Przeszło sto lat temu socjalista i działacz społeczny Edward Milewski określił kooperację mianem „socjologii stosowanej”. Niniejsza książka jest próbą przybliżenia splotu socjologii i spółdzielczości, a więc ukazania styku teorii naukowej i kolektywnego działania. Pragniemy pokazać, jak polska myśl spółdzielcza problematyzowała zagadnienia socjologiczne i jak jeden z ważniejszych ruchów społecznych na ziemiach polskich rozwijał samoświadomość, odwołując się do teorii naukowych. Czytelnik znajdzie w tomie zarówno pisma klasyków polskich nauk społecznych, takich jak Stanisław Ossowski czy Stefan Czarnowski, jak i teksty działaczy spółdzielczych, którzy zajmowali się refleksją nad funkcjonowaniem i rozwojem ruchu. Zadaniem książki jest więc ponowne przyjrzenie się historii związanych ze spółdzielczością idei naukowych, które pozwalają w niej widzieć coś więcej niż wyłącznie jeden z rodzajów gospodarki uspołecznionej. W świetle tekstów zamieszczonych w niniejszej antologii spółdzielczość to oddolne „laboratorium” zmian społecznych.