­to­wa wy­pró­bo­wać ka­żdą me­to­dę, by mój syn mó­wił, czy­tał, pi­sał, po­sze­dł na stu­dia i był taki jak inne dzie­ci. Na ko­la­nach prze­szłam przez Często­cho­wę, bła­ga­jąc o jego nor­mal­no­ść. Nie po­mo­gło. Tar­go­wa­łam się z dia­błem, chcąc ku­pić pe­łną spraw­no­ść dziec­ka. Dia­beł po­ka­zał środ­ko­wy pa­lec.

Sze­ść lat pó­źniej pa­dłam z wy­czer­pa­nia i obu­dzi­łam się na od­dzia­le kar­dio­lo­gii. Wte­dy nie zna­łam skru­pu­lat­nie wy­pra­co­wa­nych me­cha­ni­zmów prze­trwa­nia, moja sa­mo­świa­do­mo­ść była na po­zio­mie pre­na­tal­nym. Wsta­jąc ze szpi­tal­ne­go łó­żka, po­sta­no­wi­łam coś zmie­nić.

Zmie­ni­łam wszyst­ko. Prze­szłam przez roz­wód, stra­ci­łam fir­mę, ad­op­to­wa­łam na­sto­lat­ka. Za­częłam pi­sać po­rad­ni­ki, or­ga­ni­zo­wać warsz­ta­ty dla osób w kry­zy­sie, dla ro­dzi­ców dzie­ci z nie­pe­łno­spraw­no­ścią, ad­op­cyj­nych i za­stęp­czych, dla osób po­szu­ku­jących szczęścia i we­wnętrz­nej rów­no­wa­gi. Sta­łam się roz­po­zna­wal­na w me­diach jako eks­pert­ka w po­wy­ższych dzie­dzi­nach. Do­sta­łam no­mi­na­cje do ty­tu­łów Su­per­bo­ha­ter­ki „Wy­so­kich Ob­ca­sów”, Su­per­ma­my por­ta­lu ma­mo­to­ja.pl i Mamy Dzie­si­ęcio­le­cia mie­si­ęcz­ni­ka „M jak Mama”. Uko­ńczy­łam In­sty­tut Pro­fe­sjo­nal­nych Co­achów w Sta­nach Zjed­no­czo­nych i obec­nie je­stem cer­ty­fi­ko­wa­nym co­achem ze spe­cja­li­za­cją w pra­cy z we­wnętrz­ną ener­gią.

Mam bo­ga­te i barw­ne ży­cie, ale im in­ten­syw­niej żyję, tym częściej mu­szę mie­rzyć się z po­ra­żka­mi, kry­zy­sa­mi i prze­ciw­no­ścia­mi. Są one nie­odłącz­nym ele­men­tem do­świad­cza­nia, ucze­nia się i od­kry­wa­nia. Po ka­żdym upad­ku wsta­ję sil­niej­sza, roz­wa­żniej­sza i bar­dziej zde­ter­mi­no­wa­na, żeby si­ęgać wy­żej i ro­bić wi­ęcej. Ni­czym Fe­niks, któ­ry po raz ko­lej­ny po­wstał z po­pio­łów, roz­po­ście­ram skrzy­dła i szy­bu­ję da­lej i wy­żej.

Je­śli mnie się uda­je, To­bie też się uda. Nie je­stem ani mądrzej­sza, ani zdol­niej­sza od Cie­bie. Je­stem zwy­kłą ko­bie­tą, któ­ra za­pra­gnęła żyć z wiel­ką pa­sją, od­kryć swo­ją mi­sję i prze­kra­czać gra­ni­ce. Wszech­świat się prze­or­ga­ni­zo­wał, wy­eks­pe­dio­wał za­stępy na­uczy­cie­li, po­sta­wił licz­ne dro­go­wska­zy, któ­re prze­pro­wa­dzi­ły mnie z tam­te­go szpi­tal­ne­go łó­żka do dzi­siaj. Dzi­siaj wiem, że trud­ne do­świad­cze­nia są moją naj­wi­ęk­szą siłą, a me­to­dy, któ­re przez lata wy­pra­co­wa­łam, to naj­sku­tecz­niej­sza tar­cza ochron­na. Spraw­dzi­ły się w cza­sie cho­rób Kry­stia­na, pod­czas roz­wo­du i wal­ki o ad­op­cję Ady i Mi­cha­ła, przy ko­lej­nych dia­gno­zach mo­ich dzie­ci, pod­czas mi­ło­snych roz­cza­ro­wań, pan­de­mii i woj­ny tuż za na­szą gra­ni­cą.

Wła­śnie dzi­siaj za­dzwo­ni­ła moja wy­daw­czy­ni. „Aga­ta, na­pisz szyb­ko ksi­ążkę o tym, jak ra­dzić so­bie w kry­zy­sach, bo chy­ba te­raz nikt nie robi tego le­piej niż ty, a czas na taką ksi­ążkę jest ide­al­ny”. Usia­dłam więc i pi­szę.

Co z tym świa­temjest nie tak?

Aga­to, kie­dyś świat był bar­dziej po­ukła­da­ny, prze­wi­dy­wal­ny, spo­koj­niej­szy. Te­raz wszyst­ko stoi na gło­wie. Mam wra­że­nie, że za mo­jej mło­do­ści ży­cie wy­gląda­ło ina­czej...

Ka­żde­go dnia mie­rzy­my się z kry­zy­sa­mi na­szych cza­sów: pan­de­micz­nym wi­ru­sem, sza­le­ństwem psy­cho­pa­tycz­nych przy­wód­ców, wi­chu­ra­mi emo­cjo­nal­ny­mi, pla­ga­mi cho­rób psy­chicz­nych. De­pre­sja, ner­wi­ce, sa­mo­oka­le­cze­nia i sa­mo­bój­stwa do­ty­ka­ją na­wet dzie­ci. Ży­je­my w po­czu­ciu nie­do­stat­ku: ma­te­rial­ne­go, emo­cjo­nal­ne­go, cza­so­we­go, in­tym­ne­go i ka­żde­go in­ne­go, co po­tęgu­je w nas po­trze­bę wal­ki, wy­gry­wa­nia, by­cia lep­szym od sąsia­da, bra­ta, przy­ja­ció­łki, męża, żony, mat­ki, ko­le­gi z pra­cy czy ko­le­żan­ki z ław­ki. Bu­zu­jące w lu­dziach wro­go­ść, fu­ria i nie­na­wi­ść kon­tra­stu­ją z ak­ta­mi he­ro­icz­ne­go wręcz al­tru­izmu. Bez­u­stan­ny wy­ścig po wi­ęcej, le­piej, ład­niej i szyb­ciej to­czy mor­der­czą wal­kę o nasz we­wnętrz­ny spo­kój, har­mo­nię, ci­szę i do­sta­tek, któ­re­go wa­lu­ty nie umie­my zde­fi­nio­wać. Szu­ka­my uko­je­nia w al­ko­ho­lu, nar­ko­ty­kach, sek­sie, ad­re­na­li­nie, pie­ni­ądzach. Szu­ka­my szczęścia w no­wych zwi­ąz­kach, no­wych do­mach, no­wych za­jęciach, no­wych re­la­cjach. Po­wta­rza­my, że ży­je­my w trud­nych cza­sach, i tym sa­mym afir­mu­je­my ko­niecz­no­ść prze­ży­wa­nia tru­dów dnia co­dzien­ne­go. Sły­szy­my, że świat osza­lał, i po­da­je­my w wąt­pli­wo­ść wła­sny zdro­wy roz­sądek. Czy­ta­my, że mat­ka zie­mia mści się za złe czy­ny ludz­ko­ści, i ży­je­my w po­czu­ciu winy, pró­bu­jąc od­ku­pić grze­chy, któ­rych nie po­pe­łni­li­śmy. Pra­gnie­my wy­ba­cze­nia, po­świ­ęca­jąc się dla dzie­ci, męża, żony, po­krzyw­dzo­nych, cho­rych, ucho­dźców z Ukra­iny i mi­siów z Au­stra­lii. Żąda­my na­tych­mia­sto­wych roz­wi­ązań, by móc biec szyb­ciej i da­lej po wi­ęcej. Nie da­je­my przy­zwo­le­nia na sła­bo­ść ani so­bie, ani na­szym bli­skim. Lęk przed oka­za­niem wra­żli­wo­ści każe nam za­kła­dać ma­ski i od­gra­dzać się od lu­dzi. Im bar­dziej się izo­lu­je­my, bu­du­je­my wy­ższe mury i ota­cza­my je dru­tem kol­cza­stym, tym wi­ęk­szy czu­je­my lęk, że jed­nak ktoś się przez tę pa­li­sa­dę prze­drze, zo­ba­czy, wy­ko­rzy­sta i upu­blicz­ni na­sze łzy.

Tra­ci­my wia­rę we wła­sne mo­żli­wo­ści i umie­jęt­no­ści, a po­kła­da­my co­raz wi­ęk­szą uf­no­ść w tym, co jest na ze­wnątrz, wie­rzy­my w spe­cja­li­stów, któ­rzy mają nas ule­czyć, w kon­struk­to­rów i praw­ni­ków, któ­rzy mają nas ochro­nić, w psy­cho­lo­gów i te­ra­peu­tów, któ­rzy mają nam po­wie­dzieć, jak żyć. Jed­no­cze­śnie prze­ży­wa­my kry­zys au­to­ry­te­tów i kon­se­kwent­nie zrzu­ca­my z pie­de­sta­łów bo­ha­te­rów, któ­rzy jesz­cze nie tak daw­no wy­zna­cza­li kie­ru­nek dla ludz­ko­ści. Ka­żde­mu przy­pi­na­my łat­ki, do­szu­ku­je­my się nie­cnych za­mia­rów i złych in­ten­cji. W ko­ńcu oka­zu­je się, że bo­ha­ter nie jest żad­nym bo­ha­te­rem, tyl­ko zwy­kłym czło­wie­kiem, któ­ry coś niby zro­bił, ale in­ten­cje z pew­no­ścią miał inne, a wy­ko­na­nie i tak nie było ta­kie, jak być po­win­no. Zwy­kły czło­wiek nie może być bo­ha­te­rem ani au­to­ry­te­tem, więc szu­ka­my nie­zwy­kło­ści w tych, któ­rzy po­tra­fią prze­ko­nać nas, że są nie­zwy­kli – na In­sta­gra­mie, Fa­ce­bo­oku, Twit­te­rze... Pi­ęk­ni i ide­al­nie prze­fil­tro­wa­ni win­du­ją się na pie­de­sta­ły po­zo­sta­łe po oba­lo­nych ob­ro­ńcach nie­pod­le­gło­ści, war­to­ści i wia­ry. Me­dial­ne iko­ny dzi­ęki na­kład­kom na zdjęcia pro­fi­lo­we bro­nią na­ro­dów zza swo­je­go lap­to­pa, gło­szą war­to­ści, któ­re naj­le­piej się kli­ka­ją, i sprze­da­ją swo­je ga­dże­ty wier­nym ob­ser­wu­jącym.

No więc co z tym świa­tem jest nie tak? Bo chy­ba jed­nak coś musi być nie tak. Kie­dyś było chy­ba bar­dziej nor­mal­nie... Czy­żby? Za­czy­nam za­sta­na­wiać się nad de­fi­ni­cją nor­mal­no­ści. Me­dia trąbią, że ży­je­my w nie­nor­mal­nych cza­sach. A ja­kie cza­sy były nor­mal­ne? Mój dzia­dek w okre­sie dru­giej woj­ny świa­to­wej wal­czył w Ar­mii Kra­jo­wej, jed­nak naj­wi­ęk­szy ło­mot do­stał od władz uwol­nio­nej oj­czy­zny. Bab­cia, ta od dru­gie­go dziad­ka, ucie­ka­ła przed oku­pan­tem, wio­ząc dzie­ci i cały do­by­tek na wo­zie. Po woj­nie wró­ci­ła do domu, któ­ry za­raz po­tem za­bra­li jej ko­mu­ni­ści. Mama ro­dzi­ła i wy­cho­wy­wa­ła dzie­ci w la­tach sie­dem­dzie­si­ątych i osiem­dzie­si­ątych, sto­jąc rów­no­cze­śnie w ko­lej­kach po pa­pier to­a­le­to­wy. Czy to były nor­mal­ne cza­sy?

Kie­dyś po­lo­wa­ły na nas dzi­kie zwie­rzęta, dzie­si­ąt­ko­wa­ły nas wszel­kie mo­żli­we za­ra­zy. Ko­bie­ta nie mia­ła pra­wa gło­su, a dziec­ko nie mia­ło na­wet sta­tu­su czło­wie­ka. Kie­dyś gwa­łt był me­to­dą po­zy­ska­nia żony, lu­do­bój­stwo me­to­dą po­zy­ska­nia zie­mi. Kie­dyś ście­ki pły­nęły uli­ca­mi, a tru­py wrzu­ca­no do rzek. Kie­dyś Pol­ski nie było na ma­pie. Kie­dyś woj­na była w Pol­sce, a nie za jej gra­ni­cą. Kie­dyś bom­ba ato­mo­wa wi­sia­ła nad na­szy­mi do­ma­mi.

Je­stem dziec­kiem lat ko­mu­ni­zmu, kie­dy wi­zja trze­ciej woj­ny świa­to­wej go­ści­ła na wszyst­kich ro­dzin­nych uro­czy­sto­ściach i przy sma­ro­wa­niu chle­ba po­wsze­dnie­go. Mia­łam trzy­na­ście lat, kie­dy wy­bu­chł re­ak­tor w Czar­no­by­lu, czter­na­ście, kie­dy ucie­kli­śmy z Pol­ski do Ka­na­dy, dwa­dzie­ścia czte­ry, kie­dy wró­ci­łam do Pol­ski na wa­ka­cje i zo­sta­łam, bo tu­taj jest mój dom. Z per­spek­ty­wy pi­ęćdzie­si­ęciu lat ży­cia wi­dzę, jak hi­sto­ria się po­wta­rza, tak jak po­wta­rza­ją się pory roku, zja­wi­ska at­mos­fe­rycz­ne, se­zon na tru­skaw­ki i okres go­do­wy orła bie­li­ka. Zmie­nia się je­dy­nie świa­to­wy wy­strój i ustrój. Modę na pan­ta­lo­ny za­stąpi­ły figi, strin­gi, a po­tem bok­ser­ki.

Ale to wszyst­ko są pier­do­ły, nie­istot­ne spra­wy. Świat nie jest ani do­bry, ani zły, a dzi­siaj nie jest ani lep­szy, ani gor­szy od wczo­raj­sze­go. Jest inny, bo ewo­lu­ował. Ju­tro też będzie inny i nie za­prze­sta­nie tego pro­ce­su, na­wet je­śli ka­żdy z nas za­prze się wszyst­ki­mi czte­re­ma ko­ńczy­na­mi. Co więc mo­że­my zro­bić, żeby nie po­zdzie­rać so­bie ko­lan i nie cier­pieć z po­wo­du tego, że Zie­mia się kręci, a zima na­stępu­je za­wsze o tej sa­mej po­rze roku?

Wiem, że często boli Cię ten świat i chcia­ła­byś, by było ina­czej. Uwierz, mnie też boli. Ale wiesz, co Ci po­wiem? Ból jest do­bry. Ból ozna­cza miej­sce za­słu­gu­jące na spe­cjal­ną tro­skę. Ból ozna­cza, że dane miej­sce trze­ba ule­czyć, za­opie­ko­wać się nim, chro­nić je. Gdy­byś zła­ma­ła nogę i nie od­czu­wa­ła bólu, to zo­sta­ła­byś ka­le­ką. A tak idziesz do le­ka­rza, na­kła­da­ją ci gips, bie­rzesz za­strzy­ki prze­ciw­za­krze­po­we, cho­dzisz o ku­lach, re­ha­bi­li­tu­jesz się, a po­tem chro­nisz przed naj­mniej­szym ura­zem. Co wi­ęcej, uczysz się, że scho­dze­nie w nocy po scho­dach bez włączo­ne­go świa­tła ko­ńczy się ka­ta­stro­fą. Od tej pory za­wsze za­pa­lasz świa­tło, bo wy­ci­ągnęłaś wnio­ski i po­trak­to­wa­łaś tę tra­ge­dię jako lek­cję. Być może na­wet za­czniesz wi­ęcej ćwi­czyć, żeby wzmoc­nić mi­ęśnie i zwi­ęk­szyć swo­ją spraw­no­ść. Czy wi­dzisz już, dla­cze­go ból jest do­bry?

Mnie też mnó­stwo rze­czy boli. Boli mnie to, że bar­dziej po­ru­sza nas cier­pie­nie zwie­rząt po dru­giej stro­nie pla­ne­ty niż cier­pie­nie dzie­ci po dru­giej stro­nie uli­cy. Joj­czy­my i ro­ni­my łzy nad po­pa­rzo­nym ko­alą z Au­stra­lii, ale mil­czy­my i od­wra­ca­my oczy, kie­dy po­ra­nio­ne i osa­mot­nio­ne dzie­ci cier­pią tuż obok nas. Ich świat pło­nie ka­żde­go dnia ka­żde­go dłu­gie­go roku. Ich rany będą się pa­pra­ły przez całe ży­cie. To nie są pu­cha­te mi­siacz­ki z Au­stra­lii, tyl­ko Ka­sie i Wojt­ki z Pol­ski.

Boli mnie to, że nie­mal ka­żde­go dnia sta­je­my przed ko­niecz­no­ścią wy­bo­ru mi­ędzy BYĆ a MIEĆ. Nie ma­jąc świa­do­mo­ści wła­sne­go bytu, mo­żna żyć w prze­ko­na­niu, że byt okre­śla­ny jest przez to, co się ma. Od­kry­wa­jąc prze­mo­żną po­trze­bę by­cia, co­dzien­nie mu­si­my wy­bie­rać mi­ędzy ist­nie­niem a or­dy­nar­nym za­ra­bia­niem, bo sam byt nie na­kar­mi dzie­ci ani nie opła­ci ra­chun­ków. Jed­nak po­sia­da­nie bez bytu jest jak du­chow­ny bez du­szy.

Boli mnie to, że samo by­cie jest po­strze­ga­ne jako po­ra­żka. Żeby być kimś, trze­ba mieć coś: naj­le­piej raka, skłon­no­ść do agre­sji, al­ko­ho­lu, nar­ko­ty­ków, wy­mio­tów, de­pre­sji... Je­śli NIKT sta­je się KIMŚ, bo ma COŚ, to trzy­ma się tego cze­goś kur­czo­wo, nie mo­gąc od­dać (raka, de­pre­sji, wy­mio­tów), bo wte­dy po­now­nie wpad­nie w nie­byt. Za­tem robi ka­rie­rę, mó­wi­ąc in­nym, jak po­zbyć się tego, cze­go sam nie za­mie­rza się po­zbyć, bo nie chce zno­wu zo­stać ni­kim.

Boli mnie to, że te­raz mówi się o swo­ich do­le­gli­wo­ściach nie po to, żeby ich nie mieć, tyl­ko ma się je po to, żeby mieć o czym mó­wić.

Boli mnie to, że obec­nie na­wet dzie­ci w szko­łach pod­sta­wo­wych, żeby być kimś, ogląda­ją fil­mi­ki in­struk­ta­żo­we na Tik­To­ku na te­mat tego, jak mieć de­pre­sję, au­tyzm, ze­spół To­uret­te’a, być homo albo bi, choć nie do ko­ńca na­wet ro­zu­mie­ją, co to zna­czy.

Boli mnie to, że obec­nie naj­wi­ęk­szym ma­rze­niem na­sto­lat­ków sta­je się spędza­nie cza­su z ro­dzi­ca­mi. Ro­dzi­ce ha­ru­ją, by mieć na to, żeby dziec­ko było pi­łka­rzem, le­ka­rzem, ba­let­ni­cą. Ko­ńczy się tym, że dziec­ko ma de­pre­sję, ner­wi­cę, za­bu­rze­nia ży­wie­nia. Więc ro­dzi­ce da­lej ha­ru­ją, żeby mieć na te­ra­pię. Tym­cza­sem dziec­ko cier­pi, bo nie ma przy nim ro­dzi­ców, któ­rzy są fi­la­rem po­czu­cia war­to­ści i bez­pie­cze­ństwa ka­żde­go dziec­ka.

Boli