Uzyskaj dostęp do tej i ponad 250000 książek od 14,99 zł miesięcznie
- Wydawca: MT Biznes
- Kategoria: Biznes, rozwój, prawo
- Język: polski
- Rok wydania: 2014
W szybko zmieniającym się świecie zarówno badacze i analitycy, jak i studenci oraz wszyscy zainteresowani poszukują skondensowanej i jednocześnie pogłębionej informacji o bieżących wydarzeniach międzynarodowych. Seria Współczesne Stosunki Międzynarodowe odpowiada na to zapotrzebowanie w formie krótkich i aktualnych książek poświęconych najważniejszym problemom dzisiejszego świata, pisanych przez polskich uczonych.
Kolorowe, aksamitne czy inaczej wyborcze rewolucje przetoczyły się falą przez obszar poradziecki, aby następnie zmienić kierunek i objąć swoim zasięgiem Bliski Wschód i dotrzeć do Afryki Północnej. Czy są one kolejną falą demokratyzacji czy zawoalowaną formą ekspansji Zachodu? Jakie zmiany przyniosły przeżywającym je społeczeństwom i regionom świata? Jaka czeka je przyszłość? Celem książki jest odtworzenie wielowymiarowego charakteru kolorowych rewolucji i złożonej dyskusji międzynarodowej na ich temat.
O AUTORZE
Krzysztof Kozłowski – doktor nauk o polityce, adiunkt w Katedrze Studiów Politycznych Kolegium Ekonomiczno-Społecznego SGH. Zajmuje się polityką Chińskiej Republiki Ludowej i poradzieckiej Azji Centralnej, problematyką zmiany politycznej oraz ekonomiczną analizą przestępczości. Autor publikacji: Rewolucja tulipanów. Geneza, przebieg, następstwa (2009); Iluzje rewolucji. Rewolucja róż, rewolucja pomarańczowa, rewolucja tulipanów (2011) oraz wielu artykułów.
Ebooka przeczytasz w aplikacjach Legimi na:
Liczba stron: 210
Odsłuch ebooka (TTS) dostepny w abonamencie „ebooki+audiobooki bez limitu” w aplikacjach Legimi na:
Popularność
Podobne
Krzysztof Kozłowski
Kolory rewolucji
Fragment
Redaktor naukowy serii
prof. Wojciech Kostecki, Uniwersytet Warszawski
Redakcja
Jadwiga Witecka
Projekt okładki
Rafał Kucharczuk
Koncepcja graficzna
PERFECT MAGENTA, Wladzimier Michnievič
© Copyright by Poltext sp. z o.o.
Warszawa 2012
Poltext sp. z o.o.
01-694 Warszawa, ul. Oksywska 32
tel.: 22 832-07-07, 22 632-64-20
e-mail: [email protected]
internet: www.poltext.pl
ISBN 978-83-7561-202-8
Plik ePub przygotowała firma eLib.pl
al. Szucha 8, 00-582 Warszawa
e-mail: [email protected]
www.eLib.pl
WSTĘP
Kolory rewolucji są częścią serii wydawniczej omawiającej najważniejsze problemy współczesnych stosunków międzynarodowych. Z jednej strony, książka jest poświęcona fenomenowi politycznemu początków XXI w. – tzw. kolorowym rewolucjom, nazywanym również aksamitnymi lub wyborczymi. Zapoczątkowane upadkiem prezydenta Slobodana Miloševicia przetoczyły się szeroką falą przez Gruzję, Ukrainę i Kirgistan, aby następnie zmienić kierunek i objąć swym zasięgiem Afrykę Północną i dotrzeć na Bliski Wschód, przybierając tam nazwę arabskich rewolucji lub Arabskiej Wiosny Ludów. Z drugiej strony, rozważania na ich temat są przedstawione w szerszym kontekście międzynarodowych stosunków politycznych. Brany jest pod uwagę nie tylko wpływ rewolucji na wewnętrzną scenę polityczną państw, lecz także uwarunkowania ich przebiegu, problemy, jakie stawiają przed społecznością międzynarodową, oraz zmiany w polityce, jakie wywołują.
Celem książki jest przedstawienie obecnej fazy ewolucji fenomenu rewolucji politycznej przez odtworzenie wielowymiarowego charakteru kolorowych rewolucji i złożonej dyskusji międzynarodowej na ich temat. Czy są one kolejną falą demokratyzacji czy zawoalowaną formą ekspansji Zachodu? Jak dogłębne zmiany przyniosły przeżywającym je społeczeństwom i regionom świata? Jaka czeka je przyszłość? Podręcznik dostarczy materiałów do sformułowania odpowiedzi na powyższe pytania nie tylko z perspektywy akademickiej, lecz także interesów najważniejszych aktorów stosunków międzynarodowych – mocarstw oraz organizacji kształtujących współczesną rzeczywistość polityczną.
Największym problemem w analizie kolorowych rewolucji są wszechobecne uproszczenia dominujące w ocenach, zarówno ze strony ich sympatyków, jak i krytyków. Polityczna dyskusja, czy są one narzędziem Zachodu służącym obalaniu kolejnych autorytarnych reżimów, czy autentycznym zrywem obywateli przeciwko uciskającym ich reżimom, będzie jeszcze długo trwać. Analiza politologiczna i socjologiczna wskazuje jednak, że nie były one ani eksportowane z Zachodu, ani nie były rewolucjami w pełnym znaczeniu tego słowa. Stały się nową formą zmiany politycznej, będącej wypadkową doświadczeń wcześniejszych rewolucji, autorytarnego dziedzictwa przeżywających je państw, miejscowych tradycji politycznych oraz efektu ekspozycji na zmiany międzynarodowe. W pierwszej chwili łatwo było ulec wrażeniu, że są częścią fali demokratycznych przemian (zachodnia perspektywa polityczna) lub instrumentem kształtowania przez świat zachodni nowych obszarów politycznych na swój wzór i podobieństwo (perspektywa zagrożonych nią reżimów w różnych częściach świata). W rzeczywistości okazały się jednak wypowiedzeniem posłuszeństwa rządzącym elitom i przyniosły zmiany w systemach politycznych, ale nie zmiany systemów politycznych – co jest warunkiem sine qua non każdej rewolucji. Mimo to rewolucyjna interpretacja wydarzeń w Gruzji (2003), na Ukrainie (2004) i w Kirgistanie (2005), ich konsekwencji na obszarze poradzieckim oraz fali protestów i demonstracji w świecie arabskim, które swoje apogeum osiągnęły w 2011 r., wciąż dominuje w dyskursie politycznym i międzynarodowym. Wynika to jednak nie ze stanu faktycznego, ale z marketingowej użyteczności takiego rozwiązania. Dostarcza prostych odpowiedzi otoczeniu międzynarodowemu i pozwala przejść do porządku nad złożonymi przemianami regionalnymi i dwuznacznymi transferami władzy.
Kolorowe rewolucje na obszarze poradzieckim okazały się procesem, którego konsekwencje przerosły oczekiwania wszystkich ich uczestników. Trudno jest przecenić wkład, jaki wniosły w proces demokratyzacji na świecie. Pomimo ich intensywności zmiany, jakie wywołały są jednak w wielu aspektach powierzchowne. Uzasadnione jest pytanie, jak głęboka jest ich natura. Udane i udaremnione rewolucje na obszarze WNP są pełne paradoksów. Przywódcy protestów w Gruzji, na Ukrainie i w Kirgistanie wcześniej należeli do kręgów władzy, przeciwko którym występowali. Byli także współodpowiedzialni za przedrewolucyjny krajobraz polityczny swoich państw. Konsekwencje kolorowych rewolucji okazały się wieloznaczne, a zmiany porewolucyjne stawiają pod znakiem zapytania demokratyczne intencje nowych przywódców.
Arabska Wiosna Ludów jest nie mniej naznaczona sprzecznościami. Trudno precyzyjnie stwierdzić, jaką przyniesie przyszłość. Z pewnością położyła kres wielu uogólnieniom dotyczącym świata arabskiego w przeszłości. Wydarzenia polityczne 2011 r. pokazały jego wewnętrzną różnorodność, czego najlepszą ilustracją są odmienne trajektorie zmian w Tunezji, Egipcie, Libii czy monarchiach Bliskiego Wschodu. W każdym przypadku trudno jednak dopatrzeć się zmian systemu politycznego. W niektórych trudno nawet określić tożsamość opozycji. Podobieństwa modus operandi protestów: masowość wystąpień, przytłaczająca liczba biorących w nich udział młodych ludzi, ewolucja od haseł gospodarczych do politycznych, przysłoniły ich słabości, przede wszystkim nieobecność politycznej alternatywy dla atakowanych przez nie reżimów.
Fala kolorowych rewolucji na obszarze poradzieckim oraz wystąpień w państwach arabskich w 2011 r. odsłoniła wiele słabości lokalnych reżimów, które mimo że znajdowały się w polu widzenia obserwatorów międzynarodowych, paradoksalnie, pozostawały dla nich niezauważalne za zasłoną uogólnień, uproszczeń i obiegowych opinii. Omawiane przemiany umykają poza ramy uniwersalistycznych czy historiozoficznych koncepcji zmiany politycznej. Chociaż nie są rewolucjami sensu stricto, stanowią jakościowo nową formę zmiany politycznej, kształtującą się pod wpływem efektu demonstracji, a jednocześnie głęboko zakorzenioną w lokalnym krajobrazie politycznym.
Kolorowe rewolucje unaoczniły procesy geopolityczne, które kształtują rzeczywistość obszaru poradzieckiego i świata arabskiego, a często umykają uwadze środowiska międzynarodowego. Istotną rolę odgrywa również kontekst geopolityczny omawianych wydarzeń. Wstrząsy polityczne w państwach byłego bloku wschodniego są naznaczone współzawodnictwem między Stanami Zjednoczonymi a Federacją Rosyjską. Sytuacja polityczna świata arabskiego z kolei jest nierozerwalnie związana ze światową sytuacją energetyczną, czego dowodziły gwałtowne reakcje rynku paliw w pierwszej połowie 2011 r. Rewolucje na obszarze WNP, jak i Arabska Wiosna Ludów postawiły też otoczenie międzynarodowe przed pytaniem o zasadność interwencji zewnętrznej w obronie praw człowieka. Doświadczenia z nimi związane z pewnością będą jeszcze długo kształtować przebieg debat międzynarodowych na ich temat.
Analiza rewolucyjnego charakteru wydarzeń na obszarze poradzieckim będzie opierać się na zestawieniu paradygmatu politycznego w czasie bezpośrednio je poprzedzającym z paradygmatem politycznym po ich zakończeniu. Ta sama metoda zostanie wykorzystana w odniesieniu do państw arabskich, z tą różnicą, że analiza następstw wydarzeń zostanie zastąpiona ich ramową prognozą. W przypadku Arabskiej Wiosny Ludów już na etapie wstępnej analizy widać wyraźnie, że nie spełnia ona warunków zmiany systemowej o rewolucyjnym charakterze. Koncepcja rewolucji jako zmiany paradygmatu politycznego, czyli jednoczesnej i skoordynowanej zmiany jego wymiarów: idei, norm, hierarchii oraz komunikacji, zostanie omówiona w pierwszym rozdziale pracy, poświęconym klasycznym i aksamitnym ujęciom rewolucji politycznej. Stanowi on odniesienie metodologiczne dla kolejnych rozdziałów poświęconych przemianom na obszarze poradzieckim i w świecie arabskim, zbiorczo określanych kolorowymi rewolucjami.
Rozdział 1 KORZENIE REWOLUCJI
Zmiana społeczna a rewolucja
Rewolucja jest najbardziej gwałtowną formą zmiany społecznej. Następuje wyjątkowo szybko, dynamizując życie społeczne na jej tylko właściwą skalę. Obejmuje wszystkie sfery aktywności społecznej od polityki i gospodarki poczynając, na kulturze kończąc, innymi słowy – cały krajobraz społeczno-polityczny. Dotyka konstytutywnych właściwości struktury i hierarchii społecznej oraz tworzących je norm i wzorów interakcji. Z tych względów rewolucje, chociaż rzadkie, są najważniejszą formą zmiany społecznej. „Niewykluczone, że razem z »postępem« i »nauką« »rewolucja« tworzy trio pojęć zawierających w sobie sens naszych czasów” (Sztompka 2005, s. 279).
W praktyce życia społecznego mamy najczęściej do czynienia ze zmianami wewnątrz systemu.
Rozważania nad rewolucją należy rozpocząć od ogólniejszej refleksji nad jej relacją wobec zmiany społecznej. Możemy stwierdzić, że istotą zmiany społecznej jest różnica w nietożsamych momentach czasu między stanami tego samego systemu. Zmiana społeczna może występować w postaci:
zmiany wewnątrz systemu – inaczej zmiany w jego części składowej lub składowych;
zmiany systemu jako całości, czyli rewolucji.
W praktyce życia społecznego mamy najczęściej do czynienia ze zmianami wewnątrz systemu. Zmiany takie są zwykle tylko połowiczne, o ograniczonym zakresie, często bez większych konsekwencji dla innych elementów systemu. Zmiana obejmująca wszystkie aspekty systemu – czyli zmiana systemu – występuje znacznie rzadziej. Prowadząc do zniszczenia i całkowitej rekonstrukcji systemu, powoduje konieczność traktowania go jako zupełnie nowy, zasadniczo różny od starego.
Podsumowując, zmiany w systemie polegają na jego modyfikacji, reformie, zmianie kompozycji. Mają charakter dostosowawczy, wyrównawczy, stabilizujący, równoważący, podtrzymujący i homeostatyczny. Ze swej istoty mają głównie charakter ilościowy. Służą reprodukcji systemu społecznego, dlatego występują cały czas. Zapewniają zachowanie stabilności i porządku społecznego, pozwalają na jego harmonijne i zrównoważone funkcjonowanie. Potocznie łączy się te zmiany z pojęciem ewolucji.
W przypadku zmian systemu obok zmiany ilościowej pojawia się zmiana jakościowa. Wówczas podlega on transformacji. Jako kryterium badawcze można przyjąć zmianę struktury wraz z istotną modyfikacją sieci relacji obowiązujących w systemie społecznym lub zmianę funkcji z istotną modyfikacją sposobu działania systemu. Tego typu zmiany dotykają samego jądra rzeczywistości społecznej, ponieważ ich reperkusje są zazwyczaj odczuwalne we wszystkich aspektach życia społecznego. Dochodzi w ten sposób do całościowej zmiany jakościowej. Potocznie nazywamy ten typ zmiany rewolucyjnym[1].
W przypadku zmian systemu obok zmiany ilościowej pojawia się zmiana jakościowa.
Zmiana systemu nie pozostaje obecna tylko na poziomie praktyki jego funkcjonowania, lecz sięga jego fundamentów. Piotr Sztompka (2005, s. 265) wymienia cztery wymiary struktury społecznej, których jednocześnie musi dotknąć zmiana, aby nabrać takiego charakteru:
Wymiar idei – nazywany również wymiarem idealnym struktury społecznej, konstytuuje zbiór idei, z którego czerpią społeczne systemy przekonań, istniejące w społecznym obiegu ideologie, wizje przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Obejmuje on przekonania i światopoglądy oraz wyznacza ideologiczny horyzont danego społeczeństwa.
Wymiar norm – obejmuje uznane i panujące normy, wartości i instytucje tworzące formalny porządek społeczny. Stanowi swoistą infrastrukturę zasad społecznych. Zawiera obowiązujące reguły gry społecznej, modele zachowań, sposobów życia i katalog ról społecznych. Podobnie jak w przypadku wymiaru idei, wymiar norm również tworzy wyjściowy kontekst zmian normatywnych.
Wymiar interakcji – określany też wymiarem organizacji, składa się z sieci komunikacyjnych ustalonych między członkami społeczeństwa. Stanowią go wzory i kanały interakcji społecznej oraz więzi społeczne. Wymiar ten obejmuje formowanie się zbiorów grup oraz ich relacji wewnętrznych i zewnętrznych z otoczeniem. W zakresie zmiany wyznacza organizacyjne pole działania jej podmiotów.
Wymiar hierarchii społecznej – konstytuuje mapę nierówności społecznych, ustalonych hierarchii, prestiżu i władzy. Tworzy strukturę perspektyw działania w społeczeństwie, modeluje możliwości uprzywilejowania lub degradacji społecznej. Opierając się na dostępie do zasobów i dóbr społecznie pożądanych, kreuje system gratyfikacji i dystrybucji szans życiowych.
Zmiana zawsze występuje w ramach społecznie, kulturowo i historycznie określonej struktury konstytuującej jej pulę zasobów i możliwości. Innowacje wprowadzane przez zmianę starej struktury społecznej nie są całkowicie nowymi wynalazkami. Wynika to z prostego faktu, że zmiana nigdy nie jest dokonywana od zera, zawsze jest umiejscowiona w istniejącej tkance społecznej.
Posługiwanie się proponowanym przez P. Sztompkę ujęciem zmiany systemu społecznego jako jednoczesnej zmiany wszystkich czterech wymiarów jego struktury wiąże się jednak z pewnym problemem metodologicznym. Jeśli zmiany w systemie, w różnych jego segmentach, zachodzą nieustannie, to również występują cały czas jednoczesne, choć zwykle nieskoordynowane, zmiany we wszystkich wymiarach systemu społecznego. Stwierdzenie, że otaczający nas świat społeczny jest w ciągłym ruchu, implikuje ciągłą zmianę wszystkich jego wymiarów. W konsekwencji rozmywa się sens odróżnienia zmian w systemie, zachodzących bezustannie we wszystkich jego wymiarach, od zmian systemu jako zmian całości systemu. Wskazuje na to Anthony Giddens (1998, s. 15) pisząc, że: „Żyjemy dziś w epoce oszałamiającej zmiany wyznaczonej przez przekształcenia krańcowo odmienne od tych z wcześniejszych okresów”. Skala tego zjawiska powoduje, że określenie rewolucji po prostu jako najszybszej i najbardziej gwałtownej formy zmiany ociera się o tautologię. Wielość zachodzących obecnie zmian prowadzi do powszechnego nadużywania pojęcia rewolucji, odbierając mu potrzebną w niniejszych rozważaniach precyzję znaczenia.
Określona zmiana paradygmatu oznacza taką samą w swej naturze, skoordynowaną, holistyczną, jednoczesną zmianę wszystkich jego elementów.
Pomocna w rozwiązaniu powyższego problemu jest koncepcja zmiany systemu jako zmiany rządzącego nim paradygmatu autorstwa Thomasa S. Kuhna. W duchu jego prac paradygmat będziemy rozumieć jako specyficzną matrycę dyscyplinarną (Kuhn 2001, s. 315), która odnosi się do konkretnej dyscypliny zagadnień – na tej zasadzie możemy np. mówić o paradygmatach w dyscyplinach naukowych czy systemach politycznych. Jest ona matrycą, ponieważ w jej skład wchodzą uporządkowane elementy wymagające dalszej specyfikacji. Określona zmiana paradygmatu oznacza taką samą w swej naturze, skoordynowaną, holistyczną, jednoczesną zmianę wszystkich jego elementów. Zajmując się rewolucjami naukowymi, T.S. Kuhn wyróżnił cztery rodzaje takich elementów, które korespondują wprost z wymiarami struktury społecznej wymienionymi przez P. Sztompkę:
Wartości – wspólne społeczeństwom, więc bardziej rozpowszechnione niż przekonania, modele, zbiory idei czy wizji świata. Choć funkcjonują we wszystkich epokach, ich szczególne znaczenie wychodzi na jaw wtedy, gdy członkowie konkretnej społeczności muszą zmierzyć się z kryzysem. Wartości odpowiadają strukturze idealnej społeczeństwa.
Symboliczne uogólnienia – czyli te wyrażenia, niebudzące zastrzeżeń i zgodnie stosowane przez członków danego systemu, które można z łatwością ująć w jakąś formułę logiczną. Są to formalne lub łatwe do sformalizowania składniki matrycy dyscyplinarnej. W nomenklaturze P. Sztompki symboliczne uogólnienia odpowiadają formalnym treściom struktury społecznej, ogólnie niebudzącym zastrzeżeń i podzielanym przez jej członków, czyli normom. Mówiąc o zmianie symbolicznych uogólnień, mówimy o zmianie wymiaru normatywnego systemu.
Wzory – oznaczające konkretną, utrwaloną praktykę działania i rozwiązania problemów. Tworzą one płaszczyznę interakcji w strukturze i praktyczną sieć komunikacji. Odpowiadają wymiarowi interakcyjnemu struktury społecznej.
Przekonania – czyli podzielana przez podmioty zgoda co do istnienia określonego modelu rzeczywistości. Implikuje ona określoną strukturę możliwości działania oraz modeluje dostęp do zasobów i dóbr. Przenoszone na płaszczyznę systemu społecznego przekonania są odzwierciedlane w uznanej społecznie hierarchii.
Oddziałując na poziomie wszystkich wymienionych elementów jednocześnie, paradygmat tworzy wspólną płaszczyznę, będącą podstawą wyróżnienia każdego dojrzałego systemu: naukowego, politycznego czy społecznego. Zmiana paradygmatu, tzn. holistyczna i przeprowadzona w tym samym duchu (a nie będąca wypadkową równoległych nieskoordynowanych ze sobą zmian) zmiana wszystkich czterech omawianych elementów (T.S. Kuhn)/wymiarów (P. Sztompka), to zmiana systemu – zmiana rewolucyjna. Kierując się tym ujęciem, można również wyróżnić model klasycznej rewolucji czy rewolucji aksamitnej jako określonej formuły zmiany systemu politycznego. Jednocześnie dzięki interdyscyplinarności podejścia unikamy uwikłań ideologicznych, zbyt często towarzyszących koncepcjom rewolucji politycznej.
Zmiana paradygmatu to zmiana systemu – zmiana rewolucyjna.
O ile zmiana w systemie jest ze swej natury związana z codziennością praktyki życia społecznego, o tyle zmiana systemu jest związana z sytuacją dla niego kryzysową. Kryzys każdorazowo odsłania ukrytą niewydolność i niedoskonałość systemu. Źródłem zmian systemu jest rosnące – przynajmniej u części społeczeństwa – poczucie, że istniejące instytucje lub stosowane metody działania nie są już w stanie rozwiązywać problemów powstających w otoczeniu, które one same po części ukształtowały. Rozpoczynają się poszukiwania politycznej alternatywy. Prowadzi to do kryzysu, który jest warunkiem wstępnym zmiany systemu. Za Jadwigą Staniszkis (2005, s. 153) można powtórzyć, że: „Kryzys wydobywa na powierzchnię ukrytą strukturę systemu: dotyczy to zarówno kryzysów gospodarczych, jak i politycznych. Kryzysy bywają momentami systemowej samoregulacji, gdyż w sposób gwałtowny przywracają równowagę, zakłóconą przez normalne funkcjonowanie (z dysfunkcjami i sprzecznościami). Wymuszają zmiany instytucjonalne i dokonują redystrybucji zasobów – dewaluując jedne, a podnosząc wartość innych”.
Nie wszystkie kryzysy systemu politycznego kończą się jego zmianą. Ogólnie można stwierdzić, że kryzysy są rozwiązywane na jeden z trzech sposobów:
System radzi sobie z przyczynami kryzysu.
System nie radzi sobie z przyczynami kryzysu, a jego rozwiązanie pozostaje nieznane.
Kryzys kończy się przyjęciem nowego paradygmatu i w konsekwencji zmianą systemu politycznego.
Nie wszystkie kryzysy systemu politycznego kończą się jego zmianą.
Pierwszy sposób wiąże się z sukcesem systemu. Kryzys zostaje przezwyciężony bez znaczących naruszeń w tkance społecznej. W drugim przypadku mamy do czynienia z permanentnym kryzysem. Wiąże się on zwykle ze specyficznymi uwarunkowaniami paraliżującymi możliwość zmian i petryfikującymi istniejący stan rzeczy. Tylko trzeci sposób rozwiązania kryzysu prowadzi do zmiany systemu politycznego. Jego konsekwencją jest przyjęcie nowego paradygmatu, co skutkuje zmianą systemu we wszystkich jego wymiarach.
Przypadki całościowej zmiany i kreacji nowych jakości w skali całego społeczeństwa były w dziejach niezmiernie rzadkie. Przykładami są wielkie rewolucje, jak np. Wielka Rewolucja Francuska. Jak zauważa J. Staniszkis (2005, s. 135) znacznie częściej występuje: „(...) żywiołowa, niekoordynowana, wielopoziomowa i ewolucyjna rekombinacja elementów tradycyjnych struktur i instytucji myślenia, zderzonych z nowymi wyzwaniami rozwojowymi”.
Podsumowując, rewolucja to zmiana systemu, która dotyczy jego paradygmatu, czyli w skoordynowany sposób, holistycznie obejmuje cztery poziomy struktury społecznej: idee (wartości), normy (symboliczne uogólnienia), interakcje społeczne (wzory) i hierarchię społeczną (przekonania). Zachodzi ona w warunkach kryzysu, któremu system nie jest w stanie sam zaradzić.
Historyczne koncepcje rewolucji politycznej
Chociaż obecnie pojęcie rewolucji nabrało zdecydowanie politycznego znaczenia, nie zawsze tak było. Pierwotnie pojęcie to miało konotacje diametralnie odmienne od dzisiejszego. W wieku XIV oznaczało ruch okrężny, obracanie się, więc znaczeniowo było paradoksalnie bliższe powrotowi do tego, co kiedyś niż zmianie na coś nowego. W tym zresztą sensie użył go w tytule swego dzieła De revolutionibus orbium coelestium Mikołaj Kopernik. Dlatego również restaurację Stewartów nazwano Glorious Revolution. Dopiero wydarzenia drugiej połowy XVIII w. w Stanach Zjednoczonych Ameryki i we Francji wprowadziły go do języka teorii polityki w dzisiejszym rozumieniu.
Pojęcie rewolucji politycznej przyjęło znany obecnie kształt po wybuchu Rewolucji Francuskiej w 1789 r.
Pojęcie rewolucji politycznej przyjęło znany obecnie kształt po wybuchu Wielkiej Rewolucji Francuskiej w 1789 r. Właśnie wtedy ukształtował się model klasycznej rewolucji. Przełomowość i fundamentalny charakter przekształcenia społeczeństwa francuskiego dokonany przez nie samo we wcześniej niespotykany, radykalny sposób, stał się wzorem opisywania podobnych epokowych przełomów XIX i pierwszej połowy XX w.
Dla wielu badaczy koniec XX w. miał być świadkiem końca rewolucji politycznych. Wiązano ten fakt z odchodzeniem od idei postępu, której rewolucja była naturalną nosicielką. Wydarzenia Jesieni Ludów zdają się temu przeczyć. Trudno jednak się nie zgodzić, że rewolucje na początku lat 90. w byłych państwach satelickich ZSRR i pierwszej dekady XXI w. w państwach WNP istotnie się różnią od swego francuskiego archetypu. Efektem było wykształcenie się nowego modelu rewolucji – refolucji lub inaczej rewolucji aksamitnej.
Współczesne definicje rewolucji politycznej można podzielić na dwie następujące grupy:
Pierwsza zawiera definicje podkreślające fundamentalny charakter przekształcenia społeczeństwa. Definicje należące do tej grupy kładą nacisk na pozytywnie skorelowaną intensywność i ekstensywność zmiany. Opierają się na archetypicznych „wielkich” rewolucjach i są najbliższe ich metaforycznego rozumienia. Rewolucja to: „Nagła, radykalna zmiana w politycznej, społecznej i ekonomicznej strukturze społeczeństwa” (Bullock, Stallybras 1977, s. 282); „Gruntowna, nagła zmiana w strukturze społecznej lub jakimś jej konstytutywnym elemencie” (Fairchild 1966, s. 259). Najbardziej reprezentatywną dla tej grupy jest definicja Samuela Huntingtona (1968, s. 264): „Rewolucja to szybka, fundamentalna i gwałtowna zmiana wewnętrzna obejmująca dominujące wartości i mity społeczne, instytucje polityczne, strukturę społeczną, formy przywództwa, działania rządowe i politykę”.
Druga grupa zawiera definicje wysuwające na pierwszy plan techniki rewolucji – walkę, której towarzyszy zacieranie się różnic między przemocą i przymusem, oraz gwałtowność i szybkość zmiany. Rewolucja to: „Radykalne, nagłe zastąpienie jednej grupy sprawującej władzę nad daną polityczną jednostką terytorialną przez inną grupę, która wcześniej władzy nie sprawowała” (Brinton 1965, s. 4); to: „Fundamentalna zmiana społeczno-polityczna dokonywana z użyciem przemocy” (Gurr 1970, s. 4). Rewolucja oznacza „przejęcie kontroli nad aparatem rządowym – ujmowanym jako główne, skoncentrowane środki przymusu fizycznego, podatkowego i administracyjnego w społeczeństwie przez jedną klasę, grupę lub koalicję od innej” (Aya 1979 s. 44). Za najbardziej reprezentatywną dla tej grupy można uznać definicję A. Giddensa (2005, s. 732): „Rewolucja to proces zmiany politycznej dzięki masowemu ruchowi społecznemu przez obalenie przemocą istniejącego reżimu i utworzenie nowego rządu”.
Analiza definicji należących do obu grup prowadzi do dwóch wniosków. Po pierwsze, co do istoty zmiany rewolucyjnej, każda z nich utożsamia rewolucję polityczną ze zmianą systemu politycznego. W ich analizie możemy wykorzystać koncepcję rewolucji jako zmiany paradygmatu danego systemu politycznego (czyli holistyczną, skoordynowaną zmianę jego wymiarów idei, norm, komunikacji i hierarchii). Po drugie, co do formy zmiany rewolucyjnej, można wyróżnić wspólne im obu, nienacechowane ideologicznie elementy.
Bezsporne jest pojmowanie rewolucji jako fundamentalnych przemian konstytutywnych elementów społeczeństwa. Przebiegają one pod hasłami wolności i rozwiązania kwestii socjalnej. Nic w społeczeństwie nie jest już takie, jak było.
Nieodłączną cechą rewolucji jest mobilizacja mas ludzkich na niespotykaną skalę w celu zbudowania nowej rzeczywistości społecznej – nowego początku ładu społecznego. Klasycznie rozumiana rewolucja jako odgórna inicjatywa władzy jest z tego powodu niemożliwa.
Rewolucje są nie tylko chwilami największej dynamiki społecznej, lecz także największej gwałtowności przemian. Rewolucje łączy się z tego powodu z powszechnym zatarciem granicy między przemocą a przymusem (rozumianych tutaj jako odpowiednio, bezprawne i prawne użycie siły).
Na podstawie definicji rewolucji wymienione trzy elementy są bezspornie konstytutywne dla precyzyjnego wyodrębnienia jej pojęcia. Znaczenie każdego z nich, a zwłaszcza ostatniego, dotyczącego przemocy, ulegało jednak zmianie, ewoluowało w czasie. O ile np. zaliczenie przemian w Europie Środkowo-Wschodniej w 1989 r. do grupy rewolucji jest bezsporne, o tyle przemoc na dużą skalę występowała tylko w Rumunii.
Swoiste pęknięcie w pojmowaniu konstytutywnych elementów rewolucji dotyczy nie natury tych elementów, których wyróżnienie wśród badaczy nie budzi kontrowersji, lecz ich interpretacji, wyraźnie ewoluujących w czasie. Już pierwsze rewolucje, np. francuska i amerykańska, ukazywały, że możliwa jest odmienna realizacja wspólnych im elementów. Przemiana dotyczy wszystkich trzech wymienionych wcześniej elementów:
Swoiste pęknięcie w pojmowaniu konstytutywnych elementów rewolucji dotyczy nie natury tych elementów, lecz ich interpretacji, wyraźnie ewoluujących w czasie.
Hasła wolności i rozwiązania kwestii socjalnej odgrywają nadal fundamentalną rolę w przemianie rewolucyjnej. W porównaniu z archetypami oświeceniowymi nabierają jednak nowych znaczeń.
Rewolucje nadal wiążą się z niespotykaną mobilizacją społeczną w celu zbudowania nowej rzeczywistości społecznej – nowego początku. Ewidentna jest jednak ewolucja mobilizacji rewolucyjnej od mas ludzkich ku bardziej świadomym i samoorganizującym się ruchom społecznym.
Rewolucje ewoluują od gwałtownych i brutalnych erupcji niezadowolenia społecznego (klasyczne rozumienie rewolucji) do nie mniej gwałtownych, ale opierających się już nie na przemocy fizycznej, lecz zbiorowym masowym nacisku, doprowadzającym do fundamentalnej przebudowy realiów politycznych, gospodarczych i społecznych (refolucje).
Ciąg dalszy w wersji pełnej
Model klasycznej rewolucji politycznej
Sytuacja rewolucyjna
Dostępne w wersji pełnej
Nowy początek
Dostępne w wersji pełnej
Wolność i kwestia socjalna
Dostępne w wersji pełnej
Przemoc
Dostępne w wersji pełnej
Klasyczna rewolucja polityczna
Dostępne w wersji pełnej
Model refolucji
Sytuacja rewolucyjna
Dostępne w wersji pełnej
Nowy początek
Dostępne w wersji pełnej
Wolność i kwestia socjalna
Dostępne w wersji pełnej
Przemoc
Dostępne w wersji pełnej
Refolucja polityczna
Dostępne w wersji pełnej
Ewolucja rewolucji
Dostępne w wersji pełnej
[1] Najczęściej w praktyce zmian wytwarza się dynamiczny kompromis między zmianą wewnątrz systemu a zmianą systemu. Zmiany wewnątrz systemu często kumulują się, prowadząc ostatecznie do zmiany całości systemu. Występują sytuacje, w których ogół cząstkowych zmian ilościowych wewnątrz systemu rozpiętością, natężeniem i dynamiką przechodzi w jakościową zmianę całego systemu. Takie zmiany określa się ewolucyjnymi.
Rozdział 2 KOLOROWE REWOLUCJE NA OBSZARZE PORADZIECKIM
Rewolucja róż
Dostępne w wersji pełnej
Pomarańczowa rewolucja
Dostępne w wersji pełnej
Rewolucja tulipanów
Dostępne w wersji pełnej
„Udaremnione” rewolucje
Białoruś 2006
Dostępne w wersji pełnej
Uzbekistan 2005
Dostępne w wersji pełnej
Baszkiria 2005
Dostępne w wersji pełnej
Azerbejdżan 2005
Dostępne w wersji pełnej
Armenia 2003
Dostępne w wersji pełnej
Karaczajo-Czerkiesja 2004
Dostępne w wersji pełnej
Inguszetia 2005
Dostępne w wersji pełnej
*
Dostępne w wersji pełnej
Istota kolorowych rewolucji na obszarze
Dostępne w wersji pełnej
Następstwa kolorowych rewolucji na obszarze poradzieckim
Polityczna użyteczność rewolucyjnej interpretacji wydarzeń
Dostępne w wersji pełnej
Postscriptum – dyskusje o imporcie rewolucji
Interpretacja w duchu geopolityki
Dostępne w wersji pełnej
Wspólne wzorce działań organizacji młodzieżowych oraz postaw obserwatorów wyborczych reprezentujących organizacje pozarządowe koordynowane przez OBWE
Dostępne w wersji pełnej
Ekspansja USA na obszarze poradzieckim
Dostępne w wersji pełnej
Rozdział 3 ARABSKA WIOSNA LUDÓW
Tunezja
Dostępne w wersji pełnej
Egipt
Dostępne w wersji pełnej
Libia
Dostępne w wersji pełnej
Inne państwa Afryki Północnej i Bliskiego
Algieria
Dostępne w wersji pełnej
Arabia Saudyjska
Dostępne w wersji pełnej
Bahrajn
Dostępne w wersji pełnej
Dżibuti
Dostępne w wersji pełnej
Irak
Dostępne w wersji pełnej
Iran
Dostępne w wersji pełnej
Jemen
Dostępne w wersji pełnej
Jordania
Dostępne w wersji pełnej
Kuwejt
Dostępne w wersji pełnej
Liban
Dostępne w wersji pełnej
Maroko
Dostępne w wersji pełnej
Mauretania
Dostępne w wersji pełnej
Oman
Dostępne w wersji pełnej
Autonomia Palestyńska (Palestyńskie Władze Narodowe)
Dostępne w wersji pełnej
Somalia
Dostępne w wersji pełnej
Sudan
Dostępne w wersji pełnej
Syria
Dostępne w wersji pełnej
Znaczenie Arabskiej Wiosny Ludów
Uwarunkowania gospodarcze
Dostępne w wersji pełnej
Uwarunkowania polityczne
Dostępne w wersji pełnej
Arabska Wiosna Ludów jako zmiana polityczna
Dostępne w wersji pełnej
Następstwa Arabskiej Wiosny Ludów
Dostępne w wersji pełnej
ZAKOŃCZENIE
Dostępne w wersji pełnej
BIBLIOGRAFIA
Dostępne w wersji pełnej
INDEKS OSOBOWY
Dostępne w wersji pełnej
