Ebook Zwierciadło świata. Średniowieczny teatr francuski mobi,epub

ochodzą rękopisy najważniejszych sztuk tego okresu. Nawet jeśli inne miasta rozwinęły w owym czasie równie bogatą twórczość dramatyczną, o której nic nie wiemy z powodu braku jakichkolwiek dokumentów, teatralna sława Arras nie jest dziełem przypadku. W owym czasie było to miasto bogate i ludne dzięki rozwiniętej produkcji tekstylnej i handlowi. Zamożni mieszczanie, rywalizując z arystokracją, wspierali finansowo przedsięwzięcia o charakterze kulturalnym oraz działalność towarzystw literackich zwanych puy. Dzięki temu mecenatowi mogły powstać również utwory teatralne. Na samym początku XIII wieku truwer Jean Bodel stworzył wymienioną już Grę o świętym Mikołaju (ok. 1198-1202), która przez swój temat należy do teatru religijnego, lecz zrywa wszelkie więzi z liturgią i językiem łacińskim oraz zawiera wiele scen komicznych. Cechą charakterystyczną średniowiecznego teatru religijnego było przyswajanie sobie innych gatunków. Również tą metodą posługuje się Jean Bodel, który w swojej sztuce podejmuje tematy właściwe chanson de geste, lecz do opowieści o wyprawie krzyżowej wprowadza świat złodziejaszków, bywalców karczmy, a wszystko wpisuje w tradycyjne ramy miraklu, gdyż głównym tematem sztuki jest jeden z ,,cudów" przypisywanych świętemu Mikołajowi: odnalezienie skradzionego skarbu jako wynagrodzenie zasług wiernego czciciela. Z tego samego kręgu wywodzi się niewiele zapewne późniejsza, anonimowa sztuka Dworniś z Arras, adaptacja ewangelicznej przypowieści o synu marnotrawnym, znanej z Ewangelii według świętego Łukasza (15, 11-32), przeniesionej wszakże w czasy współczesne i w znajomy świat Arras. W tej sztuce religijnej, podobnie jak w utworze Jeana Bodela, cel dydaktyczny i moralizatorski zostaje osiągnięty również za pomocą środków komediowych, a dwie trzecie tekstu zajmuje rozbudowana scena rozgrywająca się w karczmie. Na przeciwległym krańcu XIII wieku w tym samym mieście Arras pojawia się postać Adama de la Halle, zawodowego żonglera, poety i kompozytora, autora dwóch słynnych ,,gier" (jeux): Gry o altanie i Gry o Robinie i Marynce. Również te dwa utwory wpisują się w tradycję dramatyzacji innych gatunków literackich. Gra o Robinie i Marynce, w której przeplatają się dialogi, partie śpiewane i taneczne, jest inscenizacją bardzo popularnego w XIII wieku gatunku lirycznego zwanego pastourelle: jej tematem są niewczesne zaloty rycerza do spotkanej na łące pasterki oraz pochwała miłości pasterzy i życia pasterskiego. Bohaterami Gry o altanie są nazwani po imieniu mieszkańcy miasta Arras, a jej autor jest zarazem jej czołową postacią. Sama zaś sztuka, bardzo osobista i oryginalna, wystawiona prawdopodobnie 4 czerwca 1276 roku w Arras, aż kipi od aluzji do aktualnych realiów: ,,Tego jeszcze nie było - pisze Anna Drzewicka - by na scenie (jakkolwiek można by ją sobie wyobrazić) stawał sam autor sztuki z całym orszakiem krewnych, znajomych i sąsiadów, obecnych fizycznie lub wspomnianych w dialogach; by rzeczywiste miasto Arras bawiło się kosztem fikcyjnego Arras, swojego sobowtóra, trudno dającego się odeń odróżnić"7. Gra o altanie to utwór niesłychanie złożony, niepoddający się łatwo interpretacji. Sam tytuł kryje zagadkę: słowo feuillée może oznaczać zarówno uplecioną z liści altanę, przygotowaną dla zjawiających się w sztuce wróżek, jak i liściastą gałąź, służącą za szyld karczmy, a także - folie, szaleństwo. Gra o altanie jest więc jednocześnie grą o szaleństwie i szaleńcach, którzy są istotnie ważnymi postaciami w sztuce. Miejscem, które w omawianych utworach dramatycznych powstałych w kręgu Arras zyskuje wyjątkowe znaczenie, jest karczma, jeden z ,,ważnych ośrodków życia społecznego", by przytoczyć formułę Jacquesa Le Goffa: ,,Stąd rozchodzą się nowiny, opowieści o dalekich krajach, legendy. Rozmowy w karczmie kształtują sposoby myślenia. A że trunek rozgrzewa umysły, karczma przyczynia się do nadania średniowiecznemu społeczeństwu tego tonu namiętności, upojenia, pod których działaniem fermentuje i eksploduje wewnętrzna gwałtowność"8. W sztukach z Arras karczma staje się tym szczególnym miejscem teatralnym, w którym ukazuje się prawdziwe oblicze bohaterów. W latach 1260-1270 w środowisku paryskim powstał Miracle de Théophile (Cud o Teofilu) Rutebeufa, adaptacja dramatyczna jednego z najsławniejszych ,,cudów Matki Bożej", znanego z narracyjnej wersji benedyktyna Gautiera de Coincy i z licznych przedstawień ikonograficznych. Legenda o Teofilu, wyrwanym z mocy Szatana dzięki wstawiennictwu Matki Bożej, była niezwykle popularna: dwa wieki później wspomni ją również François Villon w swoim Testamencie. Utwór Rutebeufa jest pierwszym zachowanym dramatycznym miraklem maryjnym w języku francuskim. Schemat ten zostanie rozwinięty w czterdziestu Miracles de Notre Dame