Bliskie spotkania z uzależnieniem - ebook

OD AUTORA

Wszyst­kie wystę­pu­jące w książce osoby, cytaty, przy­kłady i histo­rie są praw­dziwe, nie doda­wa­łem żad­nych upięk­sza­ją­cych szcze­gó­łów, nie two­rzy­łem postaci zle­pio­nych z róż­nych osób. Pry­wat­ność pacjen­tów chro­nią pseu­do­nimy, wyją­tek sta­no­wią dwie osoby, które wprost wyra­ziły chęć wystą­pie­nia pod wła­snymi imio­nami. W dwóch innych przy­pad­kach zmie­ni­łem wygląd opi­sy­wa­nych osób, rów­nież po to, by unie­moż­li­wić ich roz­po­zna­nie.

Osoby, któ­rych życie zostało tu opi­sane, wyra­ziły na to zgodę po prze­czy­ta­niu frag­men­tów przy­bli­ża­ją­cych ich histo­rie. Rów­nież osoby, któ­rych zdję­cia zostały zamiesz­czone w książce, udzie­liły na to zgody.

W znaj­du­ją­cych się na końcu przy­pi­sach do każ­dego roz­działu umie­ści­łem infor­ma­cje biblio­gra­ficzne doty­czące badań nauko­wych, do któ­rych się odwo­łuję. Z powodu braku miej­sca nie stwo­rzy­łem listy wszyst­kich arty­ku­łów, z któ­rych korzy­sta­łem pod­czas pisa­nia. Zapra­szam spe­cja­li­stów – i innych czy­tel­ni­ków – by skon­tak­to­wali się ze mną, jeżeli chcie­liby uzy­skać bar­dziej szcze­gó­łowe infor­ma­cje. Można to zro­bić za pośred­nic­twem strony www.drga­bor­mate.com. Jestem otwarty na wszel­kie komen­ta­rze, nie będę jed­nak w sta­nie udzie­lać kon­kret­nych porad medycz­nych.

I wresz­cie uwaga na temat foto­gra­fii znaj­du­ją­cych się w książce. Wspa­niałe zdję­cia Roda Pre­stona są naj­lep­szym dowo­dem słusz­no­ści stwier­dze­nia, że jeden obraz wart jest miliona słów. Rod pra­co­wał w Down­town East­side i dobrze zna ludzi, o któ­rych piszę. Na por­tre­tach pre­cy­zyj­nie i z czu­ło­ścią uchwy­cił ich doświad­cze­nia. Jego strona to www.rod­pre­ston.com._Czym tak naprawdę jest uza­leż­nie­nie? To znak, sygnał, objaw cier­pie­nia. To język opo­wia­da­jący o trud­no­ściach, który musimy zro­zu­mieć._

Alice Mil­ler, _Gdy runą mury mil­cze­nia_¹

_W poszu­ki­wa­niu prawdy ludzie robią krok do przodu i dwa kroki w tył. Cier­pie­nie, błędy i zmę­cze­nie, któ­rych pełne jest życie, cofają ich w tej dro­dze, ale pra­gnie­nie prawdy i upór popy­chają ich naprzód. I kto wie? Może w końcu dotrą do prawdy._

Antoni Cze­chow, _Poje­dy­nek_

1.

Cytaty, jeśli nie ma innego wska­za­nia w tek­ście (przy­pi­sie), w tłu­ma­cze­niu Marii Reimann.GŁODNE DUCHY: ŚWIAT UZA­LEŻ­NIE­NIA

_Ten Kasjusz wybla­kły i chudy_

Wil­liam Szek­spir, _Juliusz Cezar_ (przeł. Leon Ulrich)

Mandala, bud­dyj­skie koło życia, składa się z sze­ściu świa­tów. Każdy z nich zamiesz­kują istoty repre­zen­tu­jące różne spo­soby ludz­kiego ist­nie­nia. W świe­cie bestii rzą­dzą nami pod­sta­wowe instynkty i pra­gnie­nia, takie jak głód i pożą­da­nie sek­su­alne, które Freud nazwał id. Miesz­kańcy świata pie­kieł uwię­zieni są w strasz­li­wym gnie­wie i stra­chu. W świe­cie bogów uwal­niamy się od zmar­twień i ego dzięki doświad­cze­niom zmy­sło­wym, este­tycz­nym lub reli­gij­nym, jed­nak tylko na chwilę i nie poznaw­szy ducho­wej prawdy. Nawet ten wspa­niały stan nie jest więc wolny od poczu­cia straty i cier­pie­nia.

Miesz­kańcy świata głod­nych duchów są przed­sta­wieni jako istoty o wątłych szy­jach, małych ustach, wychu­dzo­nych koń­czy­nach i dużych, wzdę­tych, pustych brzu­chach. To kra­ina uza­leż­nie­nia, w któ­rej nie­ustan­nie poszu­ku­jemy cze­goś, co pozwoli uga­sić nie­na­sy­cone pra­gnie­nie ulgi i speł­nie­nia. Bole­sna pustka trwa wiecz­nie, bo sub­stan­cje, rze­czy i dąże­nia, któ­rymi pró­bu­jemy ją zapeł­nić, nie są tym, czego potrze­bu­jemy. Nie poznamy jed­nak tej potrzeby, jeśli pozo­sta­niemy w świe­cie głod­nych duchów. Prze­ży­wamy życie w udręce, ni­gdy w pełni obecni.

Nie­któ­rzy ludzie spę­dzają więk­szość życia w jed­nym ze świa­tów. Wielu z nas poru­sza się mię­dzy nimi, cza­sem zaha­cza­jąc o wszyst­kie jed­nego dnia.

Jako lekarz zaj­mu­jący się nar­ko­ma­nami¹ w Down­town East­side w Van­co­uver, mogłem poznać ludzi, któ­rzy pra­wie całe życie są głod­nymi duchami. Sądzę, że pró­bują w ten spo­sób uciec ze świata pie­kieł, gdzie doświad­czają strasz­li­wego lęku, gniewu i roz­pa­czy. Ich bole­sna tęsk­nota jest w pewien spo­sób podobna do pustki odczu­wa­nej cza­sem przez ludzi, któ­rych życie poto­czyło się szczę­śli­wiej. Ci, któ­rych odrzu­camy jako „ćpu­nów”, to nie przy­by­sze z obcej pla­nety, ale kobiety i męż­czyźni tkwiący na krańcu kon­ti­nuum, w któ­rego róż­nych miej­scach jeste­śmy wszy­scy. Sam jestem dobrym tego przy­kła­dem. Całe życie wyglą­dasz, jak­byś był głodny – powie­działa mi kie­dyś bli­ska osoba. Obser­wu­jąc szko­dliwe nawyki moich pacjen­tów, musia­łem sta­nąć twa­rzą w twarz także z wła­snymi.

Żadne spo­łe­czeń­stwo nie zro­zu­mie sie­bie, jeśli nie przyj­rzy się swo­jej ciem­nej stro­nie. Wie­rzę, że pro­ces uza­leż­nie­nia jest jeden, bez względu na to, czy przy­biera formę nad­uży­wa­nia nie­bez­piecz­nych sub­stan­cji, jak w przy­padku moich pacjen­tów z Down­town East­side, roz­pacz­li­wych prób samo­uko­je­nia przez obja­da­nie się lub robie­nie zaku­pów, obse­sji na punk­cie hazardu, seksu albo inter­netu, czy wresz­cie spo­łecz­nie akcep­to­wa­nych, a nawet pochwa­la­nych, zacho­wań pra­co­ho­li­ków. Nar­ko­ma­nom czę­sto odma­wia się sza­cunku i współ­czu­cia. Opo­wia­dam ich histo­rie z dwóch powo­dów: chcę, żeby ich głosy zostały usły­szane, i chcę rzu­cić świa­tło na przy­czyny i naturę ich bez­na­dziej­nych prób uwol­nie­nia się od cier­pie­nia poprzez zaży­wa­nie nar­ko­ty­ków. Mają bar­dzo wiele wspól­nego ze spo­łe­czeń­stwem, które ich odrzuca. Nawet jeśli wydaje się, że wybrali złą drogę, na­dal możemy się od nich wiele nauczyć. W ich życiu, jak w krzy­wym zwier­cia­dle, możemy zoba­czyć sie­bie.

Jest wiele pytań, nad któ­rymi należy się zasta­no­wić. Mię­dzy innymi:

- Jakie są przy­czyny uza­leż­nień?
- Jaki rodzaj oso­bo­wo­ści jest podatny na uza­leż­nie­nia?
- Co na pozio­mie fizjo­lo­gicz­nym dzieje się w mózgu osób uza­leż­nio­nych?
- Ile wyboru ma tak naprawdę osoba uza­leż­niona?
- Dla­czego „wojna z nar­ko­ty­kami” to porażka i w jaki spo­sób można bar­dziej po ludzku i sku­tecz­niej leczyć poważne uza­leż­nie­nia?
- Jakie są moż­liwe drogi wyzwo­le­nia dla umy­słu uza­leż­nio­nego, choć nie od nar­ko­ty­ków, czyli: jak leczyć uza­leż­nie­nia beha­wio­ralne tak czę­ste w naszej kul­tu­rze?

Nar­ra­cja tej książki opiera się na moim doświad­cze­niu leka­rza pra­cu­ją­cego w nar­ko­ty­ko­wym get­cie w Van­co­uver i na pogłę­bio­nych wywia­dach z moimi pacjen­tami. Prze­pro­wa­dzi­łem ich tak wiele, że nie wszyst­kie mogłem zacy­to­wać. Wielu pacjen­tów zgo­dziło się na roz­mowę w nadziei, że ich histo­rie pomogą innym zma­ga­ją­cym się z nało­giem albo pomogą spo­łe­czeń­stwu zro­zu­mieć, jakim doświad­cze­niem jest uza­leż­nie­nie. Pre­zen­tuję też infor­ma­cje, prze­my­śle­nia i wglądy pocho­dzące z wielu innych źró­deł, włącz­nie z moimi wła­snymi wzor­cami uza­leż­nia­nia się. I wresz­cie przed­sta­wiam syn­tezę tego, czego możemy dowie­dzieć się dzięki bada­niom nad uza­leż­nie­niami, roz­wo­jem mózgu i oso­bo­wo­ści.

Cho­ciaż w ostat­nich roz­dzia­łach dzielę się prze­my­śle­niami i suge­stiami doty­czą­cymi lecze­nia uza­leż­nio­nego umy­słu, ta książka nie zawiera recept. Mogę tylko opo­wie­dzieć, czego nauczy­łem się jako czło­wiek, i opi­sać to, co widzia­łem i zro­zu­mia­łem jako lekarz. Czy­tel­nicy prze­ko­nają się, że nie każda histo­ria dobrze się koń­czy. Jed­nak żadna istota nie jest pozba­wiona szansy na odku­pie­nie, o czym świad­czą zarówno odkry­cia nauki, jak i to, czego dowiemy się, gdy wsłu­chamy się w głos serca i duszy. Tak długo, jak trwa życie, moż­liwy jest ratu­nek. Naj­waż­niej­sze pyta­nie brzmi: jak wspie­rać tę moż­li­wość w sobie i w naj­bliż­szych?

Dedy­kuję tę książkę wszyst­kim, któ­rzy – tak jak i ja – są głod­nymi duchami: oso­bom zaka­żo­nym wiru­sem HIV żyją­cym na ulicy, osa­dzo­nym w wię­zie­niach, a także tym szczę­śliw­szym, mają­cym dom, rodzinę i pracę, w któ­rej odno­szą suk­cesy. Oby­śmy wszy­scy odna­leźli spo­kój.

1.

Autor używa kilku okre­śleń dla osób uza­leż­nio­nych od nar­ko­ty­ków. Czę­sto, jak w tym przy­padku, sto­suje okre­śle­nie drug addicts, tłu­ma­czone zazwy­czaj – i także przeze mnie – jako „nar­ko­mani”, „nar­ko­manki” lub „osoby uza­leż­nione od nar­ko­ty­ków”. Piszący o uza­leż­nie­niach sta­rają się odcho­dzić od okre­śleń „nar­ko­man”, „nar­ko­manka” jako nace­cho­wa­nych nega­tyw­nie (tak jak drug addicts w języku angiel­skim). W języku potocz­nym słowa te są jed­nak powszech­nie sto­so­wane. Gabor Maté pisze o nega­tyw­nym postrze­ga­niu przez spo­łe­czeń­stwo osób uza­leż­nio­nych i okre­śle­nia te są z tym postrze­ga­niem spójne. Uzna­łam, że będą one w wielu miej­scach bar­dziej trafne niż neu­tralne sfor­mu­ło­wa­nie „osoby uza­leż­nione od nar­ko­ty­ków”. Autor posłu­guje się rów­nież okre­śle­niem drug users lub po pro­stu users, co tłu­ma­czę jako „użyt­kow­nicy nar­ko­ty­ków” lub „użyt­kow­nicy”. „Użyt­kow­nicy” to nie­styg­ma­ty­zu­jące okre­śle­nie osób uży­wa­ją­cych nar­ko­ty­ków (przyp. tłum.).Roz­dział 2

Śmier­telny uścisk nar­ko­ty­ków

_Ni­gdzie indziej skutki smut­nego życia nie zapi­sują się tak wyraź­nie, jak w ludz­kim ciele._

Naguib Mah­fouz, _Palace of Desire_

W kaplicy pogrze­bo­wej East Hastings star­szy ksiądz odpra­wia cere­mo­nię poże­gnalną dla Sha­ron. – Była żywio­łowa i rado­sna. „Oto jestem! Sha-an-na”, ogła­szała, wpa­da­jąc do pokoju. Każdy, kto na nią patrzył, cie­szył się życiem.

W raczej pustej kaplicy oprócz rodziny znaj­duje się nie­wielu żałob­ni­ków. Jest kilku pra­cow­ni­ków Por­t­land, jego pię­ciu albo sze­ściu miesz­kań­ców i jesz­cze kilka osób, któ­rych nie znam.

Sły­sza­łem, że w mło­do­ści Sha­ron była piękna jak modelka. Sześć lat temu, kiedy ją pozna­łem, wciąż można było dostrzec ślady tej urody pomimo coraz bled­szej skóry, zapad­nię­tych policz­ków i bra­ku­ją­cych zębów. W ostat­nich latach Sha­ron czę­sto cier­piała z powodu bólu. Na lewej goleni miała dwie otwarte rany powstałe w wyniku wywo­ła­nych wkłu­ciami infek­cji bak­te­ryj­nych. Nawra­ca­jąca infek­cja powo­do­wała złusz­cza­nie się kolej­nych prze­szcze­pów, aż wresz­cie chi­rur­dzy pla­styczni ze Szpi­tala św. Pawła uznali dal­sze inter­wen­cje za bez­ce­lowe. W stale opuch­nię­tym lewym kola­nie poja­wiał się i zni­kał ropień kości. Tego zapa­le­nia kości i szpiku ni­gdy nie udało się wyle­czyć, bo Sha­ron nie była w sta­nie pod­dać się trwa­ją­cej od sze­ściu do ośmiu tygo­dni hospi­ta­li­za­cji, koniecz­nej do zasto­so­wa­nia kura­cji anty­bio­ty­ko­wej, nawet wtedy, kiedy wyda­wało się, że jedyną alter­na­tywą jest ampu­ta­cja. Nie­zdolna do dźwi­ga­nia wła­snego cię­żaru, Sha­ron w wieku około trzy­dzie­stu lat musiała poru­szać się na wózku inwa­lidz­kim. Pędziła chod­ni­kami Hastings z zadzi­wia­jącą pręd­ko­ścią, wyko­rzy­stu­jąc swoje silne ramiona i prawą nogę, żeby się roz­pę­dzać.

Ksiądz tak­tow­nie unika mówie­nia o bólu Sha­ron i uza­leż­nie­niu, które zawio­dło ją do Down­town East­side, i oddaje cześć jej wital­no­ści.

– Wybacz nam, Panie, bo nie umiemy doce­niać (…). Życie jest wieczne, miłość jest nie­śmier­telna (…). Z każ­dej prze­mi­ja­ją­cej rado­ści powstaje coś pięk­nego (…). – into­nuje. Na początku sły­szę tylko lita­nię pogrze­bo­wych klisz i jestem ziry­to­wany. Wkrótce jed­nak czuję się pocie­szony. Zaczy­nam rozu­mieć, że w obli­czu przed­wcze­snej śmierci nie ist­nieją kli­sze.

– Na zawsze Sha­ron, jej głos, jej dusza (…). Za wieczny pokój, nie­śmier­telny pokój…

Nio­są­cym otu­chę sło­wom księ­dza towa­rzy­szy cichy płacz kobiet. Ksiądz zamyka modli­tew­nik i roz­gląda się poważ­nie po kaplicy. Kiedy scho­dzi z ambony, roz­lega się muzyka: Andrea Bocelli śpiewa sen­ty­men­talną wło­ską arię. Żałob­nicy mogą poże­gnać Sha­ron, któ­rej ciało leży w otwar­tej trum­nie u stóp ołta­rza. Po kolei pod­cho­dzą, pochy­lają głowy, a potem skła­dają kon­do­len­cje rodzi­nie. Beverly, któ­rej twarz szpecą wywo­łane bra­niem koka­iny zaczer­wie­nie­nia, pod­cho­dzi do trumny. Pod­trzy­muje wspie­ra­jącą się o cho­dzik Penny. Były bli­skimi przy­ja­ciół­kami Sha­ron. Tom, któ­rego alko­ho­lowe wrza­ski co wie­czór roz­legają się w Hastings, wystroił się w naj­lep­sze ubra­nia. W bia­łej koszuli i kra­wa­cie – zupeł­nie trzeźwy i ponury – w modli­tew­nym sku­pie­niu nachyla się nad ozdo­bioną kwia­tami trumną i żegna się.

Biała od pudru twarz Sha­ron ma naiwny, nie­pewny wyraz, rumiane usta są zamknięte i lekko krzywe. Mam wra­że­nie, że ten nieco zamro­czony dzie­cięcy wygląd praw­do­po­dob­nie lepiej oddaje wewnętrzny świat Sha­ron niż gło­śna, nie­okrze­sana postać, którą zna­łem ze swo­jego gabi­netu.

Ciało Sha­ron zna­le­ziono w jej łóżku w kwiet­niowy pora­nek. Leżała na boku, wyglą­dała jak we śnie, ręce i nogi uło­żone spo­koj­nie, nie­wy­krę­cone bólem i cier­pie­niem. Mogli­śmy tylko spe­ku­lo­wać na temat przy­czyny śmierci, ale przedaw­ko­wa­nie wyda­wało się praw­do­po­dobną hipo­tezą. Choć od dawna miała HIV i jej poziom odpor­no­ści był bar­dzo niski, Sha­ron nie była chora. Wie­dzie­li­śmy, że od wyj­ścia z ośrodka odwy­ko­wego inten­syw­nie zaży­wała hero­inę. W jej pokoju nie było żad­nych akce­so­riów zwią­za­nych z nar­ko­ty­kami. To, co ją zabiło, wzięła praw­do­po­dob­nie w miesz­ka­niu sąsiada, a potem wró­ciła do sie­bie.

Nie­udana próba odwyku zasmu­ciła wszyst­kich, któ­rzy się o nią trosz­czyli. Wyda­wało się, że tak dobrze jej idzie. – Kolejne cztery tygo­dnie bez działki, Maté – obwiesz­czała dum­nie w comie­sięcz­nym rapor­cie tele­fo­nicz­nym. – Czy może mi pan przy­słać receptę na meta­don? Nie chcę po nią przy­cho­dzić, będzie mnie tylko kusić, żeby znowu wziąć.

Pra­cow­nicy odwie­dza­jący ją w ośrodku mówili, że była pełna życia, w dobrym humo­rze, rado­sna i opty­mi­styczna. Pomimo powrotu do hero­iny jej śmierć była szo­kiem i nawet teraz, patrząc na jej ciało, trudno tę śmierć zaak­cep­to­wać. Żywot­ność, radość i nie­po­ha­mo­wana ener­gia Sha­ron były ważną czę­ścią naszego życia. Po uprzej­mych i uro­czy­stych sło­wach księ­dza powinna była wstać i wyjść razem z nami.

Po cere­mo­nii żałob­nicy przez chwilę jesz­cze krę­cili się po par­kingu, zanim się roze­szli – każdy w swoją stronę. Jest bar­dzo jasno i sło­necz­nie, to pierw­szy w tym roku wio­senny dzień w Van­co­uver. Witam się z Gail, rdzenną Kana­dyjką, która dziel­nie zbliża się do końca trze­ciego mie­siąca bez koka­iny. – Osiem­dzie­siąt sie­dem dni – uśmie­cha się do mnie. – Nie mogę w to uwie­rzyć. Nie jest to tylko zasługa jej sil­nej woli. Dwa lata wcze­śniej Gail tra­fiła do szpi­tala z powodu groź­nej infek­cji jamy brzusz­nej. Żeby zapo­biec zapa­le­niu jelit, konieczna była kolo­sto­mia. Poprze­ci­nane odcinki jelita powinny być ponow­nie połą­czone chi­rur­gicz­nie już dawno, ale do zabiegu ni­gdy nie doszło, ponie­waż dożylne zaży­wa­nie koka­iny przez Gail zagra­żało jego powo­dze­niu. Pierw­szy chi­rurg odmó­wił dal­szego zaj­mo­wa­nia się Gail. – Rezer­wo­wa­łem salę ope­ra­cyjną za darmo co naj­mniej trzy razy – powie­dział mi. – Nie zamie­rzam znowu ryzy­ko­wać. – Trudno się było z nim spie­rać. Nowy spe­cja­li­sta nie­chęt­nie zgo­dził się prze­pro­wa­dzić ope­ra­cję, ale zro­bił to tylko pod warun­kiem, że Gail nie będzie brać koka­iny. Wie­działa, że jeżeli nie sko­rzy­sta z tej ostat­niej szansy, już do końca życia będzie odda­wać kał do pla­sti­ko­wego pojem­nika przy­kle­jo­nego taśmą do brzu­cha. Torbę, czego naj­bar­dziej nie­na­wi­dziła, trzeba zmie­niać cza­sami nawet kilka razy dzien­nie.

– Jak się masz, dok­to­rze – mówi zawsze uprzejmy Tom, lekko łapiąc mnie za ramię.

– Miło cię widzieć. Jesteś dobrym czło­wie­kiem. – Dzięki – odpo­wia­dam. – Ty też. Wciąż pod­trzy­my­wana przez swoją potężną przy­ja­ciółkę Beverly, chuda Penny pro­stuje się. Prawą ręką opiera się na cho­dziku, lewą osła­nia oczy przed połu­dnio­wym słoń­cem. Penny dopiero nie­dawno zakoń­czyła sze­ścio­mie­sięczny cykl dożyl­nych anty­bio­ty­ków prze­pi­sa­nych na infek­cję krę­go­słupa, która zgar­biła jej plecy i osła­biła nogi. – Ni­gdy nie spo­dzie­wa­łam się, że Sha­ron umrze przede mną – mówi. – Zeszłego lata w szpi­talu naprawdę sądzi­łam, że to już koniec. – Byłaś tak bli­sko, że nawet ja się prze­stra­szy­łem – odpo­wia­dam. Oboje się śmie­jemy.

Przy­glą­dam się tej małej grupce istot ludz­kich, które zebrały się na pogrze­bie towa­rzyszki, zmar­łej w wieku trzy­dzie­stu lat. Jak wielka jest siła uza­leż­nie­nia, myślę, skoro pomimo cho­rób, bólu i cier­pie­nia psy­chicz­nego nie mogą się wyzwo­lić z jego śmier­tel­nego uści­sku. – W nazi­stow­skich obo­zach pracy, jeżeli jed­nego więź­nia zła­pano na pale­niu papie­rosa, zabi­jano wszyst­kich miesz­kań­ców baraku – powie­dział mi kie­dyś Ralph, jeden z pacjen­tów. – Za jed­nego papie­rosa! A jed­nak ludzie nie pozwa­lali sobie ode­brać rado­ści, chęci życia i przy­jem­no­ści, jaką dawały nie­które sub­stan­cje, takie jak alko­hol, niko­tyna, czy co tam jesz­cze. Nie wiem, ile w tym histo­rycz­nej prawdy, ale jako kro­ni­karz wła­snego uza­leż­nie­nia i losów innych nar­ko­ma­nów z ulic Hastings Ralph dotknął samego sedna: ludzie są w sta­nie poświę­cić życie, żeby uczy­nić daną chwilę zno­śną. Nic nie może prze­rwać ich nałogu – ani cho­roba, ani utrata miło­ści i bli­skich, ani wyzu­cie z dóbr docze­snych i god­no­ści, ani nawet strach przed umie­ra­niem. Pra­gnie­nie jest naj­sil­niej­sze.

Jak zro­zu­mieć śmier­telny uścisk uza­leż­nie­nia? Dla­czego Penny daje sobie w żyłę pomimo rop­nia krę­go­słupa, który pra­wie spo­wo­do­wał para­ple­gię? Czemu Beverly nie prze­staje brać koka­iny pomimo HIV, wrzo­dów, które wciąż musia­łem osu­szać, i nawra­ca­ją­cych infek­cji sta­wów, przez które lądo­wała w szpi­talu? Co kazało Sha­ron wró­cić do Down­town East­side i nałogu po sze­ściu mie­sią­cach odwyku? Dla­czego prze­stała myśleć o HIV i żół­taczce, o infek­cji kości i chro­nicz­nym, palą­cym, prze­szy­wa­ją­cym bólu odsło­nię­tych zakoń­czeń ner­wo­wych?

Jak piękny byłby świat, gdyby rację mieli wyznawcy pro­stego poglądu, że przy­kre kon­se­kwen­cje wystar­czą za nauczkę. Otwar­cie kolej­nego fast foodu koń­czy­łoby się ban­kruc­twem, w naszych domach nie byłoby tele­wi­zo­rów, a hostel Por­t­land mógłby stać się lukra­tyw­nym biz­ne­sem: na przy­kład silą­cym się na śród­ziem­no­mor­skość luk­su­so­wym apar­ta­men­tow­cem dla miej­skich yup­pie, podob­nym do budo­wa­nych wła­śnie w oko­licy hoteli Firenze i España.

* * *

Na pozio­mie fizjo­lo­gicz­nym uza­leż­nie­nie od nar­ko­ty­ków jest wyni­kiem wywo­ła­nego przez sub­stan­cję zabu­rze­nia che­mii mózgu, choć (o czym będę pisał póź­niej) zabu­rze­nie to poja­wia się, zanim jesz­cze roz­pocz­nie się zaży­wa­nie sub­stan­cji zmie­nia­ją­cych świa­do­mość. Jed­nak ludzi nie da się zre­du­ko­wać do bioche­mii ich mózgów, a nawet – jeżeli byłoby to moż­liwe – ludzki mózg na pozio­mie fizjo­lo­gicz­nym kształ­tuje się rów­nież pod wpły­wem doświad­czeń i emo­cji. Osoby uza­leż­nione dobrze o tym wie­dzą. Choć łatwo mogłyby uznać, że za ich pęd ku auto­de­struk­cji odpo­wia­dają pro­cesy che­miczne w ich mózgach, nie­wiele z nich to robi. Rzadko przyj­mują wąskie medyczne rozu­mie­nie uza­leż­nie­nia jako cho­roby pomimo jego nie­wąt­pli­wej war­to­ści.

Na czym polega śmier­tel­nie nie­bez­pieczna atrak­cyj­ność nar­ko­tycz­nego doświad­cze­nia? Zada­łem to pyta­nie wielu moim klien­tom z Por­t­land Cli­nic. – Masz tę biedną, opuch­niętą, owrzo­dzoną nogę i czer­woną, gorącą, bolącą stopę – mówię do Hala, przy­ja­znego, sko­rego do żar­tów męż­czy­zny po czter­dzie­stce, jed­nego z moich nie­licz­nych pacjen­tów płci męskiej bez kry­mi­nal­nej prze­szło­ści. – Żeby dostać anty­bio­tyki dożylne, musisz codzien­nie sta­wiać się na pogo­to­wiu. Masz HIV. Ale nie odpusz­czasz wstrzy­ki­wa­nia sobie spe­eda¹. Jak myślisz dla­czego?

– Nie wiem – odpo­wiada Hal, a jego bez­zębne dzią­sła tłu­mią słowa. – Zapy­taj kogo­kol­wiek… choćby mnie, czemu zażywa coś, co spra­wia, że przez pięć minut się śli­nisz, wyglą­dasz jak zje­bany, coś, co zabu­rza ci fale w mózgu tak, że nie możesz jasno myśleć ani nor­mal­nie mówić, a potem znowu masz na to ochotę. – I dosta­jesz wrzo­dów na nodze – podpo­wiadam uprzej­mie. – Tak, wrzody. Pytasz dla­czego. Naprawdę nie wiem.

W marcu 2005 roku pro­wa­dzi­łem podobną roz­mowę z Alla­nem. Allan jest około czter­dziestki i rów­nież ma wirusa HIV. Kilka dni wcze­śniej wylą­do­wał w szpi­talu Van­co­uver z powodu ostrego bólu w klatce pier­sio­wej. Powie­dziano mu, że to zapa­le­nie wsier­dzia, infek­cja zasta­wek serca. Zamiast dać się przy­jąć do szpi­tala, Allan zgło­sił się po drugą opi­nię do Szpi­tala św. Pawła, gdzie powie­dziano mu, że wszystko jest w porządku. Teraz, żeby zasię­gnąć trze­ciej opi­nii, przy­szedł do mojego gabi­netu.

W trak­cie bada­nia widzę, że cho­ciaż nie jest chory, jest w fatal­nej for­mie. – Co powi­nie­nem zro­bić, dok­to­rze? – pyta, roz­kła­da­jąc ramiona w geście bez­rad­no­ści. – Okej – mówię, patrząc w jego kartę. – Twój ojciec zmarł na serce. Twój brat zmarł na serce. Dużo palisz. Mia­łeś zapa­le­nie wsier­dzia wywo­łane dożyl­nym zaży­wa­niem nar­ko­ty­ków. Leczę cię na nie­wy­dol­ność serca, nawet teraz masz opuch­nięte nogi, bo serce nie daje rady. Bie­rzesz silne leki na HIV, a z powodu żół­taczki twoja wątroba led­wie zipie. Ale cią­gle bie­rzesz. I pytasz mnie, co masz robić. Powiedz mi, co tu nie gra?

– Mia­łem nadzieję, że to powiesz, dok­to­rze – mówi Allan. – Powiedz mi, że jestem pier­do­lo­nym debi­lem. Ina­czej nie zro­zu­miem.

– Dobra – zga­dzam się. – Jesteś pier­do­lo­nym debi­lem.

– Dzięki, dok­to­rze.

– Kło­pot polega na tym, że nie jesteś pier­do­lo­nym debi­lem. Jesteś uza­leż­niony. Co to tak naprawdę zna­czy?

Cztery mie­siące póź­niej, o pół­nocy, Allan umie­rał, zimny i siny, na pod­ło­dze w swoim pokoju w jed­nym z pobli­skich hosteli. Podobno wstrzy­ki­wał sobie meta­don, który został skra­dziony pod­czas wła­ma­nia do jed­nej z aptek, a następ­nie zmie­szał go z metam­fe­ta­miną, czy czymś tam jesz­cze. Według poli­cji to małe nie­za­leżne nar­ko­ty­kowe przed­się­bior­stwo zabiło co naj­mniej osiem osób.

– Nie boję się umie­ra­nia – powie­dział mi jeden z klien­tów. – Cza­sem dużo bar­dziej boję się życia.

To strach przed życiem, jakie znają, spra­wia, że wielu moich pacjen­tów nie prze­staje brać. – Kiedy jestem na haju, nic mnie nie obcho­dzi. Nie mam żad­nych pro­ble­mów – powie­dział jeden z nich, wyra­ża­jąc uczu­cie znane wielu oso­bom uza­leż­nio­nym. – Po pro­stu zapo­mi­nam – powie­działa Dora, zatwar­działa koka­inistka. – Zapo­mi­nam o pro­ble­mach. Wszystko wydaje się tro­chę mniej bez­na­dziejne, niż jest, aż do następ­nego ranka, kiedy jest jesz­cze gor­sze… Latem 2006 roku Dora wypro­wa­dziła się z Por­t­land z powro­tem na ulicę, gdzie cią­gle pró­bo­wała zdo­być towar. W stycz­niu zmarła z powodu licz­nych ropni mózgu² na oddziale inten­syw­nej tera­pii Szpi­tala św. Pawła.

Alvin jest po pięć­dzie­siątce, jest tęgi, ma sze­ro­kie ramiona, kie­dyś pra­co­wał jako kie­rowca tira. Zażywa meta­don jako lek na uza­leż­nie­nie od hero­iny, ostat­nio zaczął zaży­wać wię­cej metam­fe­ta­miny. – Przez pierw­szą połowę dnia chce mi się od tego rzy­gać – mówi – ale po ośmiu albo dzie­wię­ciu chmu­rach z lufy… Jak się czuję? Przede wszyst­kim jak kom­pletny idiota, sam nie wiem, chyba cho­dzi o ten rytuał.

– Pozwól, że powtó­rzę – odpo­wia­dam. – Wyda­jesz tysiąc dola­rów mie­sięcz­nie, żeby zaznać roz­ko­szy mdło­ści i czu­cia się jak idiota? Dobrze cię zro­zu­mia­łem? Allan się śmieje. – Rzy­gam tylko za pierw­szym razem w ciągu dnia. Przez jakieś trzy do pię­ciu minut jestem na haju, a potem pytam sam sie­bie, po co to zro­bi­łem. Ale jest już za późno. Coś spra­wia, że cią­gle to robisz, i to wła­śnie nazy­wamy uza­leż­nie­niem. Nie umiem tego powstrzy­mać. Przy­się­gam na Boga, że tego nie­na­wi­dzę, naprawdę nie­na­wi­dzę. – Jed­nak cią­gle coś z tego masz. – Jasne, ina­czej bym tego nie robił. To tro­chę jak orgazm.

Oprócz przy­po­mi­na­ją­cej orgazm chwi­lo­wej przy­jem­no­ści nar­ko­tyki spra­wiają rów­nież, że ból staje się mniej doj­mu­jący, a w codzien­no­ści można dostrzec coś, dla czego warto żyć. „Jedno ze wspo­mnień jest tak wyraźne i dosko­nałe, że w nie­które dni oddaję się tylko jemu”, pisze Ste­phen Reid, pisarz, który odsie­dział wyrok za napad na bank i sam sie­bie nazywa ćpu­nem. „Jestem zachwy­cony zwy­czaj­no­ścią – bla­dym nie­bem, błę­kit­nym świer­kiem, zardze­wia­łym dru­tem kol­cza­stym na pło­cie, umie­ra­ją­cymi żół­tymi liśćmi. Jestem na haju. Mam jede­na­ście lat i odczu­wam jed­ność ze świa­tem. Cał­ko­wi­cie nie­winny, zanu­rzam się w nie­wie­dzy”. Podob­nie Leonard Cohen opi­sy­wał „obiet­nicę, piękno, zba­wie­nie w papie­ro­sach”.

W moich roz­mo­wach z uza­leż­nio­nymi wątki powra­cają jak wzory na gobe­li­nie: nar­ko­tyki jako śro­dek znie­czu­la­jący na psy­chiczny ból; anti­do­tum na prze­ra­ża­jącą pustkę; lek na zmę­cze­nie, nudę, osa­mot­nie­nie i brak poczu­cia przy­na­leż­no­ści; lekar­stwo na stres i trud­no­ści w rela­cjach z ludźmi. I jesz­cze – jak w opi­sie Ste­phena Reida – nar­ko­tyki mogą, choćby na krótką chwilę, otwo­rzyć wrota do ducho­wej trans­cen­den­cji. Te same przy­czyny nisz­czą życia głod­nych duchów na całym świe­cie. Oddzia­łują ze śmier­telną siłą na uza­leż­nio­nych od koka­iny, hero­iny i metam­fe­ta­miny miesz­kań­ców Down­town East­side. Przyj­rzymy im się bli­żej w kolej­nym roz­dziale.

* * *

Mamy w Por­t­land foto­gra­fię, na któ­rej ubrana w czarny kostium kąpie­lowy Sha­ron sie­dzi na brzegu zala­nego słoń­cem basenu i moczy nogi w czy­stej, migo­czą­cej, błę­kit­nej wodzie. Wypo­częta i spo­kojna, patrzy wprost w obiek­tyw. To ta młoda, rado­sna kobieta, o któ­rej w kaza­niu wspo­mi­nał ksiądz, uchwy­cona przez foto­grafa na kilka mie­sięcy przed śmier­cią, roz­ko­szu­jąca się cie­płem jesien­nego popo­łu­dnia, w domu swo­jego spon­sora z pro­gramu 12 kro­ków.

Przez dwa­na­ście lat życia w Down­town East­side Sha­ron nie była w sta­nie ukoń­czyć pro­gramu 12 kro­ków. Była tak sil­nie uza­leż­niona od koka­iny i tak dys­funk­cyjna, że zanim zamiesz­kała w hostelu Por­t­land, nie wolno jej było tam nawet przy­cho­dzić. – Tak to działa – tłu­ma­czy mi dyrek­torka Sto­wa­rzy­sze­nia Por­t­land, Ker­stin Stu­erz­be­cher, w przed­sionku kaplicy po pogrze­bie Sha­ron. – Są tylko dwie moż­li­wo­ści: albo spra­wiasz zbyt dużo kło­po­tów, żeby tu zamiesz­kać, albo spra­wiasz tyle kło­po­tów, że możesz już zamiesz­kać tylko tutaj. I tylko tutaj umrzeć – dodaje, kiedy wycho­dzimy na słońce.

1.

Potoczne okre­śle­nie amfe­ta­miny (przyp. red.).

2.

Infek­cje ropne spo­wo­do­wane przez bak­te­rie, które prze­do­stały się do tka­nek pod­czas dożyl­nego zaży­wa­nia nar­ko­ty­ków i z krwią prze­mie­ściły do orga­nów wewnętrz­nych, takich jak płuca, wątroba, serce, krę­go­słup.Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

1.

E. Ley­ton, Death on the Pig Farm: Take one, recen­zja książki The Pick­ton File Ste­vie’ego Came­rona, „The Globe and Mail” 16 czerwca 2007.

2.

A. Apple­baum, Gułag, Wydaw­nic­two Agora, War­szawa 2003, s. 366.

3.

V.J. Felitti, Adverse Chil­dhood Expe­rien­ces and Their Rela­tion­ship to Adult Health, Well-being, and Social Func­tio­ning (wykład na kon­fe­ren­cji Buil­ding Blocks for a Heal­thy Future, Red Deer, Alberta, 24 maja 2007).

4.

J. Pank­sepp, Social Sup­port and Pain: How Does the Brain Feel the Ache of a Bro­ken Heart?, „Jour­nal of Can­cer Pain and Symp­tom Pal­lia­tion” 2005, 1 (1), s. 29–65.

5.

N.I. Eisen­ber­ger, Does Rejec­tion Hurt? An FMRI Study of Social Exc­lu­sion, „Science” 10 paź­dzier­nika 2003, s. 290–292.

6.

R. Shanta i in., Chil­dhood Abuse, Neglect and House­hold Dys­func­tion and the Risk of Illi­cit Drug Use: The Adverse Chil­dhood Expe­rien­ces Study, „Pedia­trics” 2003, 111, s. 564–572.

7.

P. Levi, Pogrą­żeni i oca­leni, przeł. Sta­ni­sław Kasprzy­siak, Wydaw­nic­two Lite­rac­kie, Kra­ków 2007, s. 196.

8.

Tamże, s. 22.

9.

S. Bel­low, Przy­padki Augiego Mar­cha, przeł. Wacław Nie­po­kól­czycki, Pań­stwowy Insty­tut Wydaw­ni­czy, War­szawa 1990, s. 7.

10.

P. Gay, Freud: A Life for Our Time, W.W. Nor­ton, New York 1998, s. 44.