José Martinez to młody meksykański historyk, który trafił do Polski na studia i który, nie tylko z powodów osobistych, nie może się od tego dziwnego kraju uwolnić. Nie może nawet wtedy, gdy przebywa poza nim. Uczy się polskości, próbuje zrozumieć nie tylko zawiłą historię tego państwa, ale również mechanizm władzy, która jeszcze trwa, ale zaczyna się już chwiać.
Mistrzowska diagnoza systemu totalitarnego w wersji polskiej. Świetnie pokazane motywacje i decyzje prowadzące do działalności podziemnej. Analiza polskiego antysemityzmu, który przewija się przez naszą historię szczególnie w jej niezwykle ważnych momentach.
„...zmowa kontrolowana” to niezwykła opowieść o niezwykłych ludziach w niezwykłym czasie. Lektura obowiązkowa.

„Leszek Szaruga ulokował klamrę fabularną swej powieści w szczególnym, 1982 roku. «...zmowa kontrolowana» świetnie oddaje ducha tamtego czasu. Czasu dziś na najrozmaitsze sposoby zmitologizowanego, a przecież niezwykłego: gdy Polska była tematem gorących dyskusji i zarazem fascynującą przygodą” – Piotr Bratkowski, „Newsweek Polska”