Problemy badawcze we współczesnych finansach - ebook

WSTĘP

Finanse to „ogół zjawisk pieniężnych będących wynikiem działalności gospodarczej i społecznej prowadzonej przez ludzi”, pisał prof. Stanisław Owsiak. Nauka finansów podejmuje zatem temat stosunków ekonomicznych związanych z kreacją, gromadzeniem, ruchem realnie istniejących zasobów pieniężnych lub zaciąganiem zobowiązań. Nauki finansowe można podzielić na wiele rodzajów, między innymi na decyzje finansowe gospodarstw domowych, banków, przedsiębiorstw komercyjnych i niekomercyjnych, towarzystw ubezpieczeniowych, budżetu państwa, inwestorów, towarzystw inwestycyjnych. Inny podział to decyzje w skali makroekonomicznej i mikroekonomicznej. Poza istniejącymi zapewne wyjątkami wszystkie te decyzje charakteryzują te same cechy: koszty i korzyści są rozłożone w czasie, nie są znane z góry z całą pewnością, skutki decyzji zależą od wielu czynników gospodarczych, których nie można przewidzieć, gdyż jest ich za dużo (podobnie jest z przewidywaniem pogody).

Ktoś może zatem zapytać, po co w ogóle nauka finansów podejmuje problem decyzji finansowych, jeżeli nie można w pełni przewidzieć skutków różnych decyzji. Odpowiedź jest taka, że jednak znacznie lepiej i korzystniej dla decydenta jest planować i próbować przewidywać te decyzje, nawet jeżeli rzeczywistość będzie wyglądała zupełnie inaczej niż przewidywane rozwiązania, gdyż jeśli decyzje finansowe są przemyś­lane, można zapobiegać lub łagodzić chociażby te negatywne skutki, które byliśmy w stanie przewidzieć. Podobnie jest z prognozą pogody – możemy ją celnie formułować jedynie z krótkim wyprzedzeniem, ale po pierwsze, nawet taka prognoza jest niezwykle ważna, gdyż pozwala zabezpieczyć się przed niekorzystnymi zjawiskami pogodowymi, a po drugie, dzięki postępom w technikach obliczeniowych i modelowaniu wyprzedzenie pozwalające na sporządzanie trafnej prognozy pogodowej jest coraz większe.

Znaczenia wiedzy i świadomości finansowej nie da się wycenić, jest to bowiem obecnie wiedza niezbędna współczesnemu człowiekowi do przetrwania w jego habitacie, a krajom zachować niepodległość. Nie da się funkcjonować bez umiejętności planowania wydatków, regulowania zobowiązań, dokonywania rozliczeń pieniężnych. Dlatego nie powinno nikogo dziwić to, że ciągle podejmowane są badania zarówno nowych, jak i starych zjawisk finansowych oraz że ciągle dokonywany jest postęp w znajomości zjawisk finansowych.

Głównym celem publikacji jest prezentacja wybranych problemów z zakresu współczesnych finansów związanych z kreacją, gromadzeniem, ruchem realnie istniejących zasobów pieniężnych lub zaciąganiem zobowiązań. Tematem książki są trzy problemy finansowe. W pierwszej kolejności poddano analizie strukturę kapitału małych i średnich przedsiębiorstw z branży usługowej wraz z czynnikami ją kształtującymi. Niektóre teorie i modele opisujące zachowanie dużych podmiotów gospodarczych notowanych na giełdzie papierów wartościowych mogą być również stosowane do badania struktury kapitału małych i średnich przedsiębiorstw. Istnieją oczywiście pewne różnice interpretacyjne, wynikające ze specyfiki małych przedsiębiorstw oraz samej branży usługowej, która do pewnego stopnia rządzi się innymi prawami niż przemysł czy handel. Małe przedsiębiorstwa usługowe posiadają zwykle spory udział w aktywach wartości niematerialnych i prawnych (a mały udział środków trwałych), co utrudnia pozyskiwanie kredytów. Silnie zależą one od koniunktury rynkowej, co destabilizuje ich dochody, szczególnie w czasach kryzysu. Opisana niestabilność wyniku finansowego oznacza wysokie ryzyko – zarówno operacyjne, dotyczące nieuzyskania planowanej sprzedaży, jak i finansowe, związane z nieuzyskaniem wystarczających zysków – co zniechęca dostawców kapitału do przekazywania kapitału na rzecz MŚP. W związku z opisanymi problemami charakterystycznymi dla branży usługowej i sektora MŚP podjęto także temat determinant struktury ich kapitału. Szczegółowej analizie poddano czynniki, które w największym stopniu wpływają na poziom zadłużenia MŚP. W części empirycznej przedmiotem weryfikacji było 1923 spółek z branży usługowej MŚP. Próba była znacznie większa, jednak ostateczna liczba badanych przedsiębiorstw była uwarunkowana dostępnością danych finansowych. W badanej zbiorowości podzielono sektor usług zgodnie z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD). Weryfikacji empirycznej poddano zadłużenie krótkoterminowe i długoterminowe.

Drugim zagadnieniem podjętym w opracowaniu jest ważny problem społeczny, którym są bardzo wysokie ceny mieszkań i problemy z dostępnością mieszkań dla osób o przeciętnych polskich dochodach. Zgodnie z zapisami konstytucji w celu niesienia pomocy mieszkaniowej dla swoich obywateli państwo powinno prowadzić jasno określoną politykę mieszkaniową. W związku z tym władza publiczna została wyposażona w liczne narzędzia pomocowe. Są one wkomponowane w różne akty prawne, umożliwiając tym samym władzy publicznej dążenie do zrealizowania skonkretyzowanych celów polityki mieszkaniowej. Mimo że od lat krytyka władz w zakresie polityki mieszkaniowej jest bardzo duża, istnieje niewiele opracowań (szczególnie aktualnych), które omawiają wszystkie stosowane obecnie w Polsce narzędzia wsparcia lub finansowania budownictwa mieszkaniowego. Dlatego w drugim rozdziale książki zostały przedstawione i opisane narzędzia finansowe, które są wykorzystywane w Polsce, a których celem jest pomoc państwa w dostępie do mieszkania.

Trzecim, niezmiernie ciekawym, tematem omówionym w książce jest rozwój rynku finansowania startupów w Polsce. Polska została w 2019 roku sklasyfikowana na siódmym miejscu na świecie i na trzecim w Europie (za Wielką Brytanią i Niemcami) na liście krajów najbardziej przyjaznych startupom. Startupy są siłą napędową gospodarki, umożliwiając pokonywanie barier dzielących naszą gospodarkę od najbardziej rozwiniętych krajów świata i przechodzenie do gospodarki opartej na wiedzy. Przez długi czas podstawową barierą były problemy z finansowaniem działalności na wczesnym etapie jej rozwoju. Sytuacja ta powoli się zmienia, o czym bardzo wielu przedsiębiorców nie wie i w związku z tym nie korzysta z nowych dostępnych możliwości. Akumulacja kapitału w polskiej gospodarce doprowadziła do tego, że istnieje coraz więcej inwestorów z wolną gotówką, poszukujących atrakcyjnych pomysłów, w które mogą zainwestować kapitał. Z powyższych powodów w tym rozdziale przeprowadzono przegląd stanu obecnego „ekosystemu” finansowania startupów w Polsce, ale także porównano go do najbardziej pod tym względem rozwiniętego systemu w Stanach Zjednoczonych.

Należy także wspomnieć o tym, że badania zawarte w książce przeprowadzili autorzy specjalizujący się w opisywanych przez nich dzie­dzinach, czyli zajmujący się opisywaną tematyką od wielu lat. Są to przemyś­lane badania, na które poświęcono wiele lat doświadczenia praktycznego i poznawania regulacji prawnych i księgowych. Oddając niniejszą książkę w ręce Czytelnika, przekazujemy zatem wiedzę i doświadczenie budowane latami, licząc na przychylny odbiór wyników naszej pracy.

Autorzy

Dorota Kędzior

Marcin Surówka

Marcin MoloDOROTA KĘDZIOR ROZDZIAŁ 1 DETERMINANTY STRUKTURY KAPITAŁU SEKTORA MAŁYCH I ŚREDNICH PRZEDSIĘBIORSTW Z BRANŻY USŁUGOWEJ W POLSCE W LATACH 2014–2017

1.1. Wstęp

Duża część badań empirycznych dotyczących badania determinant struktury kapitału dotyczy dużych spółek notowanych na giełdzie papierów wartościowych. Spółki te mają różne możliwości pozyskania kapitału, między innymi poprzez giełdy papierów wartościowych bądź emisję dłużnych papierów wartościowych. W ograniczonym stopniu można zaznajomić się z badaniami związanymi z determinantami struktury kapitału MŚP, dotyczącymi w szczególności przedsiębiorstw z branży przemysłowej. Z kolei determinanty struktury kapitału małych i średnich przedsiębiorstw z szeroko rozumianej branży usługowej w Polsce nie były dotychczas przedmiotem analizy. Dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania usługowych MŚP jest znacznie utrudniony w porównaniu z przedsiębiorstwami z innych branż – przemysłowej, handlowej bądź budowlanej. Głównym źródłem finansowania MŚP jest kapitał właścicieli oraz kredyty bankowe. Niższy poziom rzeczowego majątku trwałego w sektorze usług może istotnie wpływać na wysoki koszt kapitału dłużnego. Ponadto sprawozdawczość MŚP nie podlega tak rygorystycznemu nadzorowi jak w przypadku dużych podmiotów gospodarczych. Mogą one stosować wiele uproszczeń wynikających z ustawy o rachunkowości.

Teorie dotyczące struktury kapitału odnoszą się przede wszystkim do dużych przedsiębiorstw, ponieważ znajdują się one w polu szczególnego zainteresowania inwestorów, instytucji finansowych, a ich dane finansowe mogą być w wiarygodny sposób ocenione. Jednak mogą one być z powodzeniem wykorzystane również w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw, np. teoria agencji, teoria kompromisowa i teoria wyboru kolejności źródeł finansowania (zwana porządkową). Według teorii kompromisowej przedsiębiorstwa dążą do osiągnięcia optymalnego poziomu zadłużenia, w którym krańcowe korzyści są równe krańcowym kosztom długu. Teoria porządkowa zakłada, że zmiany zadłużenia nie wynikają z osiągnięcia optymalnego wskaźnika zadłużenia, ale z preferencji poszczególnych źródeł finansowania.

Zgodnie z założeniami tych dwóch teorii na decyzje dotyczące struktury kapitału wpływają następujące determinanty: wiek, rozmiar, rentowność, struktura majątku, możliwość wzrostu, znaczenie istotności poszczególnych grup sektorów branży usługowej, status spółki publicznej. Niniejsza praca koncentruje się na czynnikach determinujących finansowanie MŚP z branży usługowej, w ramach której wydzielono szczegółowe grupy według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Do tej pory przeprowadzono szereg badań empirycznych nad strukturą kapitału przedsiębiorstw należących do innych branż. Jednak sektor usługowych MŚP nie był przedmiotem szczególnego zainteresowania, a stanowi ponad połowę polskich przedsiębiorstw z sektora MŚP (Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce, 2019, s. 18).