Ten drugi ebook

DLA MEG, AR­CHIEGO I LILI...I OCZY­WI­ŚCIE DLA MO­JEJ MATKI

Prze­szłość ni­gdy nie umiera.Nie jest na­wet prze­szło­ścią.

Wil­liam Faulk­ner, Re­qu­iem dla za­kon­nicy,przeł. Wa­cław Nie­po­kól­czycki

Umó­wi­li­śmy się na spo­tka­nie kilka go­dzin po po­grze­bie. W ogro­dach Frog­more, przy sta­rej go­tyc­kiej ru­inie. By­łem pierw­szy.

Ro­zej­rza­łem się; nie zo­ba­czy­łem ni­kogo.

Spraw­dzi­łem ko­mórkę. Żad­nego ese­mesa, żad­nej poczty gło­so­wej.

Pew­nie się spóź­nią, po­my­śla­łem i opar­łem się o ka­mienny mu­rek.

Odło­ży­łem te­le­fon i po­wie­dzia­łem so­bie: spo­koj­nie.

Po­goda była kla­sycz­nie kwiet­niowa. Ni to zima, ni wio­sna. Drzewa były na­gie, ale po­wie­trze – ła­godne. Niebo szare, ale tu­li­pany kwi­tły. Świa­tło blade, ale me­an­dru­jący przez ogrody ciem­no­nie­bie­ski staw błysz­czał.

Ja­kie to wszystko jest piękne, po­my­śla­łem. I ja­kie smutne.

Kie­dyś za­kła­da­łem, że tu bę­dzie mój dom na za­wsze. Za­miast tego oka­zało się, że to tylko ko­lejny krótki przy­sta­nek.

Gdy moja żona i ja ucie­kli­śmy stąd w oba­wie o zdro­wie psy­chiczne i bez­pie­czeń­stwo fi­zyczne, nie by­łem pe­wien, czy kie­dy­kol­wiek tu wrócę. To był sty­czeń 2020 roku. Te­raz, po­nad rok póź­niej, by­łem tu kilka dni po prze­bu­dze­niu się, zo­ba­cze­niu na te­le­fo­nie trzy­dzie­stu dwóch nie­ode­bra­nych po­łą­czeń i od­by­ciu krót­kiej, przy­pra­wia­ją­cej o ko­ła­ta­nie serca roz­mowy z bab­cią:

– Harry... dzia­dek od­szedł.

Za­częło wiać i zro­biło się chłod­niej. Zgar­bi­łem się, po­tar­łem ra­miona, po­czu­łem, jak cienka jest moja biała ko­szula. Ża­ło­wa­łem, że nie prze­bra­łem się po po­grze­bie i że nie wzią­łem ze sobą płasz­cza. Od­wró­ci­łem się ple­cami do wia­tru i mój wzrok padł na go­tyc­kie ru­iny, które tak na­prawdę nie były bar­dziej go­tyc­kie niż ka­ru­zela Mil­len­nium Wheel. Zmyślna ar­chi­tek­tura, sce­no­gra­fia te­atralna. Jak tyle in­nych rze­czy wo­kół, po­my­śla­łem.

Z ka­mien­nego murka prze­mie­ści­łem się na drew­nianą ła­weczkę. Usia­dłem, po­now­nie spraw­dzi­łem te­le­fon, spoj­rza­łem wzdłuż ogro­do­wej ścieżki.

Gdzie oni są?

Ko­lejny po­dmuch wia­tru. Z ja­kie­goś po­wodu przy­po­mniał mi się dzia­dek. Może to jego chłodny spo­sób by­cia. Albo mro­żące po­czu­cie hu­moru. Przy­wo­ła­łem w my­ślach jedno z week­en­do­wych po­lo­wań sprzed lat. Ko­lega, chcąc na­wią­zać roz­mowę, spy­tał dziadka, co są­dzi o mo­jej no­wej bro­dzie, która wzbu­dzała nie­po­kój w ro­dzi­nie i kon­tro­wer­sje w pra­sie. „Czy kró­lowa po­winna ka­zać Harry’emu, żeby się ogo­lił?” Dzia­dek spoj­rzał na mo­jego ko­legę, na moją brodę i na jego twa­rzy po­ja­wił się szel­mow­ski uśmiech.

– TO ma być broda?!

Wszy­scy się ro­ze­śmiali. Być albo nie być bro­da­tym, oto było py­ta­nie, ale można było li­czyć na dziadka, że bę­dzie się do­ma­gał wię­cej brody.

– Niech ro­śnie bujna szcze­cina cho­ler­nego wi­kinga!

Po­my­śla­łem o zde­cy­do­wa­nych po­glą­dach dziadka, o jego licz­nych pa­sjach: po­wo­że­niu bryczką, gril­lo­wa­niu, strze­lec­twie, je­dze­niu, pi­wie. O tym, jak cie­szył się ży­ciem. Pod pew­nymi wzglę­dami przy­po­mi­nał moją matkę. Może dla­tego był ta­kim jej fa­nem. Na długo za­nim zo­stała księżną Dianą, kiedy była po pro­stu Dianą Spen­cer, przed­szko­lanką, se­kretną dziew­czyną księ­cia Ka­rola, mój dzia­dek był jej naj­bar­dziej zde­cy­do­wa­nym sprzy­mie­rzeń­cem. Nie­któ­rzy twier­dzą, że to on wy­swa­tał mo­ich ro­dzi­ców. Je­śli to prawda, to można uznać, że dzia­dek sta­no­wił Pier­wotną Przy­czynę mo­jego świata. Nie by­łoby mnie, gdyby nie on.

Ani mo­jego star­szego brata.

Ale może za to na­sza matka wciąż by­łaby. Gdyby nie wy­szła za tatę...

Przy­po­mnia­łem so­bie jedną z ostat­nich roz­mów, sam na sam z dziad­kiem, nie­długo po tym, jak skoń­czył dzie­więć­dzie­siąt sie­dem lat. My­ślał o końcu. Mó­wił, że nie jest już w sta­nie re­ali­zo­wać swo­ich pa­sji. Naj­bar­dziej ze wszyst­kiego jed­nak bra­ko­wało mu pracy. Bez pracy, mó­wił, wszystko się roz­łazi. Nie wy­glą­dał na smut­nego, bar­dziej – na go­to­wego.

– Trzeba wie­dzieć, kiedy odejść, Harry.

Po­pa­trzy­łem w dal, na małą pa­no­ramę krypt i po­mni­ków w ogro­dach. Royal Bu­rial Gro­und, Kró­lew­ski Cmen­tarz, miej­sce osta­tecz­nego spo­czynku tak wielu z nas, w tym kró­lo­wej Wik­to­rii. A także osła­wio­nej Wal­lis Simp­son. Rów­nież jej po­dwój­nie osła­wio­nego męża Edwarda, by­łego króla i mo­jego pra­pra­stryja. Po tym, jak Edward zre­zy­gno­wał z tronu dla Wal­lis, po tym, gdy ucie­kli z Wiel­kiej Bry­ta­nii, mar­twili się o swój osta­teczny po­wrót – oboje mieli ob­se­sję na punk­cie po­chówku wła­śnie tu­taj. Kró­lowa, moja bab­cia, przy­chy­liła się do ich prośby. Ale umie­ściła ich w pew­nej od­le­gło­ści od wszyst­kich in­nych, pod po­chy­lo­nym pla­ta­nem. Być może to było ostat­nie po­gro­że­nie pal­cem. Ostat­nie wy­gna­nie. Za­sta­na­wia­łem się, co Wal­lis i Edward my­ślą te­raz o swoim za­mar­twia­niu się. Czy osta­tecz­nie ma to ja­kie­kol­wiek zna­cze­nie? Za­sta­na­wia­łem się, czy w ogóle o tym my­ślą. Czy uno­szą się w ja­kiejś ete­rycz­nej prze­strzeni, roz­pa­mię­tu­jąc swoje wy­bory, czy też są Ni­g­dzie, my­śląc o Ni­czym? Czy po tym wszyst­kim na­prawdę może być Nic? Czy świa­do­mość, tak jak czas, ma swój kres? A może, po­my­śla­łem, po pro­stu są tu te­raz, koło fał­szy­wej go­tyc­kiej ru­iny, albo obok mnie i pod­słu­chują moje my­śli. A je­śli tak... może moja matka też?

Myśl o niej, jak za­wsze, przy­nio­sła mi za­strzyk na­dziei i przy­pływ ener­gii.

I ukłu­cie smutku.

Tę­sk­ni­łem za matką co­dzien­nie, ale tego dnia, tuż przed tym ner­wo­wym spo­tka­niem w Frog­more, za­tę­sk­ni­łem za nią gwał­tow­nie i nie po­tra­fi­łem po­wie­dzieć dla­czego. Jak wiele rze­czy zwią­za­nych z nią, trudno było to ująć w słowa. Mimo że moja matka była księżną i no­siła imię bo­gini, oba te okre­śle­nia za­wsze wy­da­wały mi się zbyt słabe, nie­ade­kwatne. Lu­dzie nie­ustan­nie po­rów­ny­wali ją do bo­ha­te­rów i świę­tych, od Nel­sona Man­deli, przez Matkę Te­resę, po Jo­annę d’Arc, ale każde ta­kie po­rów­na­nie, choć pod­nio­słe i pełne uwiel­bie­nia, oka­zy­wało się nie­tra­fione. Moja matka – naj­bar­dziej roz­po­zna­walna ko­bieta na świe­cie, jedna z naj­bar­dziej ko­cha­nych – była zwy­czaj­nie nie do opi­sa­nia, tak po pro­stu było. A jed­nak: jak ktoś tak da­lece wy­kra­cza­jący poza ję­zyk po­toczny mógł po­zo­stać tak rze­czy­wi­sty, tak na­ma­cal­nie obecny, tak wy­ra­zi­ście żywy w moim umy­śle? Jak to moż­liwe, że wi­dzia­łem ją, tak do­brze jak ła­bę­dzia su­ną­cego w moją stronę po ciem­no­nie­bie­skim sta­wie? Że wciąż sły­sza­łem jej śmiech, tak gło­śno jak śpiew pta­ków na na­gich drze­wach? Tak wielu rze­czy nie pa­mię­ta­łem, bo by­łem zbyt mały, kiedy zgi­nęła, ale więk­szym cu­dem było to wszystko, co za­pa­mię­ta­łem. Jej znie­wa­la­jący uśmiech, jej wraż­liwe oczy, jej dzie­cięco żar­liwe uwiel­bie­nie fil­mów i mu­zyki, stro­jów i sło­dy­czy – i nas. Och, jak ona ko­chała mo­jego brata i mnie. Ob­se­syj­nie, wy­znała w któ­rymś z wy­wia­dów.

No cóż, mamo... wza­jem­nie.

Może jej wszech­obec­ność wy­ni­kała z tego sa­mego po­wodu, dla któ­rego nie dało jej się opi­sać – po­nie­waż była świa­tłem, czy­stym i pro­mien­nym świa­tłem, a czy można tak na­prawdę opi­sać świa­tło? Na­wet Ein­ste­inowi spra­wiało to trud­no­ści. Nie­dawno astro­no­mo­wie na­sta­wili swoje naj­więk­sze te­le­skopy, wy­ce­lo­wali je w ma­leńką szcze­linę w ko­smo­sie i udało im się do­strzec za­pie­ra­jącą dech w pier­siach kulę, którą na­zwali Earen­del, co w ję­zyku sta­ro­an­giel­skim ozna­cza Gwiazdę Po­ranną. Earen­del po­ło­żona jest mi­liardy lat świetl­nych od nas i praw­do­po­dob­nie już dawno prze­stała ist­nieć, bar­dziej zbli­żona wie­kiem do Wiel­kiego Wy­bu­chu, mo­mentu Stwo­rze­nia, niż na­sza Droga Mleczna, a mimo to wciąż wi­doczna dla oczu śmier­tel­ni­ków, po­nie­waż jest tak ja­sna i olśnie­wa­jąca.

Taka była moja matka.

To dla­tego wi­dzia­łem ją i wy­czu­wa­łem za­wsze, ale szcze­gól­nie tego kwiet­nio­wego po­po­łu­dnia w Frog­more.

A także dla­tego, że nio­słem jej sztan­dar. Przy­sze­dłem do tych ogro­dów, bo chcia­łem po­koju. Bar­dziej niż cze­go­kol­wiek in­nego. Chcia­łem go dla do­bra mo­jej ro­dziny i dla sie­bie sa­mego – ale też dla niej.

Lu­dzie za­po­mi­nają o tym, jak bar­dzo moja matka dą­żyła do po­koju. Wie­lo­krot­nie okrą­żyła kulę ziem­ską, prze­mie­rzała pola mi­nowe, przy­tu­lała cho­rych na AIDS, po­cie­szała sie­roty wo­jenne, za­wsze pró­bu­jąc za­pro­wa­dzić po­kój, i wie­działem, jak bar­dzo chcia­łaby – chciała! – po­koju mię­dzy swo­imi chłop­cami, mię­dzy nami dwoma i tatą. I w ca­łej ro­dzi­nie.

Od wielu mie­sięcy Wind­so­ro­wie znaj­do­wali się w sta­nie wojny. Na­sze sze­regi by­wały skłó­cone co ja­kiś czas, od wie­ków, ale tym ra­zem wy­glą­dało to ina­czej. To był pu­bliczny roz­łam na pełną skalę, gro­żący nie­po­we­to­wa­nymi stra­tami. Dla­tego, choć przy­le­cia­łem do domu wy­łącz­nie na po­grzeb dziadka, już na miej­scu po­pro­si­łem o po­ufne spo­tka­nie z moim star­szym bra­tem Wil­lym i oj­cem, by po­roz­ma­wiać o tym, jak się sprawy mają.

By zna­leźć wyj­ście.

Ale te­raz spoj­rza­łem jesz­cze raz na te­le­fon i wzdłuż ogrodu i po­my­śla­łem: może zmie­nili zda­nie. Może nie przyjdą.

Przez pół se­kundy roz­wa­ża­łem pod­da­nie się, pój­ście na sa­motny spa­cer po ogro­dach albo z po­wro­tem do domu, gdzie wszy­scy moi ku­zyni pili i wy­mie­niali się opo­wie­ściami o dziadku.

I wtedy, w końcu, zo­ba­czy­łem ich. Kro­cząc w moją stronę ra­mię w ra­mię, wy­glą­dali po­nuro, nie­mal groź­nie. Wię­cej, wy­glą­dali na jed­no­myśl­nych. Serce po­de­szło mi do gar­dła. Nor­mal­nie kłó­ci­liby się o to czy tamto, ale te­raz wy­da­wali się iść w zgo­dzie – w szyku.

Za­raz, czy umó­wi­li­śmy się na spa­cer... czy na po­je­dy­nek?

Pod­nio­słem się z drew­nia­nej ławki, nie­śmiało zro­bi­łem krok w ich stronę, nie­pew­nie się uśmiech­ną­łem. Nie od­wza­jem­nili uśmie­chu. Te­raz moje serce na­prawdę za­częło mio­tać się w piersi. Od­dy­chaj głę­boko, po­wie­dzia­łam do sie­bie.

Oprócz stra­chu czu­łem nad­na­tu­ral­nie na­tę­żoną świa­do­mość i ogromną bez­bron­ność, po­dob­nie jak w in­nych klu­czo­wych mo­men­tach mo­jego ży­cia.

Kiedy sze­dłem za trumną mo­jej matki.

Kiedy po raz pierw­szy bra­łem udział w bi­twie.

Kiedy prze­ma­wia­łem pu­blicz­nie pod­czas ataku pa­niki.

To samo po­czu­cie, że roz­po­czy­nam mi­sję i nie wiem, czy po­do­łam, ale wiem, że nie ma już od­wrotu. Że Los przej­muje wo­dze.

No do­brze, mamo – po­my­śla­łem, przy­spie­sza­jąc kroku – do dzieła. Trzy­maj za mnie kciuki.

Spo­tka­li­śmy się w po­ło­wie ścieżki.

– Willy? Tata? Cześć!

– Ha­rol­dzie...

Sztywno do bólu.

Prze­gru­po­wa­li­śmy się, sfor­mo­wa­li­śmy ty­ra­lierę, ru­szy­li­śmy żwi­rową ścieżką przez ka­mienny mo­stek ob­ro­śnięty blusz­czem.

To, jak się do sie­bie do­stro­ili­śmy, jak bez słowa wy­rów­na­li­śmy tempo mar­szu i po­chy­li­li­śmy głowy, i jesz­cze te groby na­około – trudno, że­bym so­bie nie przy­po­mniał o po­grze­bie mamy. Za­bro­ni­łem so­bie o tym my­śleć i pró­bo­wa­łem się sku­pić na dźwięcz­nym chrzę­ście na­szych kro­ków i na tym, jak na­sze słowa ula­ty­wały ni­czym dym na wie­trze.

Jak przy­stało na Bry­tyj­czy­ków i na Wind­so­rów, za­czę­li­śmy po­ga­wędkę o po­go­dzie. Wy­mie­ni­li­śmy uwagi o po­grze­bie dziadka. Wszystko, w naj­drob­niej­szych szcze­gó­łach, za­pla­no­wał sam, przy­po­mnie­li­śmy so­bie ze smut­nymi uśmie­chami. Po­ga­wędki. Po­ga­duszki. Po­ru­szy­li­śmy wszyst­kie po­boczne te­maty, a ja wciąż cze­ka­łem, aż przej­dziemy do naj­waż­niej­szego, za­sta­na­wia­jąc się, dla­czego tyle to trwa, a także – jak, u li­cha, mój oj­ciec i brat za­cho­wy­wali taki spo­kój.

Spoj­rza­łem wo­kół sie­bie. Prze­szli­śmy już spory ka­wa­łek, a te­raz do­cho­dzi­li­śmy do sa­mego środka kró­lew­skiego cmen­ta­rza, po kostki w cia­łach bar­dziej niż książę Ham­let. Je­śli się za­sta­no­wić... czy ja sam nie pro­si­łem kie­dyś o po­chó­wek tu­taj? Kilka go­dzin przed wy­ru­sze­niem na wojnę mój pry­watny se­kre­tarz po­wie­dział, że mu­szę wy­brać miej­sce, w któ­rym zo­staną zło­żone moje szczątki.

– Gdyby stało się naj­gor­sze, Wa­sza Kró­lew­ska Wy­so­kość... na woj­nie ni­gdy nie wia­domo...

Było kilka opcji. Ka­plica Świę­tego Je­rzego? Kró­lew­ski skar­biec w Wind­so­rze, gdzie w tej chwili umiesz­czono mego dziadka?

Nie, wy­bra­łem to miej­sce, bo ogrody były uro­cze, a oko­lica zda­wała się spo­kojna.

Kiedy sta­nę­li­śmy nie­mal nad twa­rzą Wal­lis Simp­son, tata roz­po­czął mi­ni­wy­kład o tej oso­bi­sto­ści tu­taj, tam­tej kró­lew­skiej ku­zynce tam, o wszyst­kich tych nie­gdyś wy­bit­nych ksią­żę­tach i księż­nych, lor­dach i da­mach, obec­nie re­zy­du­ją­cych pod traw­ni­kiem. Jako hi­sto­ryk ama­tor z wie­lo­let­nim sta­żem miał mnó­stwo in­for­ma­cji do prze­ka­za­nia i po tro­chu za­czą­łem na­bie­rać prze­ko­na­nia, że po­trwa to kilka go­dzin, a ca­łość zwień­czy spraw­dzian. Na szczę­ście skoń­czył, a my ru­szy­li­śmy da­lej po traw­niku wzdłuż kra­wę­dzi stawu, aż do pięk­nego ma­łego klombu żon­kili.

To wła­śnie tam w końcu prze­szli­śmy do rze­czy.

Pró­bo­wa­łem wy­ło­żyć swój punkt wi­dze­nia. Nie szło mi naj­le­piej. De­ner­wo­wa­łem się, pró­bu­jąc utrzy­mać emo­cje na wo­dzy, a jed­no­cze­śnie sta­ra­jąc się być zwię­złym i pre­cy­zyj­nym. Przy­rze­kłem so­bie, że nie do­pusz­czę do prze­ro­dze­nia się tego spo­tka­nia w ko­lejną kłót­nię. Ale szybko prze­ko­na­łem się, że to nie za­leży ode mnie. Tata i Willy mieli swoje role do ode­gra­nia i przy­byli go­towi do walki. Za każ­dym ra­zem, gdy przed­sta­wia­łem nowe wy­ja­śnie­nie, nowy kie­ru­nek my­śle­nia, je­den lub obaj prze­ry­wali mi. Szcze­gól­nie Willy nie chciał o ni­czym sły­szeć. Po tym, jak kil­ku­krot­nie mnie uci­szył, za­czę­li­śmy się kłó­cić, mó­wiąc to samo, co mó­wi­li­śmy od mie­sięcy – od lat. At­mos­fera zro­biła się tak go­rąca, że tata uniósł ręce.

– Dość tego!

Sta­nął po­mię­dzy nami, pa­trząc w górę na na­sze roz­pa­lone twa­rze.

– Pro­szę, chłopcy, nie za­mie­niaj­cie reszty mo­ich dni w udrękę.

Jego głos brzmiał zgrzy­tli­wie, kru­cho. Je­śli mam być szczery: staro.

Po­my­śla­łem o dziadku.

W jed­nej chwili coś się we mnie po­ru­szyło. Spoj­rza­łem na Willy’ego, na­prawdę na niego spoj­rza­łem, może po raz pierw­szy od czasu, gdy by­li­śmy chłop­cami. Zo­ba­czy­łem wszystko: zna­jomy gry­mas, który do­myśl­nie przy­bie­rał w kon­tak­tach ze mną, nie­po­ko­jącą ły­sinę, bar­dziej za­awan­so­waną niż moja; jego słynne po­do­bień­stwo do mamy, które zmniej­szało się z cza­sem. Z wie­kiem. Pod pew­nymi wzglę­dami był moim od­bi­ciem w lu­strze, pod in­nymi – prze­ci­wień­stwem. Mój uko­chany brat, mój prze­śla­dowca – jak do tego do­szło?

Po­czu­łem ogromne zmę­cze­nie. Chcia­łem wró­cić do domu i do­tarło do mnie, jak skom­pli­ko­wa­nym po­ję­ciem stał się dom. A może za­wsze tak było. Ru­chem ręki wska­za­łem ogrody, mia­sto za nimi, cały kraj i po­wie­dzia­łem:

– Willy, to miał być nasz dom. Mie­li­śmy tu miesz­kać do końca ży­cia.

– Opu­ści­łeś nas, Ha­rol­dzie.

– Tak. I wiesz dla­czego.

– Nie wiem.

– Nie wiesz?

– Na­prawdę nie wiem.

Od­su­ną­łem się. Nie mo­głem uwie­rzyć w to, co usły­sza­łem. Nie zga­dzać się w kwe­stii tego, kto za­wi­nił lub jak sprawy mo­gły się po­to­czyć – to jedno, ale jak on może twier­dzić, że nie zna po­wo­dów, dla któ­rych opu­ści­łem kraj, w któ­rym się uro­dzi­łem, kraj, za który wal­czy­łem i za który by­łem go­tów zgi­nąć – moją oj­czy­znę? Nie­ła­two to wy­po­wie­dzieć. Jak może twier­dzić, że nie wie, dla­czego moja żona i ja pod­ję­li­śmy ten dra­styczny krok, za­bra­li­śmy na­sze dziecko i ucie­kli gdzie pieprz ro­śnie, zo­sta­wia­jąc wszystko: dom, przy­ja­ciół, me­ble? Se­rio?

Spoj­rza­łem na ko­rony drzew:

– Nie wiesz?!

– Ha­rol­dzie... Na­prawdę nie wiem.

Od­wró­ci­łem się do taty. Wpa­try­wał się we mnie z wy­ra­zem twa­rzy mó­wią­cym: „Ja też nie”.

Rany, po­my­śla­łem. Może na­prawdę nie mają po­ję­cia.

Nie­sa­mo­wite. Ale może to prawda.

A je­śli nie wie­dzieli, dla­czego wy­je­cha­łem, to może też o mnie nic nie wie­dzieli.

Może ni­gdy na­prawdę mnie nie znali.

I, je­śli mam być szczery, może ja ich też nie.

Ta myśl spra­wiła, że zro­biło mi się zim­niej i po­czu­łem się bar­dziej sa­mot­nie.

Ale też po­bu­dziła mnie do dzia­ła­nia. Po­my­śla­łem, że mu­szę im opo­wie­dzieć.

Jak im to opo­wie­dzieć?

Nie dam rady. Za długo by to trwało.

Poza tym wy­raź­nie wi­dać, że nie są w od­po­wied­nim na­stroju do słu­cha­nia.

W każ­dym ra­zie nie te­raz. Nie dzi­siaj.

A za­tem:

Tato? Willy?

Świe­cie?

Pro­szę bar­dzo.

CZĘŚĆ I

Z GŁĘBI NOCY, KTÓRA MNIE SPO­WIJA[1]

1

Opo­wie­ści krą­żyły od za­wsze.

Lu­dzie nie­kiedy szep­tali mię­dzy sobą o tych, któ­rym nie po­słu­żyło Bal­mo­ral. Na przy­kład o jed­nej z daw­nych kró­lo­wych. Osza­lała z ża­łoby za­mknęła się w zamku Bal­mo­ral i przy­się­gła, że ni­gdy go nie opu­ści. Albo o by­łym pre­mie­rze o nie­na­gan­nych ma­nie­rach: na­zwał to miej­sce „sur­re­ali­stycz­nym” i „zu­peł­nie dzi­wacz­nym”.

My­ślę, że usły­sza­łem te hi­sto­rie do­piero dużo póź­niej. A może słu­cha­łem ich i nie zwra­ca­łem na nie uwagi. Dla mnie Bal­mo­ral za­wsze był po pro­stu ra­jem. Skrzy­żo­wa­niem Di­sney­landu i ja­kie­goś świę­tego gaju dru­idów. Za­wsze by­łem zbyt za­jęty ło­wie­niem ryb, strze­la­niem, bie­ga­niem w górę i w dół wzgó­rza, by za­uwa­żyć co­kol­wiek nie­po­ko­ją­cego w feng shui sta­rego zamku.

Chcę przez to po­wie­dzieć, że by­łem tam szczę­śliwy.

Być może wręcz ni­gdy nie by­łem szczę­śliw­szy niż tam­tego zło­tego let­niego dnia w Bal­mo­ral: 30 sierp­nia 1997 roku.

By­li­śmy w zamku od ty­go­dnia. Mie­li­śmy za­miar zo­stać na ko­lejny. Tak samo jak po­przed­niego roku, tak samo jak rok wcze­śniej. Bal­mo­ral sta­no­wił osobną mi­nia­tu­rową porę roku, dwu­ty­go­dniowe in­ter­lu­dium w gó­rach Szko­cji po­mię­dzy peł­nią lata a po­cząt­kiem je­sieni.

Była tam i bab­cia. Rzecz ja­sna. Spę­dzała w Bal­mo­ral więk­szą część każ­dego lata. Był dzia­dek. I Willy. I tata. Cała ro­dzina, z wy­jąt­kiem mamy, bo mama nie była już czę­ścią ro­dziny. Ucie­kła albo zo­stała wy­rzu­cona, w za­leż­no­ści od tego, kogo spy­tać, choć ja ni­gdy ni­kogo nie py­ta­łem. Tak czy ina­czej, spę­dzała swoje wa­ka­cje gdzie in­dziej.

W Gre­cji, po­wie­dział ktoś. Nie, na Sar­dy­nii, po­wie­dział ktoś inny. Nie, nie – ktoś się wtrą­cał – twoja mama jest w Pa­ryżu! Może to sama mama tak po­wie­działa. Kiedy za­dzwo­niła wcze­śniej tego sa­mego dnia, żeby po­ga­dać? Nie­stety, to wspo­mnie­nie jest, wraz z mi­lio­nem in­nych, od­gro­dzone wy­so­kim mu­rem umy­słu. To jed­no­cze­śnie okropne i nę­cące uczu­cie – wie­dzieć, że są tam, po dru­giej stro­nie, za­le­d­wie kilka cen­ty­me­trów od nas; ale mur jest za­wsze za wy­soki, za gruby. Nie do przej­ścia.

W su­mie po­dob­nie jak wieże Bal­mo­ral.

Nie­za­leż­nie od lo­ka­li­za­cji wie­dzia­łem, że mama była ze swoim no­wym przy­ja­cie­lem. Tak go na­zy­wano. Nie chło­pak, nie ko­cha­nek. Przy­ja­ciel. Uwa­ża­łem go za sym­pa­tycz­nego go­ścia. Willy i ja po­zna­li­śmy go nie­długo przed­tem. Ści­ślej, by­li­śmy w Sa­int-Tro­pez ra­zem z mamą, kiedy go po­znała, kilka ty­go­dni wcze­śniej. Świet­nie się ba­wi­li­śmy, tylko we trójkę, w willi ja­kie­goś star­szego dżen­tel­mena. Było dużo śmie­chu i za­bawy, jak za­wsze, kiedy mama, Willy i ja by­li­śmy gdzieś ra­zem, ale w te wa­ka­cje – jesz­cze bar­dziej. Cały ten po­byt w Sa­int-Tro­pez oka­zał się raj­ski. Po­goda wspa­niała, je­dze­nie smaczne, mama uśmiech­nięta.

A co naj­lep­sze – sku­tery wodne.

Czyje? Nie wiem. Ale pa­mię­tam, że Willy i ja wy­pły­wa­li­śmy nimi na naj­głęb­szą część ka­nału, krą­żąc w ocze­ki­wa­niu na duże promy. Na po­tęż­nych fa­lach, które ro­biły, wzbi­ja­li­śmy się w po­wie­trze jak na ram­pie. Nie wiem do dziś, jak to się stało, że się nie po­za­bi­ja­li­śmy.

Czy przy­ja­ciel mamy po­ja­wił się po na­szym po­wro­cie z sza­leństw na sku­te­rach wod­nych? Nie, to było ra­czej tuż przed nimi.

– Wi­taj, ty pew­nie je­steś Harry.

Kru­czo­czarne włosy, skóra spa­lona słoń­cem, śnież­no­biały uśmiech.

– Jak się masz? Na­zy­wam się bla, bla, bla.

Za­ga­dy­wał do nas, do mamy. Zwłasz­cza do mamy. Zde­cy­do­wa­nie przede wszyst­kim do mamy. Jego oczy za­mie­niały się w czer­wone, pul­su­jące serca.

Był nie­wąt­pli­wie bez­czelny. Ale przy tym, jako się rze­kło, cał­kiem sym­pa­tyczny. Dał ma­mie pre­zent. Dia­men­tową bran­so­letkę. Chyba jej się spodo­bała. Czę­sto ją no­siła. Po­tem znik­nął z mo­jej świa­do­mo­ści.

Byle mama była szczę­śliwa, po­wie­dzia­łem do Willy’ego, a on stwier­dził, że uważa tak samo.

2

Prze­jazd z roz­świe­tlo­nego słoń­cem Sa­int-Tro­pez do spo­wi­tego w chmury Bal­mo­ral ozna­czał szok dla or­ga­ni­zmu. Nie­wy­raź­nie to pa­mię­tam, i nie­wiele wię­cej z na­szego pierw­szego ty­go­dnia na zamku. Mimo to mogę nie­mal za­gwa­ran­to­wać, że spę­dzi­li­śmy ten czas głów­nie na świe­żym po­wie­trzu. Moja ro­dzina żyła świe­żym po­wie­trzem, zwłasz­cza bab­cia, która ro­biła się ma­rudna, je­śli przy­naj­mniej przez go­dzinę każ­dego dnia nie prze­by­wała na ze­wnątrz. Jed­nak co ro­bi­li­śmy, mó­wi­li­śmy, je­dli­śmy, w co by­li­śmy ubrani – tego nie wy­do­będę z pa­mięci. Nie­któ­rzy twier­dzą, że prze­pły­nę­li­śmy z wy­spy Wi­ght do zamku kró­lew­skim jach­tem, w ostat­nim jego rej­sie. Brzmi cu­dow­nie.

Za to w naj­drob­niej­szych szcze­gó­łach za­cho­wa­łem w pa­mięci fi­zyczne oto­cze­nie. Gę­ste lasy. Rzeka Dee spły­wa­jąca z gór krę­tym ko­ry­tem. Szczyt Loch­na­gar gó­ru­jący po­nad nami, wiecz­nie po­kryty śnie­giem. Kra­jo­braz, geo­gra­fia, ar­chi­tek­tura – tak działa moja pa­mięć. Daty? Prze­pra­szam, mu­szę spraw­dzić. Dia­logi? Będę się sta­rał, ale nie przy­to­czę nic do­słow­nie, zwłasz­cza je­śli cho­dzi o lata dzie­więć­dzie­siąte. Ale kiedy ktoś mnie spyta o ja­ką­kol­wiek prze­strzeń, w któ­rej prze­by­wa­łem – za­mek, kok­pit, sala szkolna, ka­juta, sy­pial­nia, pa­łac, ogród, pub – od­two­rzę ją co do gwoź­dzi­ków w li­stwach przy­po­dło­go­wych.

Dla­czego moja pa­mięć działa w ten spo­sób? Czy to ge­ne­tyka? Trauma? Ja­kaś po­kraczna kom­bi­na­cja obu tych rze­czy? Czy to mój we­wnętrzny żoł­nierz, po­strze­ga­jący każde miej­sce jako po­ten­cjalne pole bi­twy? Czy to moja na­tura do­ma­tora, bun­tu­jąca się prze­ciwko przy­mu­so­wemu ży­ciu ko­czow­nika? Czy to ja­kaś fun­da­men­talna obawa, że świat jest w isto­cie la­bi­ryn­tem, a w la­bi­ryn­cie ni­gdy nie można dać się za­sko­czyć bez mapy?

Nie­za­leż­nie od przy­czyn moja pa­mięć jest jaka jest, robi to, co robi, gro­ma­dzi i prze­cho­wuje to, co uważa za sto­sowne, i tyle samo prawdy jest w tym, co pa­mię­tam i jak pa­mię­tam, ile w tak zwa­nych obiek­tyw­nych fak­tach. Rze­czy ta­kie jak chro­no­lo­gia czy przy­czyna i sku­tek to czę­sto tylko ba­śnie, które opo­wia­damy so­bie o prze­szło­ści. „Prze­szłość ni­gdy nie umiera. Nie jest na­wet prze­szło­ścią”[2]. Kiedy nie tak dawno od­kry­łem ten cy­tat na Bra­iny­Qu­ote.com, po­ra­ził mnie on jak grom. Po­my­śla­łem: kim, do ku­rzej maci, jest Faulk­ner? I w jaki spo­sób jest spo­krew­niony z nami, Wind­so­rami?

A za­tem: Bal­mo­ral. Kiedy za­mknę oczy, wi­dzę główne wej­ście, dzie­lone okna od frontu, sze­roki por­tyk i trzy na­kra­piane szaro-czarne gra­ni­towe schody pro­wa­dzące do ma­syw­nych drzwi wej­ścio­wych z dębu w ko­lo­rze whi­sky, czę­sto pod­parte przez ciężki ka­mień do cur­lingu i ob­słu­gi­wane przez lo­kaja w czer­wo­nej kurtce, a w środku – prze­stronny hol z białą ka­mienną pod­łogą i sza­rymi płyt­kami w kształ­cie gwiazd, ogromny ko­mi­nek z piękną obu­dową z rzeź­bio­nego ciem­nego drewna, z boku wej­ście do cze­goś w ro­dzaju po­miesz­cze­nia go­spo­dar­czego, a po le­wej stro­nie, koło wy­so­kich okien, uchwyty na wędki, la­ski spa­ce­rowe, gu­mowe wo­dery i cięż­kie nie­prze­ma­kalne ubra­nia – masa nie­prze­ma­kal­nych ubrań, bo lato, czę­sto mo­kre i zimne w ca­łej Szko­cji, było jesz­cze bar­dziej do­kucz­liwe w tym za­kątku god­nym Sy­be­rii – a da­lej ja­sno­brą­zowe drew­niane drzwi pro­wa­dzące do ko­ry­ta­rza ze szkar­łat­nym dy­wa­nem i ścia­nami wy­ło­żo­nymi kre­mo­wymi ta­pe­tami ze wzo­rem ze zło­tego za­mszu, wy­pu­kłym jak al­fa­bet Bra­ille’a, a jesz­cze da­lej liczne po­koje wzdłuż ko­ry­ta­rza, każdy o okre­ślo­nym prze­zna­cze­niu, jak sie­dze­nie czy czy­ta­nie, oglą­da­nie te­le­wi­zji czy je­dze­nie pod­wie­czorku, i je­den spe­cjalny po­kój dla pa­ziów, z któ­rych wielu ko­cha­łem jak zbzi­ko­wa­nych wuj­ków, i wresz­cie główna kom­nata zamku, zbu­do­wana w dzie­więt­na­stym wieku, nie­mal do­kład­nie w miej­scu wcze­śniej­szego zamku da­to­wa­nego na czter­na­sty wiek, w od­stę­pie kilku po­ko­leń od in­nego księ­cia Harry’ego, który zo­stał wy­gnany, a po­tem wró­cił i znisz­czył wszystko i wszyst­kich na­około. Mój da­leki krewny. Moja brat­nia du­sza, jak twier­dzą nie­któ­rzy. A na pewno mój imien­nik. Uro­dzo­nego 15 wrze­śnia 1984 roku, na chrzcie na­zwano mnie: Henry Char­les Al­bert Da­vid of Wa­les.

Ale od sa­mego po­czątku wszy­scy wo­łali na mnie Harry.

W sa­mym środku tej głów­nej kom­naty znaj­do­wała się wielka klatka scho­dowa. Ob­szerna, wi­do­wi­skowa, rzadko uży­wana. Kiedy bab­cia uda­wała się do swo­jej sy­pialni na dru­gim pię­trze, z pie­skami corgi drep­czą­cymi za nią krok w krok, wo­lała ko­rzy­stać z windy.

Pie­ski też.

Nie­da­leko windy babci, za szkar­łat­nymi dwu­skrzy­dło­wymi drzwiami i ka­wał­kiem zie­lo­nej tar­ta­no­wej pod­łogi, znaj­do­wała się mała klatka scho­dowa z ciężką że­la­zną po­rę­czą; pro­wa­dziła na dru­gie pię­tro, gdzie stał po­sąg kró­lo­wej Wik­to­rii. Za­wsze kła­nia­łem się jej, gdy prze­cho­dzi­łem. „Wa­sza Kró­lew­ska Mość!” Willy tak samo. Tak nam ka­zano, ale ro­bił­bym to i bez na­kazu. By­łem za­fa­scy­no­wany „babką Eu­ropy”, nie tylko dla­tego, że bab­cia bar­dzo ją lu­biła, a tata z po­czątku chciał mnie na­zwać imie­niem jej męża (mama mu za­bro­niła). Oj­ciec Wik­to­rii, Edward, książę Kentu i Stra­the­arn, był po­dobno sa­dy­stą, któ­rego pod­nie­cał wi­dok żoł­nie­rzy chło­sta­nych ba­tem, a jej uko­chany mąż Al­bert zmarł na jej oczach. Do tego pod­czas swo­jego dłu­giego, sa­mot­nego pa­no­wa­nia prze­żyła osiem za­ma­chów na swoje ży­cie, ośmio­krot­nie do niej strze­lało sied­miu róż­nych pod­da­nych.

Ani jedna kula nie tra­fiła w cel. Nic nie było w sta­nie po­wa­lić Wik­to­rii.

Za po­są­giem Wik­to­rii sprawy się kom­pli­ko­wały. Drzwi upodob­niały się do sie­bie, po­koje na­kła­dały. Ła­two było się zgu­bić. Gdy otwo­rzyło się nie te drzwi co trzeba, można się było na­tknąć na tatę, któ­remu lo­kaj aku­rat po­maga się ubrać. Albo go­rzej, na tatę sto­ją­cego na gło­wie. Ćwi­cze­nia te, za­le­cone przez fi­zjo­te­ra­peutę, były je­dy­nym sku­tecz­nym le­kar­stwem na cią­gły ból szyi i ple­ców taty. Prze­waż­nie na sku­tek za­daw­nio­nych kon­tu­zji z gry w polo. Ćwi­czył co­dzien­nie, w sa­mych bok­ser­kach, oparty o drzwi lub zwi­sa­jąc z drążka jak praw­dziwy akro­bata. Wy­star­czyło do­tknąć klamki ma­łym pal­cem, żeby usły­szeć jego bła­ga­nia z dru­giej strony drzwi:

– Nie! Nie! Nie otwie­raj! Na Boga, pro­szę, nie otwie­raj!

W Bal­mo­ral było pięć­dzie­siąt sy­pialni, z któ­rych jedną prze­zna­czono dla mnie i Willy’ego. Do­ro­śli na­zy­wali ją po­ko­jem dzie­cin­nym. Willy zaj­mo­wał więk­szą jej część, z po­dwój­nym łóż­kiem, sporą umy­walką, szafką z lu­strza­nymi drzwiami, pięk­nym oknem z wi­do­kiem na dzie­dzi­niec z fon­tanną i brą­zo­wym po­są­giem łani. Moja część po­koju była znacz­nie mniej­sza, z mniej­szą ilo­ścią wy­gód. Ni­gdy nie py­ta­łem dla­czego. Nie dba­łem o to. Ale też nie mu­sia­łem py­tać. O dwa lata star­szy Willy był Na­stępcą, a ja – Za­stępcą.

Nie cho­dziło tylko o to, że tak na­zy­wały nas ta­blo­idy – choć z całą pew­no­ścią to ro­biły. To był rów­nież skrót, któ­rego czę­sto uży­wali tata, mama i dzia­dek. A na­wet bab­cia. Na­stępca i Za­stępca – nie łą­czyło się to z żad­nym osą­dem, ale też nie po­zo­sta­wiało wąt­pli­wo­ści. By­łem cie­niem, pod­pórką, pla­nem B. Zo­sta­łem spro­wa­dzony na świat na wy­pa­dek, gdyby Willy’emu coś się stało. Moim za­da­niem było za­pew­nić wspar­cie, od­wró­cić uwagę, przy­jąć na sie­bie cios, a w ra­zie po­trzeby – do­star­czyć czę­ści za­mien­nych. Może nerki. Krwi. Odro­biny szpiku kost­nego. Wszystko to do­kład­nie wy­ja­śniono mi na po­czątku drogi przez ży­cie i me­to­dycz­nie roz­wi­jano póź­niej. W wieku dwu­dzie­stu lat po raz pierw­szy usły­sza­łem o tym, co tata rze­komo po­wie­dział do mamy w dniu mo­ich na­ro­dzin:

– Cu­dow­nie! Da­łaś mi Na­stępcę i Za­stępcę. Moja praca jest skoń­czona.

Żart. Za­pewne. Z dru­giej strony kilka mi­nut po wy­gło­sze­niu tej perły dow­cipu tata po­dobno po­szedł spo­tkać się ze swoją ko­chanką. No i tak. Cza­sem naj­czyst­szą prawdę mówi się w żar­tach.

Nie bo­lało mnie to. Co to, to nie. Suk­ce­sja była jak po­goda albo ru­chy pla­net, albo ko­lej­ność pór roku. Po co się przej­mo­wać rze­czami tak nie­zmien­nymi? Po co brać do sie­bie los wy­ryty w ka­mie­niu? By­cie Wind­so­rem wią­zało się z roz­po­zna­niem, które z prawd miały po­nad­cza­sowy cha­rak­ter, a na­stęp­nie usu­nię­ciem ich z pola uwagi. Z uwew­nętrz­nie­niem pod­sta­wo­wych pa­ra­me­trów wła­snej toż­sa­mo­ści, in­stynk­towna wie­dza o tym, kim się jest, co za­wsze wy­ni­kało z tego, kim się nie jest.

Nie by­łem bab­cią.

Nie by­łem tatą.

Nie by­łem Wil­lym.

By­łem trzeci w ko­lej­no­ści dzie­dzi­cze­nia, za nimi.

Każdy chło­piec i każda dziew­czynka, przy­naj­mniej raz w ży­ciu, wy­obra­żają so­bie, że są księ­ciem czy księż­niczką. Dla­tego też, Za­stępca czy nie, nie było tak źle fak­tycz­nie być księ­ciem. Wię­cej – z prze­ko­na­niem wspie­rać tych, któ­rych się ko­chało. Czyż nie na tym po­lega ho­nor?

Mi­łość?

Jak w kła­nia­niu się Wik­to­rii, kiedy się prze­cho­dziło?

3

Do mo­jej sy­pialni przy­le­gało coś w ro­dzaju okrą­głego sa­lo­niku. Okrą­gły stół, lu­stro na ścia­nie, se­kre­ta­rzyk, ko­mi­nek oto­czony sie­dzi­skami. Na prze­ciw­le­głej ścia­nie znaj­do­wały się wiel­kie drew­niane drzwi do ła­zienki. Dwie mar­mu­rowe umy­walki wy­glą­dały jak pro­to­typy pierw­szej umy­walki w dzie­jach. Wszystko w Bal­mo­ral było albo stare, albo zro­bione tak, żeby wy­glą­dało na stare. Za­mek był pla­cem za­baw, dom­kiem my­śliw­skim, ale także sceną te­atralną.

W ła­zience naj­waż­niej­sza była wanna na lwich ła­pach, i na­wet woda try­ska­jąca z kra­nów wy­da­wała się stara, w do­brym sen­sie tego słowa. Stara jak je­zioro, w któ­rym Mer­lin po­mógł kró­lowi Ar­tu­rowi zna­leźć ma­giczny miecz. Woda ko­loru brą­zo­wa­wego, ni­czym słaba her­bata, czę­sto wpra­wiała week­en­do­wych go­ści w kon­ster­na­cję.

– Prze­pra­szam, ale chyba coś jest nie tak z wodą w mo­jej ubi­ka­cji.

Tata za­wsze się wtedy uśmie­chał i za­pew­niał ich, że z ich wodą jest wszystko w po­rządku, a na­wet le­piej: zo­stała prze­fil­tro­wana i uszla­chet­niona przez szkocki torf.

– Ta woda pły­nie pro­sto ze źró­dła, a przed pań­stwem jedna z naj­więk­szych przy­jem­no­ści: szkocka ką­piel gór­ska.

W za­leż­no­ści od upodo­ba­nia szkocka ką­piel gór­ska mo­gła być lo­do­wata jak na An­tark­ty­dzie albo wrząca jak w czaj­niku, krany w ca­łym zamku były usta­wione pre­cy­zyj­nie. Jak dla mnie, mało co może się rów­nać z za­nu­rze­niem w nie­mal wrzą­cej wo­dzie, szcze­gól­nie w po­łą­cze­niu z wi­do­kiem z zam­ko­wych okien jak strzel­nice, w któ­rych – jak so­bie wy­obra­ża­łem – peł­nili kie­dyś wartę łucz­nicy. Pa­trzy­łem w górę na roz­gwież­dżone niebo lub w dół na ogrody oto­czone mu­rem i wy­obra­ża­łem so­bie, jak uno­szę się nad wiel­kim traw­ni­kiem, dzięki sta­ra­niom ba­ta­lionu ogrod­ni­ków gład­kim i zie­lo­nym ni­czym stół do sno­okera.

Traw­nik był tak ide­alny, każde źdźbło trawy tak pre­cy­zyj­nie przy­cięte, że Willy i ja mie­li­śmy po­czu­cie winy, kiedy po nim cho­dzi­li­śmy, nie mó­wiąc o jeż­dże­niu ro­we­rami. Ale i tak bez prze­rwy to ro­bi­li­śmy. Raz go­ni­li­śmy po traw­niku na­szą ku­zynkę. My na qu­adach, a ona – go­kar­tem. Za­bawa była przed­nia, póki nie wje­chała pro­sto w po­ma­lo­waną na zie­lono la­tar­nię. Co za traf – je­dyna la­tar­nia w pro­mie­niu ty­siąca ki­lo­me­trów. Śmia­li­śmy się jak sza­leńcy, a słup la­tarni, który do nie­dawna był drze­wem w jed­nym z oko­licz­nych la­sów, uła­mał się gładko w po­ło­wie i spadł na ku­zynkę. Na całe szczę­ście nic po­waż­nego się jej nie stało.

30 sierp­nia 1997 roku nie pa­trzy­łem długo na traw­nik. Oboje z Wil­lym po­spiesz­nie się wy­ką­pa­li­śmy, wsko­czy­li­śmy w pi­żamy i ocho­czo za­sie­dli­śmy przed te­le­wi­zo­rem. Wma­sze­ro­wali lo­kaje, nio­sąc ta­le­rze na ta­cach na­kry­tych srebr­nymi klo­szami. Usta­wili je na drew­nia­nych pod­staw­kach, po czym, jak za­wsze, po­żar­to­wali z nami i ży­czyli nam smacz­nego.

Lo­kaje, por­ce­la­nowa za­stawa – brzmi to ele­gancko i pew­nie ta­kie było, ale te wy­myślne klo­sze kryły po pro­stu je­dze­nie dla dzie­cia­ków. Pa­luszki rybne, za­pie­kanka, pie­czony kur­czak, zie­lony gro­szek.

Do­łą­czyła do nas Ma­bel, na­sza nia­nia, która nie­gdyś była nia­nią taty. Gdy wspól­nie się opy­cha­li­śmy, usły­sze­li­śmy, jak tata prze­myka w kap­ciach, wra­ca­jąc z ką­pieli. Niósł ze sobą „ra­dyjko”, jak na­zy­wał swój prze­no­śny od­twa­rzacz CD, na któ­rym lu­bił słu­chać swo­ich „hi­sto­ry­jek”, kiedy mo­czył się w wan­nie. Tata cho­dził jak w ze­garku, więc kiedy usły­sze­li­śmy go w holu, wie­dzie­li­śmy, że jest koło ósmej.

Pół go­dziny póź­niej usły­sze­li­śmy do­ro­słych roz­po­czy­na­ją­cych wie­czorną wę­drówkę na dół, a na­stęp­nie pierw­sze be­czące nuty akom­pa­niu­ją­cych im dud. Przez na­stępne dwie go­dziny do­ro­śli będą uwię­zieni w Lo­chu Ko­la­cyj­nym, zmu­szeni do sie­dze­nia przy dłu­ga­śnym stole, ły­pa­nia na sie­bie w pół­mroku kan­de­la­bru za­pro­jek­to­wa­nego przez księ­cia Al­berta, trzy­ma­nia się pro­sto nad por­ce­la­no­wymi ta­le­rzami i krysz­ta­ło­wymi pu­cha­rami, roz­sta­wio­nymi z ma­te­ma­tyczną pre­cy­zją przez słu­żą­cych (któ­rzy uży­wali przy tym taśm mier­ni­czych), sku­ba­nia prze­piór­czych jaj i tur­bota i pro­wa­dze­nia bła­hych po­ga­wę­dek, a wszystko to w ich naj­lep­szych stro­jach. Fraki, la­kierki, spodnie w szkocką kratę. Może na­wet kilty.

Po­my­śla­łem: co to za pie­kło być do­ro­słym!

Tata zaj­rzał do nas po dro­dze na wie­czorny po­si­łek. Był już spóź­niony, ale z na­masz­cze­niem pod­no­sił srebrne klo­sze – „mniam, mniam, sam chciał­bym to mieć na ko­la­cję!” – i długo wcią­gał po­wie­trze no­sem. Za­wsze wszystko wą­chał. Je­dze­nie, róże, na­sze włosy. W po­przed­nim ży­ciu chyba był char­tem. Może tak pil­nie po­cią­gał no­sem, bo trudno mu było wy­czuć co­kol­wiek oprócz wła­snych per­fum. Eau Sau­vage. Spry­ski­wał tym po­liczki, szyję, ko­szulę. Kwia­towy za­pach, z nutą cze­goś ostrego, pie­przu czy pro­chu strzel­ni­czego, ro­biono go w Pa­ryżu. Tak było na­pi­sane na bu­te­leczce. Po­my­śla­łem o ma­mie.

– Tak, Harry, mama jest w Pa­ryżu.

Ich sprawa roz­wo­dowa za­koń­czyła się do­kład­nie rok wcze­śniej. Pra­wie co do dnia.

– Bądź­cie grzeczni, chłopcy.

– Do­brze, tato.

– Nie siedź­cie za długo.

Po­szedł, a za­pach po­zo­stał.

Do­koń­czy­li­śmy z Wil­lym ko­la­cję, jesz­cze tro­chę po­oglą­da­li­śmy te­le­wi­zję, a po­tem przy­stą­pi­li­śmy do na­szych re­gu­lar­nych wie­czor­nych wy­bry­ków. Przy­cup­nę­li­śmy na naj­wyż­szym stop­niu bocz­nych scho­dów i pod­słu­chi­wa­li­śmy do­ro­słych, ma­jąc na­dzieję na usły­sze­nie nie­przy­zwo­itego słowa lub opo­wie­ści. Bie­ga­li­śmy tam i z po­wro­tem po dłu­gich ko­ry­ta­rzach, pod czuj­nym okiem dzie­sią­tek głów mar­twych je­leni. W pew­nym mo­men­cie wpa­dli­śmy na du­dzia­rza babci. Ru­miany, o grusz­ko­wa­tej po­stu­rze, z na­stro­szo­nymi brwiami i w twe­edo­wym kil­cie, cho­dził wszę­dzie tam, gdzie bab­cia, bo ona uwiel­biała dźwięk dud, po­dob­nie jak Wik­to­ria, choć Al­bert po­dobno na­zy­wał je „be­stial­skim in­stru­men­tem”. Pod­czas wa­ka­cji w Bal­mo­ral bab­cia ży­czyła so­bie, by dudy grały jej na po­budkę i przez cały dzień aż do ko­la­cji.

In­stru­ment du­dzia­rza wy­glą­dał jak pi­jana ośmior­nica, z tą róż­nicą, że jej chwiejne ra­miona wy­to­czone były z ciem­nego ma­ho­niu ze srebr­nymi oku­ciami. Wi­dzie­li­śmy go już wiele razy wcze­śniej, ale tego wie­czoru za­pro­po­no­wał, że po­zwoli nam go po­trzy­mać. Spró­buj­cie.

– Se­rio?

– No, da­waj­cie.

Nie po­tra­fi­li­śmy wy­do­być z pisz­cza­łek nic poza cien­kimi pi­skami. Po pro­stu nie mie­li­śmy chu­chu. Za to du­dziarz miał klatkę pier­siową roz­miaru beczki whi­sky. Po­tra­fił spra­wić, że dudy ję­czały i wrzesz­czały.

Po­dzię­ko­wa­li­śmy za lek­cję i ży­czy­li­śmy mu do­brej nocy, po czym wró­ci­li­śmy do po­koju dzie­cin­nego, gdzie pod nad­zo­rem Ma­bel umy­li­śmy zęby i twa­rze. Po­tem – do łó­żek.

Moje łóżko było wy­so­kie. Mu­sia­łem pod­sko­czyć, żeby się na nie wdra­pać, po czym sta­cza­łem się w dół do jego za­pad­nię­tego środka. Mia­łem po­czu­cie, jak­bym wspi­nał się na re­gał z książ­kami, a po­tem wpa­dał do okopu. Po­ściel była czy­sta, świeża, w róż­nych od­cie­niach bieli. Ala­ba­strowe prze­ście­ra­dła. Ja­sno­be­żowe koce. Koł­dry w ko­lo­rze sko­rupki jajka. (Wszystko na­pięte jak na­ciąg wer­bla, tak do­sko­nale wy­gła­dzone, że z ła­two­ścią można było do­strzec za­ce­ro­wane roz­dar­cia i dziury z ostat­nich stu lat).

Pod­cią­gną­łem prze­ście­ra­dło i koł­drę do brody, bo nie lu­bi­łem ciem­no­ści. Nie – ja nie­na­wi­dzi­łem ciem­no­ści. Mama też tak mó­wiła, mia­łem to po niej, po­my­śla­łem, ra­zem z jej no­sem, nie­bie­skimi oczami, jej mi­ło­ścią do lu­dzi, nie­chę­cią do sa­mo­za­do­wo­le­nia, fał­szu i ob­no­sze­nia się z bo­gac­twem. Wi­dzę sie­bie pod tą koł­drą, jak wpa­truję się w ciem­ność, na­słu­chuję cy­ka­nia owa­dów i po­hu­ki­wa­nia sów. Czy wy­obra­ża­łem so­bie kształty peł­za­jące po ścia­nach? Czy pa­trzy­łem na smugę świa­tła wzdłuż pod­łogi, która za­wsze tam była, bo za­wsze pro­si­łem, żeby nie do­my­kano drzwi? Ile czasu mi­nęło, za­nim usną­łem? In­nymi słowy, ile dzie­ciń­stwa mi po­zo­stało i jak bar­dzo się nim cie­szy­łem, de­lek­to­wa­łem, za­nim w pół­śnie nie do­tarło do mnie, że...

– Tata?

Stał przy łóżku i pa­trzył w dół. W bia­łym szla­froku wy­glą­dał jak duch w te­atrze.

– Tak, ko­chany chłop­cze.

Nie­znacz­nie się uśmiech­nął, od­wró­cił wzrok.

W po­koju już nie było ciemno. Nie było też ja­sno. Oso­bliwy od­cień po­średni, jakby brą­zo­wawy, pra­wie jak woda w sta­ro­daw­nej wan­nie.

Pa­trzył na mnie w dziwny spo­sób, ina­czej niż kie­dy­kol­wiek wcze­śniej. Z... prze­stra­chem?

– Co się stało, tato?

Usiadł na brzegu łóżka. Po­ło­żył rękę na moim ko­la­nie.

– Ko­chany chłop­cze, mama miała wy­pa­dek sa­mo­cho­dowy.

Pa­mię­tam, że po­my­śla­łem: Wy­pa­dek... do­bra. Ale jej się nic nie stało? Prawda?

Do­kład­nie pa­mię­tam, jak ta myśl prze­mknęła mi przez głowę. Pa­mię­tam, jak cier­pli­wie cze­ka­łem, aż tata po­twier­dzi, że ma­mie rze­czy­wi­ście nic nie jest. I pa­mię­tam, że nie zro­bił tego.

Wtedy coś we mnie prze­sko­czyło. Za­czą­łem bez­gło­śnie bła­gać tatę – albo Boga, albo obu na­raz: „Nie, nie, nie”.

Tata spoj­rzał w dół, w fałdy sta­rych koł­der, ko­ców i prze­ście­ra­deł.

– Były kom­pli­ka­cje. Mama od­nio­sła dość cięż­kie ob­ra­że­nia i za­brano ją do szpi­tala, ko­chany chłop­cze.

Za­wsze mó­wił do mnie „ko­chany chłop­cze”, ale te­raz po­wta­rzał tak co chwilę. Jego głos był ci­chy. Wy­glą­dało na to, że jest w szoku.

– Och. Do szpi­tala?

– Tak. Z ura­zem głowy.

Czy wspo­mniał o pa­pa­raz­zich? Czy po­wie­dział, że ją go­nili? Nie są­dzę. Nie dam głowy, ale my­ślę, że nie. Byli ta­kim pro­ble­mem dla mamy, dla wszyst­kich, że nie trzeba było spe­cjal­nie o tym mó­wić.

Po­my­śla­łem jesz­cze raz: ob­ra­że­nia... ale nic jej nie bę­dzie. Po­je­chała do szpi­tala, wy­le­czą jej głowę, a my ją od­wie­dzimy. Dzi­siaj. Naj­póź­niej – wie­czo­rem.

– Pró­bo­wali, ko­chany chłop­cze. Oba­wiam się, że nie prze­żyła.

Te zda­nia utkwiły w mo­jej gło­wie jak rzutki w tar­czy. Po­wie­dział to tymi sło­wami, to wiem na pewno. „Nie prze­żyła”.

A po­tem wszystko jakby się za­trzy­mało.

Nie, to nie tak. Nie jakby. Nic nie było jakby. Wszystko wy­raź­nie, zde­cy­do­wa­nie, nie­odwo­łal­nie za­trzy­mało się.

Nic z tego, co mu wtedy po­wie­dzia­łem, nie zo­stało mi w pa­mięci. Moż­liwe, że nic nie po­wie­dzia­łem. Pa­mię­tam za to, za­dzi­wia­jąco wy­raź­nie, że nie pła­ka­łem. Ani jed­nej łzy.

Tata mnie nie przy­tu­lił. Na­wet na co dzień oka­zy­wa­nie emo­cji nie było jego mocną stroną, trudno było się spo­dzie­wać, że zrobi to w tak kry­zy­so­wej chwili. Ale jego ręka po­now­nie opa­dła na moje ko­lano i po­wie­dział:

– Wszystko bę­dzie do­brze.

To było, jak na niego, cał­kiem sporo. Oj­cow­skie, pełne na­dziei, życz­liwe. I tak bar­dzo nie­praw­dziwe.

Wstał i wy­szedł. Nie pa­mię­tam, skąd wie­dzia­łem, że był wcze­śniej w dru­gim po­koju, że już po­wie­dział Willy’emu, ale wie­dzia­łem.

Le­ża­łem albo sie­dzia­łem. Nie wsta­łem. Nie wy­ką­pa­łem się, nie wy­si­ka­łem. Nie ubra­łem się. Nie za­wo­ła­łem Willy’ego ani Ma­bel. Po dzie­się­cio­le­ciach sta­rań o od­two­rze­nie tam­tego po­ranka do­sze­dłem do je­dy­nego lo­gicz­nego wnio­sku: mu­sia­łem po­zo­stać w tym po­koju, bez słowa, sa­mot­nie, aż do dzie­wią­tej rano, kiedy na ze­wnątrz za­czął grać du­dziarz.

Ża­łuję, że nie pa­mię­tam, co grał. Ale może to bez zna­cze­nia. W du­dach ważna jest nie me­lo­dia, ale brzmie­nie. Wy­na­le­ziono je ty­siące lat temu, by wzmac­niały to, co już jest w sercu. Je­śli je­steś w głup­ko­wa­tym na­stroju, dudy roz­śmie­szą cię jesz­cze bar­dziej. Je­śli je­steś wku­rzony, dudy spra­wią, że za­wrze w to­bie krew. A je­śli prze­ży­wasz ża­łobę, na­wet je­śli masz dwa­na­ście lat i nie wiesz, że prze­ży­wasz ża­łobę, a może zwłasz­cza je­śli o tym nie wiesz, dudy mogą do­pro­wa­dzić cię do sza­leń­stwa.

4

To była nie­dziela. Więc – jak za­wsze – po­szli­śmy do ko­ścioła.

Cra­thie Kirk. Gra­ni­towe ściany, roz­ło­ży­sty dach z so­snową więźbą, wi­traże ufun­do­wane kil­ka­dzie­siąt lat wcze­śniej przez kró­lową Wik­to­rię, być może w ra­mach po­kuty za po­ru­sze­nie, ja­kie wy­wo­łała, mo­dląc się tam. Coś o tym, że głowa Ko­ścioła An­glii mo­dli się w świą­tyni na­le­żą­cej do Ko­ścioła Szko­cji – po­wód do zbul­wer­so­wa­nia, któ­rego ni­gdy nie zro­zu­mia­łem.

Wi­dzia­łem zdję­cia, na któ­rych wcho­dzimy tego dnia do ko­ścioła, ale nie łą­czą się one z żad­nym wspo­mnie­niem. Czy pa­stor coś po­wie­dział? Czy po­gor­szył sy­tu­ację? Czy słu­cha­łem go, czy wpa­try­wa­łem się w opar­cie ławki i my­śla­łem o ma­mie?

W dro­dze po­wrot­nej do Bal­mo­ral, dwie mi­nuty sa­mo­cho­dem, za­su­ge­ro­wano, że­by­śmy się za­trzy­mali. Lu­dzie od rana zbie­rali się przed bramą wjaz­dową, nie­któ­rzy za­częli zo­sta­wiać przed­mioty: plu­szaki, kwiaty, kartki. Trzeba za nie po­dzię­ko­wać.

Zje­cha­li­śmy na po­bo­cze, wy­sie­dli­śmy. Nie wi­dzia­łem nic oprócz mo­zaiki ko­lo­ro­wych kro­pek. Kwiaty. I jesz­cze wię­cej kwia­tów. Nie sły­sza­łem nic poza ryt­micz­nym cy­ka­niem z dru­giej strony drogi. Prasa. Się­gną­łem po dłoń ojca, dla po­cie­sze­nia, a po­tem zga­ni­łem się w my­ślach, bo ten gest wy­wo­łał erup­cję cyk­nięć.

Da­łem im do­kład­nie to, czego chcieli. Emo­cje. Dra­mat. Ból.

Cy­kali i cy­kali, i cy­kali.

5

Kilka go­dzin póź­niej tata po­je­chał do Pa­ryża. To­wa­rzy­szyły mu sio­stry mamy, cio­cia Sa­rah i cio­cia Jane. Ktoś po­wie­dział, że mu­sieli się do­wie­dzieć wię­cej o ka­ta­stro­fie. I zor­ga­ni­zo­wać prze­wie­zie­nie zwłok mamy.

„Zwłoki”. Lu­dzie bez prze­rwy uży­wali tego słowa. To był cios w gar­dło i pie­przone kłam­stwo, bo mama nie umarła.

Przy­szło mi to do głowy na­gle. Nie ma­jąc in­nego za­ję­cia niż włó­cze­nie się po zamku i mó­wie­nie do sa­mego sie­bie, na­bra­łem po­dej­rzeń, które póź­niej prze­ro­dziły się w pew­ność. Wszystko to było sztuczką. I ten je­den raz sztuczki nie od­gry­wali lu­dzie z oto­cze­nia albo prasa, tylko mama. Miała nie­szczę­śliwe ży­cie, ści­gano ją, nę­kano, okła­my­wano. Więc za­in­sce­ni­zo­wała wy­pa­dek, dla od­wró­ce­nia uwagi, i ucie­kła.

Uświa­do­mie­nie so­bie tego spra­wiło, że za­bra­kło mi tchu, a po­tem wy­rwało mi się głę­bo­kie wes­tchnie­nie ulgi.

No ja­sne! To wszystko pod­stęp, żeby móc za­cząć na nowo! W tym mo­men­cie pew­nie wy­naj­muje apar­ta­ment w Pa­ryżu albo układa świeże kwiaty w ku­pio­nej po­ta­jem­nie chatce gdzieś wy­soko w Al­pach Szwaj­car­skich. Już nie­długo, na­prawdę nie­długo, wy­śle ko­goś po mnie i Willy’ego. To wszystko jest ta­kie oczy­wi­ste! Dla­czego nie wpa­dłem na to wcze­śniej? Mama nie zgi­nęła! Ona się ukrywa!

Po­czu­łem się dużo le­piej.

A po­tem po­ja­wiły się wąt­pli­wo­ści.

Mo­ment! Mama ni­gdy by nam tego nie zro­biła. Nie po­zwo­li­łaby na tak nie­sa­mo­wity ból, a tym bar­dziej ni­gdy by go nie spo­wo­do­wała.

A po­tem znów po­cie­sze­nie: nie miała wy­boru. To była jej je­dyna szansa, żeby się uwol­nić.

I znów wąt­pli­wo­ści: mama by się tak nie ukry­wała, jest na to zbyt wa­leczna.

I po­cie­sze­nie: ona w ten spo­sób wal­czy. Wróci. Musi wró­cić. Za dwa ty­go­dnie są moje uro­dziny.

Ale naj­pierw wró­cili tata i ciotki. Ich po­wrót re­la­cjo­no­wano we wszyst­kich ka­na­łach w te­le­wi­zji. Świat pa­trzył, jak wcho­dzą na płytę lot­ni­ska w ba­zie RAF w Nor­tholt. Na jed­nym z ka­na­łów do lą­do­wa­nia do­dano na­wet oprawę mu­zyczną: ża­ło­śli­wie wy­śpie­wy­wany psalm. Willy’ego i mnie trzy­mali z dala od te­le­wi­zora, ale chyba to usły­sze­li­śmy.

Ko­lejne dni mi­jały w próżni, nikt nic nie mó­wił. Wszy­scy po­zo­sta­li­śmy w zamku. To było jak prze­by­wa­nie w kryp­cie, z tą róż­nicą, że w tej kryp­cie wszy­scy no­sili spodnie w szkocką kratę i trzy­mali się nor­mal­nej ru­tyny i har­mo­no­gramu. Je­śli ktoś o czymś mó­wił, to nie sły­sza­łem tego. Je­dy­nym gło­sem, jaki do mnie do­cie­rał, był ten, który brzę­czał w mo­jej gło­wie i kłó­cił się sam ze sobą.

Nie żyje.

Nie, ona się ukrywa.

Zgi­nęła.

Nie, ona udaje mar­twą.

Któ­re­goś ranka nad­szedł ten mo­ment. Po­wrót do Lon­dynu. Nie pa­mię­tam nic z tej po­dróży. Je­cha­li­śmy sa­mo­cho­dem? Czy le­cie­li­śmy kró­lew­skim czar­te­rem? Mam w pa­mięci spo­tka­nie z tatą i ciot­kami, a także klu­czowe spo­tka­nie z cio­cią Sa­rah, choć jest ono spo­wite mgłą i może być nie­zgodne z chro­no­lo­gią. Cza­sami moja pa­mięć umiej­sca­wia je wła­śnie tam, w tych okrop­nych pierw­szych dniach wrze­śnia. In­nym ra­zem prze­nosi je w przy­szłość, wiele lat póź­niej.

Kie­dy­kol­wiek to się stało, od­było się tak:

– Wil­liam? Harry? Cio­cia Sa­rah ma coś dla was, chłopcy.

Zro­biła krok w przód, trzy­ma­jąc w ręku dwa ma­lut­kie nie­bie­skie pu­dełka.

– Co to jest?

– Otwórz­cie.

Unio­słem wieko mo­jego nie­bie­skiego pu­dełka. W środku była... ćma?

Nie.

Wąsy?

Nie.

– Co...?

– To jej włosy, Harry.

Cio­cia Sa­rah wy­ja­śniła, że w Pa­ryżu ucięła z głowy mamy dwa pa­sma wło­sów.

Więc to było to. Do­wód. Ona na­prawdę nie żyje.

Ale za­raz po­tem po­ja­wiły się ko­jące wąt­pli­wo­ści, ży­cio­dajna nie­pew­ność: nie, to mogą być włosy ko­go­kol­wiek in­nego. Mama, z nie­na­ru­szo­nymi pięk­nymi wło­sami blond, była gdzie in­dziej.

Wie­dział­bym, gdyby było ina­czej. Wie­dzia­łoby moje ciało. I serce. A żadne z nich o ni­czym ta­kim nie wie.

Oba były wciąż tak samo prze­peł­nione mi­ło­ścią do niej.

6

Willy i ja szli­śmy wzdłuż tłumu przed pa­ła­cem Ken­sing­ton, uśmie­cha­jąc się i po­da­jąc dło­nie. Jak­by­śmy pro­wa­dzili kam­pa­nię wy­bor­czą. Setki dłoni bez końca wy­cią­gały się w na­szą stronę, ich palce czę­sto były mo­kre.

Za­sta­na­wia­łem się od czego.

Od łez, uświa­do­mi­łem so­bie.

Nie po­do­bał mi się do­tyk tych dłoni. Wię­cej, nie­na­wi­dzi­łem uczu­cia, ja­kie we mnie wy­wo­ły­wał. Po­czu­cia winy. Dla­czego ci wszy­scy lu­dzie pła­kali, skoro ja nie pła­ka­łem ani wtedy, ani wcze­śniej?

Chcia­łem pła­kać, i pró­bo­wa­łem, bo ży­cie mamy było tak smutne, że mu­siała w końcu znik­nąć, ob­my­ślić całą tę mi­sty­fi­ka­cję. Ale nie by­łem w sta­nie wy­ci­snąć z sie­bie ani kro­pli. Może zbyt do­brze się wy­ćwi­czy­łem, zbyt głę­boko uwew­nętrz­ni­łem za­sadę tej ro­dziny, że płacz nie wcho­dzi w grę – ni­gdy.

Pa­mię­tam sterty kwia­tów wo­kół nas. Pa­mię­tam, jaki by­łem mil­cząco smutny, a jed­no­cze­śnie nie­za­wod­nie uprzejmy. Pa­mię­tam, jak star­sze pa­nie mó­wiły:

– Ojej, jaki grzeczny, biedny chło­piec!

Pa­mię­tam, jak w kółko mru­cza­łem po­dzię­ko­wa­nia: dzię­kuję, że pań­stwo przy­szli, dzię­kuję za te słowa, za ko­czo­wa­nie tu przez kilka dni. Pa­mię­tam, jak po­cie­sza­łem lu­dzi, któ­rzy byli za­ła­mani, zroz­pa­czeni, jakby znali mamę, i jak my­śla­łem przy tym: ale prze­cież jej nie zna­li­ście. Za­cho­wu­je­cie się, jak­by­ście ją znali... ale nie zna­li­ście jej.

To zna­czy... nie zna­cie jej. Czas te­raź­niej­szy!

Po zło­że­niu z sie­bie ofiary dla tłu­mów we­szli­śmy do pa­łacu Ken­sing­ton. Do miesz­ka­nia mamy przez wiel­kie czarne drzwi, po­tem dłu­gim ko­ry­ta­rzem prze­szli­śmy do po­koju po le­wej, w któ­rym stała duża trumna. Ciem­no­brą­zowa, z ciem­nego dębu. Czy to pa­mię­tam, czy so­bie wy­obra­żam, że była udra­po­wana w... bry­tyj­ską flagę?

Ta flaga mnie za­hip­no­ty­zo­wała. Może z po­wodu mo­ich chło­pię­cych za­baw w wojnę. Może przez wcze­śnie wy­bu­jały pa­trio­tyzm. A może dla­tego, że od kilku dni sły­sza­łem ga­da­nie o fla­dze, fla­dze, fla­dze. Nikt nie mó­wił o ni­czym in­nym. Lu­dzie byli wście­kli, że nie opusz­czono do po­łowy masztu flagi nad pa­ła­cem Buc­kin­gham. Nie ob­cho­dziło ich to, że sztan­daru kró­lew­skiego ni­gdy nie opusz­czano do po­łowy masztu, nie­za­leż­nie od wszyst­kiego. Sztan­dar po­wie­wał, kiedy bab­cia była w pa­łacu, a je­śli jej nie było, to nie było sztan­daru, i tyle. Lu­dziom za­le­żało tylko na tym, żeby zo­ba­czyć ja­kąś ofi­cjalną oznakę ża­łoby, i byli roz­wście­czeni jej bra­kiem. Ści­ślej mó­wiąc, do wście­kło­ści do­pro­wa­dziła ich bry­tyj­ska prasa, która w ten spo­sób pró­bo­wała od­wró­cić uwagę od swo­jej roli w znik­nię­ciu mamy. Przy­po­mi­nam so­bie je­den z na­głów­ków skie­ro­wa­nych do babci: „Po­każ nam, że ci za­leży”. To na­prawdę pa­radne usły­szeć to od tych sa­mych zbi­rów, któ­rym tak bar­dzo „za­le­żało” na ma­mie, że za­pę­dzili ją do tu­nelu, z któ­rego już nie wró­ciła.

Do tego mo­mentu zdą­ży­łem już pod­słu­chać „ofi­cjalną” wer­sję wy­da­rzeń: pa­pa­razzi go­nili mamę uli­cami Pa­ryża, a po­tem przez tu­nel, gdzie jej mer­ce­des roz­bił się o ścianę albo be­to­nowy słup, wsku­tek czego zgi­nęła wraz z przy­ja­cie­lem i kie­rowcą.

Sto­jąc przed trumną owi­niętą flagą, za­da­łem so­bie py­ta­nie: czy mama jest pa­triotką? Co na­prawdę my­śli o Wiel­kiej Bry­ta­nii? Czy ktoś za­dał so­bie trud, żeby ją za­py­tać?

Kiedy sam będę mógł to zro­bić?

Nie po­tra­fię so­bie przy­po­mnieć, co w tym mo­men­cie mó­wiła ro­dzina, czy to mię­dzy sobą, czy w stronę trumny. Nie pa­mię­tam ani jed­nego słowa, które pa­dło mię­dzy mną a Wil­lym, choć pa­mię­tam, że lu­dzie wo­kół nas mó­wili, że „chłopcy” wy­glą­dają na „wstrzą­śnię­tych”. Nikt na­wet nie za­da­wał so­bie trudu, by mó­wić szep­tem, jak­by­śmy byli tak wstrzą­śnięci, że ogłu­chli­śmy.

Roz­ma­wiano o po­grze­bie za­pla­no­wa­nym na na­stępny dzień. Zgod­nie z naj­now­szymi usta­le­niami trumna miała prze­je­chać przez mia­sto na kon­nej la­we­cie od­działu re­pre­zen­ta­cyj­nego ar­ty­le­rii, a Willy i ja mie­li­śmy iść za nią pie­szo. Dość wy­ma­ga­jące za­da­nie dla dwóch ma­łych chłop­ców. Nie­któ­rzy z do­ro­słych byli obu­rzeni. Wu­jek Char­les, brat mamy, wsz­czął awan­turę.

– Nie można ka­zać tym chłop­com iść za trumną matki! To bar­ba­rzyń­stwo.

Za­pro­po­no­wano al­ter­na­tywny plan. Willy pój­dzie sam. Miał już w końcu pięt­na­ście lat. „Daj­cie spo­kój młod­szemu”. Oszczę­dzić Za­stępcę. Ten al­ter­na­tywny plan zo­stał prze­słany w górę łań­cu­cha do­wo­dze­nia.

Na­de­szła od­po­wiedź.

Mu­szą tam być obaj ksią­żęta. Pew­nie po to, żeby zdo­być sym­pa­tię.

Wu­jek Char­les był wście­kły. Ale ja nie. Nie chcia­łem, żeby Willy prze­ży­wał tę mę­czar­nię beze mnie. Gdyby role się od­wró­ciły, on nie chciałby – a wręcz nie po­zwo­liłby – że­bym prze­cho­dził przez to w sa­mot­no­ści.

A więc wcze­snym ran­kiem, przy pięk­nej po­go­dzie, wy­ru­szy­li­śmy wszy­scy ra­zem. Wu­jek Char­les po mo­jej pra­wej, Willy po jego pra­wej, a za nim dzia­dek. A po mo­jej le­wej stro­nie szedł tata. Już na po­czątku za­uwa­ży­łem, że dzia­dek wy­glą­dał tak po­god­nie, jakby to były ko­lejne kró­lew­skie za­rę­czyny. Wi­dzia­łem wy­raź­nie jego oczy, bo pa­trzył pro­sto przed sie­bie. Po­dob­nie jak wszy­scy inni. Tylko ja opu­ści­łem wzrok pod nogi. I Willy.

Pa­mię­tam, że czu­łem się odrę­twiały. Pa­mię­tam, że za­ci­ska­łem pię­ści. Pa­mię­tam, że przez cały czas ką­tem oka pa­trzy­łem na Willy’ego i do­da­wało mi to sił. Naj­bar­dziej pa­mię­tam dźwięki, brzęk uprzęży i stu­kot ko­pyt sze­ściu spo­co­nych brą­zo­wych koni, i skrzy­pie­nie kół la­wety ar­mat­niej, którą cią­gnęły. (Ktoś po­wie­dział, że to za­by­tek z I wojny świa­to­wej, co wy­da­wało się na miej­scu, bo mama, choć ko­chała po­kój, czę­sto była jak żoł­nierz, nie­za­leż­nie od tego, czy wo­jo­wała z fo­to­re­por­te­rami czy z tatą). My­ślę, że te dźwięki za­pa­mię­tam do końca ży­cia, bo tak ostro się wy­bi­jały na tle wszech­ogar­nia­ją­cej ci­szy. Nie było sły­chać żad­nego sil­nika, żad­nej cię­ża­rówki, żad­nych pta­ków. Żad­nego ludz­kiego głosu, co zda­wało się nie­moż­liwe, po­nie­waż wzdłuż ulic sta­nęły dwa mi­liony lu­dzi. Je­dyną oznaką tego, że ma­sze­ru­jemy przez ludzki ka­nion, były po­je­dyn­cze szlo­chy.

Po dwu­dzie­stu mi­nu­tach do­tar­li­śmy do opac­twa west­min­ster­skiego. Za­sie­dli­śmy w dłu­giej ławce ko­ściel­nej. Po­grzeb roz­po­czął się od se­rii czy­tań i mów po­grze­bo­wych, a kul­mi­na­cyjny mo­ment sta­no­wił wy­stęp El­tona Johna. Wstał po­woli, sztywno, jakby był jed­nym z wiel­kich kró­lów od wie­ków spo­czy­wa­ją­cych pod opac­twem, na­gle przy­wró­co­nym do ży­cia. Prze­szedł do przodu i usiadł przy for­te­pia­nie. Czy jest ktoś, kto nie wie, że za­śpie­wał Can­dle in the Wind w wer­sji spe­cjal­nie prze­ro­bio­nej dla mamy? Nie mam pew­no­ści, czy moje wspo­mnie­nia po­cho­dzą z tam­tej chwili czy z frag­men­tów re­por­taży, które wi­dzia­łem póź­niej. Moż­liwe, że to po­zo­sta­ło­ści kosz­ma­rów sen­nych. Ale jedno wspo­mnie­nie jest czy­ste i nie­pod­wa­żalne: kiedy pio­senka osią­gnęła kul­mi­na­cję, za­częły mnie szczy­pać oczy i pra­wie po­cie­kły łzy.

Pra­wie.

Pod ko­niec na­bo­żeń­stwa przy­szła ko­lej na wujka Char­lesa, który wy­ko­rzy­stał przy­dzie­lony mu czas, żeby zbesz­tać wszyst­kich – ro­dzinę, spo­łe­czeń­stwo, prasę – za prze­śla­do­wa­nie mamy aż po jej śmierć. Można było po­czuć, jak opac­two i cały kraj za­chwiały się w po­sa­dach od tego ciosu. Prawda boli. Na­stęp­nie ru­szyło do przodu ośmiu żoł­nie­rzy Gwar­dii Wa­lij­skiej, pod­nie­śli ogromną, wy­ło­żoną oło­wiem trumnę, którą udra­po­wano te­raz w sztan­dar kró­lew­ski, co było nie­zwy­kłym od­stęp­stwem od pro­to­kołu. (Pod pre­sją opusz­czono też w końcu flagę do po­łowy masztu, oczy­wi­ście nie sztan­dar kró­lew­ski, ale flagę Union Jack – na­dal sta­no­wiło to jed­nak bez­pre­ce­den­sowy kom­pro­mis). Sztan­dar kró­lew­ski był za­wsze za­re­zer­wo­wany dla człon­ków ro­dziny kró­lew­skiej, do któ­rej – jak mi po­wie­dziano – mama już się nie za­li­czała. Czy to ozna­czało, że jej wy­ba­czono? Że bab­cia wy­ba­czyła? Naj­wy­raź­niej. Ale były to py­ta­nia, któ­rych nie po­tra­fi­łem sfor­mu­ło­wać, nie mó­wiąc o za­da­niu ich ko­muś do­ro­słemu, kiedy trumnę wy­no­szono po­woli na ze­wnątrz i ła­do­wano na tył czar­nego ka­ra­wanu. Po dłu­gim ocze­ki­wa­niu ka­ra­wan od­je­chał, to­czył się mia­rowo przez Lon­dyn, który ze wszyst­kich stron wzbie­rał naj­więk­szymi tłu­mami, ja­kie wi­działo to wie­kowe mia­sto – dwa razy licz­niej­szymi niż te, które świę­to­wały za­koń­cze­nie II wojny świa­to­wej. Kon­dukt prze­je­chał obok pa­łacu Buc­kin­gham, w górę Park Lane, w stronę przed­mieść przez Fin­chley Road, po­tem Hen­don Way, na­stęp­nie przez es­ta­kadę Brent Cross, North Cir­cu­lar, au­to­stradę M1 do skrzy­żo­wa­nia z trasą 15a i na pół­noc do Har­le­stone, po czym przez że­la­zną bramę fron­tową wje­chał do po­sia­dło­ści wuja Char­lesa.

Do Al­thorp.

Oglą­da­li­śmy z Wil­lym więk­szość tego prze­jazdu w te­le­wi­zji. By­li­śmy już na miej­scu w Al­thorp. Prze­wie­ziono nas po­spiesz­nie, choć oka­zało się, że nie trzeba się było spie­szyć. Nie dość, że ka­ra­wan miał długą drogę do prze­je­cha­nia, to jesz­cze kilka razy był za­trzy­my­wany przez lu­dzi sy­pią­cych kwiaty, co blo­ko­wało otwory wen­ty­la­cyjne i po­wo­do­wało prze­grza­nie sil­nika. Kie­rowca mu­siał zjeż­dżać na po­bo­cze, żeby ochro­niarz mógł wy­siąść i usu­nąć kwiaty z przed­niej szyby. Tym ochro­nia­rzem był Gra­ham. Willy i ja bar­dzo go lu­bi­li­śmy. Za­wsze na­zy­wa­li­śmy go Su­char, od marki su­cha­rów Gra­ham Crac­kers. Uwa­ża­li­śmy to za okrop­nie śmieszne.

Kiedy kon­dukt do­tarł wresz­cie do Al­thorp, po­now­nie wy­jęto trumnę i prze­nie­siono ją po­nad sa­dzawką, po zie­lo­nym me­ta­lo­wym mo­ście usta­wio­nym po­spiesz­nie przez sa­pe­rów, na małą wy­spę, gdzie po­ło­żono ją na plat­for­mie. Willy i ja prze­szli­śmy na wy­spę po tym sa­mym mo­ście. Po­wie­dziano mi, że dło­nie mamy były zło­żone na piersi, a mię­dzy nimi umiesz­czono zdję­cie Willy’ego i moje, być może je­dy­nych dwóch męż­czyzn, któ­rzy kie­dy­kol­wiek na­prawdę ją ko­chali. Z pew­no­ścią dwóch, któ­rzy ko­chali ją naj­bar­dziej. Przez całą wiecz­ność bę­dziemy się do niej uśmie­chać w ciem­no­ści i może wła­śnie ten ob­raz, gdy zdjęto sztan­dar, a trumna zje­chała na dno dołu, osta­tecz­nie mnie zła­mał. Moje ciało za­drżało, broda opa­dła i za­czą­łem w nie­kon­tro­lo­wany spo­sób szlo­chać w dło­nie.

Czu­łem wstyd, że na­ru­szam za­sady ro­dziny, ale nie po­tra­fi­łem dłu­żej tłu­mić tego w so­bie.

Wszystko w po­rządku – uspo­ka­ja­łem sam sie­bie – wszystko w po­rządku. Nie ma tu ka­mer. Poza tym nie pła­ka­łem dla­tego, że uwie­rzy­łem, że moja matka jest w tym dole. Czy w tej trum­nie. Obie­ca­łem so­bie, że ni­gdy w to nie uwie­rzę, bez względu na to, co mó­wią lu­dzie.

Nie, pła­ka­łem na samą myśl.

To po pro­stu by­łoby tak nie­zno­śnie tra­giczne, po­my­śla­łem, gdyby było prawdą.

7

Po­tem wszy­scy ru­szyli do za­jęć. Ro­dzina wró­ciła do pracy, ja do szkoły, tak jak po każ­dych in­nych wa­ka­cjach.

Po­wrót do nor­mal­no­ści – stwier­dzili wszy­scy re­zo­lut­nie.

Z sie­dze­nia pa­sa­żera w asto­nie mar­ti­nie taty z otwar­tym da­chem wszystko fak­tycz­nie wy­glą­dało jak daw­niej. Szkoła Lud­grove, po­ło­żona w szma­rag­do­wym kra­jo­bra­zie hrab­stwa Berk­shire, jak za­wsze przy­po­mi­nała wiej­ski ko­ściół. (Je­śli się za­sta­no­wić, w końcu motto szkoły wzięto z Ekle­zja­sty: „Każ­dego dzieła, które twa ręka na­po­tka, po­dej­mij się we­dług twych sił!”[3]). Z dru­giej strony – nie­wiele wiej­skich ko­ścio­łów mo­gło się po­szczy­cić dwu­stoma akrami la­sów i łąk, bo­iskami spor­to­wymi i kor­tami te­ni­so­wymi, la­bo­ra­to­riami na­uko­wymi i ka­pli­cami. Oraz do­brze wy­po­sa­żoną bi­blio­teką.

Gdyby ktoś chciał mnie zna­leźć we wrze­śniu 1997 roku, bi­blio­teka by­łaby ostat­nim miej­scem po temu. Le­piej po­szu­kać w le­sie. Albo na któ­rymś z bo­isk. Za­wsze sta­ra­łem się być za­jęty, w ru­chu.

By­łem też prze­waż­nie sam. Lu­bi­łem lu­dzi, mia­łem to­wa­rzy­ską na­turę, ale aku­rat wtedy wo­la­łem nie prze­by­wać zbyt bli­sko ni­kogo. Po­trze­bo­wa­łem prze­strzeni.

W Lud­grove, gdzie w jed­nym miej­scu miesz­kało po­nad stu chłop­ców, nie było to jed­nak ła­twe. Je­dli­śmy ra­zem, ką­pa­li­śmy się ra­zem, spa­li­śmy ra­zem, cza­sem po dzie­się­ciu w jed­nym po­koju. Wszy­scy wie­dzieli o in­nych wszystko, na­wet kto był ob­rze­zany, a kto nie. (Na­zy­wa­li­śmy to: Okrą­gło­głowi prze­ciw Ka­wa­le­rom).

A jed­nak ża­den z chłop­ców chyba na­wet nie wspo­mniał o mo­jej matce, kiedy za­czął się nowy rok szkolny. Przez de­li­kat­ność?

Ra­czej ze stra­chu.

Ja na pewno nie mó­wi­łem o niej ni­komu.

Kilka dni po po­wro­cie ob­cho­dzi­łem uro­dziny. 15 wrze­śnia 1997 roku. Skoń­czy­łem trzy­na­ście lat. Zgod­nie z pra­dawną tra­dy­cją Lud­grove miał być tort i sor­bet, a mnie po­zwo­lono wy­brać dwa smaki. Zde­cy­do­wa­łem się na czarną po­rzeczkę.

Oraz mango. Ulu­biony smak mamy.

Uro­dziny były za­wsze waż­nym wy­da­rze­niem w Lud­grove, po­nie­waż wszy­scy chłopcy, po­dob­nie jak więk­szość na­uczy­cieli, mieli nie­po­ha­mo­wany ape­tyt na sło­dy­cze. Czę­sto do­cho­dziło do gwał­tow­nych walk o miej­sce obok so­le­ni­zanta: tam można było mieć pew­ność, że do­sta­nie się pierw­szy i naj­więk­szy ka­wa­łek. Nie pa­mię­tam, komu udało się zdo­być miej­sce obok mnie.

– Po­wiedz ży­cze­nie, Harry!

– Ży­cze­nie? Do­bra, chciał­bym, żeby moja matka...

Wtedy nie wia­domo skąd...

Cio­cia Sa­rah?

Z pu­dłem w ręku.

– Otwórz, Harry.

Roz­dar­łem pa­pier do pa­ko­wa­nia, wstążkę. Zaj­rza­łem do środka.

– Co...?

– Mama ku­piła to dla cie­bie. Tuż przed...

– Zna­czy w Pa­ryżu?

– Tak. W Pa­ryżu.

To była kon­sola Xbox. Ucie­szy­łem się. Uwiel­bia­łem gry wi­deo.

Tak w każ­dym ra­zie brzmi ta hi­sto­ria. Po­ja­wia się w wielu re­la­cjach o moim ży­ciu, słowo w słowo, a ja nie mam po­ję­cia, czy jest praw­dziwa. Tata mó­wił, że mama do­znała urazu głowy, ale może to ja mam uszko­dzony mózg? Naj­praw­do­po­dob­niej, na za­sa­dzie me­cha­ni­zmu obron­nego, moja pa­mięć nie za­pi­sy­wała już zda­rzeń tak jak wcze­śniej.

8

Po­mimo dwóch mę­skich kie­row­ni­ków – pana Ge­ralda i pana Mar­stona, dwóch le­gend szkoły – w Lud­grove pod wie­loma wzglę­dami rzą­dziły ko­biety. Na­zy­wa­li­śmy je ma­tro­nami. Każdy czuły gest, choć nie było ich wiele, po­cho­dził od nich. Ma­trony przy­tu­lały nas, ca­ło­wały, opa­try­wały na­sze rany, ocie­rały na­sze łzy. (Oprócz mo­ich. Po tym jed­nym wy­bu­chu przy gro­bie już nie pła­ka­łem). Uwa­żały się za na­sze za­stęp­cze mamy. Mamy-z-dala-od-mamy, lu­biły szcze­bio­tać, co za­wsze było tro­chę dziwne, ale te­raz skom­pli­ko­wało się jesz­cze bar­dziej, gdy mama znik­nęła, a także dla­tego, że ma­trony na­gle stały się... sek­sowne.

Pod­ko­chi­wa­łem się w pan­nie Ro­berts. Uwa­ża­łem, że kie­dyś z pew­no­ścią się z nią oże­nię. Pa­mię­tam też dwie panny Lynn, pannę Lynn Więk­szą i pannę Lynn Mniej­szą. Były sio­strami. Bar­dzo się ko­cha­łem w tej dru­giej. Uwa­ża­łem, że z nią też się oże­nię.

Trzy razy w ty­go­dniu, po ko­la­cji, ma­trony po­ma­gały naj­młod­szym chłop­com wy­ką­pać się przed snem. Wciąż mam w pa­mięci długi rząd bia­łych wa­nien, w każ­dej z nich chło­piec le­żący jak mały fa­raon, cze­ka­jący na in­dy­wi­du­alne my­cie wło­sów. (Dla star­szych chłop­ców, któ­rzy we­szli w wiek doj­rze­wa­nia, były dwie wanny w osob­nym po­miesz­cze­niu, za żół­tymi drzwiami). Ma­trony szły wzdłuż rzędu wa­nien, nio­sąc sztywne szczotki i kostki my­dła o kwia­to­wym za­pa­chu. Każdy z chłop­ców miał swój wła­sny ręcz­nik, z wy­tło­czo­nym nu­me­rem ucznia. Ja mia­łem nu­mer 116.

Po umy­ciu wło­sów chłopca ma­trony prze­chy­lały jego głowę do tyłu i urzą­dzały mu po­wolne, zmy­słowe płu­ka­nie.

Skom­pli­ko­wane jak cho­lera.

Ma­trony po­ma­gały też w klu­czo­wej czyn­no­ści tę­pie­nia wszy. Na­wroty były czę­ste. Nie­mal co ty­dzień któ­ryś z chłop­ców sta­no­wił ostry przy­pa­dek. Po­ka­zy­wa­li­śmy się na­wza­jem pal­cami i wo­ła­li­śmy:

– Zygu, zygu, on ma gnidy!

Po­tem ma­trona klę­kała nad pa­cjen­tem, wcie­rała ja­kiś spe­cy­fik w skórę głowy, a na­stęp­nie wy­cze­sy­wała nie­żywe zwie­rzątka spe­cjal­nym grze­bie­niem.

Jako trzy­na­sto­lat­kowi nie przy­słu­gi­wała mi już ką­pie­lowa asy­sta ma­tron. Ale wciąż by­łem uza­leż­niony od ich przy­kry­wa­nia przed snem, wciąż cze­ka­łem na ich po­ranne po­wi­ta­nia. Ich twa­rze wi­dzie­li­śmy jako pierw­sze każ­dego dnia. Wpa­dały do na­szych po­koi i od­su­wały za­słony.

– Dzień do­bry, chłopcy!

Pa­trzy­łem w górę na piękną twarz ob­ra­mo­waną au­re­olą słońca...

Czy to... czy to może jest...?

Ni­gdy nie była.

Ma­troną, z którą mia­łem naj­wię­cej do czy­nie­nia, była Pat. W prze­ci­wień­stwie do in­nych ma­tron Pat nie była sek­sowna. Sta­no­wiła uoso­bie­nie braku sek­sow­no­ści. Ni­ska, my­szo­wata, wiecz­nie zmę­czona, z tłu­stymi wło­sami opa­da­ją­cymi na pod­krą­żone oczy. Pat nie wy­da­wała się czer­pać wiele ra­do­ści z ży­cia, choć dwie rze­czy nie­za­wod­nie spra­wiały jej przy­jem­ność: przy­ła­pa­nie chłopca gdzieś, gdzie nie po­winno go być, i uda­rem­nia­nie bó­jek. Przed każdą walką na po­duszki sta­wia­li­śmy war­tow­nika przy drzwiach. Je­śli zbli­żała się Pat (lub któ­ryś z kie­row­ni­ków), war­tow­nik miał za za­da­nie wo­łać: „Ki-wi! Ki-wi!”. To chyba z ła­ciny? Ktoś po­wie­dział, że ozna­cza to: „Szef nad­cho­dzi!”. Ktoś inny utrzy­my­wał, że ra­czej: „Uwaga!”.

Ważne, że kiedy to usły­sza­łeś, wie­dzia­łeś, że trzeba zwie­wać. Albo uda­wać, że się śpi.

Tylko cał­kiem nowi albo cał­kiem głupi chłopcy cho­dzili do Pat ze swo­imi kło­po­tami. Lub, co gor­sza, ze ska­le­cze­niami. Nie opa­try­wała ich; sztur­chała ranę pal­cem albo czymś ją ob­le­wała, przez co bo­lało dwa razy bar­dziej. Nie była sa­dystką, po pro­stu wy­da­wała się „em­pa­tyczna ina­czej”. Co tro­chę nas dzi­wiło, bo cier­pie­nie nie było jej obce. Pat miała wiele krzyży do udźwi­gnię­cia.

Naj­cięż­szymi, jak się zdaje, były jej ko­lana i krę­go­słup. Ten ostatni był po­krzy­wiony, te pierw­sze – chro­nicz­nie ze­sztyw­niałe. Cho­dze­nie było trudne, po­ko­ny­wa­nie scho­dów – tor­turą. Scho­dziła ty­łem, z pręd­ko­ścią lo­dowca. Czę­sto sta­wa­li­śmy na pół­pię­trze pod nią, ro­biąc wy­gi­basy i stro­jąc miny.

Czy mu­szę mó­wić, który z chłop­ców wkła­dał w to naj­wię­cej serca?

Ni­gdy nie ba­li­śmy się, że Pat nas zła­pie. Ona była żół­wicą, a my rze­kot­kami drzew­nymi. Po­mimo to raz na ja­kiś czas żół­wicy się po­szczę­ściło. Rzu­cała się w przód i za­ci­skała na chłopcu pięść. Ha! Taki chło­piec miał wtedy na­prawdę i po­rząd­nie prze­rą­bane.

To nas nie znie­chę­cało. Szy­dzi­li­śmy z niej, gdy scho­dziła po scho­dach. Na­groda była warta ry­zyka. Dla mnie na­grodą nie było drę­cze­nie bied­nej Pat, tylko roz­śmie­sza­nie ko­le­gów. Do­brze było roz­śmie­szać in­nych, zwłasz­cza kiedy sam nie śmia­łem się od mie­sięcy.

Może Pat zda­wała so­bie z tego sprawę. Cza­sem od­wra­cała się, wi­działa, jak ro­bię z sie­bie kom­plet­nego idiotę, i też wy­bu­chała śmie­chem. To było naj­lep­sze. Uwiel­bia­łem ba­wić kum­pli, ale nic nie cie­szyło mnie bar­dziej niż spra­wie­nie, że nie­szczę­sna Pat śmiała się do roz­puku.

9

Na­zy­wa­li­śmy je dniami wy­żerki.

Przy­pa­dały chyba we wtorki, czwartki i so­boty. Za­raz po obie­dzie usta­wia­li­śmy się w ko­lejce na ko­ry­ta­rzu wzdłuż ściany, wy­cią­ga­jąc szyje, żeby zo­ba­czyć sto­jący tuż przed nami stół wy­żer­kowy za­sta­wiony sło­dy­czami. Cze­ko­ladki Mun­chies, cu­kierki Skit­tles, ba­tony Mars i, co naj­lep­sze, cią­gutki Opal Fru­its. (By­łem bar­dzo do­tknięty, kiedy Opal Fru­its zmie­niły na­zwę na Star­burst. Czy­ste świę­to­kradz­two. To tak, jakby zmie­nić na­zwę Wiel­kiej Bry­ta­nii).

Na sam wi­dok stołu do­sta­wa­li­śmy za­wrotu głowy. Cie­kła nam ślinka, roz­ma­wia­li­śmy o zbli­ża­ją­cej się eu­fo­rii cu­kro­wej jak rol­nicy w cza­sie su­szy o za­po­wie­dzia­nym desz­czu. A ja opra­co­wa­łem spo­sób na su­per­strzał cu­kru. Bra­łem cały swój przy­dział Opal Fru­its i le­pi­łem z niego jedną wielką kulę, którą na­stęp­nie wpy­cha­łem pod po­li­czek. Kiedy kula się roz­pusz­czała, mój krwio­bieg wy­peł­niał się spie­nioną na­wał­nicą dek­strozy. „Każ­dego dzieła, które twa ręka na­po­tka, po­dej­mij się we­dług twych sił!”

Prze­ci­wień­stwem dnia wy­żerki był dzień pi­sa­nia li­stów. Każdy z chłop­ców miał za za­da­nie usiąść i na­pi­sać list do swo­ich ro­dzi­ców. Na­wet w naj­lep­szych la­tach była to mę­czar­nia. Le­d­wie pa­mię­ta­łem czasy, kiedy tata i mama nie byli roz­wie­dzeni, więc pi­sa­nie do nich tak, by nie po­ru­szyć ich wza­jem­nych uraz, burz­li­wego roz­sta­nia, wy­ma­gało fi­ne­zji za­wo­do­wego dy­plo­maty.

Ko­chany tato, jak się miewa mama?

Hm... nie.

Ko­chana mamo, tata wspo­mi­nał, że ty...

Nie.

Ale po znik­nię­ciu mamy dni pi­sa­nia li­stów stały się nie do znie­sie­nia.

Po­wie­dziano mi, że ma­trony po­pro­siły mnie o na­pi­sa­nie „ostat­niego” li­stu do mamy. Mam nie­ja­sne wspo­mnie­nie, że chcia­łem za­pro­te­sto­wać, że ona prze­cież żyje, a jed­nak nie zro­bi­łem tego w oba­wie przed uzna­niem mnie za sza­leńca. Poza tym po co się szar­pać? Mama prze­czyta mój list, kiedy wróci z ukry­cia, więc nie bę­dzie to zu­pełna strata czasu i wy­siłku.

Za­pewne na­gry­zmo­li­łem coś pro forma, że tę­sk­nię za nią, że w szkole wszystko w po­rządku i tak da­lej. Za­pewne zło­ży­łem kartkę na pół i wrę­czy­łem ma­tro­nie. Pa­mię­tam, że za­raz po­tem ża­ło­wa­łem, że nie po­trak­to­wa­łem tego li­stu bar­dziej po­waż­nie. Ża­ło­wa­łem, że nie się­gną­łem głę­biej, że nie opo­wie­dzia­łem matce o wszyst­kich spra­wach, które le­żały mi na sercu, a zwłasz­cza o tym, jak ża­łuję na­szej ostat­niej roz­mowy te­le­fo­nicz­nej. Mama za­dzwo­niła po po­łu­dniu w dzień wy­padku, ale ja ga­nia­łem z Wil­lym i ku­zy­nami i nie chcia­łem prze­ry­wać. Więc tylko ją zby­łem. W po­śpie­chu, żeby wró­cić do za­bawy, szybko skoń­czy­łem roz­mowę z mamą. Ża­ło­wa­łem, że nie prze­pro­si­łem jej za to. Że nie do­ło­ży­łem sta­rań, żeby zna­leźć słowa na opi­sa­nie, jak bar­dzo ją ko­cham.

Nie wie­dzia­łem, że te po­szu­ki­wa­nia po­trwają na­stęp­nych kil­ka­dzie­siąt lat.

10

Mie­siąc póź­niej były fe­rie śród­se­me­stralne. Wresz­cie wra­ca­łem do domu.

Mo­ment – nie, nie wra­ca­łem.

Tata naj­wy­raź­niej nie chciał, że­bym spę­dził prze­rwę, włó­cząc się bez celu po pa­łacu Świę­tego Ja­kuba, gdzie miesz­kał przez więk­szość czasu od roz­sta­nia z mamą i gdzie miesz­ka­li­śmy z Wil­lym, kiedy przy­pa­dał nasz czas z tatą. Oba­wiał się, co mógł­bym zro­bić sam w tym wiel­kim bu­dynku. Że mógł­bym rzu­cić okiem na ga­zetę, przy­pad­kiem usly­szeć ra­dio. Co wię­cej, oba­wiał się, że mo­gliby mi zro­bić zdję­cie przez otwarte okno lub pod­czas za­bawy żoł­nie­rzy­kami w ogro­dzie. Wy­obra­żał so­bie re­por­te­rów pró­bu­ją­cych ze mną roz­ma­wiać, wy­krzy­ku­ją­cych py­ta­nia: „Hej, Harry, czy tę­sk­nisz za mamą?”.

Na­ród był w sta­nie hi­ste­rycz­nej ża­łoby, ale hi­ste­ria prasy się­gała gra­nic psy­chozy.

Co naj­gor­sze, Willy’ego nie by­łoby w domu, więc nie mógłby nade mną czu­wać. Był w Eton.

Wo­bec tego tata oznaj­mił, że za­bie­rze mnie ze sobą na swój wy­jazd służ­bowy. Do Re­pu­bliki Po­łu­dnio­wej Afryki.

– RPA, tato? Na­prawdę?

– Tak, ko­chany chłop­cze. Jo­han­nes­burg.

Miał umó­wione spo­tka­nia z Nel­so­nem Man­delą i... Spice Girls?

By­łem pod­eks­cy­to­wany. I za­sko­czony. Spice Girls, tato? Wy­ja­śnił, że Spice Girls grały kon­cert w Jo­han­nes­burgu, więc wy­bie­rały się do pre­zy­denta Man­deli, żeby zło­żyć mu wy­razy sza­cunku. Świet­nie, po­my­śla­łem, to wy­ja­śnia obec­ność Spice Girls... a my? Nie ro­zu­mia­łem tego. Nie mam pew­no­ści, czy tata chciał, że­bym zro­zu­miał.

Prawda była taka, że do­radcy taty li­czyli na to, że zdję­cie z naj­bar­dziej sza­no­wa­nym przy­wódcą po­li­tycz­nym i naj­po­pu­lar­niej­szym girls ban­dem na świe­cie za­pewni mu tro­chę przy­chyl­nych na­głów­ków, które tak bar­dzo były mu po­trzebne. Od czasu znik­nię­cia mamy stał się przed­mio­tem za­cie­kłych ata­ków. Lu­dzie ob­wi­niali go za roz­wód, a tym sa­mym za wszystko, co na­stą­piło póź­niej. Po­ziom apro­baty dla niego li­czono na ca­łym glo­bie w po­je­dyn­czych pro­cen­tach. Na Fi­dżi, żeby po­prze­stać na jed­nym przy­kła­dzie, od­wo­łano święto na­ro­dowe na jego cześć.

Ofi­cjalny po­wód wy­jazdu mnie nie ob­cho­dził. Po pro­stu cie­szy­łem się, że jadę. To była szansa na ucieczkę od Wiel­kiej Bry­ta­nii. Co wię­cej, to była oka­zja spę­dze­nia czasu z tatą, spra­wia­ją­cym wra­że­nie jakby nie­obec­nego.

Inna rzecz, że tata od za­wsze był tro­chę nie­obecny. Zda­wało się, że nie jest do końca go­towy na ro­dzi­ciel­stwo: na od­po­wie­dzial­ność, cier­pli­wość, po­świę­ca­nie czasu. Na­wet on sam by to przy­znał, po­mimo swo­jej dumy. A co do­piero na sa­motne ro­dzi­ciel­stwo. Tata w ogóle się do tego nie nada­wał.

Trzeba przy­znać, że pró­bo­wał. Wie­czo­rami wo­ła­łem w dół scho­dów:

– Idę do łóżka, tato!

Za­wsze od­po­wia­dał we­soło:

– Za­raz przyjdę, ko­chany chłop­cze!

Do­trzy­mał słowa i kilka mi­nut póź­niej sie­dział na skraju mo­jego łóżka. Ni­gdy nie za­po­mi­nał, że nie lu­bię ciem­no­ści, więc de­li­kat­nie gła­dził mnie po twa­rzy, aż usną­łem. Naj­mi­lej wspo­mi­nam jego dło­nie na mo­ich po­licz­kach, na czole, a po­tem, gdy się prze­bu­dzam, oka­zuje się, że w ma­giczny spo­sób znik­nął, a drzwi są za­wsze tro­skli­wie uchy­lone.

Poza tymi ulot­nymi mo­men­tami tata i ja prze­waż­nie ży­li­śmy obok sie­bie. Miał trud­no­ści z ko­mu­ni­ka­cją, ze słu­cha­niem, z kon­tak­tem twa­rzą w twarz. Cza­sami, po dłu­giej ko­la­cji zło­żo­nej z wielu dań, sze­dłem na górę i znaj­do­wa­łem list na po­duszce. W li­ście pi­sał, jak bar­dzo jest dumny z cze­goś, co zro­bi­łem lub co osią­gną­łem. Uśmie­cha­łem się i wkła­da­łem list pod po­duszkę, ale też za­sta­na­wia­łem się, dla­czego nie po­wie­dział mi tego chwilę wcze­śniej, sie­dząc na­prze­ciwko.

Tak więc per­spek­tywa wielu dni nie­ogra­ni­czo­nego czasu z tatą była eks­cy­tu­jąca.

Po­tem na­de­szła rze­czy­wi­stość. Dla taty to była po­dróż służ­bowa. I dla mnie też. Kon­cert Spice Girls był moim pierw­szym pu­blicz­nym wy­stą­pie­niem od czasu po­grzebu i wie­dzia­łem, in­tu­icyj­nie, z uryw­ków pod­słu­cha­nych roz­mów, że lu­dzie byli nie­zmier­nie cie­kawi mo­jego sa­mo­po­czu­cia. Nie chcia­łem ich za­wieść, ale chcia­łem też, żeby zo­sta­wili mnie w spo­koju. Pa­mię­tam, jak wsze­dłem na czer­wony dy­wan, przy­le­pi­łem uśmiech na twarz i po­ża­ło­wa­łem na­gle, że nie je­stem w swoim łóżku w pa­łacu Świę­tego Ja­kuba.

Koło mnie stała Baby Spice, w bia­łych pla­sti­ko­wych bu­tach na trzy­dzie­sto­cen­ty­me­tro­wych plat­for­mach. Sku­pi­łem uwagę na tych bu­tach, a ona swoją – na mo­ich po­licz­kach. Bez prze­rwy je szczy­pała. Ale pulchne! Ale słod­kie! Wtedy Posh Spice wy­sko­czyła na­przód i zła­pała mnie za rękę. Tro­chę da­lej wy­pa­trzy­łem Gin­ger Spice, je­dyną człon­ki­nię ze­społu, z którą czu­łem ja­kąś więź – jak ru­dzie­lec z ru­dziel­cem. Po­nadto była znana na ca­łym świe­cie z tego, że cho­dzi w mi­ni­su­kience ze wzo­rem flagi bry­tyj­skiej. „Dla­czego na trum­nie jest Union Jack?” Ona i po­zo­stałe spaj­setki gru­chały do mnie, mó­wiąc rze­czy, któ­rych nie ro­zu­mia­łem, a jed­no­cze­śnie żar­to­wały z dzien­ni­ka­rzami, któ­rzy wy­krzy­ki­wali:

– Harry, po­patrz tu, Harry, Harry, jak się czu­jesz, Harry?!

Py­ta­nia, które nie były py­ta­niami. Py­ta­nia, które były pu­łap­kami. Py­ta­nia, któ­rymi rzu­cali w moją głowę jak ta­sa­kami. Dzien­ni­ka­rzy nie ob­cho­dziło, jak się czuję, chcieli, że­bym po­wie­dział coś sen­sa­cyj­nego, do­brego na na­głó­wek.

Wpa­try­wa­łem się w bły­ski ich fle­szy, szcze­rzy­łem zęby, nie mó­wi­łem nic.

O ile mnie fle­sze onie­śmie­lały, o tyle Spice Girls były nimi odu­rzone. Tak, tak, po ty­siąc­kroć tak – ta­kie było ich na­sta­wie­nie za każ­dym ra­zem, gdy ko­lejny raz bły­skało. Nie mia­łem nic prze­ciwko temu. Im bar­dziej one znaj­do­wały się na pierw­szym pla­nie, tym bar­dziej mo­głem wto­pić się w tło. Pa­mię­tam, że roz­ma­wiały z prasą o swo­jej mu­zyce i swo­jej mi­sji. Nie wie­dzia­łem, że miały mi­sję, ale jedna z dziew­cząt po­rów­nała kru­cjatę ze­społu prze­ciwko sek­si­zmowi do walki Man­deli z apar­the­idem.

W końcu ktoś po­wie­dział, że czas na kon­cert.

– No da­lej. Idź za swoim oj­cem.

Tata? I kon­cert?

Trudno uwie­rzyć. Jesz­cze trud­niej, gdy to się dzieje na­prawdę. Ale wi­dzia­łem na wła­sne oczy, jak tata dziel­nie kiwa głową i tu­pie nogą do rytmu:

Je­śli chcesz być w mo­jej przy­szło­ści, za­po­mnij o prze­szło­ści,

Je­śli chcesz się ze mną spik­nąć, le­piej zrób to szybko.

Po­tem, w dro­dze do wyj­ścia – znowu fle­sze. Tym ra­zem nie było tam Spice Girls, żeby od­cią­gały uwagę. By­li­śmy tylko we dwóch z tatą. Się­gną­łem po jego dłoń i przy­trzy­ma­łem ją.

Przy­po­mi­nam so­bie, ja­sno jak te fle­sze: ko­cha­łem go.

Po­trze­bo­wa­łem go.

11

Na­stęp­nego dnia rano po­je­cha­li­śmy z tatą do pięk­nej chaty nad wi­jącą się rzeką. Kwa­Zulu-Na­tal. Sły­sza­łem o tym miej­scu, gdzie la­tem 1879 roku do­szło do bi­twy żoł­nie­rzy bry­tyj­skich z wo­jow­ni­kami Zu­lu­sów. Sły­sza­łem wszyst­kie opo­wie­ści i le­gendy i obej­rza­łem film Zulu