Spaleni w ogniu ebook i audiobook

I co z tego?

Zvi Katz

...ist dies etwa der Tod?

[Czy to jest coś w ro­dzaju śmierci?]

Rahn z Ba­wa­rii

A może wcze­śniej po­wie­dział to Jo­seph von Eichen­dorff?

Dla Mar­ga­ridy

IN­CI­PIT

Na pewno kie­dyś nocą wi­dzie­li­ście, jak ćma, obo­jęt­nie, mała czy duża, od­ru­chowo kie­ruje się w stronę la­tarni przy­cią­gana jej bla­skiem. Ten biedny nocny mo­tyl ma do wy­boru: albo się od­dali, za­in­try­go­wany czymś, co zwróci jego uwagę, i ocali ży­cie, albo się przy­bliży i za­cznie krą­żyć wo­kół la­tarni, jak w amoku, na he­li­ko­idal­nej tra­jek­to­rii, im bli­żej ża­rówki lub pło­mie­nia, tym szyb­ciej, a kiedy już za­nu­rzy się w tym świe­tle, na­tych­miast zgi­nie spa­lony. Tak jakby zło­żył sa­mego sie­bie w ofie­rze bogu ognia. Je­żeli świa­tło po­cho­dzi z ża­rówki albo jest za szkłem, ćma kie­ruje się do niego z ta­kim en­tu­zja­zmem, że nie za­sta­na­wia się nad nie­bez­pie­czeń­stwem czy ofiarą. I zde­rza się z osob­ni­kami tego sa­mego ga­tunku, które wcze­śniej wpa­dły na po­dobny po­mysł, a te­raz or­bi­tują, pod­eks­cy­to­wane, w kon­tre­dan­sie wo­kół la­tarni. Aż ja­kiś de­li­katny, po­ko­jowo na­sta­wiony ge­kon, który się przy­czaił na ścia­nie tej la­tarni na mocy daw­nych ukła­dów, nie­pod­wa­żal­nych, otwo­rzy pysz­czek i po­łknie ćmę, którą zwa­bił sen o bla­sku la­tarni. Ten te­ren my­śliw­ski za la­tar­nią, przy ścia­nie, to praw­dziwy fart, ale ge­kon musi się nim dzie­lić z trzema ko­le­gami, któ­rzy rów­nież od­kryli ko­rzy­ści po­lo­wa­nia z za­sadzki, po­zwa­la­ją­cego oszczę­dzić so­bie trudu kło­po­tli­wego bie­ga­nia po ścia­nach bu­dynku i ry­zyka, że ape­tyczne zwie­rzątko zdąży uciec. Je­żeli ge­kon ma szczę­ście, pod ko­niec se­zonu po­dwoi wiel­kość i wagę. A ilość ciem, chwała Bogu, nie zmniej­szyła się ani razu, aż dziw, skąd świa­tło tyle ich wy­wa­bia. No do­brze: my­śla­łem, że w tej hi­sto­rii, którą chcę wam opo­wie­dzieć, je­stem ta­kim de­li­kat­nym, po­ko­jowo na­sta­wio­nym ge­ko­nem, a tym­cza­sem oka­zuje się, że nie, że by­łem sza­rym noc­nym mo­ty­lem ośle­pio­nym ową ja­sno­ścią, nie­świa­do­mym wielu nie­bez­pie­czeństw, ja­kie czy­hają w po­bliżu la­tarni, i okrutną, śmier­telną sku­tecz­no­ścią świa­tła, na­wet je­śli jego źró­dłem jest tylko skromna świeczka.

Tak, to jest moja hi­sto­ria. I hi­sto­ria in­nych też, tak. Aha, mów­cie mi Ismael. Tak, nie prze­sły­sze­li­ście się, Ismael, to nie po­myłka. Jak ten z Moby Dicka, tak. No do­brze... Wszy­scy mnie z nim ko­ja­rzą, tak. Ale nie mam z nim nic wspól­nego, mogę przy­siąc. Cho­ciaż wy­daje mi się, że nie trzeba.

Ismael uro­dził się w naj­zim­niej­szym dniu roku. To była środa i nie­liczni prze­chod­nie, któ­rzy zna­leźli się na ulicy o ósmej wie­czo­rem, my­śleli tylko o tym, by jak naj­szyb­ciej schro­nić się gdzieś pod da­chem. W naj­zim­niej­szym dniu roku, a może ca­łej de­kady. Jego oj­ciec był fle­ci­stą w Or­kie­strze Miej­skiej i za­wo­do­wym ko­pi­stą par­ty­tur i nut dla róż­nych or­kiestr. Po­noć Ram­pal za­mó­wił u niego ko­pie pięć­dzie­się­ciu in­dy­wi­du­al­nych za­pi­sów nu­to­wych ze swo­jego naj­czę­ściej gry­wa­nego re­per­tu­aru, co po­zwo­liło im żyć przez ja­kiś czas na cał­kiem nie­złym po­zio­mie. Tak mó­wią, ale nikt nie mógłby przy­siąc z ręką na Bi­blii. Kiedy Ismael skoń­czył dzie­sięć lat, jego oj­ciec na­dal był fle­ci­stą i ko­pi­stą. A pew­nego dnia po­sa­dził go przed sobą i po­wie­dział synu mój, mu­sisz wie­dzieć, że uro­dzi­łeś się z zimna i że przez od­czu­wane zimno twoja biedna matka, a moja mał­żonka za­cho­ro­wała na za­pa­le­nie płuc, które nie­mal nam ją za­brało do nieba. Z two­jej winy.

– Ależ, tato... Nie mia­łem o ni­czym po­ję­cia.

– Nie trzeba mieć po­ję­cia – po­wie­dział oj­ciec tym prze­mą­drza­łym to­nem, który po­zwa­lał mu czuć się kimś waż­nym – żeby po­no­sić od­po­wie­dzial­ność za nie­szczę­ście in­nych.

Chło­piec przez chwilę się za­sta­na­wiał, ze łzami w oczach, i my­ślał tak in­ten­syw­nie, że sły­chać było zgrzy­ta­nie śru­bek w mó­zgu. I w końcu po­wie­dział prze­cież mama nie umarła z zimna, tato.

– Pod tym wzglę­dem masz ra­cję: nie umarła z zimna. Ale na zimno cier­piała.

– A ja mia­łem dzie­więć lat, kiedy umarła.

– Dzie­więć?

– To było w ubie­głym roku.

– W ubie­głym roku?

– Tak.

– Nie­ważne, ale od­kąd się uro­dzi­łeś, stała się taka de­li­katna, że śmierć była tylko kwe­stią czasu. I za­pa­mię­taj so­bie, że to twoja wina.

Dzie­się­cio­letni chło­piec nie umie oce­nić, czy jego oj­ciec aby nie zwa­rio­wał. Je­dyne, co czuł, to smu­tek. Więc się roz­pła­kał. A wtedy oj­ciec za­czął go stro­fo­wać, tak, wła­śnie tylko tego bra­ko­wało, że­byś mi się tu roz­be­czał. Co na to po­wie twoja są­sia­deczka?

– Niech mówi, co chce.

To nie była prawda: spa­liłby się ze wstydu, gdyby Leo zo­ba­czyła czy usły­szała, jak on pła­cze.

Po tej roz­mo­wie w ży­ciu ro­dzin­nym wiele się wy­da­rzyło. Mi­nęło parę mie­sięcy, parę lat i pew­nego dnia oj­ciec do­ko­nał sa­mo­oka­le­cze­nia palca wska­zu­ją­cego pra­wej ręki, co unie­moż­li­wiło grę na fle­cie, a na­wet prze­pi­sy­wa­nie par­ty­tur, i oświad­czył le­ka­rzowi, że zro­bił to, po­nie­waż ro­botę miał głę­boko w du­pie i te­raz chciałby od­po­cząć. A na­wet mi­mo­cho­dem in­sy­nu­ował, że wszyst­kiemu wi­nien jest jego syn, który nie usu­nął z domu noży. Za­nim go umiesz­czono w domu wa­ria­tów, spraw­dzono, czy od­zy­skałby rów­no­wagę du­cha, wy­ko­nu­jąc ja­kąś inną pracę. I pewna mą­dra głowa wpa­dła na po­mysł, że praca na sta­cji ben­zy­no­wej, dzięki temu, że nie wy­maga my­śle­nia, to naj­lep­szy spo­sób na od­zy­ska­nie rów­no­wagi. A pew­nego dnia, kiedy Ismael od­krył za­in­try­go­wany po­ja­wia­nie się owło­sie­nia na ca­łym ciele i utratę kon­troli nad gło­sem – to ostat­nie bar­dzo go zmar­twiło ze względu na Leo, z każ­dym dniem co­raz pięk­niej­szej, bo bał się, że usły­szy, jak mówi dy­sz­kan­tem – zde­cy­do­wał się pójść na sta­cję; oj­ciec koń­czył wła­śnie ob­słu­gi­wać sfa­ty­go­wa­nego, spra­gnio­nego pa­liwa forda; po­chło­nięty tą pracą trzy­mał jesz­cze wąż w ręce, kiedy za­uwa­żył syna; wzru­szył ra­mio­nami, a po­nie­waż chło­piec się nie od­zy­wał, sam za­py­tał, co, u dia­bła, tu robi, za­miast sie­dzieć w szkole.

– To nie była moja wina.

– O czym ty do mnie mó­wisz?

– O śmierci matki. I o wy­padku z twoim pal­cem.

– No, ja wcale nie po­wie­dzia­łem, że...

– Wła­śnie że tak mó­wisz. Je­steś do mnie uprze­dzony.

– Ej, spie­przaj stąd.

– Jak so­bie ży­czysz – po­wie­dział chło­piec, ale nie ru­szył się z miej­sca.

– Aha, niby że taki z cie­bie mą­drala.

– Tato...

– Wra­caj do szkoły, bo cię ob­leję ben­zyną. Zo­ba­czysz, jak bę­dziesz spie­przał.

– Tato...

Oj­ciec wy­ce­lo­wał w niego wąż i pu­ścił stru­mień ben­zyny na syna, a ten scho­wał się za lśnią­cym strom­ber­giem wjeż­dża­ją­cym w tym mo­men­cie na sta­cję. Ismael uciekł, nie oglą­da­jąc się za sie­bie, i przez cały dzień błą­kał się po mie­ście, po­chli­pu­jąc, a kiedy póź­nym wie­czo­rem wró­cił do domu, za­stał tam ja­kąś pa­nią, bar­dzo miłą; za­py­tała go, czy ma na imię Ismael, od­po­wie­dział, że tak. A na to ona cho­dzi o to, że twój oj­ciec...

– Co mu się stało?

– Mu­sie­li­śmy go za­brać do szpi­tala.

– On jest sza­lony. Sza­lony jak za­jąc wio­sną.

– Nie mów tak o nim. On jest chory.

– Chory na sza­leń­stwo. Chciał mnie spa­lić żyw­cem.

– Wiemy o tym. Te­raz jest na le­cze­niu, a ty i ja mu­simy po­roz­ma­wiać.

– O czym?

– Co mamy z tobą zro­bić. O tym mu­simy...

– Co pani chce po­wie­dzieć?

– Słu­chaj, chłop­cze... Nie mo­żesz miesz­kać sam.

– Od dwóch lat ku­puję je­dze­nie i co­dzien­nie go­tuję.

– Skąd bie­rzesz pie­nią­dze?

– Oj­ciec wkłada je do sło­ika po cu­krze.

– No więc za­bie­rzemy cię do miej­sca, gdzie wszystko do­sta­niesz go­towe.

– Nie chcę iść do wię­zie­nia. To mój oj­ciec jest wa­ria­tem.

– Nie, nie, skar­bie... – Miła pani ro­ze­śmiała się. – Nie do wię­zie­nia. Bę­dziesz miesz­kał z trzema chłop­cami i z opie­ku­nem.

– Nie ma mowy, pro­szę pani.

Tej sa­mej nocy zo­stał przed­sta­wiony trzem nie­za­in­te­re­so­wa­nym nim współ­miesz­kań­com i wy­cho­wawcy. Je­stem Àlex. Ja­sne?

W po­koju, do któ­rego go przy­dzie­lono, stały dwa łóżka. Dru­gie zaj­mo­wał je­den z tych no­wych obo­jęt­nych ko­le­gów; miał na imię Simó i jak Ismael wy­wnio­sko­wał z ob­ser­wa­cji, spę­dzał cały dzień na czy­ta­niu, i wy­daje się, że mi­nęła do­bra go­dzina, za­nim się zo­rien­to­wał, że ko­goś mu do­kwa­te­ro­wali.

– Cześć – po­wtó­rzył Ismael po raz trzeci. Wtedy Simó pod­niósł wzrok znad książki i wpa­try­wał się w niego bez słowa nie­skoń­cze­nie długą chwilę. Po tym spraw­dzia­nie wło­żył za­kładkę, za­mknął książkę i od­po­wie­dział mu cześć.

Na­stęp­nego dnia Simó po­in­for­mo­wał go, że jego ro­dzice są w wię­zie­niu pod fał­szy­wymi za­rzu­tami. A to­bie co się stało?

– Mama nie żyje. Umarła z zimna. Dawno temu.

– O cho­lera. A twój oj­ciec?

Po paru dniach oswa­ja­nia się z ru­tyną pod­wie­czor­ków po szkole, kiedy wszy­scy uda­wali, że od­ra­biają lek­cje, Ismael za­py­tał Si­móna, dla­czego tyle czyta.

– Bo lu­bię.

– On daje przy­kład, z któ­rego wszy­scy mo­gli­by­ście czer­pać, nie są­dzi­cie? – wtrą­cił się wy­cho­wawca, który wła­śnie roz­pa­ko­wy­wał torby z je­dze­niem na pół ty­go­dnia.

– E, to nudne – ode­zwał się blon­dy­nek, pra­wie al­bi­nos, o któ­rym cho­dziły słu­chy, że zo­stał przy­ła­pany na nie­le­gal­nej grze w po­kera. Pro­blem w tym, że ża­den z miesz­kań­ców nie wie­dział, z ja­kiego kon­kret­nie po­wodu inni ko­le­dzy zna­leźli się w miesz­ka­niu Àlexa. Wszy­scy od­po­wia­dali wy­mi­ja­jąco i prze­sta­wali za­da­wać py­ta­nia, kiedy so­bie uświa­da­miali, że nie było przy­jem­nie na nie od­po­wia­dać.

Dwa ty­go­dnie póź­niej Ismael miał już za sobą lek­turę książki, którą mu po­ży­czył Simó, i tak jakby to sta­no­wiło ry­tuał przej­ścia, dał się za­pro­wa­dzić Si­mó­nowi i Àle­xowi do dziel­ni­co­wej bi­blio­teki. Simó wska­zał mu miej­sce, gdzie stał gruby tom, otwo­rzył na pierw­szej stro­nie i przy­tknął pa­lec do pierw­szej li­nijki.

– To po­czą­tek po­wie­ści. Prze­czy­taj gło­śno.

– „Imię moje: Izmael” – prze­czy­tał Ismael. I prze­rwał prze­stra­szony. Àlex dys­kret­nie uśmiech­nął się z sa­tys­fak­cją, a Simó za­py­tał, czy mogą wy­po­ży­czyć książkę do domu.

Ja­kim cu­dem Ismael zna­lazł się w tym miesz­ka­niu, gdzie pra­wie nikt się nie kłó­cił i skąd wszy­scy chcieli odejść, ale bez po­śpie­chu, bo ży­cie w domu ro­dzin­nym, je­żeli jesz­cze coś z niego zo­stało, było drogą nie­mal sa­mo­bój­czą? Przez przy­pa­dek.

To prawda, że Ismael prze­czy­tał pierw­szą stronę po­wie­ści ze trzy­dzie­ści razy. Ale nie po­tra­fił do­czy­tać książki do końca, co to, to nie; nie wy­daje ci się, że to strasz­nie nudne, tyle dziw­nych rze­czy na ża­glowcu, nic tylko mo­rze i mo­rze, i...

– Nie przej­muj się. Nie masz obo­wiązku prze­czy­ta­nia ca­łej książki. Czy­taj do końca je­dy­nie tę, która na to za­słu­guje.

– Chcesz po­wie­dzieć, że Moby Dick to zła książka?

– Nie. Chcę po­wie­dzieć, że nie je­steś jesz­cze na nią go­towy...

– A ty niby kim je­steś, żeby mi mó­wić, że nie je­stem go­towy?

– Do­brze, do­brze. Jak so­bie chcesz.

I Simó skon­cen­tro­wał się na lek­tu­rze książki nie tak gru­bej jak ta Isma­ela. A Ismael po­trze­bo­wał paru dni, żeby spu­ścić z tonu, po­pro­sić Àlexa o zgodę na wyj­ście do bi­blio­teki i wy­mie­nić książkę na inną, tylko żeby nie była taka gruba, pro­szę pani. I prze­ko­nał się, że le­piej się nie kłó­cić z Si­mó­nem; nie miał po­ję­cia, czemu ten zrów­no­wa­żony chło­piec tra­fił do miesz­ka­nia dla dzieci wy­ko­le­jeń­ców. To zna­czy wie­dział: jego ro­dzice sie­dzieli w wię­zie­niu pod fał­szy­wymi za­rzu­tami.

– Simó? – za­gad­nął Ismael ko­legę któ­re­goś wio­sen­nego dżdży­stego po­po­łu­dnia.

– Mhm – mruk­nął tam­ten, nie pod­no­sząc wzroku znad książki.

– Co to za fał­szywe za­rzuty?

– Że co?

– Tak, stary. Dla­czego twoi ro­dzice...

Simó za­mknął książkę, bez za­kładki, wstał i ude­rzył go pię­ścią w nos, z któ­rego po­tem przez kilka go­dzin są­czyła się krew, mimo waty i wody utle­nio­nej. Ten je­den cios na­uczył Isma­ela, jak ważne w ży­ciu jest mil­cze­nie. Ani ofiara, ani na­past­nik, ani Àlex, ani po­zo­stali ko­le­dzy nie wi­dzieli po­wodu, żeby ten in­cy­dent do­tarł do władz od­po­wie­dzial­nych za ochronę dzieci, bo Ismael za­słu­żył so­bie przez wła­sną głu­potę. A dziec­kiem też już nie był, od kiedy miał całe ciało owło­sione.

Gdy zdał ma­turę, zo­rien­to­wał się, że miesz­ka­nie Àlexa było wy­jąt­kiem. Że szczę­ście w ży­ciu nie po­le­gało na tym, że do­stał się na stu­dia, tylko że mógł tra­fić do miesz­ka­nia, gdzie obo­wią­zy­wały inne za­sady. Po­że­gnali go ko­le­dzy inni niż ci, któ­rych tu za­stał pięć lat temu, bo czas mija dla wszyst­kich, poza Àle­xem, który nie miał jesz­cze ani jed­nego si­wego włosa. Za­nim Ismael roz­po­czął stu­dia, po­szedł od­wie­dzić ojca.

– Nie, wolę tam iść sam.

– Ale gdy­byś chciał, ja...

– Nie, Àlex. Przy­po­mnij so­bie, ja­kie ka­za­nie nam wy­gło­si­łeś parę go­dzin temu, kiedy mó­wi­łeś, że od­cho­dzę i tak da­lej. To samo, które wy­gło­si­łeś, kiedy od­cho­dził Simó.

– Ej, ty, nie kry­ty­kuj mnie...

Ob­jęli się przed wej­ściem do sa­na­to­rium, gdzie prze­by­wał oj­ciec Isma­ela, wie­dząc, że praw­do­po­dob­nie już się nie spo­tkają. I nie od­wra­ca­jąc się, nie mó­wiąc Àle­xowi do wi­dze­nia, Ismael wszedł do in­sty­tu­cji, w któ­rej jego oj­ciec na­uczył się ko­pio­wać par­ty­tury lewą ręką.

Jak ci się to po­doba, mały? za­py­tał oj­ciec, jakby wi­dzieli się ostat­nio parę dni temu. I po­ka­zał mu nie­czy­telne ba­zgroły, które wy­cho­dziły poza pię­cio­li­nię, czort wie gdzie, jakby to była ra­do­sna twór­czość. Ismael do­strzegł na twa­rzy ojca dumę i sa­tys­fak­cję. Miał przy­go­to­wane prze­mó­wie­nie za­czy­na­jące się od słów prze­klęty oj­cze, cał­kiem ci od­biło, to ostatni raz, kiedy cię od­wie­dzam, bo do trzech po­przed­nich zo­sta­łem zmu­szony przez mo­ich opie­ku­nów. Te­raz wiem, że mo­głeś mnie uniesz­czę­śli­wić na całe ży­cie. Na szczę­ście je­stem tylko nie­szczę­śni­kiem, który pró­buje le­czyć się z ran przez cie­bie za­da­nych, cho­ciaż pew­nie nie wiesz, co zna­czy za­da­wać rany. Zna­la­złem do­brych lu­dzi, któ­rzy mi cie­bie za­stą­pili, pod­czas gdy ty chcia­łeś spa­lić mnie żyw­cem. Słu­chaj: to ci jesz­cze wy­ba­czam. Ale nie wy­ba­czę ci, że ob­cią­ża­łeś mnie winą za śmierć matki. Ca­łymi no­cami za­sta­na­wia­łem się, czemu mi to ro­bisz. Bo matki na­prawdę mi bra­ko­wało. Na­wet te­raz, choć je­stem do­ro­sły, za nią tę­sk­nię. No więc że­gnaj, zry­wam więzy, chwy­taj wiatr w ża­gle, a o two­jej śmierci na pewno mnie za­wia­do­mią. A wła­śnie, nie uczy­łem się gry na klar­ne­cie ani na fle­cie, ani na man­dyn­dze. Będę stu­dio­wał na wy­dziale hu­ma­ni­stycz­nym: ła­cina i nie­miecki, coś, o czym ty nie masz po­ję­cia. Jed­nym sło­wem, spie­przaj, dziadu. I do­sta­łem pracę w szkole. Mało płacą, ale przy­naj­mniej nie umrę z głodu.

Ale za­miast wy­gło­sić to ka­za­nie, sie­dział bez słowa, wziął do ręki kartkę, którą oj­ciec mu pod­su­nął, i oglą­dał, uda­jąc za­in­te­re­so­wa­nie, jakby z tych ba­zgro­łów dało się co­kol­wiek wy­czy­tać.

– Do­bra ro­bota, oj­cze.

Przy­naj­mniej jed­nego po­sta­no­wie­nia do­trzy­mał: nie od­wie­dził go, do­póki nie zo­stał za­wia­do­miony o jego śmierci. W czymś w ro­dzaju ce­re­mo­nii, którą zor­ga­ni­zo­wano, poza nim nikt inny nie uczest­ni­czył. Nie było ta­kiej po­trzeby. Te­raz za­czy­nał żyć na wła­sne konto.

I ze skromną, ale re­gu­larną pen­sją za lek­cje ła­ciny i li­te­ra­tury za­czął pracę w szkole, gdzie su­rowo spraw­dzano ja­kość lek­cji pro­wa­dzo­nych przez ta­kich jak on na­uczy­cieli, ta­nich, bo jesz­cze nie skoń­czyli stu­diów. Co ro­zu­miano przez ja­kość lek­cji, nie wia­domo. Do­póki trzy­mał się pod­ręcz­nika i ka­zał uczniom uczyć się go na pa­mięć, wszystko było do­brze. Ale w dniu, kiedy przy­niósł po­emat Car­nera i za­pi­sał go na ta­blicy, dy­rek­torka we­zwała go na dy­wa­nik do swo­jego prze­ra­ża­ją­cego ga­bi­netu, żeby go upo­mnieć, wpa­tru­jąc się w jego usta, nie w oczy, na co pan so­bie po­zwala.

– Słu­cham?

Ob­ra­żone mil­cze­nie dy­rek­torki. Ale on drą­żył te­mat i za­py­tał na co so­bie po­zwa­lam w ja­kiej spra­wie.

– Za­wraca pan uczniom głowę głu­po­tami.

– Ja­kimi głu­po­tami?

– Wy­pi­suje pan wier­sze na ta­blicy, jak za­ko­chani.

– To była lek­cja li­te­ra­tury.

– Li­te­ra­tury hisz­pań­skiej. Li­te­ra­tura ka­ta­loń­ska jest za­ka­zana.

– Można za­ka­zać li­te­ra­tury?

– Niech pan nie stroi so­bie żar­tów.

– To wspa­niały so­net. To czego pani zda­niem mam ich uczyć?

– Na­zwisk au­to­rów. – Ude­rzała otwartą dło­nią w stół. – Ty­tu­łów naj­waż­niej­szych utwo­rów, nazw prą­dów li­te­rac­kich, a przede wszyst­kim nie upra­wiać po­li­tyki i nie szu­kać guza. Chce pan, żeby ktoś na nas zło­żył do­nos?

Ismael na­gle się ze­rwał. Przez kilka se­kund stał, nie wie­dząc, co da­lej. Dy­rek­torka pa­trzyła na niego go­towa do ataku. A on, nie śmie­jąc spoj­rzeć jej w oczy, po­wie­dział ja uczę czy­tać.

– Nie­prawda. Ucznio­wie czy­tać już umieją.

– O mój Boże.

– Blas­fe­mia.

– Nie, to nie blas­fe­mia.

– Nie­prawda. Nie wzy­waj imie­nia Boga nada­remno.

– O mój Boże...

– Precz.

– Co?

– Precz. Zwal­niam pana. Precz.

– Ale prze­cież ja... A lek­cje ła­ciny? Nie ma ni­kogo, kto mógłby...

– Jest pan zwol­niony! Na zie­loną trawkę! Won!

I ow­szem: na ze­wnątrz aku­rat była długa prze­rwa, do­bie­gały dzi­kie wrza­ski dzie­ciarni i przez chwilę nie my­ślał o swo­jej sy­tu­acji, tylko o bied­nych dzie­ciach w szpo­nach tam­tej cza­row­nicy. Ude­rzył w ścianę pię­ścią i tylko so­bie zro­bił krzywdę.

Za­brał parę swo­ich rze­czy z szafki na dru­gim pię­trze i po­szedł so­bie; na­wet nie od­wa­żył się za­py­tać, czy za­płacą mu za ten mie­siąc. Z po­wodu Car­nera zo­stał bez pracy, tak jak kie­dyś zo­stał bez ojca, a jesz­cze wcze­śniej bez matki.

Kiedy po­ło­żył się do łóżka i noc roz­to­czyła nad nim swój cień, jego ból rósł, tak jak prze­po­wie­dział Au­siàs March. Drę­czyły go upo­ko­rze­nie i pa­nika; my­ślał co mam te­raz ro­bić. Czuł na so­bie nie­na­wistny wzrok dy­rek­torki, a bel­fer od matmy, bo to on do­niósł, że wi­dział po­emat Car­nera na ta­blicy, za­nim ją za­peł­nił ele­men­tar­nymi ra­chun­kami, które ni­kogo nie ob­ra­żają i któ­rych żadna wła­dza nie za­bra­nia, uśmie­chał się drwiąco. A może do­no­si­cielką była na­uczy­cielka geo­gra­fii? I osa­czony po­dob­nymi my­ślami nie po­tra­fił po­go­dzić się z ży­ciem. Przez kilka lat wy­ko­rzy­sty­wał spo­kój du­cha na na­ukę nie­miec­kiego i szwedz­kiego. Za­ko­chał się w na­uczy­cielce szwedz­kiego, ale mu­siał wy­bić ją so­bie z głowy, kiedy wy­cho­dząc z klasy, zo­ba­czył ją pod rękę z ja­kimś od­ra­ża­ją­cym ty­pem. To roz­cza­ro­wa­nie zbie­gło się w cza­sie ze świa­do­mo­ścią, że je­żeli nie za­cznie szu­kać pracy, może mieć pro­blemy. Bez trudu zna­lazł uczniów nieco opóź­nio­nych w roz­woju, któ­rzy po­trze­bo­wali ko­re­pe­ty­cji, i cza­sem so­bie my­ślał, że dla niego je­dyną po­cie­chą jest czy­ta­nie. Lata upły­wały bez ha­łasu. Nie po­rzu­cił lek­tury po­etów ak­tu­al­nych ani śre­dnio­wiecz­nych, cho­ciaż na ko­re­pe­ty­cjach mu­siał się ogra­ni­czyć do wy­ja­śnia­nia pa­sjo­nu­ją­cej struk­tury so­netu czy de­cymy. Albo trud­nego do wy­ja­śnie­nia sza­leń­stwa stram­botto. I sa­motny jak pa­lec wra­cał do domu, czy­tał, bu­dził się w nocy, pa­trzył, jak czas bez­tro­sko upływa, a jego nie stać na ma­rze­nia. Kraj prze­ży­wał trans­for­ma­cję, i lu­dzie też, a on cią­gle był sa­mot­nym wil­kiem. Wtedy ja­kimś cu­dem, o iro­nio, przy­jęto go do In­sty­tutu Jo­sepa Car­nera. Wiele bez­sen­nych nocy póź­niej za­uwa­żył brak dwóch gu­zi­ków przy ko­szuli.

Kiedy wszedł do pa­sman­te­rii po gu­ziki, nici i igły, wy­znał eks­pe­dientce, że ni­gdy w ży­ciu nie mu­siał przy­szy­wać żad­nego gu­zika i nie bar­dzo wie, od czego za­cząć.

– Po­trzebny ci bę­dzie na­par­stek.

– Na pewno?

– Je­śli nie chcesz po­ka­le­czyć pal­ców, to tak.

– To po­pro­szę rów­nież na­par­stek.

– Pro­szę; za­raz przy­mie­rzymy.

To był pierw­szy raz, kiedy Leo ujęła jego dłoń, przy­mie­rzyła na­par­stek, stwier­dziła, że po­trzebny jest więk­szy, i prze­szu­kała pu­dełko, nie wy­pusz­cza­jąc ręki, która słu­żyła za miarę, a na­stęp­nie wło­żyła jego pa­lec do na­parstka i za­do­wo­lona po­wie­działa tak, to jest twój roz­miar. Wi­dzisz? A jemu się wy­da­wało, że za­ło­że­nie na­parstka było ge­stem ta­kiej in­tym­no­ści, o ja­kiej na­wet mu się nie śniło. I te ręce, zmę­czone la­tami ukła­da­nia wstą­żek i nici, ale de­li­katne, spo­kojne, za­pra­szały do od­po­czynku. Gdy­bym tak mógł je uca­ło­wać, po­my­ślał. Ale za­miast po­wie­dzieć, że chce uca­ło­wać jej rękę, za­py­tał na­par­stek ma być na tym palcu?

– Tak, oczy­wi­ście. Mó­wi­łeś, że je­steś le­wo­ręczny, prawda?

– Nie, nie mó­wi­łem. – Ci­sza. Nie była nie­zręczna, ale jed­nak ci­sza. – Skąd to wiesz?

– Bo my się znamy.

– Pani i ja?

– Lata temu. Ulica Ali Bei. Masz na imię Ismael.

– A pani?

– Nie wy­głu­piaj się.

– Dla­czego?

– Nie mów mi pani. Ba­wi­li­śmy się ra­zem na scho­dach, ty i ja.

To było mocne ude­rze­nie, jakby woda pod­czas po­twor­nej bu­rzy prze­biła się przez za­porę.

– Leo... – po­wie­dział Ismael.

– Tak.

– Trzy­dzie­ści czy czter­dzie­ści lat temu?

– Nie. Ra­czej dwa­dzie­ścia. I by­łam szczu­plej­sza.

– A ty to jesz­cze pa­mię­tasz? Ja, gdy­byś mi nie po­wie­działa...

– Wi­dzę cię czę­sto, kiedy tędy prze­cho­dzisz. Bo gdy jest mało ro­boty, lu­bię ob­ser­wo­wać ulicę. Wy­obra­żam so­bie różne hi­sto­rie.

– Ja też to lu­bię. Ma­rzy mi się, że... zresztą nie­ważne.

– No co ty, opo­wia­daj.

– Nie, ta­kie tam głu­poty.

– Miesz­kasz w tej oko­licy, prawda?

Na parę se­kund po­trzeb­nych do prze­tra­wie­nia nie­ocze­ki­wa­nego spo­tka­nia za­pa­dła ci­sza, wresz­cie Ismael ją prze­rwał:

– Leo... Tak się cie­szę. – I po chwili: – Masz dzieci?