Złodzieje. Co okrada nas z uwagi - ebook

WPROWADZENIE

Wpro­wa­dze­nie

Prze­chadzka po Mem­phis

Mając dzie­więć lat, mój chrze­śniak naba­wił się krót­ko­trwa­łej, ale zara­zem nader inten­syw­nej obse­sji na punk­cie Elvisa Pre­sleya. Śpie­wał na cały głos _Jail­ho­use Rock_, nie zapo­mi­na­jąc przy tym o zawo­dze­niu niskim gło­sem i krę­ce­niu mied­nicą jak sam Król. Nie­świa­domy, że ten styl stał się obcia­chowy, pre­zen­to­wał go z ujmu­jącą auten­tycz­no­ścią przed­na­sto­latka prze­ko­na­nego, że jest super. Pod­czas krót­kich przerw pomię­dzy powtór­kami tego występu dowo­dził, że chce o Elvi­sie wie­dzieć wszystko („Wszystko! Wszystko!”), nakre­śli­łem mu więc z grub­sza zarys tej inspi­ru­ją­cej, smut­nej i głu­piej histo­rii.

Elvis uro­dził się w jed­nym z naj­bied­niej­szych miast Mis­si­sipi, bar­dzo, bar­dzo daleko – powie­dzia­łem mu. Na świat przy­szedł wraz z bra­tem bliź­nia­kiem, który kilka minut póź­niej zmarł. Gdy tro­chę dorósł, matka powie­działa mu, że jeśli co wie­czór będzie śpie­wał do księ­życa, brat usły­szy jego głos, toteż śpie­wał i śpie­wał. Początki jego publicz­nych wystę­pów przy­pa­dły na czas, gdy star­to­wała rów­nież tele­wi­zja – bły­ska­wicz­nie więc zdo­był więk­szą sławę niż kto­kol­wiek przed­tem. Wszę­dzie, gdzie przy­jeż­dżał Elvis, pod­no­sił się taki wrzask, że jego świat z cza­sem stał się jed­nym wiel­kim krzy­kiem. Chro­nił się wtedy w stwo­rzo­nym przez sie­bie koko­nie, w któ­rym żyjąc, szczy­cił się tym, co oku­pił utratą wol­no­ści. Matce spre­zen­to­wał pałac i nazwał go Gra­ce­land.

Pobież­nie potrak­to­wa­łem resztę życio­rysu – wpa­da­nie w nałóg, męczące i wyczer­pu­jące oku­po­wa­nie estrad Vegas i zgon w wieku czter­dzie­stu dwóch lat. Ile­kroć chrze­śniak, któ­rego będę nazy­wał Ada­mem – zmie­ni­łem bowiem kilka szcze­gó­łów, by zapo­biec jego ziden­ty­fi­ko­wa­niu – zada­wał pyta­nia o zakoń­cze­nie tej histo­rii, zamiast odpo­wia­dać, wcią­ga­łem go we wspólne wyko­ny­wa­nie _Blue Moon_. _You saw me stan­ding alone_ – śpie­wał swoim gło­si­kiem – _without a dream in my heart. Without a love of my own_.

Pew­nego dnia Adam popa­trzył na mnie bar­dzo poważ­nie i zapy­tał:

– Johann, zabie­rzesz mnie kie­dyś do Gra­ce­land?

Bez więk­szego namy­słu zgo­dzi­łem się.

– Obie­cu­jesz? Naprawdę?

Potwier­dzi­łem. I wię­cej już o tym nie myśla­łem, dopóki wszystko nie poszło na opak.

Dzie­sięć lat póź­niej Adam się pogu­bił. W wieku pięt­na­stu lat rzu­cił szkołę i nie­mal całe dnie spę­dzał w domu, prze­no­sząc obo­jętne spoj­rze­nie z ekranu na ekran – z tele­fonu, gdzie w nie­skoń­czo­ność prze­wi­jał wia­do­mo­ści na What­sAp­pie i Face­bo­oku, na iPada, na któ­rym oglą­dał youtube’ową sieczkę oraz porno. Chwi­lami roz­po­zna­wa­łem w nim jesz­cze tam­tego rado­snego malca, który śpie­wał _Viva Las Vegas_, ale wyglą­dało to tak, jakby tamta osoba roz­pa­dała się na mniej­sze, nie­po­wią­zane ze sobą kawa­łeczki. Męczyło go pro­wa­dze­nie roz­mowy dłu­żej niż kilka minut bez ner­wo­wego powrotu do ekranu lub zmiany jej tematu. Wyda­wał się wibro­wać z pręd­ko­ścią Snap­chata gdzieś, gdzie nie mogło dotrzeć do niego nic sta­łego ani poważ­nego. Był inte­li­gentny, porządny i dobry, ale jego umy­słu nic się nie trzy­mało.

W deka­dzie, w któ­rej Adam wyra­stał na męż­czy­znę, takie samo roz­drob­nie­nie wyda­wało się powszechne wśród wielu z nas. W świa­do­mość życia w począt­kach dwu­dzie­stego pierw­szego wieku wpi­suje się poczu­cie, że nasza umie­jęt­ność utrzy­my­wa­nia uwagi – sku­pie­nia – pęka i pry­ska. Poczu­łem to na sobie, kiedy to po zaku­pie sto­sów ksią­żek zer­ka­łem na nie z poczu­ciem winy, by zabrać się za wysła­nie jesz­cze tylko jed­nego, jak zapew­nia­łem sie­bie, twe­eta. Na­dal dużo czy­tam, ale z każ­dym upły­wa­ją­cym rokiem coraz bar­dziej przy­po­mina to zbie­ga­nie po rucho­mych scho­dach. Dopiero co stuk­nęła mi czter­dziestka, a gdzie­kol­wiek spo­ty­kamy się w gro­nie rówie­śni­ków, opła­ku­jemy utra­coną zdol­ność kon­cen­tra­cji jak przy­ja­ciółkę, która pew­nego dnia wypły­nęła w morze i słuch o niej zagi­nął.

Któ­re­goś wie­czoru, gdy obaj z Ada­mem wyle­gi­wa­li­śmy się na ogrom­nej sofie, wpa­trzeni w swoje nie­ustan­nie wywrza­sku­jące coś ekrany, spoj­rza­łem na niego i ogar­nął mnie lekki strach. Tak się nie da żyć, powie­dzia­łem sobie.

– Adam – rzu­ci­łem cicho. – Jedźmy do Gra­ce­land.

– Co?

Przy­po­mnia­łem mu zło­żoną lata temu obiet­nicę. Wpraw­dzie już nie pamię­tał ani tam­tych cza­sów spod znaku _Blue Moon_, ani też mojego zobo­wią­za­nia wobec niego, ale zoba­czy­łem, że myśl o wyrwa­niu się z ogłu­pia­ją­cej rutyny coś w nim roz­pa­liła. Popa­trzył na mnie i spy­tał, czy mówię poważ­nie.

– Ow­szem – potwier­dzi­łem – ale pod jed­nym warun­kiem. Opłacę te sześć tysięcy kilo­me­trów podróży. Odwie­dzimy Mem­phis i Nowy Orlean, zje­dziemy całe Połu­dnie, dotrzemy, gdzie tylko zechcesz. Nic z tego jed­nak nie wyj­dzie, nawet gdy już tam będziemy, jeżeli przez cały czas będziesz wga­piał się w tele­fon. Musisz obie­cać, że będzie wyłą­czony, może poza nocami. Czas na powrót do rze­czy­wi­sto­ści. Musimy odzy­skać łącz­ność z czymś, co się dla nas liczy.

Dał słowo, że tak będzie, a kilka tygo­dni póź­niej wyle­cie­li­śmy z lon­dyń­skiego Heath­row ku ojczyź­nie blu­esa Delty.

Sta­jąc u bram Gra­ce­land, nie uświad­czy się już osoby mogą­cej opro­wa­dzić przy­by­łego. Dosta­jesz iPada, w uszy wty­kasz sobie maleń­kie słu­chawki i to ten iPad mówi ci, co masz robić – skręć w lewo, skręć w prawo, idź pro­sto. W każ­dym pomiesz­cze­niu to urzą­dze­nie infor­muje cię gło­sem jakie­goś zapo­mnia­nego aktora, gdzie obec­nie prze­by­wasz, a na ekra­nie poja­wia się odpo­wied­nie zdję­cie. Cho­dzi­li­śmy więc po Gra­ce­land samo­pas, wpa­trzeni w iPada. Ota­czali nas Kana­dyj­czycy, Kore­ań­czycy i prak­tycz­nie cały prze­krój naro­dowy ludzi o twa­rzach bez wyrazu, ze spusz­czo­nym wzro­kiem, nie­wi­dzą­cych tego, co wokół nich. Nikt nie poświę­cał uwagi niczemu poza ekra­nami. Zwie­dza­jąc, obser­wo­wa­łem ich w nara­sta­ją­cym napię­ciu. Spo­ra­dycz­nie ktoś odry­wał wzrok od iPada, a ja dostrze­ga­łem w tym iskierkę nadziei i usi­ło­wa­łem nawią­zać kon­takt wzro­kowy z tą osobą, wzru­szyć ramio­nami, zasy­gna­li­zo­wać: „Hej, tylko my się tu roz­glą­damy, jedyni, któ­rzy po prze­by­ciu tysięcy kilo­me­trów posta­no­wili fak­tycz­nie dostrzec to, co przed nimi”. Ale ile­kroć miało to miej­sce, docie­rało do mnie, że ci ludzie odkle­jają się od iPa­dów tylko po to, żeby wyjąć tele­fon i strze­lić sel­fie.

Kiedy weszli­śmy do pokoju dżun­gli – ulu­bio­nego miej­sca Elvisa w tej rezy­den­cji – traj­ko­ta­nie iPada przy­ci­chło, bo idący obok mnie męż­czy­zna w śred­nim wieku odwró­cił się, żeby powie­dzieć coś żonie. Przed nami widzia­łem ogromne donice ze sztucz­nymi rośli­nami, które Elvis kupił, żeby zamie­nić to pomiesz­cze­nie w uda­wany tro­pi­kalny gąszcz. Te pseu­do­ro­śliny na­dal tu były, smęt­nie gnąc się pod wła­snym cię­ża­rem.

– Kocha­nie – powie­dział męż­czy­zna. – To nie­sa­mo­wite. Popatrz. – Mach­nął w stronę kobiety iPa­dem, po czym zaczął wodzić pal­cem po ekra­niku. – Jeśli prze­je­dziesz w lewo, zoba­czysz lewą stronę pokoju dżun­gli, a jeśli w prawo, to prawą. – Żona popa­trzyła, uśmiech­nęła się i zaczęła wędro­wać pal­cem po swoim iPa­dzie.

Obser­wo­wa­łem ich. Wodzili pal­cami w tę i we w tę, oglą­da­jąc salę z róż­nych per­spek­tyw. Nachy­li­łem się do nich.

– Pro­szę pana – napo­mkną­łem. – Można też sko­rzy­stać ze sta­ro­mod­nego spo­sobu zwie­dza­nia. Nazywa się go obra­ca­niem głowy. Jeste­śmy bowiem wła­śnie tu. To w pokoju dżun­gli się znaj­du­jemy. Nie musi­cie oglą­dać go na wyświe­tla­czu. Da się zoba­czyć bez­po­śred­nio. Tutaj. Pro­szę spoj­rzeć. – Omio­tłem pomiesz­cze­nie ręką, aż sztuczne zie­lone liście zasze­le­ściły.

Oboje nieco się ode mnie odsu­nęli.

– Patrz­cie! – doda­łem gło­śniej, niż zamie­rza­łem. – Nie widać? Prze­by­wamy w nim. Dokład­nie w tym miej­scu. Nie ma potrzeby gapić się na wyświe­tla­cze. Pokój dżun­gli jest wokół nas. – Pospiesz­nie wyszli, oglą­da­jąc się na mnie jak na wariata, a ja czu­łem, że serce wali mi jak mło­tem. Odwró­ci­łem się do Adama, gotów par­sk­nąć śmie­chem. Chcia­łem zwró­cić uwagę na ten absurd, wyła­do­wać wzbu­rze­nie, ale on, scho­wany w kącie, pod połą kurtki prze­glą­dał Snap­chata.

Daną mi obiet­nicę łamał na każ­dym eta­pie podróży. Dwa tygo­dnie wcze­śniej, gdy tylko samo­lot dotknął nowo­or­le­ań­skiej ziemi i zanim jesz­cze wsta­li­śmy z miejsc, już wyjął tele­fon.

– Dałeś słowo, że nie będziesz z niego korzy­stał – przy­po­mnia­łem mu.

– Mia­łem na myśli, że nie będę dzwo­nił – odpo­wie­dział. – Nie da się zro­bić tak, żebym nie uży­wał Snap­chata i nie pisał. – Powie­dział to z tak szcze­rym zdu­mie­niem, jak­bym zażą­dał od niego wstrzy­ma­nia odde­chu na dzie­sięć dni. W mil­cze­niu więc patrzy­łem, jak w pokoju dżun­gli prze­wija wia­do­mo­ści w tele­fo­nie. Koło niego prze­pły­wała rzeka ludzi tak samo wpa­trzo­nych w wyświe­tla­cze. Poczu­łem się tak samotny, jak­bym stał na pustym polu gdzieś w sta­nie Iowa, o kilo­me­try od innych istot ludz­kich. Czym prę­dzej pod­sze­dłem do Adama i wyrwa­łem mu tele­fon.

– Tak się nie da żyć! – zapro­te­sto­wa­łem. – Nie wiesz, co to zna­czy być obec­nym! Umyka ci życie! Boisz się, że coś prze­ga­pisz, stąd to bez­u­stanne spraw­dza­nie ekra­nika! Ale robiąc to, sam sie­bie wyklu­czasz! Ucieka ci twoje jedyne i nie­po­wta­rzalne życie! Nie widzisz tego, co masz tuż przed nosem i o czym marzy­łeś jesz­cze jako dzie­ciak! Nikt tutaj tego nie dostrzega! Sam zobacz!

Mówi­łem gło­śno, ale więk­szość ota­cza­ją­cych nas osób w swoim iPhone’owym wyizo­lo­wa­niu nawet tego nie zauwa­żyła. Adam ode­brał mi swój tele­fon, oznaj­mił (nie bez racji), że zacho­wuję się jak świr, i wyszedł w głąb poran­nego Mem­phis, mija­jąc grób Elvisa.

Godzi­nami błą­ka­łem się ospale mię­dzy roz­ma­itymi rolls-royce’ami Pre­sleya, eks­po­no­wa­nymi w sąsied­nim muzeum. Adama zna­la­złem po zapad­nię­ciu zmroku, po prze­ciw­nej stro­nie ulicy, w Heart­break Hotel, w któ­rym się zatrzy­ma­li­śmy. Sie­dział koło basenu w kształ­cie olbrzy­miej gitary, gdzie na okrą­gło śpie­wał mu Elvis, i wyglą­dał na przy­gnę­bio­nego. Uświa­do­mi­łem sobie, że cały ten wybuch zło­ści, gniewu na niego – kipią­cego od początku tej wyprawy – był w rze­czy­wi­sto­ści wyra­zem wzbu­rze­nia mną samym. Jego nie­umie­jęt­ność ogni­sko­wa­nia uwagi, cią­głe roz­pra­sza­nie się, nie­zdol­ność przy­by­łych do Gra­ce­land do oglą­da­nia miej­sca, które przy­je­chali zoba­czyć – wszystko to nara­stało i we mnie. Roz­drab­nia­łem się tak samo jak oni. Ja rów­nież gubi­łem zdol­ność do bycia obec­nym. I bar­dzo mi się to nie podo­bało.

– Wiem, że coś nie gra – przy­znał cicho Adam, kur­czowo trzy­ma­jąc tele­fon. – Ale nie mam poję­cia, jak temu zara­dzić. – Potem wró­cił do pisa­nia wia­do­mo­ści.

Wywio­złem Adama tutaj, żeby­śmy ucie­kli od nie­moż­no­ści sku­pie­nia się, a zamiast tego odkry­łem, że uciec się nie da, bo ten pro­blem jest wszech­obecny. Zbie­ra­jąc mate­riały do tej książki, zje­cha­łem cały świat i pra­wie ni­gdzie nie dało się od niego ode­tchnąć. Nawet kiedy robi­łem sobie wolne, jadąc odwie­dzić naj­słyn­niej­sze oazy spo­koju i wyci­sze­nia, odkry­wa­łem, że i tam na mnie cze­kał.

Pew­nego popo­łu­dnia sie­dzia­łem w islandz­kiej Błę­kit­nej Lagu­nie, roz­le­głym i bez­gra­nicz­nie nie­wzru­szo­nym jezio­rze geo­ter­mal­nym, w wodzie osią­ga­ją­cej tem­pe­ra­turę gorą­cych kąpieli, cho­ciaż wszę­dzie koło mnie padał śnieg. Przy­glą­da­jąc się temu, jak jego płatki łagod­nie top­nieją w uno­szą­cej się nad wodą parze, uświa­do­mi­łem sobie, że ota­cza­jący mnie ludzie machają kij­kami do sel­fie. Swoje tele­fony powkła­dali do wodosz­czel­nych etui i teraz gorącz­kowo a to pozo­wali, a to wrzu­cali zro­bione zdję­cia do sieci. Kil­koro nada­wało na żywo na Insta­gra­mie. Zasta­no­wiło mnie, czy mot­tem naszej epoki nie powinno być: „Usi­ło­wa­łem żyć, lecz stale mnie coś roz­pra­szało”. Roz­my­śla­nia prze­rwał mi wyglą­da­jący na influ­en­cera napruty Nie­miec, który ryczał do kamerki swo­jego tele­fonu:

– Oto tu, w Błę­kit­nej Lagu­nie, prze­ży­wam naj­lep­sze chwile swego życia!

Gdy innym razem poje­cha­łem do Paryża zoba­czyć _Monę Lisę_, prze­ko­na­łem się jedy­nie, że teraz per­ma­nent­nie skrywa ją coś na kształt młyna rug­bi­stów, zło­żo­nego z ludzi z całego świata, prze­py­cha­ją­cych się do przodu tylko po to, by momen­tal­nie odwró­cić się ple­cami do niej, strze­lić sel­fie i prze­drzeć się z powro­tem. Będąc tam, obser­wo­wa­łem ten tłum z boku prze­szło godzinę. Nikt – ani jedna osoba – nie przy­glą­dał się _Monie Lisie_ dłu­żej niż kilka sekund. Jej uśmiech prze­staje już chyba sta­no­wić zagadkę. Wydaje się, że dama spo­gląda na nas ze swego wyso­kiego krze­sła w szes­na­sto­wiecz­nych Wło­szech i pyta: „Dla­czego już nie patrzy­cie na mnie tak jak daw­niej?”.

Wpa­so­wy­wało się to jakoś w moje dużo głęb­sze odczu­cie, nara­sta­jące we mnie od kilku lat, dalece wykra­cza­jące poza kwe­stię złych nawy­ków tury­stów. Zdaje się, że naszą cywi­li­za­cję zasy­pał swę­dzący pro­szek, przez który nasze umy­sły trwo­nią czas, wier­cąc się i krę­cąc, nie­zdolne do zwy­kłego poświę­ce­nia uwagi rze­czom istot­nym. Czyn­no­ści wyma­ga­jące dłuż­szego sku­pie­nia – choćby czy­ta­nie ksią­żek – od lat zali­czają rów­nię pochyłą. Po mojej wypra­wie z Ada­mem prze­czy­ta­łem pracę czo­ło­wego świa­to­wego eks­perta od nauko­wego zgłę­bia­nia siły woli, pro­fe­sora Roya Bau­me­istera, rezy­du­ją­cego na austra­lij­skim Uni­ver­sity of Queen­sland, a potem poje­cha­łem prze­pro­wa­dzić z nim wywiad. Teo­rią siły woli i samo­dy­scy­pliny nauko­wiec ten zaj­muje się od prze­szło trzy­dzie­stu lat, odpo­wiada też za sze­reg naj­sław­niej­szych eks­pe­ry­men­tów z dzie­dziny nauk spo­łecz­nych. Usiadł­szy naprze­ciw tego sześć­dzie­się­cio­latka, wyja­śni­łem, że cho­dzi mi po gło­wie napi­sa­nie książki o tym, dla­czego zatra­ci­li­śmy umie­jęt­ność sku­pie­nia się i jak temu zara­dzić. Spoj­rza­łem na niego z nadzieją.

Stwier­dził, że to cie­kawe, że z tym tema­tem zwra­cam się wła­śnie do niego.

– Odno­szę wra­że­nie, że moja kon­trola nad uwagą słab­nie – oznaj­mił. Przed­tem zwykł czy­tać i pisać godzi­nami, teraz „wycho­dzi na to, że umysł o wiele czę­ściej ska­cze gdzie popad­nie”. Jak wyja­śnił, ostat­nio zła­pał się na czymś takim: – Gdy coś mi nie leży, gram w gierkę na tele­fo­nie, żeby zro­biło się faj­nie. – Wyobra­zi­łem go sobie, jak odwraca się od ogromu swo­ich doko­nań nauko­wych, żeby pograć w Candy Crush Saga.

Powie­dział:

– Widzę, że chyba nie wycho­dzi mi utrzy­my­wa­nie kon­cen­tra­cji w takim stop­niu jak daw­niej. – I dodał: – Na swój spo­sób ule­gam i zaczy­nam źle się z tym czuć.

Roy Bau­me­ister nie tylko jest auto­rem książki _Siła woli_¹, ale i zba­dał ten temat głę­biej niż kto­kol­wiek inny spo­śród żyją­cych. Pomy­śla­łem: „Jeżeli nawet on traci w jakiejś mie­rze zdol­ność sku­pia­nia się, to komu udaje się tego unik­nąć?”.

Przez długi czas uspo­ka­ja­łem sie­bie wma­wia­niem, że ten kry­zys to tylko złu­dze­nie. Wcze­śniej­sze poko­le­nia rów­nież czuły, że ich uwaga i kon­cen­tra­cja ule­gają pogor­sze­niu – nawet u śre­dnio­wiecz­nych mni­chów sprzed nie­mal tysiąca lat można prze­czy­tać, że uskar­żają się na pro­blemy z utrzy­my­wa­niem uwagi. Im czło­wiek star­szy, tym trud­niej mu się sku­pić, nabiera za to prze­ko­na­nia, że jest to pro­blem nie tyle jego słab­ną­cego umy­słu, co świata i następ­nego poko­le­nia.

Naj­lep­szym spo­so­bem byłoby pod­ję­cie przez naukow­ców, lata temu, cał­kiem pro­stych dzia­łań. Wystar­czy­łoby, żeby losowo wybra­nych człon­ków bada­nej spo­łecz­no­ści pod­dali testom uwagi i pona­wiali je w kolej­nych latach i deka­dach, tro­piąc zacho­dzące zmiany. Nikt jed­nak tego nie robił. Nie gro­ma­dzono dłu­go­ter­mi­no­wych infor­ma­cji. Ist­nieje wszakże, jak sądzę, inna droga dotar­cia do sen­sow­nych wnio­sków w tej mate­rii. Gro­ma­dząc mate­riały do tej książki, dowie­dzia­łem się o ist­nie­niu róż­no­ra­kich czyn­ni­ków, co do któ­rych naukowo dowie­dziono, że redu­kują ludzką umie­jęt­ność utrzy­my­wa­nia uwagi. Wiele moc­nych dowo­dów wska­zuje na to, że liczne spo­śród nich zaist­niały dopiero w ostat­nich deka­dach – cza­sem na dra­ma­tyczną skalę. Dla odmiany udało mi się doszu­kać tylko jed­nego trendu mogą­cego nasze sku­pie­nie uspraw­nić. Oto dla­czego nabra­łem prze­ko­na­nia, że kry­zys ten jest rze­czy­wi­sty i jest to zara­zem coraz bar­dziej palący pro­blem.

Dowie­dzia­łem się też, że dowód na to, dokąd wiodą nas te trendy, jest do bólu jed­no­znaczny. Przy­kła­dowo, przed­mio­tem jed­nego z pomniej­szych badań było to, jak długo prze­ciętny ame­ry­kań­ski stu­dent poświęca cze­muś uwagę². W tym celu zain­sta­lo­wano w kom­pu­te­rach bada­nych opro­gra­mo­wa­nie śle­dzące, moni­to­ru­jące to, co użyt­kow­nicy robią na co dzień. Bada­cze odkryli, że stu­dent na kolejne zagad­nie­nie prze­łą­cza się prze­cięt­nie co sześć­dzie­siąt pięć sekund. Średni czas, przez jaki sku­piał się na jed­nej kwe­stii, wyno­sił zatem zale­d­wie dzie­więt­na­ście sekund. Jeżeli jesteś osobą doj­rzałą i wynik ten łechta twoje poczu­cie wyż­szo­ści, zbyt­nio się nie ciesz. Inne bada­nie, autor­stwa Glo­rii Mark, pro­fe­sor infor­ma­tyki z Uni­ver­sity of Cali­for­nia w Irvine – z którą prze­pro­wa­dzi­łem wywiad – wyka­zało, ile czasu prze­cięt­nie poświęca jed­nej kwe­stii doro­sły pra­cow­nik biu­rowy³. Wyszło na to, że rap­tem trzy minuty.

Dla­tego wyru­szy­łem w liczącą czter­dzie­ści pięć tysięcy kilo­me­trów podróż w poszu­ki­wa­niu wie­dzy o tym, jak możemy odzy­skać zdol­ność sku­pie­nia i utrzy­my­wa­nia uwagi. W Danii roz­ma­wia­łem z pierw­szym naukow­cem, który wraz ze swoim zespo­łem wyka­zał, że nasza zbio­rowa umie­jęt­ność utrzy­my­wa­nia uwagi rze­czy­wi­ście rap­tow­nie maleje. Potem spo­ty­ka­łem się z bada­czami z całego świata, odkry­wa­ją­cymi przy­czyny tego stanu rze­czy. W sumie prze­pro­wa­dzi­łem wywiady z prze­szło dwu­stu pięć­dzie­się­cioma eks­per­tami – od Miami po Moskwę, od Mont­re­alu po Mel­bo­urne. W poszu­ki­wa­niu odpo­wie­dzi dotar­łem do sza­le­nie róż­no­rod­nych miejsc, od faweli w Rio de Jane­iro, gdzie kon­cen­tra­cja nisz­czeje szcze­gól­nie kata­stro­fal­nie, po odle­głe nowo­ze­landz­kie biuro, w któ­rym zna­le­ziono spo­sób na rady­kalne przy­wró­ce­nie sku­pie­nia.

Dosze­dłem do prze­ko­na­nia, że cał­ko­wi­cie błęd­nie poj­mu­jemy to, co kon­kret­nie dzieje się z naszą uwagą. Przez lata, ile­kroć nie mogłem się sku­pić, ze zło­ścią obwi­nia­łem o to sie­bie. Mówi­łem: „Jesteś leniwy, nie­zdy­scy­pli­no­wany, musisz wziąć się w garść”. Winą obar­cza­łem też swój tele­fon i wście­ka­łem się na niego, żału­jąc, że ktoś go kie­dyś wyna­lazł. Więk­szość zna­nych mi osób reago­wała tak samo. Prze­ko­na­łem się jed­nak, że cho­dzi tu o znacz­nie wię­cej niż o indy­wi­du­alną nie­do­sko­na­łość lub jakiś nowy wyna­la­zek.

Prze­bły­ski tego zaczęły do mnie docie­rać, kiedy uda­łem się do Por­t­land w Ore­go­nie na wywiad z pro­fe­so­rem Joelem Nig­giem, jed­nym z wio­dą­cych świa­to­wych eks­per­tów w dzie­dzi­nie dzie­cię­cych pro­ble­mów z utrzy­my­wa­niem uwagi. Stwier­dził on, że w uchwy­ce­niu tego, co się dzieje, pomo­głoby mi porów­na­nie naszych nara­sta­ją­cych pro­ble­mów z uwagą do przy­ro­stu wystę­po­wa­nia oty­ło­ści. Pięć­dzie­siąt lat temu mało kto był otyły, a dzi­siaj w zachod­nim świe­cie to coś powszech­nego. I wcale nie dla­tego, że nagle spo­tę­go­wały się w nas łak­nie­nie czy chęć doga­dza­nia sobie.

– Oty­łość nie jest epi­de­mią medyczną, lecz epi­de­mią spo­łeczną – zauwa­żył. – Na przy­kład źle się odży­wiamy i przez to tyjemy.

Nigg pod­kre­ślił, że nasz spo­sób życia uległ dra­ma­tycz­nej zmia­nie – zmie­nił się model zaopa­try­wa­nia w żyw­ność, budu­jemy mia­sta, w któ­rych trudno poru­szać się pie­szo bądź rowe­rem, a te zmiany w naszym śro­do­wi­sku dopro­wa­dziły do zmian naszych ciał. Coś podob­nego, jak stwier­dził, może doty­czyć umie­jęt­no­ści utrzy­my­wa­nia przez nas uwagi i sku­pie­nia.

Pro­fe­sor Nigg powie­dział mi, że po deka­dach bada­nia tego tematu jest prze­ko­nany, iż musimy zadać sobie pyta­nie, czy roz­wi­jamy teraz „kul­turę uważ­no­ściowo-pato­genną” – śro­do­wi­sko, w któ­rym utrzy­ma­nie i pogłę­bie­nie sku­pie­nia wymaga od wszyst­kich nas eks­tre­mal­nego wysiłku i pły­nię­cia pod prąd. Pod­kre­ślił, że wiele czyn­ni­ków powo­du­ją­cych osła­bie­nie uwagi zna­la­zło naukowe potwier­dze­nie, a w przy­padku czę­ści ludzi przy­czyna leży w ich bio­lo­gii. Powie­dział jed­nak też, że być może należy się zasta­no­wić nad odpo­wie­dzią na pyta­nie: „Czy nasze spo­łe­czeń­stwo tak czę­sto dopro­wa­dza się do takiego stanu z tego powodu, że mamy epi­de­mię wywo­łaną przez okre­ślone rze­czy dla niego dys­funk­cyjne?”.

Póź­niej zapy­ta­łem go:

– Gdy­bym powie­rzył ci świat, a ty byś zapra­gnął pozba­wić ludzi zdol­no­ści zwra­ca­nia uwagi na cokol­wiek, co kazał­byś im robić?

Po chwili zasta­no­wie­nia odpo­wie­dział:

– Zapewne mniej wię­cej to, co ludz­kość teraz i tak robi.

Zdo­by­łem mocne dowody na to, że zanik umie­jęt­no­ści zwra­ca­nia uwagi nie wynika głów­nie z czy­ichś oso­bi­stych uchy­bień – ani moich, ani two­ich, ani też two­jego dziecka. Dotyka to nas wszyst­kich. Doko­nują tego bar­dzo potężne siły, do któ­rych zali­czają się giganci branży tech­no­lo­gicz­nej, ale na nich się by­naj­mniej nie koń­czy. To pro­blem sys­te­mowy. Prawda jest taka, że żyjemy w sys­te­mie, który dzień w dzień zra­sza tę naszą zdol­ność kwa­sem, a potem każe, byśmy obwi­niali o to sie­bie i maj­stro­wali przy swo­ich nawy­kach, cho­ciaż ten pożar jest na skalę świata. Zgłę­bia­jąc tę kwe­stię, uświa­do­mi­łem sobie, że we wszyst­kich książ­kach na temat dosko­na­le­nia sku­pie­nia, jakie czy­ta­łem, jest luka. I to olbrzy­mia. Prze­waż­nie bowiem nie mówi się w nich o rze­czy­wi­stych przy­czy­nach naszego kry­zysu uwagi, spro­wa­dza­ją­cych się głów­nie do wspo­mnia­nych potęż­nych sił. Na pod­sta­wie tej wie­dzy dosze­dłem do wnio­sku, że za osła­bie­nie naszej uwagi odpo­wiada dwa­na­ście uta­jo­nych sił. Jestem prze­ko­nany, że aby roz­wią­zać ten pro­blem w per­spek­ty­wie dłu­go­ter­mi­no­wej, musimy je zro­zu­mieć, a potem wspól­nie zro­bić wszystko, aby nam dalej nie szko­dziły.

Okre­ślone kroki w kie­runku ogra­ni­cze­nia tego pro­blemu może­cie pod­jąć sami, we wła­snym zakre­sie, a z tej książki dowie­cie się, jak tego doko­nać. Zde­cy­do­wa­nie jestem za tym, byście w ten spo­sób przy­jęli na sie­bie odpo­wie­dzial­ność. Muszę jed­nak być z wami szczery bar­dziej niż, jak się oba­wiam, miało to miej­sce we wcze­śniej­szych książ­kach poświę­co­nych temu zagad­nie­niu. Te zmiany poskut­kują tylko w pew­nym stop­niu. Roz­wiążą cząstkę pro­blemu. Są jed­nak war­to­ściowe. Sam też je wpro­wa­dzam. Tyle że jeśli nie dopi­sze wam szczę­ście, nie pozwolą unik­nąć kry­zysu uwagi. Pro­blemy sys­te­mowe wyma­gają roz­wią­zań sys­te­mo­wych. Oczy­wi­ście za upo­ra­nie się ze wspo­mnia­nymi uta­jo­nymi czyn­ni­kami pono­simy też odpo­wie­dzial­ność indy­wi­du­alną, ale jed­no­cze­śnie musimy wziąć na sie­bie i tę zbio­rową. Ist­nieje realne roz­wią­za­nie – takie, które rze­czy­wi­ście umoż­liwi nam przy­stą­pie­nie do uzdra­wia­nia naszej uwagi. Wymaga to od nas rady­kal­nego prze­for­mu­ło­wa­nia pro­blemu, a potem pod­ję­cia dzia­ła­nia. Jak sądzę, dobrze wiem, od czego mogli­by­śmy zacząć.

Ist­nieją, jak myślę, trzy klu­czowe przy­czyny, dla któ­rych warto wyru­szyć ze mną w tę podróż. Pierw­sza jest taka, że życie prze­peł­nione roz­pra­sza­niem uwagi jest, w skali jed­nostki, zubo­żone. Nie mogąc poświę­cać nale­ży­tej uwagi, nie osią­gasz tego, czego pra­gniesz. Chcesz poczy­tać książkę, a tu odcią­gają cię róż­nej maści pobrzę­ki­wa­nia i para­noje mediów spo­łecz­no­ścio­wych. Pra­gniesz spę­dzić kilka niczym nie­za­kłó­co­nych godzin z dziec­kiem, a co rusz spraw­dzasz pocztę elek­tro­niczną w oba­wie, czy szef o czymś cię nie powia­da­mia. Zamie­rzasz zająć się jakimś biz­ne­sem, a zamiast tego życie roz­mywa ci się we mgle face­bo­oko­wych postów, budzą­cych jedy­nie zazdrość albo nie­po­kój. Nie ze swo­jej winy wyda­jesz się nie mieć chwili na oddech – dość spo­koj­nej, swo­bod­nej prze­strzeni – na to, by się zatrzy­mać i pomy­śleć. Bada­nie prze­pro­wa­dzone przez pro­fe­sora Micha­ela Posnera z Uni­ver­sity of Ore­gon wyka­zało, że jeśli coś prze­rywa nam kon­cen­tra­cję, powrót do tego samego jej poziomu wymaga śred­nio dwu­dzie­stu trzech minut⁴. Inne bada­nie, prze­pro­wa­dzone wśród pra­cow­ni­ków biu­ro­wych z USA, dowio­dło, że więk­szość z nich na co dzień nie pra­cuje nie­prze­rwa­nie nawet przez godzinę⁵. Jeżeli cią­gnie się to mie­sią­cami czy całymi latami, zabu­rza nam to zdol­ność okre­śle­nia, kim jeste­śmy i czego chcemy. Gubimy się we wła­snym życiu.

Poje­cha­łem do Moskwy, by prze­pro­wa­dzić wywiad z naj­waż­niej­szym dzi­siaj filo­zo­fem uwagi, dok­to­rem Jame­sem Wil­liam­sem, zaj­mu­ją­cym się filo­zo­fią i etyką tech­no­lo­gii na Oxford Uni­ver­sity. Nauko­wiec ten powie­dział mi:

– Jeżeli chcemy doko­nać w jakiejś dzie­dzi­nie, w jakim­kol­wiek aspek­cie życia, cze­goś zna­czą­cego, musimy móc zauwa­żać to, co istotne… Jeśli nie możemy tego zro­bić, naprawdę trudno będzie cokol­wiek osią­gnąć.

Dodał, że w zro­zu­mie­niu sytu­acji, w jakiej się w takim momen­cie znaj­du­jemy, pomoże wizu­ali­za­cja. Wyobraź sobie, że jedziesz samo­cho­dem, a tu ktoś zalewa ci całą przed­nią szybę wia­drem błota. Mie­rzysz się przez to z masą pro­ble­mów – nara­żasz się na utrą­ce­nie lusterka wstecz­nego, zabłą­dze­nie czy też opóź­nione dotar­cie do celu. Pierw­szą rze­czą jed­nak, którą musisz zro­bić – zanim zaczniesz się przej­mo­wać wymie­nio­nymi tu pro­ble­mami – jest oczysz­cze­nie szyby. Dopóki tego nie zro­bisz, być może nawet nie będziesz wie­dział, gdzie jesteś. Zanim spró­bu­jemy osią­gnąć inny z zało­żo­nych celów, musimy upo­rać się z zabu­rze­niami uwagi.

Dru­gim powo­dem, dla któ­rego powin­ni­śmy myśleć o tej kwe­stii, jest to, że takie roz­drab­nia­nie uwagi pro­wa­dzi nie tylko do naszych jed­nost­ko­wych pro­ble­mów – bywa też przy­czyną kry­zy­sów w skali całego naszego spo­łe­czeń­stwa. Jako gatu­nek mie­rzymy się z mnó­stwem czy­ha­ją­cych na nas bez­pre­ce­den­so­wych puła­pek i potrza­sków – takich jak kry­zys kli­ma­tyczny – i w odróż­nie­niu od wcze­śniej­szych poko­leń prze­waż­nie nie zdo­by­wamy się na sta­wia­nie czoła naszym naj­więk­szym wyzwa­niom. Dla­czego? Czę­ściowo dla­tego, jak sądzę, że gdy się roz­pra­szamy, roz­pra­sza się też nasza umie­jęt­ność roz­wią­zy­wa­nia pro­ble­mów. Do upo­ra­nia się z wiel­kimi wyzwa­niami konieczna jest nie­prze­rwana i wie­lo­let­nia kon­cen­tra­cja na tym wielu ludzi. Demo­kra­cja wymaga od całej popu­la­cji umie­jęt­no­ści sku­pia­nia uwagi na tyle długo, by można było ziden­ty­fi­ko­wać praw­dziwe pro­blemy, oddzie­lić je od uro­jo­nych, zna­leźć roz­wią­za­nia i roz­li­czyć z tego przy­wód­ców, jeżeli zawiodą. Jeśli bowiem prze­gramy, utra­cimy zdol­ność funk­cjo­no­wa­nia jako w pełni sprawne spo­łe­czeń­stwo. Nie jest dla mnie przy­pad­kiem, że ten kry­zys utrzy­my­wa­nia uwagi zbiega się w cza­sie z naj­więk­szym zała­ma­niem demo­kra­cji od lat trzy­dzie­stych. Ludzi nie­po­tra­fią­cych się sku­pić pocią­gać będą nazbyt uprosz­czone, auto­ry­tarne roz­wią­za­nia – mało praw­do­po­dobne też, że zro­zu­mieją, dla­czego pono­szą klę­skę. Świat pełen osób ogra­bio­nych z umie­jęt­no­ści utrzy­my­wa­nia uwagi, oscy­lu­ją­cych mię­dzy Twit­te­rem a Snap­cha­tem, będzie świa­tem pię­trzą­cych się kry­zy­sów, z któ­rych żad­nemu nie zdo­łamy spro­stać.

Trzeci powód, dla któ­rego powin­ni­śmy się głę­boko zasta­no­wić nad kwe­stią sku­pie­nia, nie­sie według mnie naj­wię­cej nadziei. Zro­zu­miaw­szy, co się dzieje, możemy zacząć to zmie­niać. James Bal­dwin – moim zda­niem naj­więk­szy pisarz dwu­dzie­stego wieku – powie­dział: „Nie wszystko, z czym się mie­rzymy, da się zmie­nić, niczego jed­nak nie­po­dobna zmie­nić, póki się z tym nie zmie­rzymy”⁶. Ten kry­zys spo­wo­do­wał czło­wiek i to my możemy go zli­kwi­do­wać.

Chcę powie­dzieć już na początku, jak gro­ma­dzi­łem dowody, które przed­sta­wiam w tej książce, i dla­czego doko­na­łem takiego, a nie innego wyboru. W ramach zgłę­bia­nia tematu prze­czy­ta­łem całe mnó­stwo prac nauko­wych, a potem wzią­łem się do prze­pro­wa­dza­nia roz­mów z tymi naukow­cami, któ­rzy według mnie dostar­czyli naj­waż­niej­szych świa­dectw. Kwe­stię uwagi i sku­pie­nia zgłę­biało kilka róż­nych krę­gów bada­czy. Jedną z tych grup sta­no­wią neu­ro­nau­kowcy, a zatem dowiesz się, co mają do powie­dze­nia. Ludźmi, któ­rzy w zro­zu­mie­nie tego, dla­czego nastę­pują takie zmiany, wnie­śli naj­więk­szy wkład, są jed­nak socjo­lo­go­wie, ana­li­zu­jący wpływ owych zmian na nasz spo­sób życia zarówno jako jed­no­stek, jak i grup. Stu­dio­wa­łem nauki poli­tyczne i spo­łeczne na Cam­bridge Uni­ver­sity, gdzie grun­tow­nie przy­go­to­wano mnie do odczy­ty­wa­nia wyni­ków badań publi­ko­wa­nych przez takich naukow­ców, oce­nia­nia przed­sta­wia­nych przez nich dowo­dów i – mam nadzieję – son­do­wa­nia ich za pomocą pytań.

Bada­cze ci czę­sto spie­rają się o to, co i dla­czego się dzieje. Nie z uwagi na nie­do­sko­na­łość tych nauk, a dla­tego że ludzie są isto­tami nad wyraz skom­pli­ko­wa­nymi i nader trudno jest oce­nić coś tak zło­żo­nego jak to, co wpływa na naszą zdol­ność utrzy­my­wa­nia sku­pie­nia. To oczy­wi­ście i dla mnie było nie­małe wyzwa­nie przy pisa­niu tej książki. Ocze­ku­jąc ide­al­nego dowodu, cze­ka­li­by­śmy wiecz­nie. Musia­łem, na miarę swo­ich moż­li­wo­ści, bazo­wać na infor­ma­cjach naj­pew­niej­szych spo­śród posia­da­nych przez nas, stale uwzględ­nia­jąc to, że ta nauka jest ułomna i kru­cha i wymaga ostroż­nego podej­ścia.

Dla­tego na każ­dym eta­pie tej książki będę usi­ło­wał uświa­da­miać ci, jak kon­tro­wer­syjny dowód ofe­ruję. Pewne tematy badały setki naukow­ców, osią­ga­jąc powszechny con­sen­sus w kwe­stiach, które zamie­rzam tu wyło­żyć. To oczy­wi­ście ideał i ile­kroć było to moż­liwe, szu­ka­łem bada­czy repre­zen­tu­ją­cych zgodny pogląd w ich dzie­dzi­nie, a swoje kon­klu­zje opie­ra­łem na solid­nym fun­da­men­cie ich wie­dzy. Bywają też jed­nak obszary, gdzie zagad­nie­nia, które pra­gną­łem zro­zu­mieć, bada jedy­nie garstka naukow­ców, stąd wysnu­wane przeze mnie wnio­ski są wątlej­sze. Jest też kilka innych zagad­nień, co do któ­rych różni reno­mo­wani bada­cze pozo­stają w gorą­cym spo­rze. Zamie­rzam mówić o tym jed­no­znacz­nie i pró­bo­wać przed­sta­wić całe spek­trum poglą­dów na te kwe­stie. Na każ­dym eta­pie wysnu­wane przeze mnie wnio­ski sta­ra­łem się budo­wać na naj­moc­niej­szych dowo­dach, jakie udało mi się zna­leźć.

Do tego pro­cesu usi­ło­wa­łem zawsze pod­cho­dzić z pokorą. W żad­nej z poru­sza­nych kwe­stii nie jestem eks­per­tem. Jestem dzien­ni­ka­rzem zwra­ca­ją­cym się do eks­per­tów, testu­ją­cym ich wie­dzę i obja­śnia­ją­cym ją naj­le­piej, jak potra­fię. Jeżeli zapra­gniesz bar­dziej szcze­gó­łowo przyj­rzeć się tym deba­tom, to musisz wie­dzieć, że wni­kli­wiej zagłę­biam się w te dowody w prze­szło czte­ry­stu przy­pi­sach zamiesz­czo­nych na stro­nie inter­ne­to­wej tej książki i odno­szą­cych się do ponad dwóch tysięcy pię­ciu­set prac nauko­wych w niej przy­wo­ła­nych. Żeby lepiej wytłu­ma­czyć, czego się dowie­dzia­łem, nie­kiedy nawią­zuję także do swo­ich doświad­czeń. Moje wspo­minki nie mają cha­rak­teru dowo­dów nauko­wych. Prze­ka­zują coś znacz­nie prost­szego: dla­czego tak bar­dzo chcia­łem poznać odpo­wie­dzi na te pyta­nia.

Po powro­cie z wyprawy z Ada­mem do Mem­phis byłem sobą prze­ra­żony. Któ­re­goś dnia prze­czy­ta­nie kilku począt­ko­wych stron powie­ści zabrało mi trzy godziny, raz po raz bowiem zatra­ca­łem się w roz­pra­sza­ją­cych mnie myślach, nie­mal tak jak­bym był napruty, uzna­łem więc, że tak dalej być nie może. Czy­ta­nie bele­try­styki od zawsze nale­żało do moich naj­przy­jem­niej­szych roz­ry­wek i pozba­wie­nie sie­bie tego byłoby jak ampu­ta­cja koń­czyny. Dla­tego zapo­wie­dzia­łem moim przy­ja­cio­łom, że ucieknę się do dra­stycz­nych roz­wią­zań.

Myśla­łem, że coś takiego spo­tkało mnie z tego powodu, że byłem za mało zdy­scy­pli­no­wany, a na doda­tek zanadto pochła­niał mnie mój tele­fon. Sądzi­łem, że lekar­stwo na to jest oczy­wi­ste: trzeba narzu­cić sobie więk­szą dys­cy­plinę i zapo­mnieć o tele­fonie. Wsze­dłem do inter­netu i zare­zer­wo­wa­łem sobie pokoik tuż przy plaży, w Pro­vin­ce­town, na koniuszku Cape Cod. „Wyjeż­dżam tam na trzy mie­siące – ogło­si­łem trium­fal­nie wszyst­kim – bez smart­fona i kom­pu­tera umoż­li­wia­ją­cego połą­cze­nie z inter­ne­tem. Skoń­czy­łem z tym, rzu­ci­łem to. Po raz pierw­szy od dwu­dzie­stu lat będę offline”. Wyja­śni­łem przy­ja­cio­łom podwójne zna­cze­nie słowa _wired_. Poję­cie to opi­suje zarówno czło­wieka pod­mi­no­wa­nego, mak­sy­mal­nie pobu­dzo­nego psy­chicz­nie, jak i kogoś pod­łą­czo­nego do inter­netu. W moim odczu­ciu te dwie defi­ni­cje jakoś się łączą. Byłem zmę­czony tym sta­nem rze­czy i musia­łem się z tego wszyst­kiego otrzą­snąć. Zde­cy­do­wa­łem się więc na wyjazd. Jako auto­re­spon­der usta­wi­łem wia­do­mość, że przez naj­bliż­sze trzy mie­siące będę nie­osią­galny. I tak oto porzu­ci­łem wibra­cje, buzu­jące we mnie od dwu­dzie­stu lat.

W ten eks­tre­malny cyfrowy detoks sta­ra­łem się wejść bez żad­nych złu­dzeń. Wie­dzia­łem, że takie cał­ko­wite odcię­cie się od inter­netu nie może być dla mnie roz­wią­za­niem na dłuż­szą metę – nie zamie­rza­łem dołą­czyć do ami­szów i na zawsze poże­gnać się z tech­niką. Mało tego, wie­dzia­łem, że u więk­szo­ści ludzi nie spraw­dzi­łoby się to nawet jako roz­wią­za­nie krót­ko­ter­mi­nowe. Wywo­dzę się z klasy pra­cu­ją­cej – bab­cia, która mnie wycho­wała, sprzą­tała w toa­le­tach; ojciec był kie­rowcą auto­busu. Gdyby ktoś im powie­dział, że receptą na pro­blemy ze sku­pie­niem uwagi jest porzu­ce­nie pracy i zaszy­cie się w chatce nad morzem, ode­bra­liby to jako haniebną obe­lgę; po pro­stu nie mogliby tego zro­bić.

Ja tak postą­pi­łem, uzna­łem bowiem, że jeśli tego nie zro­bię, mogę utra­cić jakieś klu­czowe aspekty umie­jęt­no­ści głę­bo­kiego myśle­nia. Kie­ro­wała mną despe­ra­cja. Postą­pi­łem tak też dla­tego, że czu­łem, iż odzie­ra­jąc się na jakiś czas ze wszyst­kiego, mógł­bym zacząć dostrze­gać zmiany, które nam wszyst­kim uda­łoby się wpro­wa­dzać znacz­nie trwa­lej. Ten dra­styczny detoks nauczył mnie wielu waż­nych rze­czy – jak się prze­ko­nasz, także i na temat ogra­ni­czeń cyfro­wych detok­sów.

Zaczął się w pewien majowy ranek, kiedy to wyje­cha­łem do Pro­vin­ce­town, nękany poświatą wyświe­tla­czy z Gra­ce­land. Sądząc, że pro­blem leży w skłon­no­ści mojej natury do roz­pra­sza­nia uwagi i w naszej tech­nice, zamie­rza­łem dać sobie spo­kój z takimi urzą­dze­niami – w imię wol­no­ści, upra­gnio­nej wol­no­ści! – na długi, długi czas.Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

1. R.F. Bau­me­ister, J. Tier­ney, _Siła woli. Odkryjmy na nowo to, co w czło­wieku naj­po­tęż­niej­sze_, tłum. P. Bud­kie­wicz, Poznań, Media Rodzina, 2013.

2. J.M. Twenge, _iGen: Why Today’s Super-Con­nec­ted Kids Are Gro­wing Up Less Rebel­lious, More Tole­rant, Less Happy – and Com­ple­tely Unpre­pa­red for Adul­thood – and What That Means for the Rest of Us_, New York, Atria Books, 2017, s. 64, za: L. Yey­ke­lis, J.J. Cum­mings, B. Reeves, _Mul­ti­ta­sking on a Sin­gle Device: Aro­usal and the Fre­qu­ency, Anti­ci­pa­tion, and Pre­dic­tion of Swit­ching Between Media Con­tent on a Com­pu­ter_, „Jour­nal of Com­mu­ni­ca­tions” 2014, vol. 64, issue 1, s. 167–192.\ Zob. też: A. Gaz­za­ley, H.D. Rosen, _The Distrac­ted Mind: Ancient Bra­ins in a High-Tech World_, Cam­bridge, MIT Press, 2017, s. 165–167.

3. V.M. González, G. Mark, _Con­stant, Con­stant, Multi-tasking Cra­zi­ness. Mana­ging Mul­ti­ple Wor­king Sphe­res_, „CHI’04: Pro­ce­edings of the SIG­CHI Con­fe­rence on Human Fac­tors in Com­pu­ting Sys­tems” 2004 (kwie­cień), vol. 6, no. 1, Vienna, Austria, s. 113–120. Pro­fe­sor Mark opi­suje to sze­rzej w tym wywia­dzie, a dal­sze obja­śnie­nia są dostępne w wywia­dzie, który z nią prze­pro­wa­dzi­łem. _Too Many Inter­rup­tions At Work?_, „Busi­ness Jour­nal” 2006, 8 czerwca, https://news.gal­lup.com/busi­nessjo­ur­nal/23146/too-many­in­ter­rup­tions-work.aspx.\ Zob. też: C. Marci, _A (bio­me­tric) day in the life: Enga­ging across media_, refe­rat przed­sta­wiony na kon­fe­ren­cji „Re: Think 2012”, New York, NY, 28 marca 2012.\ Bada­nie, w któ­rym uzy­skano podobne (choć nie iden­tyczne) rezul­taty, zob.: L.D. Rosen i in., _Face­book and texting made me do it: Media-indu­ced task­swit­ching while stu­dy­ing_, „Com­pu­ters in Human Beha­viour” 2013, vol., no. 3, s. 948–958.

4. G. Mark, S. Iqbal, M. Czer­win­ski, P. Johns, _Focu­sed, Aro­used, but so Distrac­ti­ble: A Tem­po­ral Per­spec­tive on Mul­ti­ta­sking and Com­mu­ni­ca­tions_, „CSCW’15: Pro­ce­edings of the 18th ACM Con­fe­rence on Com­pu­ter Sup­por­ted Coope­ra­tive Work & Social Com­pu­ting” 2015 (sty­czeń), s. 903–916; J. Wil­liams, _Stand Out Of Our Light: Fre­edom and Resi­stance in the Atten­tion Eco­nomy_, Cam­bridge, Cam­bridge Uni­ver­sity Press, 2018, s. 51.\ Zob. też: L. Dab­bish, G. Mark, V. Gon­za­lez, _Why do I keep inter­rup­ting myself? Envi­ron­ment, habit and self-inter­rup­tion_, „CHI’11: Pro­ce­edings of the SIG­CHI Con­fe­rence on Human Fac­tors in Com­pu­ting Sys­tems” 2011 (maj), s. 3127–3130.\ Zob. też: K. Pat­ti­son, _Wor­ker, Inter­rup­ted: The Cost of Task- Swit­ching_, „Fast Com­pany” 2008_,_ 28 lipca, https://www.fast­com­pany.com/944128/wor­ker-inter­rup­ted-cost-task-swit­ching.

5. J. Mac­Kay, _The Myth of Mul­ti­ta­sking: The ulti­mate guide to get­ting more done by doing less_, Rescu­eTime (blog), 17 stycz­nia 2019, https://blog.rescu­etime.com/mul­ti­ta­sking/; J. Mac­Kay, _Com­mu­ni­ca­tion over­load: our rese­arch shows most wor­kers can’t go 6 minu­tes without chec­king email or IM_, Rescu­eTime (blog), 11 lipca 2018, https://blog.rescu­etime.com/com­mu­ni­ca­tion-mul­ti­ta­sking-swit­ches/.

6. D. Char­les Wil­liam, _Fore­ver a Father, Always a Son_, New York, Vic­tor Books, 1991, s. 112.

7. J. Mac­Kay, _Screen time stats 2019: Here’s how much you use your phone during the work day_, Rescu­eTime (blog), 21 marca 2019, https://blog.rescu­etime.com/screen-time-stats-2018/.

8. J. Naf­tu­lin, _Here’s how many times we touch our pho­nes every day_, „Insi­der” 2016, 13 lipca, https://www.busi­nessin­si­der.com/dscout-rese­arch-people-touch-cell-pho­nes-2617-times-a-day-2016-7?r=US&IR=T.

9. W ory­gi­nale – „La vida no puede espe­rar a que las cien­cias expli­quen científicamente el Uni­verso. No se puede vivir ad kalen­das gra­ecas. El atri­buto más esen­cial de la exi­sten­cia es su peren­to­rie­dad: la vida es siem­pre urgente. Se vive aquí y ahora sin posi­ble demora ni tra­spaso. La vida nos es dispa­rada a quemar­ropa. Ya la cul­tura, que no es sino su inter­pre­ta­ción, no puede tam­poco espe­rar”, J. Ortega y Gas­set, _Misja uni­wer­sy­tetu_, tłum. H. Woź­nia­kow­ski, „Znak” 1978 (czer­wiec), s. 725.

10. M.J. Croc­kett i in., _Restric­ting Temp­ta­tions: Neu­ral Mecha­ni­sms of Pre­com­mit­ment_, „Neu­ron” 2013, vol. 79, no. 2, s. 391.\ Arty­kuł z 2012 roku, będący dobrym pod­su­mo­wa­niem tej kwe­stii i aktu­al­nego stanu wie­dzy: Z. Kurth-Nel­son, A.D. Redish, _Don’t let me do that! – models of pre­com­mit­ment_, „Fron­tiers in Neu­ro­science” 2012, vol. 6, s. 138.

11. T. Dubo­witz i in., _Using a Gro­cery List Is Asso­cia­ted With a Heal­thier Diet and Lower BMI Among Very High-Risk Adults_, „Jour­nal of Nutri­tion, Edu­ca­tion and Beha­vior” 2015, vol. 47, no. 3, s. 259–264; J. Schwartz i in., _Heal­thier by Pre­com­mit­ment_, „Psy­cho­lo­gi­cal Science” 2015, vol. 25, no. 2, s. 538–546; R. Lado­uceur, A. Blasz­czyn­ski, D.R. Lalande, _Pre-com­mit­ment in gam­bling: a review of the empi­ri­cal evi­dence_, „Inter­na­tio­nal Gam­bling Stu­dies” 2012, vol. 12, no. 2, s. 215–230.

12. P. Lorenz-Spreen, B. Mørch Mønsted, P. Hövel, S. Leh­mann, _Acce­le­ra­ting dyna­mics of col­lec­tive atten­tion_, „Nature Com­mu­ni­ca­tions” 2019, vol. 10, no. 1.