Polonistyczna dydaktyka ogólna - ebook

Książka stanowi kompendium dydaktyczne dla studentów przygotowujących się do roli nauczyciela-polonisty. Autorzy odwołują się do najnowszego stanu badań różnych dyscyplin: językoznawstwa, literaturoznawstwa, dydaktyki języka polskiego, pedagogiki, psychologii, a ponadto wiążą dydaktykę polonistyczną z dydaktyką ogólną. Publikacja zawiera wskazówki dotyczące stosowania na lekcjach języka polskiego metod ogólnodydaktycznych oraz konieczności wykorzystywania cyfrowego środowiska nauczania.

Sensem podręcznika polonistycznej dydaktyki jest uporządkowanie i powiązanie celów i metod kształcenia kulturowo-literackiego i kulturowo-językowego, wyjaśnienie celowości i sensu działań nauczyciela, ukierunkowywanie jego refleksji metodycznej. Książka została więc zredagowana zgodnie z dobrze umotywowaną logiką wywodu, obejmującego pełne spektrum wyznaczonej tytułem problematyki, czyli: zagadnienia dotyczące ucznia i nauczyciela, metod i zasad oraz form nauczania, podręczników, podstawy programowej, organizacji lekcji i pracy domowej, środków dydaktycznych, wreszcie ewaluacji wyników kształcenia. [...] Autorzy Polonistycznej dydaktyki ogólnej są praktykami, toteż mają rozeznanie zarówno możliwości psychofizycznych uczniów, jak i braków w świadomości dydaktycznej studentów i nauczycieli. Trafnie wyjaśniają te problemy, które wciąż jeszcze są niewystarczająco przez kandydatów na nauczycieli rozumiane, m.in. gdy uświadamiają rolę preambuły do podstawy programowej oraz podkreślają, że nauczyciel ma prawo wprowadzać innowacje do realizowanego programu nauczania [...] czy opracować program autorski [...]. Przykłady dobrali celowo – tak, aby inspirowały do aktualizowania literackiej klasyki i myślenia o języku w kategoriach współczesnej lingwistyki kulturowej.

Ze Wstępu prof. dr hab. Anny Ślósarz

Wstęp 11

1. Podstawowa terminologia 37

1.1. Dydaktyka 37

1.1.1. Interdyscyplinarny charakter dydaktyki 38

1.2. Metodyka 38

1.2.1. Dylematy (po)nowoczesnej metodyki 40

1.3. Uczenie się 42

1.4. Nauczanie 44

1.5. Kształcenie 46

1.5.1. Samokształcenie 47

1.6. Wychowanie 49

1.6.1. Wychowanie bezstresowe 51

1.6.2. Wychowanie patriotyczne 52

2. Uczeń 65

2.1. Podmiotowość ucznia, potrzeby i formy aktywności 66

2.1.1. Podmiotowość ucznia 66

2.1.2. Potrzeby ucznia 70

2.1.3. Rodzaje aktywności ucznia na lekcji 73

2.1.4. Style uczenia się 78

2.1.5. Wykorzystanie teorii inteligencji wielorakiej 81

2.2. Uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, niepowodzenia szkolne 83

2.2.1. Uczeń zdolny 83

2.2.2. Uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SPE) 86

2.2.3. Niepowodzenia szkolne 90

2.2.3.1. Przyczyny niepowodzeń szkolnych 92

2.3. Uczeń (w) Sieci 97

2.3.1. Nowe technologie w pracy z uczniem: blog 103

2.3.2. E-portfolio jako forma dokumentowania osiągnięć 104

3. Podstawa programowa i program nauczania 109

3.1. Podstawa programowa 109

3.2. Preambuła do podstawy programowej 110

3.3. Podstawa programowa a program nauczania 118

3.4. Program nauczania jako dokument 118

3.5. Konstruowanie i budowa programu nauczania 119

4. Lekcja 125

4.1. Zarys teorii lekcji 125

4.1.1. Definicja 125

4.1.2. Cechy specyficzne i niespecyficzne 126

4.1.3. Ogniwa lekcyjne 127

4.1.4. Struktura lekcji 128

4.1.5. Wpływ szkoły Herbartowskiej i Deweyowskiej na współczesną lekcję 129

4.1.6. Typologie lekcji 130

4.1.7. Lekcja kreatorska 135

4.2. Lekcja języka polskiego 137

4.2.1. Typy lekcji języka polskiego 137

4.2.2. Wymiary języka polskiego jako przedmiotu nauczania 140

5. Dialog lekcyjny i zadania dla ucznia 145

5.1. Rodzaje pytań stawianych na lekcji 147

5.2. Cechy pytań dydaktycznych 152

5.3. Sytuacja dialogu na lekcji 154

6. Cele lekcji języka polskiego 161

6.1. Cele kształcenia ogólnego 161

6.2. Polonistyczne cele nauczania i wychowania 163

6.3. Cele dydaktyczne lekcji 168

6.3.1. Tradycyjny podział celów: poznawcze, kształcące, wychowawcze 169

6.3.2. Operacjonalizacja celów kształcenia 172

6.3.3. Taksonomia celów kształcenia 176

7. Tematy lekcji języka polskiego 179

7.1. Podawanie uczniom i zapisywanie tematu 179

7.2. Językowe ujęcia i funkcje tematu lekcji 181

7.3. Cechy dobrego tematu 184

7.4. Zasady formułowania tematów lekcji 187

8. Metody ogólnodydaktyczne w kształceniu polonistycznym 189

8.1. Metody asymilacji wiedzy (strategia A) 194

8.1.1. Pogadanka 196

8.1.2. Opowiadanie pedagogiczne 199

8.1.3. Wykład informacyjny 200

8.1.4. Praca eksploracyjna 202

8.1.5. Anegdota 205

8.2. Metody nauczania problemowego (strategia P) 205

8.2.1. Heureza 206

8.2.2. Metoda problemowa 209

8.2.3. Rozmowa dydaktyczna 211

8.2.4. Dyskusja 213

8.2.5. Debata oksfordzka – sztuka argumentacji i dyskusji 214

8.2.5.1. Dlaczego warto uczyć debatowania? 214

8.2.5.2. Tradycja debaty oksfordzkiej i jej aplikacja na grunt polski 216

8.2.5.3. Istota i zasady debaty oksfordzkiej 217

8.2.5.4. Uczestnicy debaty 218

8.2.5.5. Organizacja i przebieg debaty 220

8.2.5.6. Ustalanie i prezentacja wyników debaty 222

8.2.5.7. Tezy na debaty oksfordzkie w szkole podstawowej 225

8.2.5.8. Tezy na debaty oksfordzkie w szkole ponadpodstawowej 226

8.2.6. Metoda drzewka decyzyjnego 227

8.2.7. Burza mózgów 231

8.2.8. Wykład problemowy 232

8.3. Metody operacyjne (strategia O) 233

8.3.1. Metoda ćwiczeń praktycznych 233

8.3.2. Metoda projektu 235

8.3.2.1. Charakterystyka metody projektu 237

8.3.2.2. Fazy wykonywania zadań projektowych 239

8.3.3. WebQuest jako cyfrowa wersja metody projektu 242

8.4. Metody waloryzacyjne (strategia E) 247

8.4.1. Metody ludyczne 247

8.4.2. Film 248

8.4.3. Drama jako metoda nauczania i wychowania 250

8.4.3.1. Charakterystyka metody 250

8.4.3.2. Cele edukacyjne dramy 252

8.4.3.3. Klasyfikacja technik i strategii dramowych 253

8.4.3.4. Przygotowanie lekcji dramy 261

8.5. Multimedialne moduły tematyczne jako przykład metody autonomicznej 265

9. Zasady nauczania w kształceniu polonistycznym 269

9.1. Definicje i klasyfikacje zasad nauczania 269

9.2. Charakterystyka zasad nauczania 272

9.2.1. Zasada poglądowości 272

9.2.2. Zasada stopniowania trudności 274

9.2.3. Zasada świadomego i aktywnego udziału uczniów w kształceniu 276

9.2.4. Zasada systematyczności 278

9.2.5. Zasada trwałości wiedzy uczniów 280

9.2.6. Zasada operatywności wiedzy uczniów 281

9.2.7. Zasada wiązania teorii z praktyką 282

9.2.8. Zasada indywidualizacji w procesie nauczania-uczenia się 283

9.2.9. Zasada uspołecznienia w procesie nauczania-uczenia się 285

10. Formy organizacyjne pracy uczniów na lekcji 287

10.1. Praca indywidualna 288

10.2. Praca zbiorowa 290

10.3. Praca grupowa 291

11. Środki dydaktyczne 297

11.1. Funkcje środków dydaktycznych 297

11.2. Typologie środków dydaktycznych 300

11.3. O wpływie środków dydaktycznych na ucznia 303

11.4. Środki dydaktyczne na lekcji języka polskiego 304

12. Organizacja pracy domowej 307

12.1. Cele pracy domowej 307

12.2. Organizacja pracy domowej – współpraca z rodzicami 308

12.3. Prace domowe z języka polskiego 310

12.4. Zadawanie pracy domowej 313

12.5. Kontrola i ocena pracy domowej 317

13. Przygotowanie nauczyciela języka polskiego do lekcji 319

13.1. Planowanie pracy dydaktycznej 319

13.2. Rozkład materiału 320

13.3. Planowanie lekcji 325

13.4. Przygotowanie do lekcji 326

13.5. Konspekt i scenariusz lekcji 328

13.6. Zamknięcie przygotowań do lekcji 341

14. Kontrola i ocena szkolna w procesie kształcenia 343

14.1. Dylematy nazewnicze 343

14.2. Sprawdzanie osiągnięć szkolnych 344

14.2.1. Cele sprawdzania osiągnięć 345

14.2.2. Funkcje sprawdzania osiągnięć 346

14.2.3. Formy (metody) sprawdzania osiągnięć uczniów 347

14.3. Ocena i ocenianie w procesie kształcenia 351

14.3.1. Funkcje i cechy oceny szkolnej 352

14.3.2. Cele oceny szkolnej 354

14.3.3. Formy oceny szkolnej 354

14.3.4. Kryteria oceny szkolnej 357

14.4. Wewnątrzszkolny system oceniania 358

14.5. Przedmiotowy system oceniania 358

14.6. Ocenianie kształtujące 361

15. Podręczniki. Budowa, typy i funkcje 365

15.1. Typy podręczników do nauczania języka polskiego 367

15.2. Funkcje podręcznika 368

15.3. Komponenty podręcznika 373

15.4. E-podręcznik 374

15.4.1. Typy e-podręcznika 377

15.4.2. Wdrożenia e-podręczników do języka polskiego 379

16. Nauczyciel: osobowość, kompetencje, style pracy 381

16.1. Nauczyciel a społeczeństwo 381

16.2. Cechy nauczyciela 382

16.3. Osobowość nauczyciela 384

16.4. Kompetencje nauczyciela 386

16.4.1. Kompetencje merytoryczne 387

16.4.2. Kompetencje dydaktyczne 389

16.4.3. Kompetencje wychowawcze 389

16.4.4. Kompetencje psychologiczne 390

16.5. Style pracy nauczyciela 391

16.6. Style pracy polonisty 393

16.7. Autorytet nauczyciela 395

17. Tadeusz Czapczyński – polonista na miarę współczesności 399

17.1. Lekcje literatury 400

17.2. Kształcenie językowe 403

17.3. Metodyczny warsztat polonisty 405

17.4. Polonista-wychowawca 408

Aneks 413

Bibliografia 453

Indeks pojęć 485

Indeks osobowy 493

Spis schematów i tabel 501