Twórczość nowelistyczna Henryka Sienkiewicza obejmuje trzy zazębiające się kręgi tematyczne: chłopski, antyzaborczo-patriotyczny oraz amerykański. Ten ostatni jest wynikiem obserwacji podjętych w podróży po Ameryce, którą autor odbył w latach 18761878.

Najczęściej powracającym motywem zbioru Nowele i opowiadania jest niezawiniona niedola bohaterów: bezradność ciemnego i oszukanego chłopa (Szkice węglem, Bartek Zwycięzca), bezradność krzywdzonego dziecka (Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela), obraz skutków cywilizacji (Orso, Sachem).

Narracja nowel i opowiadań Sienkiewicza oscyluje pomiędzy ujęciem groteskowym (zwłaszcza w nowelach chłopskich) a liryczno-patetycznym. Autor z umiarem stosuje rozmaite efekty kompozycyjne, dba o powściągliwość stylistyczną i stara się osiągnąć efektowne zakończenie. Dużą wagę przykłada też do elementów opisowych, celując w perspektywicznym ujęciu krajobrazu oraz w oddaniu jego kolorystycznych i świetlnych walorów.

W zbiorze znajdziemy następujące utwory: Latarnik, Wspomnienie z Maripozy, Orso, Sachem, Janko Muzykant, Jamioł, Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela, Stary sługa, Tissot w Warszawie, Lux in tenebris lucet, Sielanka, Organista z Ponikły, Duma, Dzwonnik, U źródła, Sen, Autorki, We mgle, Sabałowa bajka, Płomyk, Komedia z pomyłek, Toast, Żurawie, Jako się p. Lubomirski nawrócił i kościół w Tarnawie wybudował, Kordecki, Korynek, Ongi i dziś, Wyrok Zeusa, Na Olimpie, Przygoda Arystoklesa, Diokles, Biesiada, Co się raz stało w Sydonie, Sąd Ozyrysa, Wesele, Z dawnych dziejów, Czy ci najmilszy? , Legenda żeglarska, Śmierć Delfina, Bajka, Osiczyna, U bramy Raju, H. K. T., Bądź błogosławiona oraz Dwie łąki.