Polska droga od komunizmu

W artykułach, esejach, prelekcjach i wywiadach zawartych w tej książce znać tradycję naukową Uniwersytetu Oksfordzkiego, gdzie Autor studiował, a potem wykładał nauki polityczne. Ich wątkiem przewodnim jest analiza in statu nascendi procesu powolnego rozkładu komunizmu.

Po upadku systemu stalinowskiego w Polsce Zbigniew Pełczyński, jako jeden z pierwszych, opisywał pojawianie się elementów pluralizmu politycznego w jednopartyjnym systemie władzy, początkowo głównie za sprawą Kościoła katolickiego, potem przyjmujące pełniejszą postać „opozycji demokratycznej“ i osiągające kulminację w powstaniu NZSS „Solidarność”. Zdaniem Autora stan wojenny i jego następstwa nie były zdolne zatrzymać na dłużej procesu pluralizacji. W wykładzie „The Polish Road from Communism” wygłoszonym w Oksfordzie latem 1982 roku przewidział – na podstawie analizy głównych trendów społecznych i ustrojowych w PRL – nieunikniony koniec komunizmu w jego tradycyjnej postaci.

Profesor Zbigniew Pełczyński, zdumiony i uszczęśliwiony pokojowym przejęciem władzy przez siły opozycyjne w 1989 r., od samego początku dostrzegał jednak wiele przeszkód na drodze do stworzeniu demokratycznego państwa i społeczeństwa obywatelskiego, upatrując ich m.in. w słabym zakorzenieniu wartości demokratycznych w szerokich kręgach społeczeństwa, ucieczce w prywatność, przywiązaniu do państwowo-biurokratycznych raczej, niż obywatelskich procedur i słabej znajomość nowoczesnych zachodnich mechanizmów rządzenia, opartych na silnej, lecz odpowiedzialnej władzy wykonawczej. Demokracja w Polsce nazbyt często była i jest pojmowana jako słaba, rozparcelowana władza, przesadnie uczulona na zmienne nastroje wyborców.

Książka jest pasjonującą biografią intelektualną uczonego, świadectwem zaangażowania w tworzenie ładu demokratycznego w Polsce. Jednocześnie jest relacją z historii najnowszej pisaną „na gorąco”, ale z punktu widzenia politologa i filozofa polityki.