Pierwszy i Drugi List św. Piotra, List św. Judy ebook

Daniel Keating

Pierwszy i Drugi List św. Piotra, List św. Judy

Katolicki Komentarz do Pisma Świętego

Przełożyła Eliza Litak

Wydawnictwo W drodze, Poznań 2023

Tytuł oryginału

First and Second Peter, Jude

© Copyright 2011 by Daniel Keating

Originally published in English under the title First and Second Peter, Jude by Baker Academic, a division of Baker Publishing Group, Grand Rapids, Michigan, 49516, USA

All rights reserved.

© Copyright for this edition by Wydawnictwo W drodze, 2023

Redaktorzy serii – Peter S. Williamson, Mary Healy, Kevin Perrotta

Redaktor naukowy wydania polskiego – ks. prof. dr hab. Stanisław Hałas SCJ

Redaktor prowadząca – Ewa Kubiak

Redakcja – LIDIAKOZŁOWSKA

Korekta – Agnieszka Czapczyk, LIDIAKOZŁOWSKA

Skład i redakcja techniczna wersji do druku – Józefa Kurpisz

Projekt okładki i layoutu – Krzysztof Lorczyk OP

Opracowanie projektu graficznego okładki na podstawie reprodukcji: Carl Baron von Vittinghoff, Dwaj kontemplujący mnisi (1809 r.) oraz Anonim, Chrystus trzymający kulę ziemską zwieńczoną krzyżem (ok. 1600–1680). Ze zbiorów Metropolitan Museum of Art w Nowym Jorku.

Nihil obstat

Poznań, dnia 14 lipca 2023 r., ks. dr Tomasz Siuda, cenzor

Imprimatur

Poznań, dnia 17 lipca 2023 r. nr 3750/2023, biskup Grzegorz Balcerek, wikariusz generalny

ISBN 978-83-7906-769-5

Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów W drodze sp. z o.o.

Wydanie I, 2023

ul. Kościuszki 99

61-716 Poznań

tel. 61 850 47 52

[email protected]

www.wdrodze.pl

Przygotowanie wersji elektronicznej Epubeum

Serdecznie dziękujemy Darczyńcom, którzy wsparli wydanie Katolickiego Komentarza do Pisma Świętego.

Wspólnie oddajemy do rąk Czytelników publikację mądrą i przydatną. Bez Waszej pomocy nie byłoby możliwe wydanie Komentarza w tak pięknej i funkcjonalnej formie. Dzielimy się z Wami radością z faktu, że zasięg tej publikacji jest znacznie większy od tego, który moglibyśmy osiągnąć, gdybyście nie włączyli się w to dzieło. Ponadto dzięki Waszej hojności cena zakupu niniejszego egzemplarza jest niższa o blisko 25 złotych, za co dziękujemy z całego serca! Postaramy się Wam odwdzięczyć w naszej modlitwie. 

Prosimy również Was, drodzy Czytelnicy, byście pamiętali o sponsorach wydania wówczas, gdy stajecie na modlitwie wobec Słowa, którego sens i głębię możecie lepiej poznawać dzięki Komentarzom. 

W imieniu Wydawnictwa W drodze

Tomasz Grabowski OP

Dla mojej matki i ojca

Wstęp od redaktorów serii

Kościół miał zawsze we czci Pisma Boże, podobnie jak samo Ciało Pańskie (…). Trzeba więc, aby całe nauczanie kościelne (…) żywiło się i kierowało Pismem Świętym. Albowiem w księgach świętych Ojciec, który jest w niebie, spotyka się miłościwie ze swymi dziećmi i prowadzi z nimi rozmowę. Tak wielka zaś tkwi w słowie Bożym moc i potęga, że jest ono dla Kościoła podporą i siłą żywotną, a dla synów Kościoła utwierdzeniem wiary, pokarmem duszy oraz źródłem czystym i stałym życia duchowego.

Sobór Watykański II, Dei Verbum, 21

Czy serce nie pałało w nas, kiedy rozmawiał z nami w drodze i Pisma nam wyjaśniał?

Łk 24,32

Seria Katolicki Komentarz do Pisma Świętego (Catholic Commentary on Sacred Scripture) powstała, by pomóc w posłudze Słowa Bożego w życiu i misji Kościoła. Od czasów Soboru Watykańskiego II wśród katolików narasta głód dogłębnego badania Pisma, w sposób odsłaniający jego związki z liturgią, ewangelizacją, katechezą, teologią oraz życiem osobistym i wspólnotowym. Seria ta odpowiada na to pragnienie, dostarczając przystępne, a zarazem treściwe komentarze do każdej księgi Nowego Testamentu, opierające się zarówno na najlepszych współczesnych badaniach biblijnych, jak i bogatym skarbcu tradycji Kościoła. W tomach tych chcemy przekazać wiedzę naukową oświeconą światłem wiary, jesteśmy bowiem przekonani, że ostateczny cel egzegezy biblijnej stanowi odkrycie tego, co Bóg objawił i co wciąż do nas mówi przez święte teksty. Podstawowymi dla naszego podejścia są zasady, jakich nauczał Sobór Watykański II: po pierwsze, wykorzystywanie historiograficznych i literackich metod w celu odkrycia tego, co zamierzali przekazać autorzy biblijni; po drugie, oparta na modlitwie teologiczna refleksja, pozwalająca zrozumieć święty tekst „w tym samym Duchu, w jakim został napisany” – czyli w kontekście treści i jedności całego Pisma, żywej tradycji Kościoła i analogii wiary (Dei Verbum,12).

Katolicki Komentarz do Pisma Świętego jest skierowany do tych, którzy są zaangażowani w posługę duszpasterską lub się do niej przygotowują, oraz do wszystkich osób zainteresowanych badaniem Pisma w celu głębszego zrozumienia swej wiary, dostarczenia pokarmu dla życia duchowego lub dzielenia Dobrą Nowiną z innymi. Mając to na uwadze, autorzy koncentrują się raczej na tym, jakie znaczenie ma ten tekst dla wiary i dla życia, niż na technicznych zagadnieniach zajmujących naukowców; wyjaśniają też Biblię codziennym językiem, niewymagającym przekładania na język nauczania i katechezy. Choć seria ta jest napisana z perspektywy wiary katolickiej, autorzy korzystają też z interpretacji proponowanych przez badaczy protestanckich i prawosławnych, żywiąc nadzieję, że tomy te posłużą również chrześcijanom innych tradycji.

Szereg udogodnień ma uczynić te komentarze możliwie najbardziej użytecznymi. W każdym tomie wykorzystano tekst biblijny zaczerpnięty z New American Bible (NAB), które to tłumaczenie zostało zatwierdzone do liturgicznego użytku w Stanach Zjednoczonych1. By pomóc czytelnikom korzystającym z innych tłumaczeń, wskazano i wyjaśniono najważniejsze różnice między NAB i innymi często używanymi tłumaczeniami (RSV, NRSV, JB, NJB i NIV)2. Po każdym fragmencie tekstu biblijnego zamieszczono listę odnośników do odpowiednich innych ustępów Pisma, punktów Katechizmu Kościoła katolickiego i miejsc, w których dany fragment został wykorzystany w rzymskim Lekcjonarzu. Potem następuje egzegeza, mająca w jasny i interesujący sposób wyjaśnić zarówno oryginalny, historyczny kontekst, jak i jego nieprzemijające znaczenie dla chrześcijan. Sekcja Rozważanie i zastosowanie praktyczne ma pomóc chrześcijańskim czytelnikom odnieść Pismo do własnego życia – odpowiada na pytania podnoszone przez dany tekst, proponuje jego duchową interpretację zaczerpniętą z chrześcijańskiej tradycji i dostarcza sugestii co do jego wykorzystania w katechezie, kaznodziejstwie czy innych formach posługi duszpasterskiej.

W całym tomie rozproszone są wyróżnione teksty zatytułowane Tło biblijne, podające informacje historyczne, literackie lub teologiczne, oraz Żywa tradycja, w których znajdują się adekwatne teksty z pobiblijnej tradycji chrześcijańskiej, w tym cytaty z dokumentów kościelnych oraz z pism świętych i ojców Kościoła.

W każdym tomie zamieszczono mapy, a także słowniczek, w którym wyjaśniono zarówno najważniejsze pojęcia z tekstów biblijnych, jak i terminy odnoszące się do teologii i egzegezy – oznaczono je w komentarzu za pomocą krzyża (†). By tomy te były jeszcze bardziej użyteczne, uwzględniono w nich listę sugerowanych lektur, indeks tematów duszpasterskich oraz indeks informacji zawartych w wyróżnionych tekstach (Tło biblijne i Żywa tradycja). Dalsze źródła, w tym pytania do osobistego rozważania lub do dyskusji, można znaleźć na stronie serii: www.CatholicScriptureCommentary.com.

Naszym pragnieniem i przedmiotem modlitw jest to, by tomy te były użyteczne, tak „by słowo Pańskie szerzyło się i rozsławiało” (2 Tes 3,1) coraz bardziej w Kościele i na całym świecie.

Peter S. Williamson

Mary Healy

Kevin Perrotta

Skróty i oznaczenia

† oznacza, że definicja danego pojęcia pojawia się w słowniczku

AB Anchor Bible

BECNT Baker Exegetical Commentary on the New Testament

BJW Biblia Jakuba Wujka

BP Biblia Poznańska

BPau Biblia Paulistów

BTPismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Biblia Tysiąclecia, wyd. piąte na nowo opracowane i poprawione, Pallottinum, Poznań 2003

BWP Biblia Warszawsko-Praska

ESV English Standard Version (angielski przekład Biblii)

KKK, Katechizm Katechizm Kościoła katolickiego, wyd. 2 poprawione, Pallottinum, Poznań 2009

Lekcjonarz Lekcjonarz mszalny

LXX †Septuaginta

NAB New American Bible (angielski przekład Biblii)

NIV New International Version (angielski przekład Biblii)

NJB New Jerusalem Bible (angielski przekład Biblii)

NRSV New Revised Standard Version (angielski przekład Biblii)

OKKBOjcowie Kościoła komentują Biblię. Nowy Testament XI: List św. Jakuba. I–II List św. Piotra, I–III List św. Jana. List św. Judy, przeł. i red. D. Sztuk, Apostolicum, Ząbki 2014

RSV Revised Standard Version (angielski przekład Biblii)

SP Sacra Pagina

TNTC Tyndale New Testament Commentary

WBC Word Biblical Commentary

Księgi Starego Testamentu

Rdz Księga Rodzaju

Wj Księga Wyjścia

Kpł Księga Kapłańska

Lb Księga Liczb

Pwt Księga Powtórzonego Prawa

Joz Księga Jozuego

Sdz Księga Sędziów

Rt Księga Rut

1 Sm 1 Księga Samuela

2 Sm 2 Księga Samuela

1 Krl 1 Księga Królewska

2 Krl 2 Księga Królewska

1 Krn 1 Księga Kronik

2 Krn 2 Księga Kronik

Ezd Księga Ezdrasza

Ne Księga Nehemiasza

Tb Księga Tobiasza

Jdt Księga Judyty

Est Księga Estery

1 Mch 1 Księga Machabejska

2 Mch 2 Księga Machabejska

Hi Księga Hioba

Ps Księga Psalmów

Prz Księga Przysłów

Koh Księga Koheleta

Pnp Pieśń nad Pieśniami

Mdr Księga Mądrości

Syr Mądrość Syracha

Iz Księga Izajasza

Jr Księga Jeremiasza

Lm Lamentacje

Ba Księga Barucha

Ez Księga Ezechiela

Dn Księga Daniela

Oz Księga Ozeasza

Jl Księga Joela

Am Księga Amosa

Ab Księga Abdiasza

Jon Księga Jonasza

Mi Księga Micheasza

Na Księga Nahuma

Ha Księga Habakuka

So Księga Sofoniasza

Ag Księga Aggeusza

Za Księga Zachariasza

Ml Księga Malachiasza

Księgi Nowego Testamentu

Mt Ewangelia wg św. Mateusza

Mk Ewangelia wg św. Marka

Łk Ewangelia wg św. Łukasza

J Ewangelia wg św. Jana

Dz Dzieje Apostolskie

Rz List do Rzymian

1 Kor 1 List do Koryntian

2 Kor 2 List do Koryntian

Ga List do Galatów

Ef List do Efezjan

Flp List do Filipian

Kol List do Kolosan

1 Tes 1 List do Tesaloniczan

2 Tes 2 List do Tesaloniczan

1 Tm 1 List do Tymoteusza

2 Tm 2 List do Tymoteusza

Tt List do Tytusa

Flm List do Filemona

Hbr List do Hebrajczyków

Jk List św. Jakuba

1 P 1 List św. Piotra

2 P 2 List św. Piotra

1 J 1 List św. Jana

2 J 2 List św. Jana

3 J 3 List św. Jana

Jud List św. Judy

Ap Apokalipsa św. Jana

Część pierwsza.Pierwszy List św. Piotra

Wprowadzenie do Pierwszego Listu św. Piotra

PIERWSZY LIST ŚW. PIOTRA

Pierwszy List św. Piotra jest skarbem ukrytym pośród tzw. †listów katolickich (czyli powszechnych), czekającym na odkrycie1. Księga ta, pozostając w cieniu obszerniejszych i bardziej doniosłych listów Pawłowych, często bywa ignorowana lub niedoceniana2. Celem, jaki stawiam sobie w niniejszym komentarzu, jest pomoc czytelnikom w odkrywaniu bogactw tego listu – mam nadzieję, że na nowo wsłuchają się oni w głoszoną w nim †Ewangelię, podążając za wezwaniem do radosnego współcierpienia z Chrystusem.

Cel powstania Pierwszego Listu św. Piotra

We wczesnokościelnych komentarzach biblijnych zwykłą praktyką było wskazywanie na samym początku celu napisania danej księgi Pisma3. Dlaczego zatem powstał Pierwszy List św. Piotra? Apostoł pisze do Kościołów z pięciu regionów (zob. 1 P 1,1), by przygotować je na doznawanie cierpień na wzór Chrystusa. Jako członkowie Bożego domu chrześcijanie muszą zdawać sobie sprawę ze swej nowej tożsamości w Chrystusie, uczyć się tego, jak mają wyglądać ich relacje z innymi wiernymi oraz z osobami spoza Kościoła, a także być gotowi na znoszenie udręk w imię swej wiary. Charakterystyczną cechą tego listu jest właśnie zdecydowany kontrast pomiędzy surowym wezwaniem do cierpienia na wzór Chrystusa a opisem „radości niewymownej” (1 P 1,18), będącej naszym udziałem ze względu na naszą nową kondycję w Chrystusie. Podobnie do symfonii, w której nieustannie przechodzi się od jednej do drugiej tonacji, Pierwszy List św. Piotra stale oscyluje między wizją dogłębnej radości oraz wezwaniami do wytrwania w obliczu doświadczanych prób. Piotr pragnie pokazać, że życie chrześcijańskie, któremu właściwe są żywa nadzieja i głęboka radość, będzie też naznaczone cierpieniem ponoszonym w imię Chrystusa.

Autorstwo i datowanie

Do niedawna w tradycji chrześcijańskiej jednogłośnie przyjmowano, że Pierwszy List św. Piotra został napisany w Rzymie przez apostoła Piotra w ostatnich latach jego życia, czyli gdzieś w początkach lat sześćdziesiątych I wieku. Prawdopodobne aluzje do tego dzieła znajdujemy w Pierwszym Liście Klemensa do Koryntian (datowanym na 95 rok), zaś cytowane jest ono w Liście Polikarpa do Filipian (powstałym między 108 i 125 rokiem)4. Ireneusz z Lyonu, pisząc około 180 roku, jako pierwszy potwierdza Piotrowe autorstwo listu5. Stanowisko to poparli między innymi Tertulian (ok. 200 roku), Klemens Aleksandryjski (ok. 220 roku) oraz wczesnokościelny historyk Euzebiusz z Cezarei (około 325 roku)6.

Wątpliwości odnośnie do Piotrowego autorstwa zrodziły się we wczesnej nowożytności wraz z powstaniem historyczno-krytycznych badań nad Biblią. Przez jakiś czas wśród naukowców dominowało przekonanie, że list ten w rzeczywistości powstał w szkole Pawłowej i opiera się na głoszonej przez niego nauce. Pogląd ten nie jest już powszechny wśród specjalistów. Zgodnie z konsensusem panującym wśród tych, którzy nie uznają bezpośredniego Piotrowego autorstwa, omawiany list wyszedł spod ręki jednego z rzymskich uczniów Piotra i został napisany po śmierci apostoła między 70 i 95 rokiem7. Niemniej pewna grup współczesnych badaczy przyjmuje, że autorem jest sam Piotr, wskazując, że argumenty przeciwne nie są tak przekonujące, jak głosi wielu biblistów8.

Jakie są podstawy kwestionowania Piotrowego autorstwa listu? Po pierwsze, często podnosi się, że galilejski rybak, którego ojczystym językiem był †aramejski, nie mógł być tak biegły w grece pisanej, jak widzimy to w Pierwszym Liście św. Piotra. Po drugie, wielu badaczy wątpi, czy do czasu śmierci apostoła chrześcijańska misja faktycznie objęła już wszystkie obszary wspomniane w 1 P 1,1. Kolejne zastrzeżenia dotyczą zakładanego historycznego i literackiego kontekstu powstania listu, ze względu na który szereg biblistów dochodzi do wniosku, że tekst ten został napisany w późniejszych latach I wieku, po śmierci samego Piotra9.

Obrońcy tezy o Piotrowym autorstwie sugerują, że apostoł mógł podyktować list towarzyszowi, który oddał jego wypowiedzi w eleganckiej grece. Wiemy, że również Paweł dyktował część swoich listów (1 Kor 16,21; Kol 4,18; 2 Tes 3,17; Flm 1,19). Wielu badaczy uznaje za Piotrowego skrybę Sylwana, choć wzmianka o tym, że apostoł komunikuje się z adresatami „przy pomocy Sylwana” (1 P 5,12), najprawdopodobniej odnosi się do faktu, że uczeń ten nie tyle spisał list, co był jego dostarczycielem. Inni wskazują, że Piotr mógł nauczyć się pisania po grecku na takim poziomie, z jakim mamy do czynienia w Pierwszym Liście św. Piotra, dzięki co najmniej dwóm dekadom pracy misyjnej10. Autor jednego z niedawno wydanych opracowań dochodzi do wniosku, że wykorzystywana w omawianej księdze greka nie jest tak wyrafinowana, jak się twierdzi, że pewne oznaki wskazują, iż tekst ten został napisany przez osobę, której język ojczysty należał do grupy języków †semickich, oraz że opanowanie w tym stopniu greki było możliwe dla kogoś nieposługującego się pierwotnie tym językiem11.

Argumenty wysuwane przeciwko istnieniu w Azji Mniejszej misji chrześcijańskiej nie są rozstrzygające. Nie ma jednoznacznych dowodów historycznych na to, jakoby na obszarze tym chrześcijanie nie byli obecni w latach sześćdziesiątych I wieku, a Piotr mógł przecież pisać do Kościołów, których nie założył osobiście. Jeśli chodzi o zastrzeżenia dotyczące kontekstu historycznego oraz literackiego, większość badaczy – nawet tych, którzy kwestionują Piotrowe autorstwo – nie zakłada już, że tekst ten musiał powstać bliżej końca I wieku12. Ponadto są pewne uderzające podobieństwa łączące omawianą księgę z mowami Piotra zapisanymi w Dziejach Apostolskich. Choć fakt ten nie dowodzi jeszcze bezpośredniego Piotrowego autorstwa, to jest świadectwem, że wywód i język Pierwszego Listu św. Piotra są spójne z wypowiedziami apostoła z Dziejów.

Kwestia autorstwa pozostaje otwarta i niejednoznaczna, lecz możemy bezpiecznie przyjąć, że autorem księgi jest albo sam Piotr, albo ktoś należący do ścisłego kręgu jego uczniów i piszący w imieniu apostoła niedługo po jego śmierci. Chociaż zdaję sobie sprawę z tego, jak przekonujące są niektóre z argumentów wysuwanych przeciwko Piotrowemu autorstwu, jestem przekonany, że mimo wszystko jeszcze więcej za nim przemawia – takie też założenie przyjmuję w niniejszym komentarzu. Niezależnie od tego, czy apostoł jest autorem, czy też nie, Pierwszy List św. Piotra pozostaje †natchnioną i †kanoniczną księgą biblijną.

Adresaci listu

Adresatami tego listu są chrześcijanie zamieszkujący pięć rzymskich prowincji Azji Mniejszej: Pont, Galację, Kapadocję, Azję i Bitynię (zob. mapa na s. 8). Porządek, w jakim te pięć prowincji jest wymienionych, prawdopodobnie odzwierciedla okrężną trasę, jaką musiałby przebyć dostarczyciel listu, przybywający po kolei do każdego z regionów13.

Z tego, jak bardzo Piotr w całym tekście podkreśla kwestię cierpienia, ewidentnie wynika, że chrześcijanie będący adresatami listu doświadczają prób i prześladowań. Istnieje możliwość, że byli oni poddawani formalnym procesom w rzymskich sądach, jednak bardziej prawdopodobne jest to, że apostoł nawiązuje do stałego, codziennego nękania i krytyki, z jakimi chrześcijanie musieli mierzyć się ze strony swych pogańskich sąsiadów.

Jaka jest tożsamość odbiorców Piotrowego listu? Czy są oni Żydami, †poganami, czy też zarówno jednymi, jak i drugimi? Z faktu, że apostoł używa terminu „†diaspora” (1 P 1,1), część starochrześcijańskich komentatorów wyciągnęła wniosek, iż adresaci byli głównie żydowskiego pochodzenia, albowiem pojęcie to było odnoszone do żydowskich wspólnot mieszkających poza Palestyną. Ponadto Piotr zaleca odbiorcom: „postępowanie wasze wśród pogan niech będzie dobre” (1 P 2,12); nakazuje im też zerwać z pogańskimi zwyczajami (1 P 4,3). W naturalny sposób wskazywałoby to, że list skierowany jest do Żydów. Jednakże jeszcze silniejsze przesłanki przemawiają za tym, że grono odbiorców obejmowało głównie osoby pogańskiego pochodzenia. Piotr mówi bowiem o czasie, gdy „byli nieświadomi” (1 P 1,14), oraz wspomina o ich złym postępowaniu „odziedziczonym po przodkach” (1 P 1,18). Wskazuje, że zostali wezwani z ciemności do światła (1 P 2,9), i zaznacza, że przed swym nowym narodzeniem w Chrystusie pozostawali „nie-ludem” (1 P 2,10). Wszystkie te określenia w dużo większym stopniu pasują do pogan niż do Żydów. Choć jest prawdopodobne, że Kościoły, do których pisze apostoł, składały się zarówno z jednych, jak i z drugich, wydaje się, że Piotr zwraca się do ludzi głównie pogańskiego pochodzenia, przez Chrystusa powołanych z rozmaitych narodów do udziału w dziedzictwie Izraela.

Sposób wykorzystywania Starego Testamentu

Autor listu obficie korzysta ze Starego Testamentu, co najmniej osiemnastokrotnie wprost go cytując oraz czyniąc do niego dwadzieścia pięć aluzji. Nawiązania te dotyczą przede wszystkich czterech ksiąg – Księgi Rodzaju, Księgi Izajasza, Księgi Psalmów i Księgi Przysłów – z których Piotr korzysta przeważnie za grecką wersją Pisma, czyli †Septuagintą (LXX). W niniejszym komentarzu zwrócę szczególną uwagę na to, jak Piotr odnosi Stary Testament do wspólnoty chrześcijańskiej oraz do nowego sposobu życia, do którego chrześcijanie są powołani, będąc członkami domu Bożego. W Piotrowej egzorcie centralną rolę odgrywają przede wszystkim trzy starotestamentowe teksty:

1.Wj 19,5–6, mający znaczenie dla tożsamości chrześcijan jako królewskich kapłanów i ludu świętego;

2.Ps 34, opisujący życie naznaczone ufnością względem Boga, wykonywaniem dobrych uczynków oraz unikaniem zła;

3.Iz 53,1–12, zapowiadający dobrowolne cierpienie Chrystusa i zachęcający nas do naśladowania Pana.

Piotr w większym stopniu niż którykolwiek z nowotestamentowych autorów opiera swój sposób postrzegania Chrystusa na Izajaszowych tekstach opowiadających o †cierpiącym Słudze.

Mapa Pontu, Galacji, Kapadocji, Azji i Bitynii

Wątki teologiczne

Pierwszym wątkiem wspomnianym w Pierwszym Liście św. Piotra jest zmartwychwstanie, nowe życie oraz niewymowna radość, jakiej dostępujemy dzięki wszczepieniu przez chrzest w Chrystusa (zob. 1 P 1,3–9). Kwestie te są tak silnie podkreślane, że niektórzy komentatorzy spekulują, iż księga ta pierwotnie powstała po to, by wykorzystywano ją w liturgii chrzcielnej14. Choć to mało prawdopodobne, Pierwszy List św. Piotra można postrzegać jako tekst dotyczący w pierwszym rzędzie właśnie zmartwychwstania, rozbrzmiewający radością nowego życia, będącego obecnie naszym udziałem dzięki włączeniu nas przez chrzest w Chrystusa.

Ta początkowa radość zostaje stonowana za pomocą drugiego wątku, którym jest wezwanie do trzeźwości i świętości. Jako obcy i przybysze na ziemi (zob. 1 P 1,13–17), chrześcijanie są powołani do prowadzenia pośród niechrześcijan życia dobrego i uczciwego (zob. 1 P 2,11–12). Zwieńczeniem tego wezwania do świętości jest zaproszenie do udziału w cierpieniach Chrystusa. Powracając do tej kwestii wielokrotnie, apostoł jasno pokazuje, że nawoływanie do tego, byśmy byli gotowi znosić cierpienia na wzór Chrystusa, leży w samym sercu głoszonej przezeń nowiny. Uderzające, że właśnie Piotr, który w swoim czasie próbował zdecydowanie powstrzymywać samego Jezusa przed wkroczeniem na drogę cierpienia (Mk 8,31–32), teraz kładzie większy nacisk niż którykolwiek nowotestamentowy autor na nasze powołanie do znoszenia cierpień w imię Chrystusa.

Trzeci wątek, mianowicie nawoływanie do czynienia dobra i unikania zła, dominuje zwłaszcza w rozdziałach od drugiego do czwartego. Choć łatwo może on umknąć czytelnikom, jest on wyrażany za pomocą bogatego i oryginalnego słownictwa. Według Piotra kluczowym aspektem bycia chrześcijaninem w pogańskim społeczeństwie jest nieukrywanie swego dobrego życia i dobrych uczynków. Poprzez dobre postępowanie oraz wystrzeganie się zła dajemy skuteczne świadectwo o Chrystusie.

W Pierwszym Liście św. Piotra istotnym obrazem jest wizja Kościoła jako świątyni i domu Bożego (zob. 1 P 2,4–10). Jak zobaczymy dokładniej w samym komentarzu, apostoł nie tylko odwołuje się do obrazu domu dla ukazania duchowej tożsamości Kościoła, ale też sięga po słownictwo powiązane z życiem domowym dla opisania relacji właściwych chrześcijańskiej wspólnocie15.

Izrael a Kościół

Wielu komentatorów dochodzi do wniosku, że według Piotra Kościół zastępuje Izraela jako nowy lud Boży16. Utrzymują oni, że apostoł ujmuje relacje między Izraelem i Kościołem w sposób wpisujący się w tak zwany †supersesjonizm, zgodnie z którym Kościół po prostu zastępuje Izraela w Bożych zamysłach i postanowieniach. Jednak wcale nie jest oczywiste, że Piotr tak właśnie postrzega tę relację. Uderzający jest fakt, że nigdy nie odnosi się on do kwestii różnicy między Żydami i poganami – co z kolei często czyni Paweł – lecz po prostu przypisuje Kościołowi powołanie i przywileje dotąd właściwe Izraelowi. Choć można to uznać za wyraz pewnego supersesjonizmu ze strony Piotra, ze względu na niedostatek dowodów sądzę, że lepsze jest przyjęcie, iż apostoł głosi ciągłość obietnic między Izraelem i Kościołem (składającym się zarówno z Żydów, jak i z pogan), oraz pozostawienie otwartą kwestii tego, w jaki sposób postrzega on status Izraela jako odrębnego ludu.

Język i struktura

Badacze dyskutują wprawdzie nad jakością i elegancją greki wykorzystywanej w Pierwszym Liście św. Piotra17, jednak nie ma żadnych wątpliwości co do tego, że księga ta dostarcza nam świeżego i wyjątkowego ujęcia Ewangelii oraz chrześcijańskiego życia. Choć liczy niewiele ponad sto wersetów, znajdujemy w niej sześćdziesiąt takich słów, które nie padają w żadnym innym miejscu Nowego Testamentu, zaś kolejne siedemdziesiąt cztery są wykorzystane poza Pierwszym Listem św. Piotra tylko raz18. Obecność tak wielu unikatowych lub rzadkich terminów świadczy o tym, że mamy do czynienia z autorem, który śmiało głosi Chrystusa własnymi słowami, nie próbując naśladować stylu kogokolwiek innego.

Chociaż Pierwszy List św. Piotra nie charakteryzuje się jakimś ścisłym uporządkowaniem, jego podstawowa struktura jest dość jasna. Po początkowym pozdrowieniu (1 P 1,1–2) następuje pierwsza część listu (1 P 1,3–2,10), zgodnie z którą my, będący w Chrystusie, stanowimy święty lud Boży. Druga część tekstu (1 P 2,11–5,11) jest przede wszystkim egzortą pokazującą to, jak mają żyć chrześcijanie. Jednak Piotr nie ogranicza się do „moralizowania” na temat konieczności czynienia dobra i unikania zła. Apostoł zakorzenia nasz nowy sposób życia w fakcie nowego narodzenia, jakiego dostąpiliśmy w Chrystusie dzięki temu, że należymy do Bożego domu.

Obraz Bożego „domu” wraz z powiązanymi z nim obrazami Bożego „ludu” i „narodu” pomaga scalić poszczególne części listu w jedną całość19. Początkowa proklamacja Ewangelii (kerygmat) osiąga swój szczyt w stwierdzeniu, że jesteśmy Bożą świątynią oraz Bożym domem, narodem i ludem (1 P 2,5–10). Po tym następuje zaś nauczanie (didache), pokazujące to, jak mamy żyć, skoro jesteśmy członkami Bożego ludu i domu. Piotr w dość praktyczny sposób przedstawia to, na czym polega przynależność do świętego ludu Bożego oraz życie w domu Bożym. Innymi słowy, struktura listu uświadamia, że nasza duchowa tożsamość jako ludzi będących w Chrystusie członkami Bożego ludu i domu ma praktyczne konsekwencje dla naszego sposobu życia.

Interpretowanie i aktualność Pierwszego Listu św. Piotra

Piotr pierwotnie napisał ten list z myślą o grupie wspólnot kościelnych zamieszkujących w I wieku Azję Mniejszą. Tamten świat dawno już przeminął. Jakie znaczenie ten pogodny, choć zarazem poważny list ma dla nas, żyjących w XXI wieku? Jak możemy odczytywać go jako żywe słowo Boże, wciąż do nas przemawiające? Sądzę, że w ramach współczesnej interpretacji Pierwszego Listu św. Piotra i odkrywania jego aktualności możemy wyróżnić cztery kategorie tekstów.

Na pierwszą z nich składają się te znajomo brzmiące fragmenty, których zrozumienie i przełożenie na nasze życie jest stosunkowo łatwe. Należą do nich twierdzenia dotyczące naszego nowego zrodzenia do żywej nadziei (1 P 1,3–9), naszej tożsamości jako świętego narodu i królewskiego kapłaństwa (1 P 2,9–10) oraz te opisujące „Boga wszelkiej †łaski”, który „udoskonali, utwierdzi, umocni i ugruntuje” osoby cierpiące dla Ewangelii (1 P 5,10). Wyzwaniem stojącym przed nami jest wnikanie pod powierzchnię tych tekstów, pogłębianie naszej znajomości ich starotestamentowego kontekstu oraz badanie tego, co oznaczają one dla nas w Chrystusie.

Druga kategoria obejmuje te teksty, które są stosunkowo zrozumiałe, ale które trudno sobie przyswoić ze względu na fakt, że wzywają nas one do podążania za krzyżem. Niełatwo nam zaakceptować, że jesteśmy na tym świecie „przybyszami i gośćmi” (1 P 2,11). Możemy doświadczać pokusy ucieczki, gdy słyszymy, że zdaniem Piotra powinniśmy nie tyle dziwić się spotykającym nas próbom ognia, ile cieszyć się, iż dane nam jest współcierpieć z Chrystusem (1 P 4,12–13). Potrzebujemy wiary i męstwa, by usłyszeć i odpowiedzieć na słowo kłócące się ze współczesnymi wyobrażeniami na temat szczęścia oraz z pragnieniem prowadzenia wygodnego i łatwego życia.

Do trzeciej kategorii należą te fragmenty, które ujmują relacje międzyludzkie w sposób obcy współczesnemu społeczeństwu i jego wartościom. Piotr konsekwentnie wzywa członków wspólnoty chrześcijańskiej, by byli „poddani” osobom dysponującym jakimś rodzajem władzy (2 P 2,13–20; 3,1–7; 5,1–5). Z jednej strony nasze społeczeństwo od czasu I wieku uległo dramatycznym przemianom, przez co musimy te teksty odczytywać i intepretować zgodnie z naszymi aktualnymi potrzebami, korzystając przy tym z mądrości zgromadzonej przez Kościół na przestrzeni dwudziestu stuleci. Z drugiej jednak strony musimy mierzyć się z tymi fragmentami właśnie dlatego, że stanowią one wyraz światopoglądu tak bardzo odmiennego od naszego. Zamiast ignorować je jako „przestarzałe”, powinniśmy zadawać sobie pytanie o to, jak możemy wykorzystywać je w sposób odpowiedni dla naszych czasów, tak by całe Pismo miało przełożenie na nasze życie.

Wreszcie Pierwszy List św. Piotra zawiera również fragmenty niejasne. Kim są „duchy zamknięte w więzieniu”, którym Chrystus po swej śmierci ogłosił zbawienie (1 P 3,19–20)? Co ma na myśli apostoł, twierdząc, że osoby cierpiące w †ciele zerwały z grzechem (1 P 4,1)? Gdy staramy się te teksty zrozumieć, w obliczu ich niejasności musimy pozostawać pokorni, zdając sobie sprawę z tego, że niekoniecznie uda nam się rozstrzygnąć, jakie jest ich znaczenie. Ma tu zastosowanie tradycyjna reguła biblijnej interpretacji: trudniejsze i niezrozumiałe fragmenty należy interpretować za pomocą tych, które są jasne i bardziej oczywiste, trzymając się przy tym żywej tradycji Kościoła.

Pierwszy List św. Piotra ma wiele do przekazania naszemu pokoleniu. Podobnie do chrześcijan z I wieku, również my potrzebujemy na nowo odkryć naszą tożsamość jako członków Bożego domu oraz żyć w sposób odmienny od ludzi nas otaczających (1 P 1,14). Również my jesteśmy powołani do prowadzenia sprawiedliwego życia oraz bycia przykładem dla innych, tak by bardziej ochoczo przyjmowali oni Ewangelię (1 P 2,12). Również my musimy być gotowi do uzasadniania żywionej przez nas nadziei, czyniąc to z łagodnością i bojaźnią (1 P 3,15). Również my żyjemy w epoce, w której wielu chrześcijan jest wezwanych do cierpienia w imię swej wiary i znoszenia udręk bez złorzeczenia i gróźb (1 P 2,23). Pierwszy List św. Piotra – pełen fragmentów, które nas inspirują, stanowią dla nas wyzwanie, a nawet wprawiają w konsternację – zdecydowanie zawiera niezwykle aktualne przesłanie.

Schemat Pierwszego Listu św. Piotra

Adres i pozdrowienie (1,1–2)

I. Część pierwsza: Kim jesteśmy jako lud i dom Boży (1,3–2,10)

A. Początkowe błogosławieństwo i proklamacja (1,3–12)

1. Nowe narodzenie do żywej nadziei (1,3–9)

2. Zapowiedzi prorockie wypełniają się w Ewangelii (1,10–12)

B. Nowy sposób życia w Bożym domu (1,13–2,10)

1. Wezwanie do świętości w postępowaniu (1,13–21)

2. Wezwanie do miłowania braci i sióstr (1,22–25)

3. Wezwanie do bycia Bożym domem, kapłaństwem i ludem (2,1–10)

II. Część druga: Jak mamy żyć jako lud i dom Boży (2,11–5,11)

A. Porządek w relacjach (2,11–3,12)

1. Ogólne wezwanie do właściwego postępowania (2,11–12)

2. Władze świeckie (2,13–17)

3. Służba domowa (2,18–25)

4. Żony i mężowie (3,1–7)

5. Wezwanie do jedności, miłości i pokory (3,8–12)

B. Wierność w znoszeniu cierpień dla Chrystusa (3,13–4,19)

1. Znoszenie cierpień i dawanie świadectwa na wzór Chrystusa (3,13–17)

2. Chrystusowe zwycięstwo odniesione poprzez cierpienie (3,18–22)

3. Cierpienie i wypełnianie woli Bożej (4,1–6)

4. Miłość, gościnność i służba w Bożym domu (4,7–11)

5. Powtórzenie: udział w cierpieniach Chrystusa (4,12–19)

C. Końcowe zachęty (5,1–11)

1. Zachęty skierowane do starszych i do młodych (5,1–5a)

2. Zachęty skierowane do wszystkich: zachowywanie pokory względem Boga i siebie nawzajem (5,5b–11)

Końcowe pozdrowienia (5,12–14)

Adres i pozdrowienie

Pierwszy List św. Piotra 1,1–2

Adres i pozdrowienie (1,1–2)

1Piotr, apostoł Jezusa Chrystusa, do wybranych, przybyszów wśród diaspory w Poncie, Galacji, Kapadocji, Azji i Bitynii, 2którzy wybrani zostali zgodnie z tym, co przewidział Bóg Ojciec, aby w Duchu zostali uświęceni, skłonili się do posłuszeństwa i pokropieni zostali krwią Jezusa Chrystusa. Łaska i pokój niech będą wam udzielone obficie!

ST:Wj 24,3–8 NT:Dz 2,9; Ef 1,3–20; Flp 3,20; Hbr 9,13–14 KKK: apostołowie, 2–3, 858–862

W pierwszym zdaniu listu autor przedstawia się po prostu jako Piotr, apostoł Jezusa Chrystusa (na ten temat zob. Wprowadzenie, gdzie omówiona jest kwestia autorstwa księgi). Pod koniec tekstu Piotr opisze siebie jako „†starszego” i „świadka Chrystusowych cierpień” (1 P 5,1), jednak tutaj, na początku, określa samego siebie po prostu jako apostoła Jezusa Chrystusa. Słowo „apostoł” oznacza „tego, który został posłany”: Piotr, przypisując sobie ten tytuł i rezygnując z jakichkolwiek dodatkowych określeń, pokornie, ale i wprost zaznacza swój autorytet jako tego, który został posłany przez Chrystusa po to, by głosić Dobrą Nowinę.

Piotr zwraca się do wybranych, przybyszów wśród diaspory. Każdy z tych terminów niesie ze sobą znaczenie istotne dla tematyki całego listu. Wzmianka o „wybranych” natychmiast wpisuje odbiorców w powołanie i przeznaczenie ludu Izraela (zob. Ps 105,6; Iz 45,4). Bycie wybranym to cieszenie się przychylnością i błogosławieństwem Boga. Piotr ponownie wykorzysta to słowo w odniesieniu do samego Chrystusa jako „wybranego” przez Boga (1 P 2,4.6) oraz do chrześcijan jako „wybranego plemienia” (1 P 2,9). „Przybysz” to obcy mieszkający na danej ziemi, ktoś żyjący daleko od własnej ojczyzny. Piotr już tutaj sygnalizuje wątek, do którego powróci w 1 P 2,11: mianowicie że chrześcijanie są na tym świecie wygnańcami i gośćmi. Natomiast termin „†diaspora” był pojęciem używanym w odniesieniu do tych członków ludu Izraela, którzy żyli poza Ziemią Świętą. Podobnie do znajdującego się na wygnaniu Izraela, lud chrześcijański składa się z szeregu rozproszonych wspólnot, żyjących z dala od swej prawdziwej ojczyzny, którą jest niebo (zob. Flp 3,20). Jako całość wyrażenie „wybrani, przybysze wśród diaspory” wyraziście opisuje adresatów jako wybrany lud Boży, aktualnie żyjący poza swoją rzeczywistą ojczyzną i czekający na dopełnienie się swego odkupienia, pozostający przy tym w ciągłości z opisywanym w Starym Testamencie ludem Izraela.

List jest skierowany do mieszkańców Pontu, Galacji, Kapadocji, Azji i Bitynii, czyli pięciu prowincji starożytnej Azji Mniejszej (obecnie są to tereny Turcji). Z Dz 2,9 dowiadujemy się, że przybysze z trzech spośród tych prowincji (mianowicie z Pontu, Kapadocji i Azji) byli świadkami wylania Ducha oraz słyszeli Piotra nauczającego w dzień Pięćdziesiątnicy. Istnieje więc możliwość, że Kościoły z tych regionów zostały założone przez osoby, które słuchały wówczas Piotrowego nauczania. Galacja była celem jednej z wczesnych misji Pawła i do jej właśnie mieszkańców był adresowany jeden z jego najwcześniejszych listów (zob. Dz 14,1–20; Ga 1,2). O Bitynii czytamy, że Paweł chciał tu prowadzić działalność ewangelizacyjną, lecz zostało mu to uniemożliwione (Dz 16,7). Ewidentnie jednak również te tereny zostały w końcu zewangelizowane.

Dlaczego te pięć prowincji jest tu zestawionych ze sobą jako zbiorowy adresat Piotrowego listu? Nie mamy co do tego pewności, ale jest możliwe, że stanowi to konsekwencję trasy obranej przez dostarczyciela listu (prawdopodobnie Sylwana, zob. 1 P 5,12), który wyruszył z Rzymu drogą morską, dotarł do Pontu, lądem odbył podróż między sąsiadującymi ze sobą prowincjami, odwiedzając wszystkie Kościoły tam istniejące oraz dostarczając każdemu z nich kopię listu, a następnie z Bitynii pożeglował z powrotem do Rzymu. W takim przypadku Pierwszy List św. Piotra byłby prawdziwą „encykliką”, czyli „listem okrężnym”, przesłanym przez apostoła do szeregu Kościołów Azji Mniejszej po to, by zaświadczyć przed nimi o prawdziwej †łasce Bożej (1 P 5,12).

Tło biblijne: Diaspora

Początkiem diaspory – które to słowo po grecku oznacza „rozproszenie” – było babilońskie wygnanie Izraela, do jakiego doszło w początkach VI wieku p.n.e. To katastrofalne wydarzenie, w trakcie którego zniszczono również Jerozolimę oraz świątynię Salomona, stanowiło początek nieprzerwanego funkcjonowania Izraela jako narodu poza Ziemią Świętą. Od tego momentu większość Izraelitów musiała praktykować taki sposób życia, który dochowywałby wierności †przymierzu z Bogiem Izraela, mieszkając pośród obcych narodów, wyznających obce bóstwa. W greckim Starym Testamencie (†Septuagincie) termin „diaspora” jest często wykorzystywany w odniesieniu do pozostającego na wygnaniu Izraela, czekającego na powrót do ojczyzny (zob. Pwt 30,4; Ne 1,9; Ps 147,2; Iz 49,6). Piotr posługuje się tym niezwykle wymownym pojęciem do opisania ludu chrześcijańskiego, wezwanego do prowadzenia życia wiernego †Mesjaszowi z dala od swej prawdziwej i wiekuistej ojczyzny.

Piotr, pozdrowiwszy Kościoły, mógłby spokojnie na tym poprzestać, przechodząc od razu do głównej części listu. Zamiast tego dodaje on jednak trzy krótkie określenia, bezpośrednio wpisujące głoszone przezeń przesłanie w dzieło Ojca, Syna i Ducha Świętego. Krótko mówiąc, Piotr w trynitarny sposób opisuje powołanie i odkupienie chrześcijan.

Po pierwsze, wybrani oni zostali zgodnie z tym, co przewidział Bóg Ojciec. U samych początków jest Ojciec jako źródło. Wszystko, co stało się w Chrystusie, dokonało się zgodnie z odwiecznym planem Ojca (zob. przemówienie Piotra w Dz 2,23). Chrześcijanie są wybrani nie przypadkowo, ale całkowicie według przedwiedzy i zamysłów Boga (Ef 1,3–10).

Po drugie, są oni powołani dlatego, że w Duchu zostali uświęceni. Być †uświęconym to stać się świętym – czyli oddzielonym – dla Boga. Za chwilę Piotr wezwie adresatów do prowadzenia świętego sposobu życia na wzór Boga, który jest święty (1 P 1,15), tutaj jednak rozpoczyna od ugruntowania tego wezwania do świętości w fakcie ich uświęcenia, jakie już dokonało się w Duchu.

Po trzecie, chodzi o to, aby adresaci skłonili się do posłuszeństwa i pokropieni zostali krwią Jezusa Chrystusa.Wezwanie do świętości przewija się przez cały list (1 P 1,4.22; 3,6). Lecz do czego nawiązaniem jest wzmianka o „pokropieniu krwią Jezusa Chrystusa”? Jedną ze wskazówek możemy znaleźć w Hbr 9,13–14, gdzie mowa jest o tym pokropieniu krwią Jezusa, jakie w Nowym Przymierzu dokonuje się dla odpuszczenia grzechów. Niemniej podstawowym kontekstem jest tu opis rytuału zawarcia †przymierza, który znajduje się w Wj 24,1–8. Jak czytamy, Mojżesz „wziął krew i pokropił nią lud, mówiąc: »Oto krew Przymierza, które †Pan zawarł z wami na podstawie wszystkich tych słów«” (Wj 24,8). Tak jak w Starym Przymierzu lud Izraela zobowiązał się do posłuszeństwu Bożemu słowu (Wj 24,3.7), a następniezostał pokropiony krwią to przymierze przypieczętowującą (Wj 24,8), tak w Nowym Przymierzu jesteśmy uświęcani w Duchu i uzdalniani do posłuszeństwa Słowu Boga, gdy poddajemy się „pokropieniu krwią Jezusa Chrystusa” dla przebaczenia naszych grzechów. Piotr może tutaj nawiązywać do chrztu adresatów, kiedy to wyznali oni wiarę w Chrystusa i zobowiązali się do posłuszeństwa Jemu, będąc przy tym przez krew Chrystusa oczyszczanymi ze swych grzechów w wodach chrztu. „W ten sposób skutkiem wybrania jest zarówno posłuszeństwo Ewangelii, jak i przynależność do nowego ludu przymierza”20.

Za pomocą tych trzech krótkich określeń Piotr silnie zakorzenia nasze powołanie we wspólnym dziele trzech Osób: Ojca, Ducha i Syna.

Apostoł kończy pozdrowienie modlitwą: Łaska i pokój niech będą wam udzielone obficie! W ówczesnej greckiej kulturze zwyczajowo życzono sobie przy powitaniu „łaski” (charis). Jednak w Nowym Przymierzu termin „łaska” nabiera o wiele bardziej doniosłego znaczenia ze względu na dokonane przez Chrystusa dzieło; kwestia łaski będzie też jednym z kluczowych wątków tego listu21. Życzenie pokoju było z kolei czymś bardziej typowym dla pozdrowień żydowskich. Łącznie w wyrażeniu „łaska i pokój” streszcza się wczesnochrześcijański sposób udzielania błogosławieństwa22.

Przypisy

Wstęp

O Autorze

Daniel Keating – dr teologii (Uniwersytet Oksfordzki). Jest członkiem St. Paul Center for Biblical Theology. Pracuje jako profesor teologii w Wyższym Seminarium Najświętszego Serca w Detroit w stanie Michigan. Jest autorem książek, m.in.: The Appropriation of Divine Life in Cyril of Alexandria; The Adventure of Discipleship, Deification and Grace; List św. Jakuba, Pierwszy, Drugi, Trzeci List św. Jana (seria Katolicki Komentarz do Pisma Świętego). Od ponad dwudziestu pięciu lat związany z duszpasterstwem akademickim, prowadzi wykłady dla studentów w Stanach Zjednoczonych i Europie. Mieszka w Ann Arbor w stanie Michigan, gdzie angażuje się w działalność Sług Słowa, świeckiego bractwa oddanego dziełu ewangelizacji i jedności chrześcijan.