Powstanie i upadek III Rzeszy. Tom II: Hitler i droga do wojny - ebook

Ta wyczerpująca kronika drogi Hitlera do władzy, nagrodzona National Book Award, jest nazywana „jednym z najważniejszych dzieł historycznych naszych czasów” (The New York Times).

Hitler chełpił się, że III Rzesza przetrwa tysiąc lat. Upadła po zaledwie dwunastu. Lecz w tym krótkim okresie doszło do najbardziej katastrofalnych wydarzeń znanych zachodniej cywilizacji.

Żadne inne imperium nie zostawiło po sobie takiego morza dokumentów, opisujących jego narodziny i zagładę. Gdy zaciekła wojna dobiegała końca, lecz zanim naziści zdążyli zniszczyć swoje akta, domagający się bezwarunkowej kapitulacji Alianci weszli w posiadanie wyczerpującej historii imperium koszmaru stworzonego przez Adolfa Hitlera. Zdobycz obejmowała świadectwa nazistowskich przywódców, ale także więźniów obozów koncentracyjnych, dzienniki urzędników, transkrypcje tajnych narad, rozkazy wojskowe, prywatne listy – kolosalną dokumentację, opisującą dążenie Hitlera do podboju świata.

William L. Shirer, słynny korespondent zagraniczny i historyk, który od 1925 r. obserwował i opisywał nazistów, przesiewał te góry dokumentów przez pięć i pół roku. Owocem jego tytanicznej pracy jest monumentalne dzieło, powszechnie uznawane za wyczerpujący opis najstraszniejszych rozdziałów w dziejach ludzkości.

Ten światowy bestseller został uznany za podstawową, klasyczną pracę na temat nazistowskich Niemiec.

------------------------------------------------------------------------

¹ Friedelind Wagner, Heritage of Fire, s. 109.

² Papen, op. cit., s. 338.

³ „Daily Mail”, 6 sierpnia 1934.

⁴ „Le Matin”, 18 listopada 1934.

⁵ Wolfgang Förster, Ein General kämpft gegen den Krieg, s. 22. Książka ta bazuje na dokumentach generała Becka.

⁶ NCA, VII, s. 333 (N.D. EC-177).

⁷ NCA, I, s. 431 (N.D. C-189).

⁸ NCA, VI, s. 1018 (N.C. C-190).

⁹ Ibid.

¹⁰ TMWC, XX, s. 603.

¹¹ Wcześniej tego dnia Hitler promulgował tajną ustawę o obronie Rzeszy, postawił, jak już widzieliśmy, dr. Schachta na czele gospodarki wojennej i gruntownie zreorganizował siły zbrojne. Reichswehra z czasów weimarskich zamieniła się w Wehrmacht. Hitler, jako Führer i kanclerz, był naczelnym wodzem Sił Zbrojnych (Wehrmachtu), von Blomberg, minister obrony, zmienił tytuł na ministra wojny, a do tego otrzymał stanowisko naczelnego dowódcy Sił Zbrojnych – piastował je jako jedyny wojskowy w historii Niemiec. Każdy z trzech rodzajów sił zbrojnych otrzymał własnego naczelnego dowódcę oraz własny sztab generalny. Maskująca nazwa Truppenamt została w końcu odrzucona i ciało to znów stało się Sztabem Generalnym Armii, a stojący na jego czele generał Beck, został szefem Sztabu Generalnego. Natomiast tytuł ten nie oznaczał tego samego co w wojsku kajzera, kiedy to szef Sztabu Generalnego był naczelnym dowódcą niemieckiej armii, odpowiadającym bezpośrednio przed władcą.

¹² My New Order, red. Roussy de Sales, s. 309-333. Tekst przemówienia można znaleźć również w Baynes, t. II, s. 1218-1247.

¹³ My New Order, s. 333-334.

¹⁴ „Noc za nocą robię, co w mojej mocy, żeby nie dopuszczać do gazety niczego, co mogłoby urazić ich wrażliwość”, napisał 23 maja 1937 r. Geoffrey Dawson, redaktor „Timesa”, do swojego genewskiego korespondenta H.G. Danielsa, który pracował w Berlinie przed Ebbuttem. „Naprawdę nie mogę przypomnieć sobie nic puszczonego do druku w wielu ostatnich miesiącach, co mogliby uznać za krzywdzący komentarz” (John Evelyn Wrench, Geoffrey Dawson and Our Times).

¹⁵ Pertinax, The Grave Digger of France, s. 381.

¹⁶ Prowadzony przez autora Berlin Diary, s. 43.

¹⁷ François-Poncet , op. cit., s. 188-189.

¹⁸ Tekst rozkazu NCA, VI, s. 951-952 (N.D. C-139). Zobacz też TMWC, XV, s. 445-448.

¹⁹ Stenogram z posiedzenia NCA, VII, s. 454-455 (N.D. EC-405).

²⁰ NCA, VI, s. 974-976 (N.D. C-159).

²¹ Zgodnie ze złożonym w Norymberdze zeznaniem Jodla, Ren przekroczyły tylko trzy bataliony, zmierzające na Akwizgran, Trewir i Saarbrücken, a do opanowania całego terytorium Nadrenii Niemcy wysłali zaledwie jedną dywizję. Szacunki alianckiego wywiadu były znacznie wyższe: 35 000 ludzi, czyli około trzech dywizji. „Po prawdzie miałem wtedy tylko cztery brygady”, skomentował później Hitler (zeznanie Jodla TMWC, XV, s. 252; wypowiedź Hitlera w Hitler’s Secret Conversations, s. 211-212).

²² François-Poncet , op. cit., s. 193.

²³ Berlin Diary, s. 51-54.

²⁴ François-Poncet, op. cit., s. 190.

²⁵ Pomimo ostrzeżenia François-Ponceta z zeszłej jesieni, akcja Niemiec kompletnie zaskoczyła rządy Francji i Wielkiej Brytanii, a także ich sztaby generalne.

²⁶ François-Poncet, op. cit., s. 194-195.

²⁷ TMWC, XV, s. 352.

²⁸ Hitler’s Secret Conversations, s. 211-212. Wypowiedź z 27 stycznia 1942 roku.

²⁹ Paul Schmidt, Hitler’s Interpreter, s. 41.

³⁰ TMWC, XV, s. 352.

³¹ TMWC, XXI, s. 22.

³² Hitler’s Secret Conversations, s. 211.

³³ Cytat we François-Poncet, op. cit., s. 196.

³⁴ 7 marca Hitler rozwiązał Reichstag i ogłosił nowe „wybory”, połączone z plebiscytem dotyczącym jego działań w Nadrenii. Według oficjalnych danych 29 marca do urn wybrało się 99% z 45 453 691 zarejestrowanych wyborców, a 98,8% z nich poparło politykę Hitlera. Korespondenci zagraniczni, którzy odwiedzili lokale wyborcze, dopatrzyli się pewnych nieprawidłowości (przede wszystkim głosowanie było jawne), a część Niemców bez wątpienia bała się (nie bez powodu, jak widzieliśmy), że Gestapo dowiedziałoby się, gdyby oddali głos na „nie”. Doktor Hugo Eckener powiedział autorowi, że na jego nowym zeppelinie, Hindenburgu, któremu Goebbels polecił latać pomiędzy niemieckimi miastami, na „tak”, według oficjalnego komunikatu ministra propagandy, zagłosowały 42 osoby, choć na pokładzie przebywało tylko 40. Niemniej jednak piszący te słowa obserwator, który śledził przebieg wyborów w całych Niemczech, nie ma cienia wątpliwości, że działania Hitlera cieszyły się kolosalnym poparciem. Bo i czemu miałyby takiego nie wzbudzić? Przecież większość Niemców naturalnie popierała podarcie traktatu wersalskiego oraz powrót żołnierzy na, było nie było, niemieckie terytorium. Ogłoszono, że na „nie” zagłosowało 540 211 osób.

³⁵ NCA, VII, s. 890 (N.D. L-150).

³⁶ Kurt von Schuschnigg, Austrian Requiem, s. 5.

³⁷ NCA, I, s. 466 (N.D. 2248-PS).

³⁸ Documents on German Foreign Policy , seria D, I, s. 278-281 (nr 152).

³⁹ Papen, op. cit., s. 370.

⁴⁰ DGFP, III, s. 1-2.

⁴¹ Ibid., s. 892-894.

⁴² Ponad rok później, 5 listopada 1937 r., Hitler ponownie wyłoży założenia swojej polityki hiszpańskiej w rozmowie ze swymi generałami i ministrem spraw zagranicznych. „Z niemieckiego punktu widzenia stuprocentowe zwycięstwo Franco nie jest pożądane. Interesuje nas raczej kontynuowanie wojny i podtrzymywanie napięcia w rejonie Morza Śródziemnego”, powiedział (DGFP, I, s. 37).

⁴³ Ibid., III, s. 172.

⁴⁴ Ciano’s Diplomatic Papers, red. Malcolm Muggeridge, s. 43-48.

⁴⁵ Milton Schulman, Defeat in the West, s. 76. Schulman jako źródło podaje przegląd wywiadowczy brytyjskiego Ministerstwa Wojny z grudnia 1945 roku. Wydaje się, że wypowiedź pochodzi z przesłuchania Göringa.

⁴⁶ Tekst tajnego protokołu w DGFP, I, s. 734.

⁴⁷ TWC, XII, s. 460-465 (N.D. NI-051).

⁴⁸ Urzędnicy z Wilhelmstrasse lubili żartować, że Hitler odkrywa swoje niespodzianki w soboty, bo słyszał, iż brytyjscy politycy wyjeżdżają na weekendy na wieś.

⁴⁹ W zeznaniu złożonym w Norymberdze 14 marca 1946 r. Göring mówił z dumą o okazjach, jakie hiszpańska wojna domowa zapewniła „testowaniu mojej młodej Luftwaffe. Za zgodą Führera posłałem znaczną część mojej floty transportowej i szereg eksperymentalnych jednostek myśliwskich, bombowych i przeciwlotniczych; dzięki temu mogłem upewnić się, w warunkach bojowych, czy materiał sprosta głównemu zadaniu. Zależało mi również, żeby personel nabierał doświadczenia, więc pilnowałem nieustannego przepływu, ciągle wysyłano nowych ludzi, a poprzednich ściągano z powrotem” (TMWC, IX, s. 281).

⁵⁰ DGFP, I, s. 40.

⁵¹ Ibid., s. 55-57.

⁵² Chamberlain napisał w dzienniku: „Z mojego punktu widzenia niemiecka wizyta była wielkim sukcesem, ponieważ osiągnęła swój cel, czyli wytworzyła atmosferę, w której rozmowy z Niemcami nad praktycznymi kwestiami porozumienia europejskiego są możliwe” (Keith Feiling, The Life of Neville Chamberlain, s. 332).

Wydaje się, że Hitlerowi udało się zwieść Halifaxa, który w pisemnym sprawozdaniu dla resortu spraw zagranicznych stwierdził: „Niemiecki kanclerz oraz pozostali nie sprawiali wrażenia, jakby zamierzali ruszyć w jakieś awantury z użyciem siły albo na wojnę”. Według Charlesa C. Tansilla, Chamberlainowi zameldował ustnie, że Hitler „nie był skłonny do pochopnych awantur, po części dlatego, że mogłyby okazać się niekorzystne, a po części bo był zajęty wewnętrznym wzmacnianiem Niemiec (…). Göring zapewnił Halifaxa, że o ile Niemcy nie zostaną do tego absolutnie zmuszone, to nie rozleją w Europie ani kropli krwi. Niemcy zrobili na nim wrażenie (…) dążenia do celów w spokojny sposób” (Tansill, Back Door to War, s. 365-366).

⁵³ NCA, VI, s. 1001-1011 (N.D. C-175).

⁵⁴ To pierwszy z wielu podobnych kryptonimów, z którymi spotkamy się w toku dalszej narracji. Niemcy posługiwali się słowem Fall, czyli dosłownie „przypadek/wariant” (Fall Rot, Fall Grün – przypadki/warianty czerwony i zielony – czyli, kolejno, kryptonimy działań przeciwko Francji i Czechosłowacji) i początkowo, według argumentów przedstawionych przez niemieckich generałów w Norymberdze, była to desygnacja powszechnie używana przez wszystkie dowództwa wojskowe dla planów hipotetycznych sytuacji. Lecz, jak stanie się oczywistym w toku dalszej narracji, Niemcy wkrótce zaczęli posługiwać się tym terminem jako kryptonimem zbrojnej agresji. Niemieckie słowo Fall przypuszczalnie celniej byłoby tłumaczyć jako „operacja” niż „przypadek/wariant”. Jednakże dla wygody autor pozostanie przy „przypadku” .

⁵⁵ Stenogram Hossbacha, datowany na 10 listopada 1937 roku. Tekst niemiecki znajduje się w TMWC, XXV, s. 402-413, a najlepszy przekład angielskojęzyczny w DGFP, I, s. 29-39. W Norymberdze pospiesznie przygotowano inną wersję angielskojęzyczną, która znajduje się w NCA, III, s. 295-305 (N.D. 386-PS). Hossbach zrelacjonował spotkanie również w swojej książce Zwischen Wehrmacht und Hitler, s. 186-194. Krótkie zeznania Göringa, Neuratha oraz Raedera na temat tej narady zostały wydrukowane w TMWC.