Najsłynniejsi pisarze polskiego pozytywizmu – Maria Konopnicka, Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus i Henryk Sienkiewicz – mają w swoim dorobku oprócz licznych powieści także setki nowel i opowiadań.

Utwory te poruszały aktualne problemy, opisywały życie środowisk zacofanych, nawoływały do poprawy warunków na wsiach. Te zwięzłe, jednowątkowe utwory wypowiadały protesty pisarzy, którzy starali się w ten sposób walczyć z niesprawiedliwością i krzywdą ludzką. Pozytywiści podejmowali próby pracy u podstaw, pragnęli działać na rzecz klas najuboższych. Głoszono również hasła emancypacji kobiet i asymilacji Żydów.

Odzwierciedlenie haseł epoki pozytywizmu można było przede wszystkim odnaleźć właśnie w nowelistyce. Utwory typu: „Gloria victis”, „Antek”, „Sachem”, „Janko Muzykant” czy „Nasza szkapa”, zebrane w tomie „Nowele i opowiadania pozytywistyczne”, nie tylko tworzą kanon literatury, lecz także pozwalają zobaczyć, jak bardzo świat zmienił się od drugiej połowy XIX stulecia.