Chiny i Europa Środkowo-Wschodnia. Historia kontaktów literackich ebook

Ding Chao Song Binghui

CHINY I EUROPA

Środkowo-Wschodnia

HISTORIA KONTAKTÓW LITERACKICH

Redakcja naukowa i koordynacja przekładu:

Małgorzata Religa

Wydawnictwo Akademickie

WARSZAWA 2020

ZESPÓŁ TŁUMACZY Z JĘZYKA CHIŃSKIEGO

Rafał Darasz

Artur Ganczarski

Kazimierz Michalik

Łukasz Mrugała

Michał Nita

Paulina Uznańska

SŁOWO O TRANSKRYPCJI

W zapisie słów chińskich posługujemy się przyjętą niemal powszechnie na świecie transkrypcją pinyin, o której wiedzieć trzeba, że:

q – czyta się jak polskie ćś, zatem qing wymawia się jak ćsing,

x – czyta się jak polskie si (np. w wyrazie siła), zatem xing wymawia się jak sing,

j – czyta się jak dzi (np. w wyrazie dziwny), zatem jing wymawia się dzing,

r – na początku wyrazu wymawia się jak polskie ż, zatem ren wymawia się jak żen, ri wymawia się jak ży (np. w wyrazie żyto)

sh – czyta się jak sz (np. w wyrazie szary), zatem shan wymawia się jak szan,

ch – czyta się jak czch, zatem chao wymawia się jak czchao; przed i ch czyta się jak czsz, zatem chi wymawia się jak czszy,

zh – czyta się jak dż, zatem zhang wymawia się jak dżang, zhi wymawia się dży,

spółgłoski p, t, k – czyta się z przydechem jak pch, tch, kch, zatem pang wymawia się jak pchang, tang – tchang, kang – kchang,

spółgłoski b, d, g – czyta się bez przydechu, w sposób zbliżony do ich bezdźwięcznych odpowiedników p, t, k,

w – czyta się jak ł, zatem wang wymawia się łang,

pozostałe spółgłoski czyta się jak w języku polskim,

c – czyta się jak cch przed wszystkimi samogłoskami z wyjątkiem i, przed którym wymawia się jak cs, zatem can wymawia się cchan, cun wymawia się cchun, ale ci wymawia się csy,

s – czyta się jak po polsku, ale zawsze twardo, zatem san wymawia się san, a si wymawia się sy (np. w wyrazie syfon)

z – wymawia się jak dz, zawsze twardo, zatem zan wymawia się dzan, a zi wymawia się dzy (np. w wyrazie rdzy)

ng – czyta się jak w języku angielskim,

ong – czyta się ung, zatem zhong wymawia się dżung, hong wymawia się hung,

samogłoski a, o, e – wymawia się jak w języku polskim,

u – czyta się jak w języku polskim z wyjątkiem sytuacji, kiedy stoi po x lub q i wówczas wymawiane jest jak ü, zatem lun wymawia się lun, ale qun wymawia się ćśün, xun wymawia się śün,

y – stoi zawsze w nagłosie i wymawiane jest jak j; kiedy stoi przed i, wymawiane jest po prostu jak i, zatem yang wymawiane jest jang, yin wymawiane jest in,

i – czyta się jak w języku polskim z wyjątkiem sytuacji, kiedy stoi po c, s, z, ch, sh, r lub zh, wówczas wymawiane jest jak polskie y, zatem zhi wymawia się jak dży, shi wymawia się jak szy (jak w wyrazie szybki), chi wymawia się jak czszy, ri wymawia się jak ży,

dyftongi stojące w wygłosie:

ian (yan) wymawia się jak ien lub jen; zatem nian wymawia się jak nien, xian wymawia się jak sien, jian wymawia się jak dzien, yan wymawia się jak jen,

iu – czyta się jak ioł, zatem niu wymawia się nioł, jiu wymawia się dzioł,

ou – czyta się jak oł, zatem Zhou wymawia się dżoł, you wymawia się joł,

ai – wymawia się aj, zatem zhai wymawia się dżaj,

ei – wymawia się jak ej, zatem wei wymawia się łej,

ui – wymawia się jak łej, zatem chui wymawia się jak czchłej, rui wymawia się jak żłej, hui wymawia się jak hłej.

Kilka przykładowych nazwisk: Liang Qichao wymawia się Liang Ćsiczchao; Ba Jin wymawia się Pa Dzin, Qian Linsen wymawia się Ćsien Linsen, Yi Lijun wymawia się I Lidźün, Kang Youwei wymawia się Kchang Jołłej, Li Hongzhang wymawia się Li Hungdżang.

WSTĘP DO WYDANIA POLSKIEGO

Książka Chiny i Europa Środkowo-Wschodnia. Kontakty literackie, którą oddajemy dzisiaj polskiemu Czytelnikowi, jest częścią siedemnastotomowej serii zatytułowanej Historia kontaktów literackich między Chinami a zagranicą, której redaktorami jako całości są literaturoznawcy – profesorowie Qian Linsen z Uniwersytetu Nankińskiego i Zhou Ning z Uniwersytetu Xiameńskiego. Tom poświęcony naszemu regionowi jest efektem dziesięciu lat pracy kilkunastoosobowego zespołu składającego się głównie ze specjalistów od poszczególnych języków i literatur Europy Środkowo-Wschodniej (wymienionych z nazwiska w autorskim posłowiu), a jego autorami są profesor Ding Chao z Pekińskiego Uniwersytetu Języków Obcych, który specjalizuje się w języku i literaturze Rumunii, oraz profesor Song Binghui, literaturoznawca i komparatysta z Szanghajskiego Uniwersytetu Studiów Międzynarodowych.

Teoretyczne założenia książki zostały szczegółowo omówione zarówno w Przedmowie od redaktorów serii, jak i we Wprowadzeniu odnoszącym się konkretnie do prezentowanego tu tomu, warto jednak od razu zwrócić uwagę na dwa z nich. Po pierwsze, historia kontaktów literackich (czyli głównie tłumaczeń, ale także innych przejawów wzajemnego zainteresowania) została umieszczona na szerszym tle sytuacji historycznej oraz kontaktów dyplomatycznych i politycznych między Chinami a szesnastoma państwami Europy Środkowo-Wschodniej. Po drugie, kontakty te przedstawiane są w opisie „dwustronnym” – otrzymujemy zatem informacje zarówno o tym, w jaki sposób w Chinach przejawiało się zainteresowanie naszym regionem i jego literaturami, jak i o tym, co pisano na temat Chin i jakie utwory piśmiennictwa chińskiego tłumaczone były w państwach środkowoeuropejskich. Od razu można też dodać, że najwięcej uwagi poświęcono tu takim państwom, jak Polska, Czechy, Węgry i Rumunia; nieco rzadziej wspomina się o Bułgarii, krajach dawnej Jugosławii i Albanii oraz o państwach bałtyckich, które pojawiają się dopiero w rozdziałach ostatnich.

Przyczyn, dla których prezentowana przez nas książka może być interesująca dla polskiego czytelnika, jest kilka. Już sama ilość i różnorodność zawartych tu informacji jest imponująca, a ich zakres czasowy ogromny – obejmuje około dwóch tysięcy lat od najwcześniejszych kontaktów między Azją a Europą Środkową aż do dziś. W ułożonych według klucza chronologicznego rozdziałach omawiane są (oczywiście w zarysie) pierwsze domniemane kontakty między cywilizacjami w starożytności, najazdy Hunów i Mongołów, początki dyplomatycznych i kulturalnych kontaktów między obydwoma regionami, pojawianie się najwcześniejszych informacji i pierwsze oznaki wzajemnego zainteresowania, pierwsze wzajemne tłumaczenia i ich kontekst na początku i w pierwszej połowie XX wieku, a później na tle powojennych kontaktów dyplomatycznych i politycznych w latach pięćdziesiątych do momentu ich zerwania na skutek oziębienia stosunków chińsko-radzieckich. Omówione zostało również (bardzo ogólnie i skrótowo) pojawianie się i rozwój sinologii środkowoeuropejskich, a wreszcie wzajemne tłumaczenia literackie w ostatnich czterdziestu latach po normalizacji wewnętrznej sytuacji w Chinach i ich stosunków z krajami Europy Środkowo-Wschodniej.

W pewnym sensie ważniejsza nawet niż sama ilość zgromadzonego tu materiału jest jednak ofiarowana nam przez tę książkę możliwość spojrzenia na naszą literaturę chińskimi oczami. Mamy więc okazję dowiedzieć się, kiedy i jak Polska po raz pierwszy trafiła do świadomości Chińczyków, a także czy i dlaczego polska literatura była dla Chińczyków interesująca w przeszłości i czy jest dla nich interesująca nadal1. Co więcej, mamy też okazję zobaczyć siebie na tle innych krajów regionu, które pojawiły się w chińskiej świadomości w zbliżonym czasie i postrzegane były jako interesujące punkty odniesienia do sytuacji chińskiej. Miało to miejsce na przykład na początku XX wieku w przypadku Polski i Węgier, które wzbudziły zainteresowanie jako podbite państwa uparcie walczące o wolność, a ich literatura cenna była dla Chińczyków głównie jako świadectwo i jedno z narzędzi tej walki, albo w latach osiemdziesiątych XX wieku w przypadku literatury czeskiej, która w wychodzących z traumy rewolucji kulturalnej Chinach wzbudziła zainteresowanie ostrością i głębią krytyki politycznych wypaczeń okresu komunistycznego.

Książka ta umożliwia nam też bezpośrednie zapoznanie się ze stylem i zainteresowaniami chińskiej komparatystyki. W Przedmowie redaktorzy podkreślają potrzebę przyjęcia „chińskiego punktu widzenia”, czyli wytworzenia własnych narzędzi opisu i kryteriów oceny, wolnych od podejścia „europocentrycznego” czy w ogóle „zachodniocentrycznego”. W niniejszym tomie ta kwestia jest nieco słabiej akcentowana niż w pozostałych, ponieważ żaden z opisywanych w nim krajów nigdy nie pełnił wobec Chin roli „hegemona” ani politycznego, ani literackiego, ale „chiński punkt widzenia” jest i tutaj wyraźnie zauważalny w języku opisu niektórych wydarzeń historycznych i w często wspominanej potrzebie wyprowadzenia chińskiej literatury „na świat”. Ten „chiński punkt widzenia” obejmuje też jasno deklarowane nastawienie polityczne i ideologiczne (szczególnie jaskrawo widoczne w rozdziałach 9 i 10), ale w całości książki widoczne jest dążenie do obiektywizmu w traktowaniu przedstawianej materii, nawet tam, gdzie mowa jest o kwestiach wciąż drażliwych wewnątrz samych Chin.

Książka oczywiście zasypana jest chińskimi tytułami, nazwiskami i odwołaniami do historii, z których spora część może być dla polskiego Czytelnika raczej obca. Nie ma tu miejsca nawet na zarys opisu chińskiej historii i piśmiennictwa, ale być może kilka informacji okaże się przydatnych. Szczególnie w pierwszych rozdziałach częste jest odwoływanie się do okresów dynastycznych, co jest pozostałością po tradycyjnym chińskim sposobie datowania. W dawnych, a nawet i współczesnych historiach przyjęte jest określanie roku przez podawanie dynastii i kolejnego roku panowania władcy albo roku tzw. ery panowania posiadającej swoją własną nazwę. Najstarsza z wymienianych w książce jest dynastia Zhou, której panowanie obejmuje siedemset lat od połowy XI do końca III wieku p.n.e. i która dzieli się na Zachodnią (XI–VIII wiek p.n.e.) i Wschodnią (VIII–III wiek p.n.e.). Na panowanie Zhou przypada okres wspaniałego rozkwitu najważniejszych chińskich szkół filozoficznych, których myśl nakreśliła intelektualny krajobraz nie tylko samych Chin, ale całej Azji Wschodniej. W okresie nazywanym czasem „klasycznym” (VI–III wiek p.n.e.) nauczał najważniejszy ze wschodnioazjatyckich myślicieli Konfucjusz (551–479 p.n.e.). Kolejna wymieniana jest dynastia Han (206 p.n.e.–220 n.e.), także dzieląca się na Zachodnią (lub Wcześniejszą, 202 p.n.e.–9 n.e.) i Wschodnią (Późniejszą, 25–220), pod której panowaniem ukształtował się ostatecznie ideologiczny i administracyjny wzorzec cesarstwa chińskiego, odtwarzany później z modyfikacjami przez cały cesarski okres w Chinach, czyli do początku XX wieku. Po upadku Hanów w Chinach nastąpił 300-letni okres rozpadu, w którym na północy i południu chińskiego terytorium pojawiały się i upadały kolejne dynastie panujące nad różnymi obszarami. Chiny zostały ponownie zjednoczone pod koniec VI wieku przez krótkotrwałą dynastię Sui, po której nastąpiły dwa wielkie okresy rozkwitu kultury chińskiej pod panowaniem dynastii Tang (618–907) i Song (960–1279). Po upadku Songów panowanie nad Chinami przejęli Mongołowie (dynastia Yuan, 1271–1368), a po nich ostatnia etnicznie chińska dynastia w dziejach cesarstwa – Ming (1368–1644). Po obaleniu Mingów do władzy w Chinach doszli Mandżurowie, którzy utworzyli ostatnią dynastię cesarską Qing (1644–1912), a po jej upadku powstała Republika Chińska.

Panowanie Qingów jest z punktu widzenia naszej książki najważniejsze, ponieważ to na nie przypada nasilenie kontaktów Chin z Zachodem i pojawienie się w Chinach pierwszych informacji o Europie Środkowo-Wschodniej. Tak zwane wojny opiumowe (1839–1842, 1856–1860) rozpoczynają okres nazywany w Chinach „stuleciem upokorzeń”, w którym Chiny znalazły się pod presją mocarstw zachodnich siłą przejmujących kontrolę nad niektórymi (głównie nadmorskimi) obszarami Państwa Środka i wymuszających na Chinach rozmaite gospodarcze i polityczne przywileje. Jest to także czas pojawiania się w Chinach pierwszych tłumaczeń piśmiennictwa zachodniego i zapoznawania się Chińczyków z polityką, kulturą i myślą Zachodu. W naciskanych od zewnątrz przez obce mocarstwa i targanych wewnętrznymi niepokojami Chinach rozpoczął się okres politycznego i intelektualnego wrzenia. Próby „samowzmocnienia” i zreformowania cesarstwa przez wprowadzanie różnych technicznych, organizacyjnych, a w końcu i politycznych zdobyczy Zachodu nie powiodły się. Po tzw. rewolucji sinhajskiej 1911 roku i abdykacji ostatniego cesarza powstała Republika Chińska i rozpoczęto mozolny proces budowy nowoczesnego państwa już pod innym ustrojem.

Powstanie Republiki nie przyniosło Chinom uspokojenia. Pierwsze burzliwe lata okresu republikańskiego doprowadziły ostatecznie do trwającego ponad dekadę faktycznego rozpadu Chin, kiedy różne prowincje rządzone były przez przywódców wojskowych. Obok zmian politycznych w Chinach zachodziły też ogromne zmiany pod względem społecznym i kulturalnym. Elity intelektualne dążyły do stworzenia nowego społeczeństwa i nowej kultury, w tym również nowej literatury. Tłumaczono bardzo wiele literatury zachodniej i poszukiwano sposobów odnowienia własnej twórczości. Jednym z najważniejszych ówczesnych posunięć w dziedzinie kultury było zastąpienie w literaturze tzw. języka klasycznego (czyli języka używanego wyłącznie w piśmie, opartego na starożytnych tekstach klasycznych i odległego od współczesnych języków chińskich pod względem gramatyki i słownictwa) nowym językiem literackim, opartym głównie na współczesnych językach północnych. Był to początek nowej literatury chińskiej, a także nowego myślenia o literaturze. Intelektualne zainteresowania ówczesnych elit wykraczały oczywiście poza literaturę i odnosiły się również do historii Chin, którą zaczęto badać i pisać na nowo, a przede wszystkim do wypracowania nowego modelu państwowości chińskiej i określenia miejsca Chin we współczesnym świecie. W naszej książce Czytelnik wiele razy spotka się z takimi terminami, jak Ruch Czwartego Maja 1919 roku, Ruch Nowej Kultury i Ruch Nowej Literatury, które odnoszą się właśnie do tego okresu. Ich znaczenie dla chińskiej współczesności jest nie do przecenienia.

W 1919 roku odtworzona została Chińska Partia Narodowa, czyli Kuomintang (albo Guomindang), a w 1921 powstała Komunistyczna Partia Chin. Te dwie siły i dwie propozycje polityczne i społeczne zdominowały niespokojną scenę polityczną Chin. Po krótkotrwałym okresie współpracy między obiema partiami, pod koniec lat dwudziestych rozpoczęła się między nimi faktyczna wojna domowa trwająca z krótkim przerwami do roku 1949. W 1925 roku władzę w Kuomintangu przejął Czang Kaj-szek, który po tzw. ekspedycji północnej w 1928 roku zjednoczył pod rządami swojej partii większość Chin, a w połowie lat trzydziestych przywództwo nad Komunistyczną Partią Chin ostatecznie przejął Mao Zedong. W 1931 roku Japonia zajęła prowincje w północno-wschodnich Chinach i utworzyła na nich marionetkowe państwo Mandżukuo, a w 1937 roku wybuchła wojna chińsko-japońska. Kuomintang i KPCh formalnie zawiesiły walki między sobą na czas wojny z Japonią, ale w rzeczywistości starcia między nimi trwały niemal przez cały czas. Po zwycięstwie aliantów i kapitulacji Japonii w 1945 roku wojna domowa w Chinach wybuchła ze wzmożoną siłą i zakończyła się zwycięstwem KPCh. Czang Kaj-szek ze swoim rządem, większością wojska i dużą grupą inteligencji zmuszony został do ucieczki na Tajwan, a 1 października 1949 roku Mao Zedong ogłosił powstanie Chińskiej Republiki Ludowej.

Lata pięćdziesiąte pod rządami KPCh przyniosły w Chinach kolejną falę ogromnych zmian społecznych i kulturalnych. Wzorców literackich i artystycznych szukano już nie na Zachodzie, ale w Związku Radzieckim i krajach obozu socjalistycznego. Sytuacja zmieniła się na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych, kiedy doszło do rozłamu między ChRL i ZSRR. Pogarszające się coraz bardziej stosunki chińsko-radzieckie wpłynęły oczywiście na stosunki z niemal całą socjalistyczną Europą Wschodnią, a wraz z początkiem rewolucji kulturalnej w połowie lat sześćdziesiątych stosunki te praktycznie zamarły i przywrócone zostały dopiero w latach osiemdziesiątych. Dekada rewolucji kulturalnej od 1966 do 1976 roku spowodowała w Chinach straszliwe spustoszenie kulturalne – szkoły i uniwersytety w praktyce przestały funkcjonować, nękano i prześladowano przedstawicieli inteligencji, w tym również pisarzy. Wielu z tych, których z wielką rewerencją wymienia się w tej książce, w czasie rewolucji kulturalnej znalazło się w więzieniach albo w obozach, poddawanych było brutalnym sesjom krytyki albo kierowanych do fizycznej, wycieńczającej pracy. Twórczość artystyczna i literacka w tym okresie ustała niemal całkowicie, a dostęp do jakiejkolwiek twórczości zagranicznej był niemożliwy. Dopiero po śmierci Mao Zedonga w roku 1976 sytuacja w Chinach zaczęła się zmieniać na lepsze, także w dziedzinie kultury. Lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte przyniosły ogromne ożywienie intelektualne i w Chinach rozpoczęła się gorąca dyskusja na temat kultury chińskiej, jej korzeni i miejsca wśród kultur świata. Znowu zaczęto tłumaczyć – i to w wielkich ilościach – literaturę zagraniczną, pojawiły się nowe prądy literackie i nowi pisarze, którzy zdobyli sławę nie tylko w Chinach, ale i za granicą.

Takie jest przybliżone tło chińskich kontaktów literackich z Europą Środkowo-Wschodnią opisanych w tej książce. Nie ma tu możliwości omówienia nawet najważniejszych postaci i nazwisk, które pojawiają się na jej kartach, trzeba jednak wspomnieć przynajmniej jedną z nich. Chodzi o „ojca współczesnej literatury chińskiej” Lu Xuna (1881–1936, prawdziwe nazwisko Zhou Shuren), który w historii chińskiej literatury zajmuje pozycję wyjątkową. Jego autorytet jako największego pisarza chińskiego XX wieku i jako wzoru postawy moralnej i intelektualnej jest niepodważalny i przetrwał nawet w czasie rewolucji kulturalnej, kiedy wielu innych pisarzy prześladowano, a ich twórczość usunięto z bibliotek i księgarni. Lu Xunowi przypisuje się zasadniczą rolę w ukształtowaniu się współczesnej chińszczyzny literackiej, a także ogromny duchowy wpływ na pisarzy i intelektualistów okresu republikańskiego, a nawet okresów późniejszych. W tej książce wspomina się o nim wielokrotnie jako o pionierze przekładów literatur naszego regionu Europy i jako jednym z pierwszych, który dostrzegł ich wartość i przedstawił je swoim rodakom, ale pamiętać należy, że jego pozycja i znaczenie w literaturze chińskiej wykracza daleko poza jego zasługi jako tłumacza. Dotyczy to również innych wymienianych w książce pisarzy-tłumaczy, takich jak Mao Dun czy Ba Jin, by wymienić tylko najważniejszych.

Na koniec kilka słów na temat samego tłumaczenia, które jest dziełem kilkorga tłumaczy. Autorzy w Posłowiu przyznają, że wielojęzyczna materia książki była dla nich źródłem wielu trudności w opracowaniu i to samo można powiedzieć o tłumaczach, którzy musieli zmagać się nie tylko z chińszczyzną i odmienną od polskiej stylistyką chińskiej humanistyki, ale i z kilkoma innymi obcymi językami. Biorąc pod uwagę wielojęzyczny i wielokulturowy charakter tematu, zdecydowaliśmy się na następujące rozwiązania: w przypadku tytułów i nazwisk chińskich przy ich pierwszym pojawieniu się podajemy je w transkrypcji i w znakach chińskich, przy czym nazwiska chińskie podajemy zgodnie z konwencją chińską, to znaczy nazwisko stoi zawsze przed imieniem; w przypadku tytułów w innych językach obcych podajemy je najpierw w tłumaczeniu polskim, a następnie w wersji oryginalnej; w przypadku tłumaczeń na chiński tytułów obcojęzycznych podajemy najpierw tłumaczenie na polski, potem wersję oryginalną, a następnie tłumaczenie na chiński w transkrypcji i znakach. W rozdziale 3, w którym pojawiają się dziewiętnasto- i wczesnodwudziestowieczne teksty chińskie o krajach Europy Środkowo-Wschodniej, w transkrypcji i znakach podajemy także różne nazwy geograficzne odnoszące się do tych regionów, ponieważ odbiegają one znacznie od przyjętego współcześnie nazewnictwa. Ich identyfikacja była zresztą dość czasochłonna, a momentami bardzo trudna, ponieważ nazwy te zapisywane były znakami w oparciu o wymowę angielską, niemiecką lub francuską, a znaki użyte do zapisu dobierane były czasami według ich wymowy w dialektach południowych, znacznie różniącej się od standardowej wymowy w języku ogólnonarodowym. Podobnych trudności przysparzała również identyfikacja niektórych nazwisk i tytułów nie tylko w językach obcych, ale nawet w języku polskim. Autorzy dość niekonsekwentnie podawali oryginalne wersje tytułów i nazwisk, czasami w ogóle je pomijając, a czasami podając je w błędnym zapisie. Było to szczególnie kłopotliwe w przypadku mniej znanych postaci z przełomu XIX i XX wieku i w kilku przypadkach ich identyfikacja okazała się niemożliwa. Jeżeli mimo starań nie udało nam się uniknąć omyłek, prosimy Czytelnika o wyrozumiałość.

Oddając tę książkę Czytelnikowi, mamy nadzieję, że znajdzie w niej wiele interesujących informacji o literaturze naszego regionu w Chinach, o literaturze chińskiej u nas i o chińskim podejściu do literatury.

Małgorzata Religa

PRZEDMOWA

1

Studia poświęcone związkom między literaturą chińską i obcą stanowią w Chinach wielki obszar badań literacko-porównawczych. Prekursorzy tej dziedziny, badacze starszego pokolenia, tacy jak Fan Cunzhong (范存忠 1903–1987), Qian Zhongshu (钱锺书 1910–1988)1 czy Fang Zhong (方重 1902–1991), skupiali się na związkach między literaturą chińską i brytyjską, Wu Mi (吴宓 1894–1978) – literaturą amerykańską, Liang Zongdai (梁宗岱 1903–1983) – francuską, Ji Xianlin (季羡林 1911–2009) – indyjską, zaś Ge Baoquan (戈宝权 1913–2000) – rosyjską. Porównawcze studia nad literaturą rozwijały się znakomicie w pierwszej połowie XX wieku, a w jego drugiej połowie, po przerwie wymuszonej sytuacją w kraju, nastąpił ich renesans. Ostatnie trzy dekady przyniosły dalszy rozwój i popularyzację tej dziedziny badawczej, a najnowsze plony tej pracy są uważane przez historyków badań akademickich za realizację „własnej i oryginalnej” drogi naukowej2 i stanowią efekt odrodzenia studiów porównawczych nad literaturą w Chinach3.

Wszelka tradycja akademicka jest owocem wysiłków wielu uczonych i ciągłej akumulacji ich osiągnięć. Od połowy lat osiemdziesiątych XX wieku w obszarze badań nad relacjami literackimi między Chinami i zagranicą powstały trzy ważne serie opracowań omawiające rozwój tej dziedziny:

1. Seria pod redakcją profesor Yue Daiyun (乐黛云) zawierająca Zarys historii chińsko-japońskich stosunków literackich w starożytności (ZhongRi gudai wenxue jiaoliu shigao: 中日古代文学交流史稿) autorstwa Yan Shaodanga (严绍璗), Zarys historii współczesnych chińsko-japońskich relacji literackich (Jindai Zhong Riwenxue jiaoliu shigao: 近代中日文学交流史稿) opracowaną przez Wang Xiao-pinga (王晓平) oraz Źródła i kierunki w relacjach literackich między Chinami i Indiami (Zhong Yin wenxue guanxi yuan liu: 中印文学关系源流) autorstwa Long Youyu (郁龙余). Profesor Yue Daiyun i inni autorzy serii z jednej strony korzystali z wyników wcześniejszych badań całego pokolenia uczonych, z drugiej zaś posłużyli się w opracowaniu nowymi metodami badawczymi.

2. Na początku lat dziewięćdziesiątych uczeni z Uniwersytetu Pekińskiego i Uniwersytetu Nankińskiego wspólnie opracowali dziesięciotomowy zbiór Literatura chińska za granicą (Zhongguo wenxue zai guowai: 中国文学在国外) pod redakcją Yue Daiyun i Qian Linsena (钱林森) opublikowany przez wydawnictwo Hua Cheng (花城), obejmujący szerszy zakres badań i opracowany w oparciu o nowe teorie i metody badawcze.

3. Dwadzieścia lat później, na początku obecnego stulecia, w krótkich odstępach czasu wydano trzy wielkie serie z dziedziny komparatystyki: Pisarze zagraniczni a kultura chińska (Waiguo zuojia yu Zhongguo wenhua: 外国作家与中国文化) w dziesięciu tomach (pod redakcją Qian Linsena, Ludowa Oficyna Wydawnicza Ningxia: 宁夏人民出版社), Studia indywidualnych przypadków komunikacji międzykulturowej (Kuawenhua goutong gean yanjiu: 跨文化沟通个案研究 pod redakcją Yue Daiyun, Pekińska Oficyna Wydawnicza: 北京出版社) i Humanistyka japońska na nowo (Renwen Riben xinshu: 人文日本新书 pod redakcją Wang Xiaopinga, Ludowa Oficyna Wydawnicza Ningxia).

Te opracowania stanowią coraz bardziej szczegółowe i pogłębione wejrzenie w dziedzinę, zawierają systematyczny przegląd stanu badań i proponują nowatorskie ujęcia badawcze.

Studia nad chińsko-zagranicznymi relacjami kulturowymi sprzyjają również studiom literacko-porównawczym. Od dyskusji wokół wydanej w 2011 roku przez Wydawnictwo Uniwersytetu Fudan książki Elementy ogólnoświatowe w dwudziestowiecznej literaturze chińskiej (Ershi shiji Zhongguo wenxuede shijiexing yinsu: 20世纪中国文学的世界性因素) po wprowadzenie „genetyki literatury” do badań nad relacjami literackimi między Chinami a zagranicą; od filozoficznego oglądu tych relacji i prób ożywienia rozwoju literatury przez dialog międzykulturowy po imagologię komparatystyczną i postkolonialną krytykę kulturową – wszystkie te intelektualne poszukiwania przyczyniły się do rozwoju chińskiej komparatystyki, a także zaowocowały poszerzeniem perspektyw i pojawieniem się nowych propozycji metodologicznych.

2

Dalszy rozwój badań nad relacjami literackimi między Chinami i zagranicą stał się dla nas rodzajem naukowej misji. Na początku lipca 2007 roku Wydział Literatury i Kultury Porównawczej Uniwersytetu Nankińskiego i Wydawnictwo Edukacyjne Prowincji Shandong (山东教育出版社) zorganizowały w nankińskim New Era Hotel pierwszy panel komitetu redakcyjnego serii „Chińskie relacje kulturowe z zagranicą”. Było to zainicjowaniem prac nad serią wydawniczą poświęconą kontaktom literackim między najważniejszymi krajami i regionami świata, takimi jak Chiny, Europa, Azja i Ameryka.

Studia nad historią chińsko-zagranicznych relacji literackich obejmują zarówno same badania, jak i refleksję nad tymi badaniami, co jest niejako oznaką świadomego uprawiania dyscypliny. Badacze powinni mieć całkowitą jasność w takich kwestiach, jak „co badamy”, „jak badamy” oraz „dlaczego badamy”.

Od końca XX wieku międzynarodowe badania porównawczo-literackie nieustannie stają przed problemem zmiany paradygmatu. Pojawianie się różnych paradygmatów i zasadność wprowadzania takich zmian związane są ze zmiennością zasadniczych wątków problematyki. Pojawienie się komparatystyki literackiej jako dyscypliny naukowej, która wyłoniła się po powstaniu na Zachodzie państw narodowych, samo w sobie jest produktem ideologii państwa narodowego. Prawdziwym założeniem studiów nad wpływami literackimi jest odnalezienie literackiego „suwerena” i ukazanie, jak określone literatury wpływają na innych oraz jak ci „inni” czerpią umiejętności i doświadczenia z „literatury obcej”. Tak zwane parallel studies kwitły w okresie zimnej wojny jako próba wyjścia poza zewnętrzne i historyczne uwarunkowania literatury skupiona na badaniu wewnętrznych, estetycznych sensów i wartości wspólnych różnym tradycjom literackim. Następująca po nich metoda nie posiada powszechnie przyjętej nazwy, lecz jest wyraźnie związana z tzw. krytyką postkolonialną. Można wręcz powiedzieć, że krytyka postkolonialna jest właściwie trzecią metodą studiów komparatystycznych. Metoda ta zapożyczyła od poststrukturalizmu takie pojęcia, jak „dyskurs” czy „władza”, i koncentruje się na rozliczeniu z towarzyszącymi kapitalizmowi imperializmem i kolonializmem, szczególnie w aspekcie kulturowym. Cząstka „post” w terminie „krytyka postkolonialna” implikuje zarówno znaczenie „sprzeciwu wobec”, jak i znaczenie zjawiska występującego „po zakończeniu” innego: „Przesłanką krytyki postkolonialnej jest to, że epoka imperializmu/kolonializmu formalnie należy już do historii. Taki był konsensus po II wojnie światowej, kiedy najcięższą obelgą, którą obrzucały się różne obozy polityczne, było oskarżenie o imperializm. Ten konsensus jest warunkiem koniecznym dla zwycięskiej pozycji krytyki postkolonialnej”4. Wraz z pojawieniem się pod koniec lat siedemdziesiątych krytyki postkolonialnej w porównawczych studiach literackich na Zachodzie zainteresowanie „tekstem społecznym” zaczęło niemal wypierać wcześniejsze zainteresowanie tekstem literackim. Przekład, kobieta, ekologia, mniejszości etniczne, gender studies, film, media, polityka tożsamości, subkultura, „badania porównawcze w dobie neoimperializmu” – wszystko to niemal kompletnie odmieniło wzorce literackiej komparatystyki5. Przykładowo znana specjalistka w dziedzinie tłumaczeń kulturowych, Susan Bassnett, w wydanej w 1993 roku Comparative Literature: A Critical Introduction wyraźnie stwierdza, że „postkolonializm” to bardzo trafny termin odwołujący się do powstałej w ostatnich latach nowej krytyki międzykulturowej, „a zresztą komparatystyka literacka nie posiada obecnie innego zastępczego terminu”6.

W początkach obecnego stulecia próby budowania teorii dla takiej dyscypliny jak komparatystyka nadal zamykają się w kręgu prób wyrwania się z europocentryzmu. W roku 2000 sławna w Ameryce i w Azji uczona, prawdziwa gwiazda akademii Gayatri Chakravorty Spivak opublikowała serię wygłoszonych na Uniwersytecie Kalifornijskim wykładów pod szokującym tytułem Death of a Discipline. Rzeczona dyscyplina to właśnie komparatystyka. W rzeczywistości Spivak nie zamierzała ogłosić końca komparatystyki, lecz zwrócić uwagę na obecny dylemat, przed jakim stoi ona w Europie i Ameryce, tzn. na brak równowagi w transgranicznej wymianie literackiej i na fakt, że wciąż dominuje w niej kulturowa świadomość euro-amerykańska. Podzieliwszy się swoimi obawami co do niemożności zdefiniowania istoty humanizmu, Spivak wyraziła wszakże nadzieję na możliwość przeformułowania komparatystyki i utworzenia dla niej nowego paradygmatu, który włączyłby w siebie badania nad kulturą i byłby w stanie sprostać wyzwaniom kulturowym w kontekście globalizacji7.

Musimy jednak mieć świadomości faktu, że pomimo iż kulturowa krytyka postkolonialna usiłuje obalić system wartości, na których oparto komparatystykę, jednak sama także nie wyzwoliła się z jej teoretycznych założeń. Ponieważ badania porównawcze zwracają szczególną uwagę na związki między literaturami różnych narodów i krajów, ich podstawowym założeniem teoretycznym jest to, że te literatury stanowią niezależne i zwarte systemy oddzielone językiem. Co więcej, badania porównawcze zawsze traktują swoją własną literaturę jako punkt wyjścia, zakładając tym samym, że związek między literaturami w kontekście porównawczym to związek między podmiotowym „ja” a przedmiotowym „innym”, tyle tylko że influence studies mówią o podporządkowaniu i dopasowaniu, a krytyka postkolonialna kładzie nacisk na bunt i opozycję. Na pełną akceptację „inności” jest jeszcze za wcześnie.

Uczciwie mówiąc, badania nad stosunkami literackimi między Chinami i zagranicą nadal odbywają się w zgodzie z paradygmatem tradycyjnym i muszą stawić czoła nowym problemom i wyzwaniom związanym z nowymi koncepcjami. Potrzeba więc odwagi i wytrwałości, by w erze trzeciego, a nawet czwartego modelu badawczego trzymać się wciąż pola badań pierwszego modelu, który – jak to ujęła Bassnett – przypomina „prehistorycznego dinozaura”8. Pod koniec XX wieku dzięki ścisłej interakcji międzynarodowej środowisk akademickich transgraniczne nastawienie komparatystyki amerykańskiej dotarło również do Chin. Jakkolwiek współczesna chińska komparatystyka włączyła do swego arsenału teoretyczne narzędzia krytyki kulturowej i przekroczywszy granice pojedynczej dyscypliny literaturoznawczej, otworzyła drzwi dla wielu dynamicznych i perspektywicznych dziedzin akademickich, jednak ona sama w ostatnich latach nie miała się zbyt dobrze. Z jednej strony granice obszaru badań rozszerzają się i zacierają, z drugiej zaś strony coraz częściej pojawiają się wzmianki o kryzysie i odchodzeniu badaczy. W takiej sytuacji większość uczonych, którzy są zaangażowani w naszą serię, to ci najlojalniejsi, którzy pozostali jeszcze na posterunku. Powodem, dla którego kontynuujemy nasze badania w tej dziedzinie, nie jest ślepy konserwatyzm, lecz fakt, że „nie wszystko zostało jeszcze zrobione”.

Przede wszystkim kontynuujemy wysiłki na polu „rodzimej komparatystyki” przez wzgląd na głęboko zakorzenioną tradycję akademicką zbudowaną na fundamencie osiągnięć naszych poprzedników W dzisiejszej niespokojnej rzeczywistości jest to postawa akademicka wyjątkowa. Ponadto w dziedzinie komparatystyki kwestia relacji między literaturą chińską i obcą pozostaje sprawą podstawową, ale ważną, która nieustannie przyciąga uwagę, zachęca do dogłębnych badań i stale ujawnia coś nowego. Widać to choćby w opublikowanych już tomach niniejszej serii, która nie tylko jest opracowaniem opartym na solidnych podstawach, poszerzającym wiedzę na temat historii chińsko-zagranicznych kontaktów literackich, lecz stanowi również pogłębienie naszej dziedziny poprzez aktywną absorpcję i integrację osiągnięć innych dziedzin, a także przez eksplorację nowych teorii i metod.

Ponadto w okresie dzisiejszym, kluczowym dla historii Chin jako rosnącej światowej potęgi ekonomicznej, ponowne przemyślenie kwestii stosunków literackich między Chinami a resztą świata bezpośrednio dotyka kwestii świadomego uprawiania badań komparatystycznych jako dyscypliny naukowej. W istocie chodzi tu przede wszystkim o to, jak na nowo umieścić pojęcie „literatura chińska” w krajobrazie literackim świata, a inaczej mówiąc – chodzi o to, jak współczesna chińska literatura na nowo kreuje własną tożsamość i pozycję w świecie. Dzięki badaniom związków między literaturą chińską i zagraniczną możemy ożywić duchową atrakcyjność, poczucie misji oraz tożsamości chińskiej literatury i kultury. Dzięki wzmożonej uwadze, jaką świat poświęca tej tematyce, możemy wykorzystać literaturę jako nośnik wartości, odkryć możliwości komunikacji i przestrzeń dla negocjacji między różnymi kulturami, a ostatecznie uczestniczyć w kształtowaniu nowego globalnego spojrzenia na świat.

3

Badania relacji między literaturą chińską a zagraniczną jako dyscyplina naukowa z samej swojej istoty należą do kategorii badań empirycznych, a z punktu widzenia swego paradygmatu badawczego i tradycyjnej klasyfikacji w ramach komparatystyki należą one do „studiów nad wpływami”, dlatego też kładą nacisk na drobiazgowe poszukiwanie faktów i materiałów. Całościowe przedstawienie historii relacji i kontaktów literackich między Chinami a zagranicą wymaga całościowego, opartego na bazie kompletnych i dobrze opracowanych materiałów opisu ewolucji, przemian i rozwoju bilateralnych kontaktów, relacji oraz historii. Ma dostarczyć współczesnym wzorów do naśladowania przez ukazanie historycznych doświadczeń i praw rządzących rozwojem literatur narodowych. Dlatego badania te wymagają wiarygodnych, kompletnych i autentycznych materiałów i źródeł z pierwszej ręki.

Rozwój, pogłębianie i unowocześnianie badań nad relacjami między literaturą chińską i zagraniczną nie obędą się bez udoskonalenia teorii i metod badawczych oraz dyskusji nad ich zasadniczym paradygmatem. Nowe teorie i koncepcje badawcze mają pomóc w reinterpretacji i zbadaniu nowych materiałów dotyczących historii relacji literackich; a nowe perspektywy i strategie interpretacyjne mogą nam pomóc zrekonstruować i uwydatnić historyczny obraz kontaktów literackich między Chinami a zagranicą, umożliwiając tym samym ich głębsze poznanie. Już w początkach okresu reform i otwarcia9, kiedy odradzała się chińska komparatystyka, nasi poprzednicy Ji Xianlin i Qian Zhongshu podkreślali wagę i konieczność „rozjaśnienia” relacji między literaturą chińską i zagraniczną, nadając temu zadaniu wielką wagę w kształtowaniu charakteru chińskiej komparatystyki i nadaniu jej „prawa głosu”. W ciągu ostatnich trzydziestu lat10 chińscy uczeni wielokrotnie dyskutowali zarówno na temat koncepcji, jak i metody takich badań. Seria Pisarze zagraniczni a kultura chińska pod redakcją profesora Qian Linsena11 była udaną próbą zastosowania oglądu filozoficznego oraz metody międzykulturowego dialogu literackiego w badaniach relacji literackich między Chinami i zagranicą. Zawarte w tej serii idee dają się ująć w pięciu punktach:

1. Przy założeniu istnienia komplementarnej komunikacji między cywilizacjami problematyka stosunków kulturowych i literackich między Chinami a zagranicą zasadniczo skupia się na kwestii komplementarnej wymiany poglądów i wartości filozoficznych, jest zatem w pewnym sensie problematyką z dziedziny wymiany kultury duchowej. W tym znaczeniu badanie interakcji między kulturą i literaturą chińską a kulturą i literaturą zagraniczną zasadniczo jest badaniem myśli zarówno chińskiej, jak i obcej oraz badaniem ich wzajemnego przenikania się i oddziaływania na siebie duchowego i filozoficznego, wymaga więc dokładnej analizy w warstwie filozoficznej.

2. Badając związek między przyswajaniem a oddziaływaniem (wpływem) zachodzącym między dwiema stronami, konieczne jest wyjście od materiałów oryginalnych. Należy nie tylko badać duchowe inspiracje chińskiej kultury wśród zagranicznych pisarzy i w literaturze zagranicznej, nie tylko próbować uchwycić, co w kulturze (myśli) chińskiej stało się dla nich inspiracją i jaki rodzaj literackiego krajobrazu ujawnia się w ich dziełach, lecz należy także przyjrzeć się, jak obce dzieła, stanowiące „nowy konstrukt” takiego krajobrazu, dostarczają literaturze chińskiej nowej kulturowej informacji zwrotnej.

3. Historia stosunków literackich między Chinami a zagranicą nie jest dziś odgałęzieniem dawnej historii literatury, ale przeformułowaniem międzykulturowych badań porównawczych nad literaturą w dobie wielokulturowego współistnienia i wzajemnego przenikania się myśli filozoficznej Wschodu i Zachodu. Nie jest to jednak porównywanie prowadzone dla samego porównania. Dopiero osiągnięcie w toku badań porównawczych dialogu, a przez dialog – wzajemnego poznania, odnalezienia punktów wspólnego zainteresowania oraz wzajemnego uzupełniania się stanowi właściwy sens teoretycznej strony badań nad chińsko-zagranicznymi stosunkami literackimi.

4. Badanie związków między chińską i zagraniczną literaturą i kulturą powinno więc metodologicznie opierać się na dialogu i przestrzegać zasady „dialogu równoprawnego”. Dla badacza dialog jest nie tylko metodologią konkretnych działań, ale wyznacza on również jego postawę badawczą i światopogląd, stanowi wręcz rodzaj „naukowego wyznania”. Praktyka badawcza to nie tylko ponadczasowy i międzykulturowy dialog między badaczem a przedmiotem jego badań, ale także synchroniczny dialog między badaczem a potencjalnymi czytelnikiem. Praktyka ta przez swą wielowarstwową i wielowymiarową analizę indywidualnych przypadków oraz przez wzajemną interaktywną obserwację i dialog wprowadza duchowe ożywienie w dziedzinie kultury i podnosi poziom badań nad wpływami kulturowymi.

5. Znaczenie dialogu jako podstawy metodologicznej zawiera się w tym, że jest on przekroczeniem obydwu wcześniejszych modeli, tzn. wykracza zarówno poza badania nad wpływem, jak i parallel studies. Jest to typ badania twórczy, ale też pełen wyzwań dla wszystkich badaczy, których wysiłki skupiają się na studiowaniu stosunków między literaturą chińską i zagraniczną.

Z perspektywy historii badań naukowych dyskusja na ten sam temat często przejawia się jako proces ciągłego pogłębiania badań i przecierania dróg. Studia nad historią stosunków literackich Chin z zagranicą mają już w Chinach długą historię akademicką i posiadają pokaźną bazę naukową. Niniejsza seria, Historia kontaktów literackich między Chinami a zagranicą, jest kolejnym krokiem bazującym na badaniach wcześniejszych, ale dążącym do wyższych standardów teoretycznych. W 2005 roku na zebraniu komitetu redakcyjnego redaktor naczelny Qian Linsen następująco sformułował akademickie cele serii: „W oparciu o makroogląd literatury i kultury światowej seria ta ma ukazywać przebieg dwustronnej i wielopoziomowej wymiany między literaturą i kulturą chińską a literaturą i kulturą zagraniczną. W kontekście dialogu międzykulturowego, globalnej integracji i pluralizmu kulturowego próbujemy następująco uchwycić duchową istotę kontaktu oraz łączenia się ze sobą literatury chińskiej i zagranicznej:

1. Jaka jest recepcja literatury chińskiej wśród pisarzy zagranicznych i jaki wpływ na nich wywiera? Konkretnie chodzi nam tu o takie kwestie, jak: recepcja i krytyka chińskiej literatury wśród pisarzy zagranicznych, obraz Chin w ich oczach (w tym także ewentualne nieporozumienia i mylne interpretacje), rozpowszechnienie i oddziaływanie literatury chińskiej zagranicą, tematyka chińska jako egzotyka w dziełach pisarzy zagranicznych etc.

2. W kontraście do powyższego interesuje nas również, jak chińscy pisarze przyswajają literaturę zagraniczną, a zatem jest to prowadzenie badania dwukierunkowego, obejmującego też zmiany w twórczość pisarzy chińskich pod wpływem literatury obcej.

3. Ukazanie odbywających się w różnych kulturowych kontekstach przemyśleń i refleksji pisarzy chińskich i zagranicznych oraz ich różne poglądy w kwestiach ideologicznych. Należy w to włączyć zarówno analizę dzieł literatury chińskiej, jak i zagranicznej, co umożliwi wzajemne poznanie się, odnalezienie punktów wspólnego zainteresowania oraz wzajemne uzupełnianie się. W rezultacie umożliwi to poznawanie charakteru literatury chińskiej i zagranicznej na głębszym poziomie.

4. Wychodząc od rozpowszechniania i recepcji literatury obcej w chińskim kontekście kulturowym (szczególnie w XX wieku), próbujemy nakreślić obraz zagranicy w oczach chińskiego czytelnika (w tym krytyka) i przeanalizować, w jakim stopniu i na jakim poziomie chiński czytelnik, zapożyczając wzory z literatury obcej, jest ograniczany swoją własną kulturą, a także jak dokonuje się przeobrażeń i jak dopasowuje się literaturę obcą do chińskiego paradygmatu kulturowego.

5. Należy pamiętać, że »tezy czerpie się z historii« i że konieczne jest uświadomienie sobie, jakie pytania mamy stawiać. Na bazie bogatych danych historycznych musimy wyselekcjonować pytania istotne, które odnoszą się do istoty komunikacji kulturowej i jej zasad, ale musimy również dobierać dane odpowiednio do zadawanych pytań, by stworzyć właściwe ramy interpretacyjne dla historii komunikacji między literaturami w różnych językach i krajach.

6. Seria ta winna odzwierciedlać najlepsze osiągnięcia badawcze komparatystyki minionego stulecia oraz nowe chińskie osiągnięcia w tej dziedzinie z ostatnich dwóch dekad”.

4

Wychodząc od istniejących już opracowań, musimy więc na nowo przemyśleć i zbadać historię relacji literackich między Chinami a zagranicą. To właśnie stanowi główny wątek niniejszej serii, obecny w całym procesie jej powstawania: począwszy od planowania, przez zbieranie materiałów, aż po samo pisanie. Studia nad tymi relacjami obejmują trzy kwestie: I. Pojęcia podstawowe, II. Źródła i materiały oraz III. Paradygmat badawczy.

I. POJĘCIA PODSTAWOWE

Badania chińsko-zagranicznych relacji literackich, jak wynika z samej nazwy, zajmują się „relacjami”, a ich kwestią centralną są zarówno ogólnoświatowe elementy w literaturze chińskiej, jak i jej współczesny charakter. Wychodząc z tej przesłanki, tzw. narracja historyczna dotycząca relacji między literaturą chińską i zagraniczną winna dokonywać się na trzech poziomach:

1. Historyczne kontakty literackie Chin z innymi państwami, regionami i obszarami językowymi, włączając w to przekłady utworów i prądów intelektualnych (czyli tzw. biblioteka wyobrażeń, do której pisarze sięgają po lekturę i inspiracje twórcze), a także wszelkie wizyty i bezpośrednie kontakty między pojedynczymi osobami bądź grupami.

2. Dwukierunkowy proces wzajemnych wpływów i twórczego oddziaływania między literaturą chińską i obcą, w tym recepcja literatury zagranicznej w literaturze chińskiej, która dzięki temu zyskuje możliwość rozwoju i utwierdzenia się w swojej tożsamości; a także wkład i współudział literatury chińskiej jako literatury narodowej w twórczość literacką innych krajów, regionów i języków.

3. W literaturze chińskiej i literaturze różnych krajów, regionów i języków istnieją ogólnoświatowe zjawiska/wzorce literackie. Skłania to do zaproponowania pojęcia „przestrzeni międzyliterackiej” i rozpatrywania kształtowania się „literatury światowej” w oparciu o to pojęcie, a nie o koncepcję uniwersalnej hegemonii pojedynczego państwa, regionu czy języka.

Kolejną ważną kwestią w studiach nad relacjami literackimi między Chinami i zagranicą jest objaśnienie naszego ujęcia „literatury chińskiej i zagranicznej”:

1. Studia nad relacjami między literaturą chińską i obcą to nie tylko studia nad relacjami zachodzącymi między różnymi podmiotami, lecz – co ważniejsze – studia nad historią literatur poszczególnych państw, regionów i języków. Na przykład w badaniach nad wpływami literatury francuskiej na współczesną literaturę chińską najistotniejsze jest pytanie o współczesną literaturę chińską (podobnie byłoby w przypadku odwrotnym).

2. Jakkolwiek nasz opis relacji literackich między Chinami i zagranicą kładzie nacisk na dwukierunkową komunikację w ramach binarnej opozycji między pojęciami „chiński” i „zagraniczny”, nie może jednak odbywać się inaczej niż z chińskiego punktu widzenia. Nawet jeśli nasze badania nad literaturą chińską i obcą pozornie są dwukierunkowe i neutralne, w rzeczywistości niezaprzeczalnie reprezentują stanowisko chińskie, a nawet są „scentrowane” na Chiny. Dlatego też w „badaniach nad literaturą chińską i zagraniczną” stawianie wszelkich pytań musi zawsze się odbywać pod kątem literatury chińskiej i wychodzić od niej.

3. Założenia teoretyczne prowadzonych z chińskiego punktu widzenia badań nad relacjami między literaturą chińską i zagraniczną obejmują również badania zarówno nad światowym oddziaływaniem literatury chińskiej, jak i nad światowymi inspiracjami, z których ona czerpie. Obejmuje to dwa pytania: a) jak Chiny inspirowały i współtworzyły literaturę zagraniczną oraz b) jak literatura zagraniczna oddziaływała na światowy i współczesny charakter literatury chińskiej.

Ostatnim pojęciem wchodzącym w skład „historii relacji między literaturą chińską i zagraniczną” jest „historia”. Historia tych związków należy do obszaru historii literatury i wymaga całościowego ujęcia chronologicznego, empirycznego i pojęciowego. Sama chronologiczna dokumentacja kontaktów literackich (np. mapy podróży literackich) nie konstytuuje jeszcze ich historii. Poniżej proponujemy podstawowe warunki dla powstania prawdziwej historii kontaktów literackich między Chinami i zagranicą:

1. Historia kontaktów literackich musi w swoich badaniach brać pod uwagę wymiar czasowy, który staje się dla niej miernikiem albo „zasadą kodowania”, według której określi początek, główną problematykę, podstawowe reguły oraz przewidywany kierunek i wartości historii tych kontaktów.

2. Jednym z zagadnień wchodzących w obszar historii jest rzeczywista obecność elementów ogólnoświatowych w literaturze chińskiej i jej usytuowanie we współczesnym kontekście. To znaczy: kiedy i w jaki sposób literatura chińska uczestniczyła w kształtowaniu literatury poza Chinami, jak przyjmowała literaturę obcą albo jak na nią wpływała oraz kiedy i w jaki sposób kształtowana była przez czynniki spoza Chin.

3. Historia kontaktów literackich między Chinami i zagranicą objawia się jako proces kształtowania się światowego charakteru literatury chińskiej i jej uwspółcześnienia w toku jej kontaktów i wymiany z zagranicą. „Globalizacja” literatury chińskiej dzieli się na dwa etapy: jej „azjatyzację” w obszarze cywilizacyjnym posługującym się pismem chińskim oraz jej „rzeczywistą globalizację” w czasach nowożytnych. „Uświatowienie” literatury chińskiej pojawia się równocześnie z jej uwspółcześnieniem.

II. MATERIAŁY HISTORYCZNE

Materiały i źródła historyczne stanowią podstawę naszych badań. W pewnym sensie sukces albo porażka tych badań zależą od bogactwa i szczegółowości źródeł historycznych stanowiących owoc prac prowadzonych na przestrzeni wielu lat. Obfitość źródeł jest jednak zaledwie wymogiem ilościowym. Materiały muszą zostać poddane weryfikacji i starannie dobrane, przy czym w miarę możności należy gromadzić materiały źródłowe z pierwszej ręki, co stanowi z kolei wymóg jakościowy. Oczywiście im więcej źródeł się zgromadzi, tym lepiej, jest to jednak zwykle niekończący się proces, zatem obfitość i kompletność materiałów jest zawsze rzeczą względną. Kwestią kluczową natomiast jest to, czy i na ile materiały te mogą stanowić podstawę do dyskusji. Dlatego też właściwy sposób postępowania wobec materiałów źródłowych polega nie tylko na ich gromadzeniu, lecz także na ich odpowiednim doborze i analizie w ramach określonych koncepcji badawczych.

Materiały źródłowe są oczywiście niezbędne, ale one same nie wystarczą. Studia nad historią relacji literackich między Chinami i zagranicą prowadzone są w Chinach już od wielu lat, lecz większość ogranicza się do gromadzenia i opisowej prezentacji materiałów. Jeśli nasza seria chce dokonać czegoś więcej, nie możemy się zadowolić samym zbieraniem, porządkowaniem i opisem źródeł.

Badania i opis relacji między literaturą chińską i zagraniczną muszą być prowadzone na trzech poziomach. Na poziomie pierwszym należy ustalić pochodzenie materiałów i zebrać dane z pierwszej ręki na tyle, na ile to tylko możliwe; a następnie dokonać ich selekcji, analizy i objaśnienia. Dopiero wtedy dotrzeć można do podstawowych zagadnień zdatnych do badania. Na poziomie drugim należy je uporządkować chronologicznie. Na tym poziomie nie ma ani logicznego punktu wyjścia, ani punktu dojścia. Materiały odkryte najwcześniej będą bowiem stanowiły punkt wyjściowy, który jest zawsze tymczasowy, ponieważ wciąż przybywa nowych materiałów; punkt ciężkości badań także jest tymczasowy, a punkt dojścia znajduje się po prostu w tym miejscu, na którym kończą się materiały. Na trzecim poziomie natomiast konieczne jest nadanie historii komunikacji literackiej określonej „struktury myślowej”, tzn. że na bazie przebadanych źródeł i materiałów kształtują się ostatecznie zróżnicowane tematycznie koncepcje historii komunikacji literackiej i w oparciu o taką właśnie strukturę wątkową możliwe jest utworzenie „narracji”.

III. PARADYGMAT BADAWCZY

I w końcu trzecią kwestią odnośnie do studiów nad kontaktami literackimi między Chinami i zagranicą jest paradygmat lub model badawczy. Drogą do nowych osiągnięć w nauce jest właśnie odkrywanie nowych źródeł i materiałów, kształtowanie nowych idei i proponowanie nowych paradygmatów badawczych.

Model badawczy ma swoje źródło w ustaleniu podstawowych pojęć i zgromadzeniu źródeł. Badanie przeprowadza się tam, gdzie pojawiają się pytania. Model badawczy obejmuje więc ustanowienie podstawowych pojęć, zebranie i objaśnienie materiałów oraz wybór metod badawczych. Wszelkie badania w pierwszym rzędzie powinny mieć określony model, tzn. w ostatecznej analizie powinno być jasne, co się bada i jak się to bada. Podstawowe pojęcia badawcze wyznaczają zakres naszych badań, już zatem w czasie gromadzenia materiałów należy się zastanowić nad tym, jak je badać. Studia nad kontaktami literackimi między Chinami i zagranicą jako dojrzała dziedzina badawcza muszą świadomie przyjąć określone zasady i stanowisko, z którego będą prowadzone.

Po pierwsze zatem, musimy mieć jasność, co jest przedmiotem naszego badania. „Kontakty literackie” można rozumieć w znaczeniu wąskim i szerokim. W znaczeniu wąskim badania obejmują tylko kontakty między jedną literaturą a drugą, tzn. kontakty i wymianę obejmujące utwory literackie lub kierunki intelektualne w ramach literatury. Takie badania w większości zajmują się kwestiami formalnymi (np. badanie związków między anglo-amerykańskim imagizmem a chińską poezją klasyczną, między Burzą a Królem Edypem). W szerokim znaczeniu natomiast kontakty literackie obejmują szeroki zakres treści społecznych i kulturowych związanych z literaturą – badane teksty są tekstami literackimi, lecz ich treść i problematyka wykraczają daleko poza ramy literatury (jak w przypadku np. poglądów pisarzy oświecenia na kulturę chińską). Zakres naszej książki niewątpliwie obejmuje chińsko-zagraniczne kontakty literackie w szerokim znaczeniu tego terminu, a nasze studia dotyczą wszelkich kulturowych kontaktów między Chinami a zagranicą przejawiających się w doświadczeniach, faktach i zagadnieniach literackich.

Jednak nie zawsze możemy w naszych badaniach nad wpływami literackimi przyjmować postawę afirmacji ani używać samego pojęcia wpływów literackich w sensie wyłącznie pozytywnym, jak gdyby takie wpływy i kontakty zawsze zasługiwały na uznanie. W rzeczywistości istnieją dwa typy badań nad kontaktami kulturowymi między Chinami i zagranicą w obrębie literatury. Pierwszy to typ reprezentujący podejście afirmatywne, skupiające się na pozytywnym znaczeniu wpływów literackich. Ten typ badań w swojej historycznej narracji kontaktów literackich wychodzi od wartości oświeceniowych i koncepcji literatury narodowej. Pytania pojawiające się z tego punktu widzenia dotyczą przede wszystkim tego, jak tłumaczyć i przenosić literackie utwory i kierunki myślowe z jednej tradycji literackiej do drugiej. Badania skupiają się więc na kwestii komunikowalności literatur pisanych w różnych językach i są wyrazem optymistycznej nadziei na uzyskanie pozytywnych efektów, jak przyjaźń, równość i wzajemność. Co więcej, włączają one do swego wyobrażenia literatury światowej poczucie dumy narodowej i starają się zaobserwować, jak literatura chińska wpływa na świat. Większość poprzednich studiów komparatystycznych prowadzono u nas właśnie w oparciu o ten model.

Drugi model koncentruje się na negatywnym znaczeniu wpływów i dekonstruuje obecny w nim czynnik „hegemonii”. Podstawą tego modelu są wartości przejęte z postmodernizmu i postkolonializmu, kieruje on swą uwagę na kwestie niekomunikowalności między różnymi tradycjami literackimi, błędnego odczytania i dominacji kulturowej. Optymistyczne założenie dwukierunkowej i równorzędnej komunikacji zostaje tutaj podane w wątpliwość. Przykładowo: im większy wpływ jednej tradycji literackiej na drugą, tym słabszy jest efekt przeciwny. Kontakty literackie to często proces dominacji stanowiący wstrząs dla literackiej tradycji. Model ten obnaża elementy „zdrady” zachodzącej w kontaktach między literaturami w różnych językach, a także hierarchiczną strukturę tych kontaktów uniemożliwiającą ich dwukierunkowość. Takie ujęcie usiłuje zdekonstruować społeczne i kulturowe mechanizmy, które wytwarzają taką hierarchiczność.

Rozwijanie, pogłębianie i odnawianie badań relacji między literaturą chińską i zagraniczną wymaga ciągłego ulepszania metod badawczych i dyskusji na temat teoretycznych paradygmatów badawczych. Nowe pomysły badawcze i teorie pomagają w reinterpretacji i badaniu nowych materiałów dotyczących kontaktów literackich, a nowe perspektywy i strategie interpretacyjne mogą zrekonstruować i uwydatnić historyczny obraz wymiany literackiej między Chinami i zagranicą, a tym samym „rozjaśnić” te kontakty i pogłębić studia nad nimi. W przeszłości nasze studia nad chińsko-zagranicznymi kontaktami literackimi czerpały w większości z pierwszego wspomnianego modelu, a problematyka modelu drugiego rzadko spotykała się z zainteresowaniem. W niniejszej serii mamy nadzieję odnieść się do obu. „Równorzędny dialog” to ideał etyki naukowej, nie wolno nam jednak ukrywać problemów historycznych i rozmaitych nierówności w kontaktach i wymianie literackiej. Musimy zatem przeanalizować istniejącą w nich potencjalnie hegemonię i ucisk, a także kwestię inności i self-othering, samoświadomości i „pisania od drugiej strony” (write back).

Jednocześnie jednak musimy być świadomi sprzeczności potencjalnie istniejącej w naszym modelu badawczym: Jak możemy identyfikować się z tym, co nazywamy „badaniami ze stanowiska chińskiego” lub „sinocentryzmem” naszych badań, jednocześnie propagując koncepcję „literatury światowej” i „przestrzeni międzyliterackiej”? Czy między nimi istnieje sprzeczność? W gruncie rzeczy w opisie historii chińsko-zagranicznych kontaktów literackich, którego przesłanką jest istnienie w literaturze chińskiej elementów ogólnoświatowych i współczesnych, literatura chińska sama znajduje się w dość niekorzystnym położeniu, a „deficyt” jej oddziaływania wobec państw zachodnich jest aż nadto widoczny. Możemy np. napisać jedną książkę o wpływie literatury chińskiej na literaturę zachodnią, ale wpływ literatury zachodniej na współczesną literaturę chińską jest tak przemożny, że przekłada się on niemal na całą jej historię. A zatem pisanie „ze stanowiska chińskiego” jest już samo w sobie rodzajem „pisania od drugiej strony” (write back). Ponadto w istocie rzeczy nie ma w historii literatury uniwersalnego stanowiska wychodzącego poza ramy literatury narodowej. Pochodzące z oświeceniowej mitologii pojęcie „literatury światowej” lub „literatury uniwersalnej” zawiera w sobie element zachodniocentrycznej hegemoni, być może więc rozsądniejsze jest odwoływanie się do „przestrzeni międzyliterackiej”. Prowadzimy dyskusję nad „kontaktami” i „relacjami” w „przestrzeni publicznej” przy założeniu, że literatura światowa jest wieloaspektowym procesem rozwoju i interakcji, który toczy się w międzykulturowej i międzyjęzykowej „sferze publicznej” lub „przestrzeni publicznej” w dziedzinie literatury. To nie tylko literatura zachodnia kształtuje współczesną chińską literaturę, ale w pewnej mierze literatura chińska bierze również udział w tworzeniu i kształtowaniu współczesnej literatury zachodniej. Pomimo pewnych rzeczywistych „nierówności” w kontaktach i wymianie literackiej między różnymi krajami, narodami i regionami każda literatura partycypuje w kształtowaniu literatury światowej w wyjątkowy dla siebie sposób, a literatura światowa nie może stać się owocem ekspansji literackiej jednego kraju, narodu czy języka.

Nieustannie próbujemy więc od nowa przemyśleć, określić i zdefiniować podstawowe pojęcia, metody i teoretyczne modele badawcze dla kontaktów i wymiany literackiej między Chinami i zagranicą, a także ustalić właściwe miejsce niniejszej serii w historii nauki. Jej wartość naukowa polegać ma na poszerzeniu pola badawczego, bogactwie materiałów, jasnym wyznaczeniu obszaru problemowego i pogłębionej analizie oraz na wyznaczeniu całościowych ram kontaktów literackich między Chinami i zagranicą. Mamy nadzieję, że ukończenie naszej pracy przyczyni się do większej dojrzałości badań nad chińsko-zagranicznymi kontaktami literackimi w ramach komparatystyki. Jest to nie tylko kwestia samotranscendencji w badaniach indywidualnych, lecz również samotranscendencji całego obszaru literaturoznawstwa porównawczego.

5

Jak wcześniej powiedziano, profesor Qian Linsen wydzielił w studiach nad kontaktami literackimi Chin z zagranicą pięć kategorii problemowych, które przyjęliśmy za podstawę dla naszej serii. Pisanie każdej jej części było nierozerwalnie z nimi związane, a przemyślenie badań i praca nad serią pomogły nam uchwycić podstawy modelu badawczego właściwego dla historii kontaktów literackich. W czasie prac nad serią profesor Qian Linsen wielokrotnie przewodniczył dyskusjom na temat historii stosunków literackich Chin z zagranicą, co umożliwiło refleksję nad podstawowymi zagadnieniami i modelami teoretycznymi. Większość uczonych uczestniczących w naszych pracach prezentowało swoje przemyślenia z różnych punktów widzenia, co wzbudziło zainteresowanie wielu badaczy w Chinach.

W grupie zainteresowanych znalazł się m.in. profesor Wang Ning (王宁), który omawiając zgłębianie historii chińsko-zagranicznych stosunków literackich z perspektywy krajowej strategii kulturalnej, stwierdził: „Przyswajanie i rozpowszechnianie chińskiej kultury i literatury za granicą powinno w nowym stuleciu stać się dla chińskich komparatystów ważnym tematem badań. Dzięki takim badaniom będziemy mogli nie tylko zasadniczo obalić zachodniocentryzm od lat funkcjonujący w studiach nad chińsko-zagranicznymi kontaktami literackimi i podnieść poczucie narodowej godności i dumy wśród chińskich badaczy, ale także przyczynić się do realizacji strategii «wyprowadzania chińskiej kultury na świat». Chińscy komparatyści powinni stanąć w pierwszych szeregach tego przedsięwzięcia”.

Inaczej niż profesor Wang Ning, który podszedł do tematu z bardzo wysokiego pułapu, profesor Ye Jun zajął stanowisko pragmatyczne i zadał pytanie o zasadność tworzenia uniwersalnego modelu badań nad stosunkami literackimi jako dyscypliny naukowej. Podał w wątpliwość prawomocność komparatystyki jako dyscypliny naukowej pod trzema względami: ogólnonaukowej świadomości historycznej komparatystyki, stopnia, w jakim historia myśli odgrywa rolę w komparatystyce, oraz „literacko-historycznego fundamentu" i podstawowych celów komparatystyki jako konkretnej dyscypliny.

Profesor Ge Guilu (葛桂录) omówił kwestie związane z tematem materiałów i źródeł: „Z perspektywy tradycyjnego komparatystycznego modelu badawczego badanie relacji literackich Chin z zagranicą należy do kategorii «studiów nad wpływami» i przywiązuje ogromną wagę do pozyskiwania i interpretacji faktów i materiałów. Charakterystyka tej dziedziny zasadniczo ukazuje, że należy ona do historiografii, a gromadzenie, identyfikacja, interpretacja i wykorzystanie źródeł i materiałów to podstawa wszystkich badań historycznych. Punktem wyjścia i bazą dla badań relacji między chińską i zagraniczną literaturą są starania o pozyskanie obszernych i kompletnych materiałów historycznych, badanie i weryfikacja dynamiki historycznego procesu ich powstawania i ewolucji, rozróżnienie źródeł pierwotnych i wtórnych oraz rozpoznanie ich wartości i autentyczności. Brak źródeł historycznych uniemożliwia pracę, ale one same nie wystarczą. W badaniach stosunków literackich między Chinami i zagranicą niezbędne jest uświadomienie sobie pytań i problemów. Stawianie pytań jest przewodnikiem i kompasem każdego badania”. I dalej: „Umiejętność formułowania tematów badawczych na podstawie pytań wyłaniających się w czasie prac nad oryginalną dokumentacją jest kamieniem probierczym dla stwierdzenia dojrzałości badacza kontaktów literackich. Przemyślenie całościowych ram historycznej narracji związków literackich między Chinami a zagranicą na podstawie wydzielonego «zakresu problematyki», ujawnienie historycznych doświadczeń i reguł tych kontaktów, odkrywanie dróg dla przyszłych pokoleń, by mogły się z nich uczyć i rozwijać własną literaturę narodową – oto, co stanowi podstawowy cel badania literackich relacji między Chinami i zagranicą”.

Źródła i materiały, zakres problematyki i przyjęte stanowisko badawcze to trzy główne elementy w badaniu związków między literaturą chińską i zagraniczną. Bogactwo materiałów, nakreślenie zakresu problematyki, poszerzenie obszaru badań i pogłębione podejście koncepcyjne są ostatecznie wyznaczane i ograniczane przez przyjęte stanowisko badawcze. Teoretycznie rzecz biorąc, badanie literackich związków między Chinami a zagranicą powinno być dwukierunkowe i interaktywne. Jednak zgłębienie duchowej istoty tej dwukierunkowej komunikacji wymaga pewnej subiektywności w ocenie i osądzie. Dla chińskich uczonych oznacza to stanięcie na stanowisku kultury chińskiej i uświadomienie sobie problematyki chińskiej. Punktem wyjścia i punktem dojścia dla pytań wyłaniających się w badaniach literatury chińskiej i zagranicznej jest ostatecznie literatura chińska. Z tego punktu widzenia teoretyczne nastawienie w badaniach związków między literaturą chińską i zagraniczną nakierowane jest na znalezienie odpowiedzi na pytanie o światowy i współczesny charakter literatury chińskiej, tzn. w jaki sposób literatura (kultura) chińska wzbogaca i inspiruje literaturę obcą w długiej historii stosunków między Wschodem i Zachodem oraz w jaki sposób literatura zagraniczna aktywuje i kształtuje światowy i współczesny charakter literatury chińskiej. Jest to ważna przesłanka dla naszych rozważań o historii kontaktów literackich między Chinami i zagranicą, a zwłaszcza o tym, jak literatura chińska w procesie tych kontaktów ujawnia swój charakter światowy i buduje swoją współczesność.

6

W liście do komitetu redakcyjnego niniejszej serii Yue Daiyun zaproponowała, aby uznać ją za „trzecią falę” badań nad stosunkami literackimi między Chinami a zagranicą: „Jeśli seria Literatura chińska za granicą stanowi pierwszą falę, a Pisarze zagraniczni a kultura chińska drugą, to Historia kontaktów literackich między Chinami a zagranicą powinna stanowić trzecią. Jej charakterystyka jako trzeciej fali powinna moim zdaniem przede wszystkim przejawiać się w słowie «kontakty». Seria ta bowiem nie tylko koncentruje się wokół literatury chińskiej i zajmuje się badaniem jej wpływów za granicą, i nie tylko omawia recepcję chińskiej kultury wśród zagranicznych pisarzy, ale także skupia uwagę na «objaśnianiu dwukierunkowym», to zaś nie tylko wymaga nowego spojrzenia, ale również nowych metod. Ogólnie rzecz biorąc, wpływ literatury chińskiej na literaturę obcą ogranicza się głównie do literatury starożytnej, podczas gdy wpływ literatury obcej odnosi się przede wszystkim do chińskiej literatury nowożytnej. Połączenie tych dwóch trendów w całościową historię stanowi dużą trudność, ale jest też kluczem do udanego przedstawienia historii wzajemnych kontaktów. Praca nad tą serią to poważna misja powierzona autorom przez stulecie chińskiej komparatystyki, a jej ambicją jest nie tylko opisanie relacji literackich między Chinami a ważniejszymi krajami świata, ale także skonstruowanie «uniwersalnego systemu literackich wyobrażeń» ze stanowiska literatury chińskojęzycznej. Kluczowym zagadnieniem są tu «kontakty literackie», dlatego też kwestią centralną staje się «objaśnianie dwukierunkowe». Jeśli będziemy prowadzić badania pod tym kątem, związek między literaturą chińską i zagraniczną przestaje być prostą kwestią tłumaczenia i popularyzacji, istotą problemu staje się bowiem wzajemne poznanie się, wzajemny wpływ i tworzenie literatury chińskiej i zagranicznej”.

Yan Shaodang w liście do redaktora głównego Qian Linsena także sformułował swoje oczekiwania wobec niniejszej serii. Jego zdaniem studiowanie historii kontaktów literackich powinno wyjść poza opis „widzialnych zjawisk”, wniknąć głębiej i poszukiwać „istoty” zawartej w „faktach literackich”: „Mam nadzieję, że każdy z tomów tej serii nie tylko jak najpełniej ukaże na bazie potwierdzonych faktów rozprzestrzenianie się kultury chińskiej na świecie, ale również realistycznie przedstawi pozytywny wpływ różnych narodowych kultur na bogactwo i różnorodność kultury i cywilizacji chińskiej, a także prawidłowo ukaże «chińsko-zagraniczne stosunki literackie» jako historyczny dyskurs kulturowej interakcji świata i Chin”. Badania relacji literackich często sprowadzane są do poziomu «studiów nad rozprzestrzenianiem» i «studiów nad recepcją». W rzeczywistości w ostatnich trzydziestu latach porównawcze badania literackie, a w szczególności chińskie badania porównawcze przełamały te ograniczenie i osiągnęły poziom «genologii», «imagologii», «semiotyki», «hermeneutyki» i «narratologii». Badania prowadzone na tych poziomach mogą być bliższe prawdzie relacji literackich i ukazywać ich wewnętrzną żywotność. Mam nadzieję, że wszystkie tomy serii Historia kontaktów literackich między Chinami i zagranicą będą umiały przejść od zwykłego opisu «reprezentacji» do eksploracji i wyrażania istoty «prawd» związanej z faktami literackimi”.

Po konferencji w Nankinie w 2005 roku oficjalnie rozpoczęły się prace nad serią. Wybitni uczeni: Lü Tongliu (吕同六), Li Mingbin (李明滨), Zhao Zhenjiang (赵振江) Yu Longyu (郁龙余), Zhi Puhao (郅溥浩) i Wang Xiaoping wraz z innymi, młodszymi uczonymi rozpoczęli prace nad poszczególnymi rozdziałami. Lü Tongliu początkowo przewodniczył pracom nad tomem poświęconym kontaktom między Chinami a Włochami, ale zmarł wkrótce po ich rozpoczęciu z wielką szkodą dla opracowania. Skład piszących zmieniał się w trakcie prac, niektórzy odchodzili, niektórzy dołączali. Między innymi sukcesywnie dołączyli do nas: Zhang Xiping (张西平), Liu Shunli (刘顺利), Liang Lifang (梁丽芳), Ma Jia (马佳), Qi Hongwei (齐宏伟), Du Xin-yuan (杜心源) i Ye Juan (叶隽), którzy wnieśli ogromny wkład swoimi wybitnymi osiągnięciami.

W całym procesie prowadzenia badań i pisania wielu kolegów z kraju i zagranicy wielokrotnie udzielało nam pomocy i wskazówek, na czym wielce skorzystaliśmy. Po konferencji w Nankinie komitet redakcyjny zorganizował kolejne cztery spotkania w Jinanie, Pekinie, Xiamenie i ponownie w Nankinie, na których omawiane były konkretne zagadnienia. Przez cały czas trwania naszych prac konsekwentnie wspierani byliśmy przez wydawnictwo Shandong Education Publishing House. Praca nad serią początkowo zaplanowana była na pięć lat (w tym czasie wydawało się, że to okres wystarczający), ostatecznie jednak zajęły aż dziewięć lat. Badania były długie i żmudne, i to dokładnie widać. Seria jest już kompletna i obejmuje następujące tomy pisane przez różnych autorów:

• tom chińsko-arabski (autorzy: Zhi Puhao, Ding Shuhong 丁淑红, Zong Xiaofei 宗笑飞),

• tom Chiny–Europa Północna (autor: Ye Juan),

• tom chińsko-koreański (autor: Liu Shunli),

• tom chińsko-niemiecki (autorzy: Wei Maoping 卫茂平, Chen Hongyan 陈虹嫣 i in.),

• tom Chiny–Azja Południowo-Wschodnia (autor: Guo Huifen 郭惠芬),

• tom chińsko-radziecki (autorzy: Li Mingbin 李明滨 i Cha Xiaoyan 查晓燕),

• tom chińsko-francuski (autor: Qian Linsen),

• tom chińsko-kanadyjski (autorzy: Liang Lifang i Ma Jia),

• tom chińsko-amerykański (autorzy: Zhou Ning 周宁, Zhu Hui 朱徽, He Changsheng 贺昌盛, Zhou Yunlong),

• tom chińsko-portugalski (autor: Yao Feng 姚风)),

• tom chińsko-japoński (autor Wang Xiaoping),

• tom chińsko-grecko-hebrajski (autorzy: Qi Hongwei 齐宏伟, Du Xinyuan 杜心源 i Yang Qiao 杨巧),

• tom Chiny–państwa hiszpańskojęzyczne (autorzy: Zhao Zhenjiang 赵振江 i Teng Wei 滕威),

• tom chińsko-włoski (autorzy: Zhang Xiping i Federico Massini),

• tom chińsko-indyjski (autorzy: Yu Longyu i Liu Chaohua 刘朝华),

• tom chińsko-brytyjski (autor: Ge Guilu),

• tom chińsko-środkowo-wschodnio-europejski (autorzy: Ding Chao 丁超 i Song Binghui 宋炳辉).

Wartość tej serii tkwi w zmobilizowaniu kolektywnej wiedzy badaczy przedmiotu, ponownym przemyśleniu dotychczasowych osiągnięć, rewaluacji i refleksji nad istniejącymi modelami badawczymi, metodami, teoriami i badaniami, a także na podjęciu próby ich przesiania i wyselekcjonowania w celu lepszego zbadania i całościowego przedstawienia relacji między chińską i zagraniczną literaturą.

Qian Linsen

Zhou Ning