Opis Lublina ebook

Opis Lublina

Przewodnik dla zwiedzających miasto i jego okolice

Władysław Zieliński

Strona redakcyjna

SŁOWO WSTĘPNE.

Z uwagi, iż dziełka służyć mogącego za przewodnika po mieście, nie ma, nakreśliłem niniejsze, w nadziei iż wymaganiom nie tylko miejscowej lecz i przyjezdnej Publiczności zwiedzającej Lublin zadosyć uczynionem będzie.

Oddając tę pracę moją do użytku publicznego, mam to przekonanie wewnętrzne, że przyczynię się do rozbudzenia chęci poznania miejscowych pamiątek, w skutek czego otoczone będą publiczną opieką, która nie dozwoli im marnie zaginąć.

Przewodnik niniejszy jako służyć mający jedynie dla zwiedzających miasto, jest jak najtreściwszym opisem wszystkich pamiątek Lublina, z krótkim poglądem na dzieje i życie jego; — i w ten sposób ułożony, iż każdy ze zwiedzających z tą książką w ręku, miasto całe i jego pamiątki bez niczyjej pomocy poznać może. Osoby pragnące lepiej i szczegółowiej zapoznać się z historyją Miasta Lublina, jako też z jego gmachami, pamiątkami, przywilejami i t.d. odsyłam do mojej Monografii Lublina, które to dzieło niebawem w druku się ukaże.

Dziełko niniejsze oddając do użytku publicznego, poważam się polecić je łaskawym względom Szanownych Lublinian i w ogóle całej Publiczności umiejącej szanować pamiątki minionej przeszłości.

Lublin dnia 18 Sierpnia 1874 r., Wł. K. Zieliński.

I.

Lublin za czasów Mieczysława I. osada zdobna Kościołem który jak tradycja niesie, wzniesiono na miejscu istniejącej tu świątyni jakiegoś słowiańskiego bożyszcza, otoczonym był lasami i bagnami. Kiedy i kto to starożytne miasto założył nie wiadomo, a wszelkie tradycyje podawane przez kronikarzy o Julii córce Juliusza Rzymskiego Cesarza, żonie Leszka III lub też o jakimś Księciu Lublinie, synie Polacha, którzy miasto Lublin założyć mieli, uważać należy za „bajdy nad bajdami”. Bolesław Chrobry w osadzie tej wzniósł zamek drewniany i odtąd miejsce to zajęło ważniejsze stanowisko w dziejach krajowych.

Henryk, syn Bolesława Krzywoustego, dostawszy Lublin wraz z Sandomierzem w podziale od ojca (r. 1139), testamentem przekazał go swemu bratu Kazimierzowi Sprawiedliwemu, który po śmierci Henryka, Lublin do Polski (r. 1200) przyłączył. R. 1205 Roman, książe Halicki, bezskutecznie Lublin oblegał. 1241 r. Mongołowie napadłszy kraj cały aż po Wisłę, Lublin zdobyli i w perzynę obrócili; a r. 1244 Litwini z Prusakami i Jadźwingami napadłszy, dzieła zniszczenia dokonali. W następnych latach kilkakrotnie gród nasz oblegali Rusini. 1255 r. Mendog Litewski napadł na Lublin i wznoszące się z gruzów miasto spalił. — R. 1264 Bolesław Wstydliwy pod Lublinem pobił na miasto napadających Jadźwingów.

Za Leszka Czarnego, Leon Daniłowicz Książe Halicki, kilkakrotnie Lublin w swe posiadanie zajmował i Rusini Haliccy z różnem szczęściem aż do r. 1302 w Lublinie przebywali: w tym samym roku w walnej bitwie stoczonej pod murami miasta zmuszeni byli do ustapienia z Lublina i ziemi Lubelskiej. — Władysław Łokietek książe Krakowski i Sandomierski widząc ten gród bardzo się chylący do upadku, (r. 1317) nadał mu przywilej lokacyjny na 100 włókach z prawem Magdeburskiem a to za opłatą czynszu po fertonie od łanu jednego. — R. 1341 Tatarzy napadli na Lublin i spalili miasto, a kusząc się o zdobycie zamku, usypali obszerne okopy na łąkach między Bystrzycą a Czerniejówką; okopy te nazywają się Tatarskimi, na Łysej Górze lub Białkowskiej. Lecz z przybyciem Kazimierza Wielkiego, Tatarzy straciwszy 6000 zabitych i wielu znakomitych jeńców, ustąpili z pod miasta i kraju całego. Roku 1342 Lublin otoczył się murami i basztami a z rozkazu Króla a nawet może i kosztem jego wzniesiono bramy: Krakowską i Grodzką, równocześnie i zamek cały wymurowano. Mury miejskie ciągnęły się od bramy Krakowskiej wzdłuż dzisiejszej ulicy Nowej aż do domu Nr. 70½ (dawniej Pawęczkowskiego). Tu się łamały ku ulicy Kowalskiej i okalając będącą tu wyniosłość, łączyły się z bramą Grodzką. stąd mury te ciągnąc się dalej wzdłuż Podwala, po za Kościół i Klasztor OO. Dominikanów, oraz wzdłuż dzisiejszej ul. Jezuickiej, ostatecznie łączyły się z bramą Krakowską.

Litwini idąc na Sandomierz r. 1376, Lublin zajęli i dzierżyli to miasto w swoim posiadaniu aż do roku 1377. Władysław Jagiełło jeszcze, jako W. X. Litewski (r. 1383) nadał Lublinowi przywilej wolnego handlu w całej Litwie. R. 1386 nastąpił tu zjazd Panów Polskich i Litewskich w obecności Jagiełły jadącego na koronacyję do Krakowa. R. 1389 w miejsce drewnianego ratusza, Król Władysław Jagiełło wzniósł ratusz murowany. R. 1395 tenże Król wybudował na zamku Kościół Św. Trójcy, a (r. 1420) na pamiątkę zwycięztwa pod Grunwaldem ufundował i wznieść kazał Kościół Panny Maryi Zwycięztwa (dziś Wizytki) wraz z klasztorem dla pp. Brygidek. — R. 1448 Kazimierz Jagiellończyk na pierwszym sejmie korony z Litwą, odbytym w Lublinie, nadał temu miastu różne handlowe przywileje, a (r. 1474) na Sejmie w Piotrkowie podniósł Lublin do rzędu miast Wojewódzkich. W ciągu tego r. 1474 Tatarzy zniszczyli miasto a (1491 r.) pożar powiększył to zniszczenie. R. 1459 wzniesiono Kościół i Klasztor OO. Bernardynów. R. 1500 nastąpił napad Tatarów. — Za Zygmunta I-go Lublin począł znacznie upadać. — R. 1527 urządzono blech i szlifiernię z dochodem na rzecz miasta. R. 1535 urządzono wodociągi, a r. 1538 wielki młyn. Za tego też Króla, żydom tu bardzo licznie osiedlającym się, wyznaczono osobną dzielnicę miasta. — Za Zygmunta Augusta który często Lublin nawiedzał, miasto poczęło się podnosić, handel kwitł, sprowadzano towary z Francji, Rossji i Wschodu. Dom handlowy braci Soderynów załatwiał sprawy handlowe i pieniężne króla i obywateli. — Odbywały się tu sejmy r. 1554—1556, a na koniec dokonano tu Unii Litwy z Koroną na sejmie odbytym w latach 1568 i 1569. — Po śmierci Zygmunta Augusta w dniu 13 Października 1572 r. kilkadziesiąt tysięcy szlachty, między wsią Bystrzycą a Lublinem odbyło zjazd celem obioru nowego króla. — Roku 1578 przywilejem Stefana Batorego zaprowadzono w Lublinie trybunał koronny, a szlachta poczęła tu budować swe dworce i pałace. R. 1574 Pożar Lublina. R. 1586 zgromadziła się tu pod przewodnictwem Króla rada Senatu, celem załatwienia sprawy Zborowskich. R. 1588 Zygmunt III fundował klasztor i kościół OO. Bazylianów. R. 1590 Mikołaj Zebrzydowski założył tu Bractwo miłosierdzia, a następnie (r. 1593) Paweł Konrad drukarnię; chociaż Izraelici posiadali tutaj takową już od roku 1559. W pierwszych początkach XVII stulecia za Zygmunta III Lublin słynął handlem, i stał u szczytu rozwoju swego; liczył też wtedy przeszło 40,000 mieszkańców, kilkanaście kościołów, wiele pałaców i fabryk. Wśród tych szczęśliwych chwil wzrostu i rozwoju dobrobytu, pierwsza klęska dotknęła Lublin, zadana temu miastu przez rokoszan Zebrzydowskiego Wdy Krakowskiego, którzy od kupców Lubelskich ściągnęli znaczne kontrybucyje; skutkiem tego Lublin począł upadać. Jednakże, coraz to nowe budowano kościoły: Św. Krzyża (r. 1607—1610). Św. Wojciecha (1611). Kościół i klasztor Bernardynek (r. 1618). Kościół i Klasztor Franciszkanów (r. 1619). W roku 1656 Chmielnicki z kozakami oblega Lublin, pali przedmieścia, 10,000 żydów w pień wycina i ściąga wielki okup. R. 1672 Tatarzy, a r. 1695 morowa zaraza i pożary nawiedzają miasto. R. 1702 nowy pożar intra muros, tak iż nadciągająca armia Karola XII nie miała już co więcej do niszczenia. R. 1703 Karol XII przybywszy do Lublina staje kwaterą w kamienicy pod Nr. 12. (Wymienić tu wypada iż (r. 1610) Car Wasili Szujski z braćmi swymi Dymitrem i Iwanem oraz licznymi bojary wzięty do niewoli w Moskwie, przejeżdżając przez Lublin do Warszawy, w domu Nr. 12 także kilka dni odpoczywał. R. 1716 Piotr Wielki w czasie sejmu tu odbywającego się, przez kilka miesięcy w Lublinie tenże sam dom zamieszkiwał). R. 1700 sprowadzono do Lublina pp. Wizytki, którym odpowiednie wzniesiono gmachy, (dziś szpital wojskowy). R. 1724 fundowano kościół i klasztor OO. Kapucynów, r. 1731 kościół i klasztor OO. Trynitarzy, którego jednakże nie dokończono, (poczem przeszedł na własność prywatną.) R. 1830 na smętarzu wzniesiono kaplicę smętarną. Od 1700 r. miasto już coraz więcej do upadku się chyliło, tak iż ludność zmniejszyła się do 18,000. W ostatnich latach panowania Stanisława Augusta, Lublin dotknięty pożarem, zarazą morową, oraz pożogą wojny, podupadł zupełnie. R. 1795 Austryacy go zajęli. R. 1838 było tylko 13,870 mieszkańców. Po wielu klęskach jakie Lublin różnymi czasy dotykały, dopiero od roku 1840 miasto nasze z upadku dźwigać się poczęło i dziś już liczy stałej ludności 24,000 a z niestałą przeszło 30,000.

Przypuszczać należy, iż przy dalszym rozwoju, przy połączeniu Lublina siecią kolei żelaznych z innymi miastami Europy, dobrobyt jego się wzmoże i Lublin może kiedyś liczyć będzie do 50,000 stałej ludności. Do r. 1805 Lublin należał do Dyecezyi Chołmskiej i dopiero od tego roku stolicę Biskupią przeniesiono tutaj, przyczem utworzoną została Dyecezyja Lubelska.